မာရဓီတရဝတ္ထုဂါထာ
၁၄-ဗုဒ္ဓဝဂ်
၁-မာရဓီတရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
မူဠှဿ ဟောတိ အဝကဍ္ဎိတံ ပဒံ, ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒဿ ဣဒမီဒိသံ ပဒံ။
ဟိ၊ မှန်၏။ ရတ္တဿ၊ ရာဂပြောထူ, တပ်မက်သူ၏။ (ရာဂအားကြီးသူ၏)။ ပဒံ၊ ခြေဖဝါးသည်။ ဥက္ကုဋိကံ၊ အထက်သို့ ကောက်ကွေးနေသည်။ (အလယ်၌ ချိုင့်နေသည်)။ ဘဝေ၊ ဖြစ်၏။ ဒုဋ္ဌဿ၊ ဒေါသပြောထူ, ကြမ်းတမ်းသူ၏။ (ဒေါသအားကြီးသူ၏)။ ပဒံ၊ သည်။ သဟသာ၊ အဆောတလျင်။ အနုပီဠိတံ၊ ဖိနှိပ်တတ်သည်။ (ဖိနင်းတတ်သည်)။ ဟောတိ။ မူဠှဿ၊ မောဟပြောထူ, တွေဝေသူ၏။ (မောဟအားကြီးသူ၏)။ ပဒံ၊ သည်။ အဝကဍ္ဎိတံ၊ နောက်သို့ ဆွဲသည်။ (တရွတ်ဆွဲသည်)။ ဟောတိ။ ဤဒိသံ၊ ဤကဲ့သို့ ရှုအပ် သော။ ဣဒံ၊ ဤခြေရာသည်။ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒဿ၊ ကင်းစေအပ်ပြီးသော ကိလေသာအမိုး အကာရှိသူ၏။ (ပယ်အပ်ပြီးသော ကိလေသာရှိသူ၏)။ ပဒံ၊ သည်။ ဟောတိ။ (ဋ္ဌ-၁၇၃)
မာရဓီတရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
တံ ဗုဒ္ဓ မနန္တဂေါစရံ, အပဒံ ကေန ပဒေန နေဿထ။
ယဿ၊ အကြင်မြတ်စွာဘုရားသည်။ ဇိတံ၊ ထိုထိုမဂ်ဖြင့် အောင်အပ်ပြီးသော ကိလေသာအပေါင်းကို။ ဝါ၊ မှ။ န အဝဇီယတိ၊ မရှုံးအပ်မရှုံးနိုင်။၁ လောကေ၊ လောက၌။ ယဿ၊ သည်။ ဇိတံ၊ သို့။ ကောစိ၊ တစ်ပါးတစ်လေသော ကိလေသာသည်။ နောယာတိ၊ အစဉ်မလိုက်။၁ အနန္တဂေါစရံ၊ အဆုံးအပိုင်းအခြားမရှိသော အာရုံရှိသော။ အပဒံ၊ ရာဂအစရှိသော အကြောင်းမရှိသော။ ဝါ၊ ရာဂအစရှိသော အဖို့အစုမရှိသော။၂ တံ ဗုဒ္ဓံ၊ ထိုမြတ်စွာဘုရားကို။ ကေန ပဒေန၊ အဘယ်သို့သော အကြောင်းဖြင့်။ ဝါ၊ အဘယ် သို့သော အဖို့အစုဖြင့်။ (အတ္တနော၊ မိမိ၏။ ဝသံ၊ အလိုသို့။) နေဿထ၊ ဆောင်ကြမည် နည်း။ (ပါ-၁၇၉)
၁။အဝဇီယတိ။ ။ အဝ+ဇိ+ယ+တေ၊ ဇိ၌ ဒီဃပြု၊ အဝသဒ္ဒါ ပရာဇယအနက်(ရူဋီ၊၇၇)၊ ပရာဇယတ္ထ ဇိဓာတ်နှင့်ယဉ်သဖြင့် ဇိတံ၌ ကံ, အပါဒါန်၂မျိုးပေးသည်။(ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၄၅၁)
၁။ နောယာတိ။ ။ န+ဥယာတိ၊ (တစ်နည်း) န+ဥယျာတိ၊ ဥကို ဩပြု, ကွစိဓာတုဖြင့် ယတစ်လုံးချေ၊ ဇိတံကို ပထမန္တယူ၍ “လောကေ-၌၊ ယဿ-အား၊ ဝါ-သို့၊ ဇိတံ-အောင်အပ်ပြီး သော ကိလေသာအပေါင်းသည်၊ ကောစိ-တစ်ပါးတစ်လေမျှ၊ န+ဥယျာတိ-မလိုက်”ဟုလည်း ကောင်း “ယဿ-အား၊ ဝါ-သည်၊ ဇိတံ-ကိလေသာအပေါင်းကို အောင်အပ်ပြီ၊ လောကေ-၌၊ ကောစိ-တစ်ပါးတစ်လေသော ကိလေသာသည်၊ န+ဥယျာတိ”ဟုလည်းကောင်း ပေးကြ၏။
၂။ အပဒံ။ ။ “ပဇ္ဇတေ ဧတေနာတိ ပဒံ၊ နတ္ထိ+ပဒံ ယဿာတိ အပဒေါ”ဟု ပြု၊ ပဒ သဒ္ဒါ၏ အနက်များစွာတွင် ဤ၌ ကာရဏအနက်, ကောဋ္ဌာသအနက်တို့ကို ဟော၏။ [အပဒံ ကေန ပဒေန နေဿထာတိ ဧတ္ထ ပဒသဒ္ဒေါ အနေကတ္ထော၊ ဣဓ ပနာယံ ကာရဏေ ကောဋ္ဌာသေ စ၊-ဓမ္မ-ဋီ-၁၉။]
တံ ဗုဒ္ဓမနန္တဂေါစရံ, အပဒံ ကေန ပဒေန နေဿထ။
ယဿ၊ အကြင်မြတ်စွာဘုရား၏။ ဝါ၊ မှာ။ ကုဟိဉ္စိ၊ တစ်စုံတစ်ခုသော ဘဝသို့။ နေတဝေ၊ ဆောင်ခြင်းငှာ။ ဇာလိနီ၊ များပြားဘိတုံ, အာရုံတည်းဟူသော ပိုက်ကွန်ရှိ သော။၃ ဝိသတ္တိကာ၊ အာရုံတို့၌ ငြိကပ်တွယ်တာတတ်သော။၄ တဏှာ၊ တဏှာသည်။ နတ္ထိ၊ မရ။ အနန္တဂေါစရံ၊ သော။ အပဒံ၊ သော။ တံ ဗုဒ္ဓံ၊ ကို။ ကေန ပဒေန၊ ဖြင့်။ (အတ္တနော၊ ၏။ ဝသံ၊ သို့။) နေဿထ၊ နည်း။ (ပါ-၁၈၀)
၃။ ဇာလိနီ။ ။ ဇေ သီဃဂတေ ဓာဝန္တေ မိဂါဒါယော လာတိ ဂဏှာတိ ဧတေနာတိ ဇာလံ၊ [ဇာ+လာ+အ၊-သူစိ။] ဇာလံ ဝိယာတိ ဇာလံ(ပိုက်ကွန်နှင့်တူသော အာရုံ)၊ ဇာလံ+အဿာ အတ္ထီတိ ဇာလိနီ၊ [ဇာလ+ဤ+ဣနီ၊] အထက်၌ ဤအတိုင်း ပေးသည်၊ “ဇာလကာရိကာ”အဖွင့် အလို “ဇာလံ+ကရောတီတိ ဇာလိနီ-ပိုက်ကွန်နှင့်တူသည်ကို ပြုတတ်သော၊ “ဇာလူပမာ”အဖွင့် အလို “ဇာလံ ဝိယာတိ ဇာလိနီ-ပိုက်ကွန်နှင့်တူသော”ဟု ပြု။
၄။ ဝိသတ္တိကာ ။ ။ အထက်၌ “ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု ဝိသတ္တာတာယ”ဟူသော အဖွင့်အတိုင်း ပေးခဲ့သည်၊ “ဝိသဉ္ဇတီတိ ဝိသတ္တာ၊ ဝိသတ္တံ ဧဝ ဝိသတ္တိကာ”ဟု ပြု၊ “ဝိသတ္တမနတာယ”ဟူသော အဖွင့်အလို “ဝိသဉ္ဇတီတိ ဝိသတ္တံ၊ ဝိသတ္တံ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ဝိသတ္တိကာအာရုံတို့၌ ငြိကပ်တွယ်တာတတ်သော စိတ်ရှိသော”ဟု ပြု၊ “ဝိသာဟာရတာယ”ဟူသော အဖွင့် အလို “ဝိသံ+အာဟရတီတိ ဝိသတ္တိကာ-ဒုက္ခကို ဆောင်တတ်သော”ဟု ပြု၊ [ဝဏ္ဏဝိကာရနိရုတ္တိ နည်းဖြင့် ဝိသာဟာရာကို ဝိသတ္တိကာပြု၊] “ဝိသပုပ္ဖတာယ”ဟူသော အဖွင့်အလို “ဝိသံ+ပုပ္ဖံ ဧတိဿာတိ ဝိသတ္တိကာ-ဒုက္ခတည်းဟူသော အပွင့်ရှိသော”ဟု ပြု၊ [ဝိသပုပ္ဖာကို ဝိသတ္တိကာပြု၊] “ဝိသဖလတာယ”ဟူသော အဖွင့်အလို “ဝိသံ+ဖလံ ဧတိဿာတိ ဝိသတ္တိကာ-ဒုက္ခတည်းဟူသော အကျိုးရှိသော”ဟု ပြု၊ [ဝိသဖလာကို ဝိသတ္တိကာပြု၊] “ဝိသပရိဘောဂတာယ” ဟူသော အဖွင့်အလို “ဝိသံ+ပရိဘောဂေါ ဧတိဿာတိ ဝိသတ္တိကာ-ဒုက္ခကို သုံးဆောင်ရခြင်းရှိသော”ဟု ပြု။ [ဝိသပရိဘောဂါကို ဝိသတ္တိကာပြု။]
မာရဓီတရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ကိမေဝိဒံ မုတ္တကရီသပုဏ္ဏံ, ပါဒါပိ နံ သမ္ဖုသိတံ န ဣစ္ဆေ။
တဏှံ၊ တဏှာခေါ်ဆို, မာရ်နတ်၏ သမီးကိုလည်းကောင်း။ [တာသေတီတိ တဏှာ၊ တသ+ဏှ၊ သချေ။] အရတိံ၊ အရတီခေါ်ဆို, မာရ်နတ်၏သမီးကိုလည်းကောင်း။၁ ရဂဉ္စ၊ ရဂါခေါ်ဆို, မာရ်နတ်၏သမီးကိုလည်းကောင်း။ [ရဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထာတိ ရဂါ။] ဒိသွာမြင်ရ၍။ ဝါ၊ မြင်ရခြင်းကြောင့်။ မေထုနသ္မိံ၊ မေထုန်၌။ (မေ၊ ငါ၏။) ဆန္ဒော အပိ၊ လို ချင်တောင့်တ, တဏှာဆန္ဒမျှသည်လည်း။ န အဟောသိ၊ မဖြစ်ခဲ့။ မုတ္တကရီသပုဏ္ဏံ၊ ကျင်ငယ်ကျင်ကြီးတို့ဖြင့် ပြည့်နေသော။ ဣဒံ၊ ဤမာဂဏ္ဍီ၏ ရုပ်အဆင်းကို။ (ဒိသွာန၊ ၍။ ဆန္ဒော၊ သည်။) ကိမေဝ (ဘဝိဿတိ)၊ အဘယ်မှာလျှင် ဖြစ်ပါတော့အံ့နည်း။ နံ၊ ထိုမာဂဏ္ဍီကို။ ပါဒါပိ၊ ခြေဖြင့်သော်လည်း။ သမ္ဖုသိတုံ၊ ပေါင်းဖို့ဝေးဘိ, ထိရုံထိခြင်းငှာ။ န ဣစ္ဆေ၊ အလိုမရှိ။ (ဋ္ဌ-၁၇၄)
မာရဓီတရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
၁။အရတိံ။ ။ ကုသလဓမ္မေသု အရတိံ ကရောတီတိ အရတီ၊ [အရတိ+ဏ+ဤ၊-ဓာန်-ဋီ-၄၃။] နတ္ထိ+ရတိ ယဿာ အတိတ္တတ္တာတိ အရတီ၊[န+ရတိ+ဤ၊-ဝိဓာန်။“]အရတိ”ဟုလည်း ရှိ၏။