TAGRADH
Is do Bhrian Ó Ceallaigh (Cilláirne) do scríobh Tomás Ó Criomhthain an dá thrian tosaigh de’n “bheatha” so fé mar do scríobh sé “Allagar na h‑Inise” dho roimhe sin. Thug an Ceallach a raibh de’n scríbhinn aige domh-sa tuairim is trí bliana ó shin, i dteannta scríbhinn an “Allagar,” le linn do féin bheith ag imeacht do’n Eoraip, measaim; agus d’iarr orm caoi éigin a chuardach chun iad a chur i gcló. Ní tháinig an chaoi chuige sin nó gur cuireadh an gléas so ar bun fé’n Roinn Oideachais chun leabhair Ghaedhilge a chur i gcló. Do scríobh an t‑údar an treas chuid de’n “bheatha” go luath tar éis me d’fhagháil na scríbhinní ó Bhrian Ó Ceallaigh.
De dheascaibh an fhaid atá san scríbhinn dob’ éigean roinnt d’fhágaint ar lár. Máiseadh, níor fágadh aon ní amuich d’fhágfadh bearna mháchailleach sa scéal ná a bhainfeadh aon phioc de’n dath ó’n truaithinseacht ná de’n bhlas ó’n bhfírinne atá sa stair éagsúil iongantaigh seo.
D’aithscríobhas técs an leabhair ó thúis deire d’fhonn an litriú a thabhairt ar ghnáth-dhul leis an litriú a cleachtathar fé láthair .i. géilleadh roinnt do’n fhoclóir agus roinnt eile do’n chainnteóir. Níorbh’ fhéidir canúin na h‑áite a ghabháil go h‑iomlán cruinn gan éirghe ar fad as an sean-litriú agus gabháil le son-litriú ó bhonn. Ní do’n phobal a leithéid sin, ámh, agus is do’n phobal an leabhar so. Do leanas níos dlúithe do’n chanúint i gcomhrádh an leabhair ná san gcuid eile dhe.
[ 6 ]Tá gramadach agus cora cainnte an údair sa leabhar gan atharú ar bith ortha ach mar do cheap sé iad.
Adeir Brian Ó Ceallaigh gurbh’ éigean do leabhar Mhacsim Gorcí d’fhagháil agus cuid de a léigheadh do Thomás Ó Criomhthain sula ngéilleadh sé go raibh aon ní ’n‑a saoghal féin gurbh’ fhiú cur síos air. Níor chreid sé roimhe sin go raibh an scéal mar sin aige. Dob’ é sin tionnscnamh na h‑oibre agus is é an leabhar so toradh an tsaothair. Is neamh-choitchionnta an leabhar é. Is beag má tá a leithéid eile de leabhar i ndiaidh a shamhail de dhuine le fagháil san litríocht; agus is dearbh ná fuil sin i litríocht na Gaedhilge.
Tá sé ráidhte ag an údar gur scríobh sé go mion-chruinn ar a lán d’á gcúrsaí d’fhonn go mbeadh cuimhne i mball éigin ortha; agus go dtug sé iarracht ar mheon na ndaoine bhí ’n‑a thimcheall a chur síos “chun go mbeadh ár dtuairisc ’ár ndiaidh, mar ná beidh ár leithéidí arís ann.” Is áirithe gur fíor do san. Ní bheidh a leithéidí arís ann.
Stair fhírinneach atá san leabhar so ar shaoghal agus ar dhaoine a bhí ann le linn an údair—saoghal agus daoine nach aithnid anois féin, má b’aithnid riamh iad, fiú do mhuinntir na tíre d’ár di Tomás árd-aigeantach Ó Criomhthain agus na mílte míle d’á shamhail san nGaedhealtacht ná táinig i seilbh a gcirt riamh “ó fágadh Éire agus Gaedhil bhocht’ claoidhte.”
AN FEAR EAGAIR.