ہیر دمودر
1
اول نام صاحب دا لیئے ، جن ایہہ جگت اپایا
زمیں اسمان فلک درسیتی ، قدرت نال ٹکایا
دور قمر خورشیدو سیتے، کہ ہر جا اکو سایا
ناؤں دمودر ذات گلھاٹی ، میں ایہہ قصہ چایا
2
وڈا راٹھ زمیں دا خاوند ، کیہی صفت اکھائیں
اکبر نال کریندا دعوے ، بھوئیں نئیں دا سائیں
سونا، ریا ، مال ، خزینہ، ڈھکن ستے پاہیں
چاروں بیٹے چڑھے چڑھیندے ، گن گن ناؤں سنائیں
واہ دمودر جاون والی، روپ دتو ای سائیں
3
ویکھو قدرت قادر والی ، ڈاڈھے رب کیہ بھائی
ہویا حکم حضوروں کوئی، آپے بازی پائی
آکھ دمودر کھان عشق دی گھر چوچکانے لائی
4
گھر چوچک دے بیٹی جمی، ہوئیاں جگ ودھائیاں
نھاتی دھوتی پٹ ولھیٹی ، کچھڑ کیتی دائیاں
دو ورھیاں دی چھوہر ہوئی، ڈھک رہیاں کڑمائیاں
چونہہ ورھیاں دی چھوہر ہوئی ، گلاں کرے سچیائیاں
5
چھیاں ورھیاں دی چھوہر ہوئی ، تاں لگی کرن بھلیائیاں
اٹھاں ورھیاں دی چھوہر ہوئی تاں در در کوکاں پائیاں
وساں ورھیاں دی چھوہر ہوئی چارے بئیں نوائیاں
باراں ورھیاں دی چھوہر ہوء ، تاں رانجھے اکھیں لائیاں
6
بھائی بابے متا پکایا ، ہیر کڑی کہیں ڈیہاں
ہکے تاں دیجے توڑ پٹھاناں ، سندھوں پار چڑھیہاں
ہکے دویہاں اکبر غازی ، کچھاں آپ کچھیہاں
آکھ دمودر ذات گلھاٹی ، ایہو متا کریہاں
7
رل سیالاں مسلت کیتی ، آکھن چوچک تائیں
ہیر تیرے گھر وڈی ہوئی ، کیجے ساک کدائیں
آخر مال پرایا ایہو، رکھیاں بندی ناہیں
آکھ دمودر سبھ سیالاں ، ایہو گل سنائی
8
بھائی تساں خبر نہ کائی ، خط کھیڑیاں دا آیا
کمیں آء رتوکے بیٹھے ، کہیں آدر دے نہ بہایا
کہییں پچھ کے ونج نہ ڈٹھا ، خط نہ گھن پڑھایا
آکھ دمودر جو تساں بھاوے ، دوس نہ میں تھے آیا
9
خاناں ! کیہڑی گل نہ دیہاں ، ایہہ مناسب ناہیں
ہک دیونہہ جوکا سکا وڈا، آوے کم اساہیں
ہکو جیہی عمر نہ کسے ، اوسر ہبھسے تائیں
کہے دمودر ڈھل نہ کیجے ، بنے تحمل ناہیں
10
اندر خانے راضی ہبھا، ایہو متے پکائے
آیا خان ، ستھ وچ بیٹھا، وڈے روہ الائے
باہمن سد سونپائے باہمن ، خدمت بہوں کرائے
آکھ دمودر ڈوماں تائیں ، گھر مجمان بنائے
11
اٹھوہار گذر گئیاں نیں ، چوچک ستھے آیا
کیتوس فکر ، کیہ دیجے بھائی ؟ تاں سنیار سدایا
راضی تھی ، سونا ہتھ لیتا ، تاں بہہ ترگ گھڑایا
آکھ دمودر دتی ودھائی ، تاں باہمن گل پایا
12
جوڑا گھوڑا دوہاں تائیں ، دوہیں تیڑ پہرائے
دے سر پائے ودے تے آندے ، گل چوچک پلو پائے
ونجو کھیڑیں ! بوہت عاجزی ، چوچک آکھ سنائے
آکھ دمودر خان سنائے ، "سے واری تساں ودھائے
13
ٹرے ودا تھی ، کمیں یارو، کرن پسند تداہان
ہک انعام اساں دتا چوچک ، دوجا اگوں ونج گھناہاں
جے اگوں سن پائے علی ، تاں سر خاک اساہاں
کہے دمودر پینڈا مندا کر کر گھٹ پیواہاں
14
چلے کمیں اوتھوں بھائی ، کیہے قدم اٹھائے
اگے خان ستھ وچ بیٹھا ، دل وچ فکر ہنڈھائے
"کمیں ونج سیالین بیٹھے ، تن کو خبر سنائے"
آکھ دمودر ہویا خوشحالی ، جے اوہ نظری پائے
15
ہس ہس خان سنیہے پچھے ، خوشی ہویا سر تائیں
بوہتے خان سبھ آن کھلوتے بھوئیں نئیں دے سائیں
تنیاں ٹٹ گئیاں علی دیاں ، جثے ماوے ناہیں
کہے دمودر ول وچ کیتوس، ٹمک ڈھول دھراہیں
16
ٹمک آن دھرایا علی، سبھ بھراؤ سدائے
شادی کیتی دل دی بھاندی ، کوٹھے آن لٹائے
کمیں بھیج سدیو نیں سکے، آئے خاناں جائے
گھانا کھا کریندے مسلت ۔ کیہے متے پکائے
17
آکھے خان سنو بھراؤ ، بیٹھ پسند کریہے
مول تحمل بندا ناہیں ، چنگے ہتھ اٹھیہے
چلیے جھنگ سیالاں والے ، روشن ساک کریہے
کہے دمودر ڈھل نہ بندی ، تیاری ترت کریہے
18
تاں ہبھے چت ایہا آئی۔ جیوں کرخان سنائے
نقرے ، نیلے، ابلق ، تازی ، گل گج گاہا بنائے
نح نح تان پرنیدے تازی، مخمل ہنے پائے
خان ملوک اکٹھے ہوئے ، عالم ویکھن آئے
19
چلے خان بھوئیں دے خاوند ، کل سامان اٹھائے
گھوڑے بخشن کارن لیتے ، روکڑ اٹھ لدائے
آکھ دمودر ، ملکاں ، خاناں چڑھیا رنگ رنگ سوائے
20
کلے ، کوتل ، ابلق، مشکی ، خان ملوک سدائے
بہیہنگی ، استر ، شتر سوائی ، پورن تان سوائے
اوٹھ ، ٹٹو کشمیری ، اڑدو خانہ ہتھیار بنائے
آکھ دمودر تس دن دھرتی ، بھارنہ سرتے چائے
21
تاں سن سنجم کیتا چوچک ، جاں سنیا کھیڑے آئے
گھیو ، گڑ کھنڈے میدے تے دانے ، آن موجود دھرائے
دانا، گھاہ شراب پیائے ، ڈھاڈی بھلے سدائے
انوائے بہوں لیف تلائی ، بھلا دلان پچائے
22
لتھے باگھ بہادر ڈاڈھے ، بھوئیں نئیں دے سائیں
چھٹی دھن جن اندر اکھارے ، بہوں بھیری تے سرنائی
نچ نچ تان پرین بھگتیے ، کنجریاں گاون گاہی
تاں تاں کھانا چوچک بھیجے ، کچا کلورا تانہی
23
کھانا کھا تیاری کیتی ، گھنن ساؤ آئے
ملن محبت نالے ہس کر، ہکے ہک ملائے
آکھ دمودر چند سورج دو ، جن جالی آن پھہائے
24
خیر پچھ کے نپ اٹھائے ، رل مل جلے گھراہیں
آن دلانیں لاہے یارو، ویکھے لوک تداہیں
چڑھو چڑھدے وڈے سورمے بھوئیں نئیں دے سائیں
آکھ دمودر چلے پیالے ، ڈھاڈی واراں گائیں
25
دیونہہ بیتا کھانا کھاد دنیں، وقت رات دا آیا
ہس کھیڈ کر ستے ساؤ، کوئی نہ مول رنجایا
کر سرپاؤ بیٹھے ہبھ ساؤ ، عالم ویکھن آیا
آکھ دمودر وڈے ویلے،راٹھاں ہتھ اٹھایا
26
بھنڈ بھگتیے اور منگتے ، عالم اُچھل آئے
دے دے گھوڑے کھیس پٹانگل ، اجے دیون نوں سدھرائے
منگتے منگ منگ راضی پٹانگل، اجے دیون نوں سدھرائے
آکھ دمودر "صحیح سلامت"، سبھ اسیں سنائے
27
دوجی رات رہن نہیں کیتا، چوچک پلو پایا
سر پر رکھ تیاری کیتی، میل کٹنب بہایا
سچ آکھو کیہ دیجے سکے؟ چوچک ایہہ پچھایا
آکھ دمودر مل قبیلے ، ایہو متا پکایا
28
جنے جنے نوں اک اک پگڑی ، منگتے کھیس دوانہے
ہک اُٹھ تے تازی گھوڑا ، کلے آن بنھائے
سبھ سرپاؤ سنہری دیجے ، سوبھا جگ گھناہے
اندر بیٹھ کریندے مسلت ، ڈھل نہ مول گھتانہے
29
بیٹھے خان زمیں دے خاوند ، گل کہن دی ناہیں
گیت ، ناچ ، بھنڈ ، بھگتیے کردے ، بوہت سانگ جگ مانہیں
پوے ناچ خو تھیوے ہبھا ، وگن بھیری تے سرنائی
آکھ دمودر آئے ساؤ، کھانا کھاون تائیں
30
کھانا کھاء تیاری کیتی، ہبھ سر پاؤ منگایا
دے دے سیال خوشی بوہتیرے ، جنے جنے پہریا
راتیں رکھ صباحیں چلے، عالم ویکھن آیا
آکھ دمودر گل وچ پلو ، چوچک خان تد پایا
31
تازی چھوڑ رکھے بھوئیں اُتے ،چوچک آکھ سنایا
کیتے ویر جگت بوہتیرے ، سبھ کو آن نوایا
دے کرتیغاں گاہ زمیں تے ، سبھ کو پیرے لایا
خان سلامت کہیں نہ بویاں ہن ہیرے آن نوایا
32
ہیر مینڈی صاحبانی۔۔۔۔ توں مینڈا سرسائیں
تینڈا کیتا میں وڈا ہویا، کیہڑے وات سلاہیں
باجھوں مل وکانا تدھ ہتھ ، عذر کوئی وی ناہیں
آکھ دمودر ہتھ چوچک دا ، پھڑ علی لیا تداہیں
33
لے ودیا گھر چلے کھیڑے، سیال سومڑ گھر آئے
بھلا رنگ رہیا دوہاں دھراں دا، گاون ڈوم بہائے
سارے جگ ودھائی ہوئی ، گھر گھر منگل گائے
آکھ دمودر ہت بھانا سبھناں ، روشن ساک سوائے
34
ماؤں ہیرے وی سگن کریندی ، کڑیاں سبھ سدائے
چاول چٹے تے ددھ ماجھا ، وچ پتاسے پائے
سبھ کڑیاں نوں کندی آکھے ، پہلوں ہیرے دے مونہہ پائے
آکھ دمودر پہلی گراہی ، من سونا نچھ جو پائے
35
تداں کھیڑے گئے گھر اپنے ، کل ودھائی تھیندی
نڈھے سبھ سدائے ماؤ ، چاول ددھ لئیندی
دے گراہی مینگر نوں پہلے ، آپنی اچھ پجیندی
آکھ دمودر پہلی گراہی ، من سونا نچھ کریندی
36
نوواں ورھیاں دی منگی نینگر ، عظمت کی رشنائی
تاں چن چن آتن کرے اکٹھا ، جیہڑی بھاوس کائی
صورت جمال سنے جو کوئی ، سائی آتن آئی
ترے ست سٹھ سہیلی جوڑی، جیہڑی جیہڑی بھائی
37
کون سرشتہ ہیرے کیتا، کیہ کجھ آکھ سنائے
پہلا پہر ہبھو ہی ؤتن، مکھن روٹی کھائے
دوجے پہر گھندی گھنگھنیاں ، پینگھیاں پینگھن جائے
تیجے پہر بیلے وچ کھیڈے ، رینڈی کھکھڑی کھائے
چوتھے پہر دریاوے نھاوے ، سارا آتن آئے
38
ایہو جیہیاں گلاں سلیٹی ، نت گذران کریندی
باگھ بہادر چڑھے کمانے ، دھوں نہ دھکھن دیندی
بگا شینہہ پھرے وچ جھلاں ، پوندی دھروہی جیں دی
آکھ دمودر باجھ کمانوں ، تیر سیال چلیندی
39
جدے کدے چوچک ہوندی ، دھروہی ہورنہ کائی
ہیرے سندی دھروہی پوندی ، ساری زمیں نوائی
کٹک سمیت پھرے وچ جھلاں، مہری زمیں کمبائی
کہے دمودر واہ سلیٹی، دھن چوچک دی جائی
40
نورا ناؤں ، ذات دا سنبل ، اُس بیڑا عجب گھڑایا
لڈن ناؤں ، ملاح دا نینگر ، دوروں سد انایا
بیڑی پکڑ حوالے کیتی ، لے سرپاؤ بنھایا
آپنے دل بہوں خوش ہویا، ہور سبھناں دے چت بھایا
41
ہک دن یارو زمیندار ، بیڑی ویکھن نوں چل آئے
بیڑی ویکھ خوشحالی ہوئے ، سبھناں چت سوائے
مسلت کر سدوایا لڈن ، اسانوں چا دکھلائے
چاڑھ وکھایوس بیڑی اُتے ، تماشہ دے وکھلائے
چاڑھ وکھایوس بیڑی اُتے ، تماشہ دے دکھلائے
42
ہویا روہ صحیح سچ نورا ، جاں کہبیں ایہہ سنایا
بھج ڈوم نوں دے کر گالی، وڈے روہ سدایا
کیتوس حکم ، ویندا نیہے، موہ موہ چا مرایا
سٹاں پئیاں لڈن تائیں ، کہیں نہ مول چھڑایا
آکھ دمودر وس نہ چلے، جو لڈن غصہ کھایا
43
روء جواب کیتو ای لڈن ، تاں مونہوں آکھ سنایا
"اوہ دن چت نہ کیتے خاناں ! ہتھ کھاڈی گھت سدایا
ہویا بے عزت بنی اساہیں ، قبر کنارے آیا
مردی وار بے عزت کیتو، جاں بڈھیپا آیا
44
" ایڈی نثر ودھ گئی تیری چھیور، جو میتھوں پچھیں نا ہیں؟
آہے کون چڑھائے بیڑی ؟ادب نہیں تد تاء میں ؟
ایڈا غصہ میرے تائیں ، جو تیں تھائیں مرائیں
آکھ دمودر جے چھوڑاں تینوں ، تاں کیوں رو وے ناہیں"
45
تاں من اندر کیتا لڈن ویکھو ایس دھاہیں
" جے پچھتاؤ لگس وی وڈۤ، ہتھ سجے تداں کھائیں
حکمی گھن ونجیوس بیڑا ، جے ویہل کداہیں پائیں
آکھ دمودر اس جیون کولوں ، مرنا بھلا اساہیں "
46
ہک دیونہہ لڈن ویہل پہو ای نورا کہیں سدھایا
بیڑا کپ چلایوس راتیں ، ویلا کیویں ہی پایا
راتو رات جلیا تھی راہی ، وچ کو کیندا آیا
" جے رکھے پچھے پا اسانوں ، کوئی راٹھ سوانی جایا
47
تاں سن چپ کریندے ساؤ ، کوئی نہ مونہوں الائے
کیہڑا تاپ وہا جے آپے ویر نویں سر چائے
نہیں مناسب جو بدلے بیڑے ، بھڑ کر منس مرائے
آکھ دمودر ناں نورے دے، کوئی نہ راہ فرمائے
48
کیتا فکر من اندر لڈن، پچھوتا نا تا نہیں
ہویوسس چور، نہ رکھیوس کسے ، بہایا ناہیں
تھکا ہٹا ، ککیندا جھیور، کسے بہایا ناہیں
ڈر ور ہو رہیا بیڑی تے ، کیہڑی طرف تھیوائیں
49
ہٹا ویکھ کریندا نعرے، کسے نہ راہ فرمایا
ہویوں چور راٹھائن سارے کہیں نہ پچھے پایا
بیڑی چھوڑ جلاں، نس شنجاں، ایہو من میں پایا
آکھ دمودر فکر کریندا، سک سیالیں آیا
50
کدھی اتے واڑا ڈٹھا، شور وڈا سن پایا
کنیں انگل گھت کراہیں لڈن کوک سنایا
کوئی رکھے پچھے پا اسانوں، راٹھ سوانی جایا
لڈن کو کے " سنبلوں نٹھا، کسے راٹھ نہ پچھے پایا"
51
اگے ہیر کٹک سن واڑی ، اسے کوک سنایا
سن چمکایل ہوئی سلیٹی ، دھیرج نہ ٹھہرایا
لبھے خبر ے کوئی دکھیارا، سام اساڈی آیا
آکھ دمودر کڑیاں تائیں، جا ہیرے فرمایا
52
کڑیاں چا ہلا چا کیتا، بیڑی نظری آئی
دوروں ویکھ ہوئیاں اگیرے، ڈٹھی جاں نیڑے آئی
اٹھ نی ہیرے ! ویکھ تماشا، آکھن دی گل ناہیں
چلی چونے ہاتھی وانگوں، چلے کٹک تدائیں
53
" کت کو کیندا؟آکھ حقیقت، کیہ تدھ ساتھ مرایا؟
کیہ کوئی مویا سنیا پچھوں، کیہ منگو تدھ کھڑایا؟
توں کت کو کیندا؟" ہیر پچھیندی،" کیہ تدھ کجھ وسنجایا؟"
وڈے روہ پکارے نینگر، بھوہاں چاڑھ الایا
54
" سن کڑیے! میں تینوں آکھاں، جو میں کوک سنایا
تورا ناؤں، ذات دا سنبل، بیڑا اوس گھڑایا
بالک بدھ سدایوس مینوں پھل نہ کدی وگاہیا
وار بڈھے دی بے عزت ہویا، جاں قبر کنارے آیا
وڈے راٹھ زمیں دے خاوند ، میں تک تسانوں آیا"
55
بیڑی بنھ توں ٹانگ اساڈے، تینوں کمی نہ کائی
نورا کون بلا سنایا ، بیڑی جیہنے گھڑائی
بنھس ٹانگ ، ٹھکیوس چپا، ایہہ بیڑی میں خوش آئی"
آکھ دمودر کوئی نہ رکھی" بن میں، چوچک جائی"
56
سد پتریا ، چاچا، ماما ، لج کہی گل پائیں
دیویں رسی،ونجھ گڈیہیں ، رہن کریں اس تھائیں
آون راٹھ ، بنھ کھڑ سن مینوں، تساڈی رہسی ناہیں
ہیرے خبر کرو بھراواں ، راٹھاں، ہکے پیو چو چک تائیں
57
تاں کبھو ہاں چاڑھ بلیندی پھکا، اچے روہ الایا
" پھٹے نورے دا پیو دادا، کیوں اتنا ڈر کھیا
ماریں تھاؤں، نہ ٹلاں کسے، جے کوئی سنیساں آیا
تاں سدیں باپ چاچے دے تائیں جے ہودی اکبردا جایا
58
" تاں رسی گھن ! تدھے گل لجا، ہور نہ کوئی سدیندی
جیوں جانیں تیوں لج تدھے گل ہبھا پئیاں مینڈی
آئے باجھ نہ رہسن پچھوں، توں تاں گئی کریندی
گھن کڑیے بیڑی دی رسی، دسے مرضی تینڈی "
59
ٹھوکیوس ونجھ ، لڈن رسی دتی ، بیڑی بدھی تانہی
بنھ خوشحال ہویا سبھ آتن ، سبھناں بوہت رخائیں
جیوں جیوں ویکھن بیڑی ولوں، ہس کر نھاون اتھائیں
آکھ دمودر میاں لدن ، کر دھیرج رہیا تداہیں
60
تاں پہلے پہر کل آتن سارا، روٹی مکھن کھاوے
دوجے پہر پینگھاں تے پینگھن ، گھنگھنیاں گھن آوے
تیجے پہر بیلے وچ کھیڈے، رینڈی کھکھڑی کھاوے
چوتھے پہر بیڑی وچ آتن ، چھوڑ چنھاؤں وکھاوے
61
ایہہ سر شتہ کڑیاں سندا، ایوں گذران کریندی
جتھے سنے کوئی چنگا مندا، دھوں نہ دھکھن دیندی
بلی بہاور آتن سارا، کسے نہ مول بد یندی
آکھ دمودر چنگی مندی ، دھروہی ہیر پئیندی
62
تاں بیڑی ویکھ کوئی بخلانا، کسے مرکھائی چائی
پیٹ پجوتی سول کوکیندا، نورے خان سنائی
" سن خانا! کت نوں سر بدھی ، کت نوں سرے الائی
بیڑی تیری رکھی سیالاں، حکمی پچھے پائی"
63
ایہہ سن راٹھ کریندا کاوڑ، تاں کل راٹھ سدائے
بیڑی بنھ سیالاں رکھی، لوک ہجھے ویکھ کے آئے
چاہو ہو مرن ، ولاہو لوہا ، پہوو رت ترہائے
کرن تیاری ، مرن تکیو نیں، لگے کرن سنبا ہے
64
تاں سن نورے خان صحیح سچ، سد کر ڈوم چلایا
تاں کاوڑ کر خط لکھے تداہیں ، " میں بیڑا سن پایا
بیڑی لڈن بنھ بھیج دیو، چور اساڈا آیا
ہکے تاں فکر کرو اس گل دا ، نہیں تاں میں وی آیاـ"
65
آیا ڈوم جھنگ سیالیں ، من میں غصہ کھایا
اگے خان ستھ وچ بیٹھا، کر کلیان سنایا
پچھے خان " کتھے وسی اگے ؟پچھوں کدوں آیا؟
مونہوں ہن بولیا مول ڈومیٹا، تاں کڈھ خط وکھایا
66
تاں پڑھ چوچک روس بلیندا ، جاں اس انج سنایا
"بھیڈاں سنگ کدد کے جمے ؟"توں نورے بھیج چلایا
مونہہ مونہہ چھتر کھا کے کمی ، بہوں رنا دکھ پایا
آکھ دمودر اوہ ڈومیٹا، مونہہ چوچکا نے آیا
67
ویندا ڈوم گیا چوچک تھے، خاناں نپ بہایا
کر مونہہ کالا ، پوندے چھتر، ڈوماں زور وکھایا
"ویکھ جنیندی نورے سندی" ، لوکاں آکھ سنایا
آکھ دمودر ڈوم شرمندہ تاں مونہہ اوندھے آیا
68
تیجی رات مڑ گیا تھے، روئے جند بھریندی
" حال اساڈا ڈٹھو ناہیں؟ جو سر مینڈے تھیندی
رت درتی جثا تھیا ، کمی تساڈا تھیندی
میں مریندا لج کیہ جاپے ، پر امڑ پئی مریندی "
69
ایہہ سن نورا روہ بلیندا، وڈے وین الائے
کلے، کالے ، نقرے ، نیلے، ابلق، باز پیڑائے
کرو تیاری نہ بہن تحمل ، آپنے لوک بلائے
آکھ دمودر ترے سے گھوڑا ۳۲۰تے ترے ویہاں آئے
70
علی علی کر وڈے غصے ، کیہیی رو نسے آئے
جیوں کر خان کھڑیندے بیڑی، تیون پینڈا لشکر کھائے
بھڑنے اتے چاؤ کٹک نوں، کو نہیں جو پانی پائے
آکھ دمودر کوہاں چھیاں تے پیون رت ترہائے
71
تاں کھلوئے پسند کریندے ، مسلت بیٹھ کریہاں
راہ چھوڑ کر پکڑو بیلا، بیڑی کپ چھکیہاں
لڈن بنھ چلا ہو مشکی، بوہتی مار کریہاں
آکھ دمودر جے ملن اسانوں ، تاں لوہے ہتھ پئیہاں
72
راہ چھوڑ بیلے نوں تھیے، رویاں اڈے گٹارے
اڈی دھوڑ اکاشیں گئی اے، چھپے نیں امبر تارے
وجی دھرت تے زمیں بلیندی جھل نہ سکے بھارے
لڈن ویکھ ہویا مونہہ پہلا، "آئے تتے ہارے"
73
گھت کن انگلی لڈن کوکے ، حالوں حال کریندا
" ہیرے وقت آیا ای اوہو، لجا تدھ پکیندا
تے ملیانی جیہناں گھڑایا ، بیڑا ہے ای جیں دا"
کہے دمودر ہیر سیالیں لڈن انج کو کیندا
74
تج کر واڑی ، دھاڑ کر دھانی، بیلے آتن ویندا
اٹھی دھوڑ اکاش چھپایا ، لڈن اوہناں وکھیندا
"کانواں بھتے ہارے آئے لجا تساں پئیندا
ہیرے صیحح سنجان تنہاں نوں ، بیڑا ہے ای جیں دا"
75
تاں ہن ہیر تے نالے کڑیاں ، گھر وگھر ی سبھ دھائیاں
بھورے بنھ لیا نیں جثے ، چوری گھن سرواہیاں
نالے ڈھالیں تپ لئیاں نیں ، بھڑنے تے سدھرائیاں
آکھ دمودر ہکس گھڑی نوں ، بیڑی اتے آئیاں
76
تاں لدن بولے "سن ہیرے کڑیے! خبر کرو پیو تاء ہیں
آئے کٹک پراء دھیے! ایہنا ں جھلیسیں ناہیں
بھائی ویر سدا اس ویلے ، مت بیڑا لین تیں تائیں
ہیرے فکر اجیہا کیجے ، میں گھر ویندا آہیں "
77
جا دور اکھیں دے اگوں، پہلاں تدھ مر یہاں
بھڑنے اتے چا اساں نوں، کیوں کر ویر سدیہاں
ویکھ تماشا بھڑن اساڈا، کیڈی مار کریہاں
آکھ دمودر وٹ کچھوٹا، اگون ہو جھلیہاں"
78
آکھے ہیر " سنو تسی کڑیو! مسلت ایہہ کریہے
آئے پتر پرانے سنبل ، اگون ہو جھلیہے
آون گوڑے ٹٹن ولیں، اگوں ہو نپلیہے
لڈن دا مونہہ ساوا پہلا، چلو تاں کھری کریہے
79
آ کھلوتی ہیر فوج کھن ، تاں مونہہ متھا لائے
ادوں ادوں کٹک اکٹھے ، دوہاں نظری آئے
ویکھ حیران کھلوتے سنبل ، راٹھ بہادر سائے
کہے دمودر ہیر سیالیں ، بھڑنے تے سدھرائے
80
نورا ناؤں، ذات دا چدھڑ، کھوڑی گرم کرائے
اڈی لا، آیا ہو ترکھا، ہیرے ناؤں پچھائے
دھروہ میانوں کڈھی مضری، پچھے اتے بھوائے
" کیہڑی ہیر تساڈے وچوں ، میں نال متھا لائے"
81
تاں کدی وچ ہرنی وانگن ، جاں اوہ ایہہ سنایا
"کیہ توں انھا؟کیہ کپ کدھیا؟مینوں سن نہیں پایا؟
میں ہاں ہیر، چوچک دی جائی ، آؤ جھلیساں آیا"
کہے دمودر ہیر سیالی ، مونہہ متھا دوہاں لایا
82
تاں دھروہ میانوں مصری کڈھی، سر ہیرے دے لائی
گردی کھا گئی ول پچھوں ، اوہ تاں سٹ بچائی
تاں دوجی چوٹ ماری پھر نورے، کھوڑی پچھدیں آئی
" بھجیں ناہیں اگوں جٹا، ہن واری مینڈی آئی"
83
ہیر دھروہ کر ماری مصری، سر نورے دے سٹی
آئی راس ، نہ گئی چھوہاویں ، دھرتی رت درتی
ادھا دھڑ ہنے وچ پھاتھا، ادھا ڈھٹھا دھرتی
آکھ دمودر کیکن دسے جیوں دھوبی ستھن گھتی
84
تاں ہسی بھج اگیرے ہوئی ــ"کیہاقہرکیتو ای
اساں کھلیاں ، مندی کیتو، جے کر بھیڑ لیو ای
ویکھ تماشہ بھچھ اسانوں، کجھ کرے سبھ کوئی
عیب تیرا جے ہیرے ہووے، سبھ آتن رنڈا ہوئی"
85
آکھے ہیر "سن ہسی بھینے ! ایہہ گل بندی ناہیں
ہو سکدار کھلووے پچھے ، لعنت ہے تس تائیں
مرنا جیون وس نہ کسے ، ہوسی رب رضائیں
آکھ دمودر ہسی بھینے، میتھوں مندی نہ کائی "
86
"تیتھوں مندی نہ کائی بھینے ! توں اکھیں ویکھ تماشا
پتراں ناں پرایاں لڑنا، مت کر جانیں ہاسا
مرن مریون نال بندے دے ، جی داکیہ بھرواسا
آکھ دمودر سورمے سو ای ، جے لڑدیاں مڑے نہ پاسا "
87
"شاباش ہسی تیرے تائیں ، سخن ایہہ بھلا کیتو ای
آیا سنبل وھا اساتھے ، سائیں ویہل دتو ای
کیہی اج تسی ہو سو بھینے ، پہلا بھیڑ پیو ای
آکھ دمودر۔۔۔ ہتھ وکھاؤ ، جے صفت کرے سبھ کوئی "
88
"ویکھ تماشا ہیر اساڈا بھیڑ اسانوں آیا
اوہ مرد مہری ذات اساڈی ہوسی جو رب بھایا
کرکے ہاٹھ کھلو و بھینے ! جے تساں لوہا چایا"
آکھ دمودر ویکھو یارو، کڑیاں جنگ مچایا
89
ویکھ کھلوتے ساؤ سبھے ، ایہہ لڑنے نوں سدھرائیاں
اکھیں ڈٹھا ساؤآں کڑیاں سبھے ، ڈھالیں آن بھوائیاں
آکھ دمودر ویھو دل کڑیاں دا ، علی علی کر دھائیاں
90
رکھے ہتھ کماناں اتے ، راٹھاں پھڑنا چایا
نوں تازی گھڑیاں ملتانے ، جیوں کر ساون آیا
اڈن طرے بھنبھیری وانگوں ، ساؤآں پرھا بنایا
آکھ دمودر بھڑن سورمے ، لوہے نوں ہتھ پایا
91
ڈھالیں رکھ سیالیں سرتے ، کیہی رونسے گئیاں
وانگوں گوہیں سینے پرنے ، علی علی کر پئیاں
لڑنے اتے چا سیالیں ، ہو اکٹھیاں پئیاں
آکھ دمودر مرن اہولیا، ہو جماتیں سہیاں
92
وگیاں تیغاں ، ادوں ادو ، کیہی صفت اکھاہیں
لوتھاں جھڑن زمیں دے اتے ، رت لگے جنگھیں باہیں
جوگنیاں رت پیون آئیاں، سیس دھڑاں تے ناہیں
آکھ دمودر لال زمیں سبھ ، التا جیویں وواہیں
93
اجے ادوں ادوں چا بھڑن دا، آتن ٹلدا ناہیں
جیوں کوئی شربت پیوے گھول کے ، لوہا کھان تواہیں
مار مار کر بولن سورمے ، ہٹے لڑدے تانہیں
آکھ دمودر ہیر سیالیں ، باراں کیتے اجائیں
94
کڑیاں اٹھ اجائیں ہوئیاں ، پئیاں پھیر توائیں
اجے لڑنے اتے چا ساڈا ، براگ لتھوسے ناہیں
علی علی کر لشکر وڑیاں ، جاون دیون ناہیں
آکھ دمودر ہٹے ساؤ ، کڑیاں ہٹن ناہیں
95
تاں تپ پچھوہاں ہوئے یارو ، گھوڑے واگاں چائی
دو تیر واہ گیا سبھ لشکر ،آتن پچھوں دھائی
ہیرے ہوڑھا پایا حکمی، اگے ونج نہ کائی
کہے دمودر ہیر سالی ، مینوں ویکھو آئی
96
نورا آکھے سنو بھراؤ "ایہہ نہ کم کریہے
جے مراہاں کڑیاں ہتھوں ، سوبھ نہ ایہو پیئہے
لڈن چھوڑ چلو سن بیڑی ، ہن لڑنا بھلا سو نیہے
آکھ دمودر نورا آکھے ، جو واگاں پچھانہہ چئیہے"
97
"ہیر ونگار سنائے اچا ، آکھے نورے تائیں
آیو ں چل اچیچا ایتھے، ہن پھر ونجے ناہیں
بھڑنے اتے چا ساڈا ، جے میں ہن آئی آہیں
آکھ دمودر سنیا نورے ،تاں دل گھتے ناہیں
98
امبر پاڑ نکتھیاں حوراں ، ذات سیالیں پر یاں
میوہ کھاین ، پٹ ہنڈھاین ، نکل جیہناں دے گریاں
ویکھو ہبا صحیح سیالیں ، مرنوں ذرا نہ ڈریاں
حکمی تیر چلاین اکھیں ، کھنبھاں باجھوں سریاں
99
آکھے راٹھ سنو بھراؤ ، آکھ سنائیں بھائیاں
نہیں مناسب لڑن اساڈا ، ایہہ لڑنے تے سدھرائیاں
وڈے بہادر صحیح سیالیں بھڑنے اتے آئیاں
آکھ دمودر سوکیہ جاپن ، جیں ایہہ پیٹوں جائیاں
100
اڈیاں مار چلایو لشکر ، ہیر پچھوہاں آئی
"مونہیں کرد کپڑے لتے ، سٹ نہ کرو کائی
واڑھی والا مڑ کھلوتا، مونہہ توں لج ونجائی
آکھ دمودر ایہہ سخن کر، پھری چوچک دی جائی
101
مرے دھرو ہائے سٹے وچ نیں دے، کڑیاں آن دبائیاں
رنی پہر ہک سلیٹی ، کر ویراگ گل لائیاں
کھا بھیڑ آئیاں وچ پتن ، جتھے ولیں آہیاں
آکھ دمودر کہیں سو خبریں ، چوچک جوگ سنائیاں
102
جیوں جیوں سندے ، تیوں تیوں جلدے ، کیہ کو آکھ وچارے
جیوں گھٹ ساون بوند بہاراں ، تیوں آئے لشکر بھارے
بیلے دے وچ ماون ناہیں ، وڈے بہادر سارے
لڑدے ویر ہیر دے تائین ، جیتی امبر دے تارے
103
بھیے موئے ! کیا کیتو ، اساں خبر نہ کائی
اساں سنیا ، سنبل آئے ، خبر نہ اساں رائی
گئے کدھر توں دس اساں نوں "ویراں گل چلائی
دس صحیح سچ ، آکھ سویلے ، چلیے کیہڑی جائی
104
"سن ویرا خانا! سلطانا! کسے تسان نوں کوڑ سنایا
بھکھے چاک کداؤں آئے ،اوہناں ولیں نوں ہتھ پایا
کڑیاں کڈھے چک کیویں ہی ، کوئی نظر نہ مینوں آیا
کت نوں آکھاں تساں سنائیں ، کچھ اکبر میں تھے دھایا؟"
105
سبھے پچھ سیالیں آئے ، ہیر اکلی ہوئی
لڈن دے مونہہ لالی آئی ، آسلام کیتو ای
بھلا تھیا جو کٹک چلایا، تاں دل تازی ہوئی
سوتک لاہ ، لڈن چڑھ بیٹھا ، دل توں دغا گیو ای
106
ایہہ بھت جمی ، ات بھت منگی ، ات بھت کھیڈی تائیں
ات بھت بیڑی ، ات بھت بیلا ، جمی پلی اتھائیں
اسے رونسے سبھ حقیقت ، دمودر آکھ سنائیں
قصہ ایہہ سمپورن ہویا، ہن رانجھے تائیں جمائیں
107
وڈے راٹھ زمیں دے اتے بھوئیں نئیں دے سائیں
معظم نام ، ذات دا رانجھا ، ڈھکن ستے پاہیں
تس دے گھر دھیدو جمیا ، روشن روپ تداہیں
واہ جینیدی دھیدو رانجھا ، سے مانواں جگ وچ ناہیں
108
گھر معظم دے دھیدو جمیا ، ہوئی جگ ودھائی
گھر دادیا نے معظم رکھے م عظمت کی روشنائی
دوورھیاں دا دھیدو ہویا، ڈھک رہی کڑمائی
چونہہ ورھیاں دا دھیدو ہویا تاں سورج جھات وکھائی
109
جے چھیاں ورھیاں دا دھیدو ہویا تاں سبھ کوئی ویکھن آوے
صورت شکل واہ تساڈی ، تیرے بختاں نال نہ دعوے
جو ویکھے ، وس تھیوے سوای ، پھاتھا ٹرن نہ پاوے
آکھ دمودر تیج رانجھے دا ، بھراواں مول نہ بھاوے
110
جے چھیاں ورھیاں دا پورا ہویا ، تاں موئی رانجھے دی اماں
ویر خوشی ہوئے سرتائیں ، خاطر ذرا نہ جماں (جمع)
متاکرن بھرا رانجھے دے ، اس مار لڑھایئے لماں
آکھ دمودر مرے تاں چنگا ، تاں خاطر ہووے جماں (جمع)
111
جاں معظم نظر بھلیری ڈٹھی ، مول ہی وسے ناہیں
اٹھے پہر چھاتی دے اگے، مول نہ وسے کداہیں
رات دینہاں دھیدو نوں ویکھے ، جیوں گل سنجھ صباحیں
غالب صحیح شریک رانجھے دے ، لوچن مارن تائیں
112
طاہر، ظاہر، جیون متا کیتا ، چھوہر اسیں مریہاں
گل عالم ویکھن آئے اس نوں ،اسیں کیہنوں منع کریہاں
مشکل سکداری اساں تائیں ، جے اس جیون دیہاں
آکھو بھائی انجے بندی ، ایہہ چھوہر اسیں مریہاں
113
مارن متا پکایا تریاں ، مول نہ ڈھل کریہاں
ایہہ معظم سن پائی یارو ،چونکی اس دی دیہاں
لال وگاڑ لئے مت کوئی ، رو رو ہتھ پھٹیہاں
تجیا کھانا، سونا معظم ، وساہ نہ ذرا کریہاں
114
تاں من معظم ایہا کیتی ، جو دھیدو جوگ منگائیں
مویوس ماؤں ، مت میں مردنجاں ، کیں دی جھولی پائیں
ویراں مندی نیت کیتی ، اسے وگاڑن تائیں
اٹھے پہر دھوئیں وانگوں ، دھکھے سنجھ صباحیں
115
خان یعقوب وڑایچ وڈا، آہا راٹھ جنایا
کر کر معظم فکر جو کیتا، باہمن ڈوم چلایا
نو نو نیواں ہووے معظم ، گل وچ پلا پایا
چوری لوکاں کولوں معظم ، بہہ کر خط لکھایا
116
تاں کمیں اٹھ چلے بھائی ، گئے تیجے دن تائیں
جا ملے یعقوب خان نوں ، کری اسیس اوہناہیں
لکھیا خط جو معظم سندا، ڈو میٹے دتا تانہیں
آکھ دمودر مونہوں نہ بولے ، چٹھی کڈھ پڑھائیں
117
پڑھ کر خان فکر دل اندر ، مونہوں نہ مول الایا
کل حقیقت کاغذ سندی ، تاں پڑھ بوجھے پایا
باہر چھوڑ فکر کر دل نوں، تاں چل اندر آیا
آکھ دمودر سد قبیلہ ، تاں بہہ خط وچایا
118
"سنو ، سبھ قبیلہ مینڈا ، پڑھ کر خط سنائے
کرو پسند بیٹھ کر سبھے ، ایہہ کمیں ہزاریوں آئے
کرنا ہووے ساک معظم دے ، تاں کمیں آدر نال بہائے
کہو بھائی جو جی تساڈے ، دل دی گل دسیآ ہے
119
تاں کل قبیلہ سبھ ملایا، "خانا! توں سر سائیں
جے کر توں نہ جانیں خانا ! تاں کجھ اسیں اکھاہیں
جاں دھیدو کان پچارو آئے ، تاں ہویا بخت اساہیں
ایہہ ہک چھوہر منگے معظم آکھے تاں سبھ دواہیں
120
دے آدر ، گھر رکھے کمیں ، رتے پلنگھ بہائے
اٹھوہاری رکھ کریہو ، ترگ یعقوب گھڑانے
پچھ بھراواں تائیں خاناں ، کے سونا ترگ بنائے
آکھ دمودر پہرائے کمیں ، راضی ہو چلائے
121
کمیاں نوں جو ودیا کیتا ، اوتھوں ٹرے سدھائے
آہزارے داخل ہوئے ، تاں معظم نظری آئے
بوہت راضی سن ہویا معظم ، ٹمک ڈھول دھرائے
بوہت جمعیت لشکر سیتی ، کوٹھے سہج لٹائے
122
تاں مندا لگا طاہر ، ظاہر ، دھیدو کیویں مریہاں
معظم مویا ، گئی سکداری ، جے اس جیون دیہاں
جیوں جانو ، تیوں رانی دنیہاں ، اس نوں سٹ کریہاں
مارے بناں گئی سکداری ، جے اس جیون دیہاں
123
جے چڑھے دھیدو گھوڑے اتے ، پنکھی نہ ٹھہراین
مہر پرندے ، مونی ، سہیڑ، پیر نہ مولے چاین
نر ناری جے کوئی ویکھے ، پل نہ پلکاں لاین
آکھ دمودر راٹھ زمیں دے دھیدو ویکھن آین
124
معظم من وچ مسلت کیتی ، دھیدو جوگ دواہیں
وڈا راٹھ کیتوسے سکا ، اس دی جھولی پائیں
میں ہاں ضعیف قبر کنارے،اس نوں بوہت بلائیں
گھر وچ ویر، چنگ ہے، چولے ، ایہہ ڈھل بندی ناہیں
125
کیا تردد معظم یارو، ایہو ادم کیتا
اسے وواہ دے کارن معظم چائے بھلیریاں رتیاں
ایہہ سبب بنے جے کوئی ، پچھوں کہیں کیہ لیتا
آکھ دمودر فکر کاج دے، خان پھرے چپ کیتا
126
متا ڈوم معظم ، سد بھائی ، لکھ وڑائچاں تائیں
گنڈھی پا بھیج توں پہلاں ، ایہہ ڈھل بندی ناہیں
جیوندیاں سکھ ویکھاں اکھیں ، دھیدو نوں پرنائیں
جلیا باہمن نال ڈومیٹا ، آکھ دمودر تائیں
127
پڑھ کر خط دلاسہ کیتا، سبھ سامان کریندا
کرو تحمل رات رہو ترے ، گنڈھی پا چیندا
گنڈھی دے اپنے کمیں ، نال اوہناں دے دیندا
آکھ دمودر دسبھ سامان کر، ٹمک ڈھول دھریندا
128
تاں سن سبھناں لوکاں ، ایہو معظم کاج رچایا
دھیدو دے پرناون واسطے ، وڈا دستار کرایا
بوہت خوشی سن کر سبھ ہوئے ہبھے دے من بھایا
آکھ دمودر معظم تکو، وڈا ویاہ رچایا
129
تاں کرن پسند بیٹھ سبھ ساؤ کیکن کیجے بھائی
دیوو کاج نہ کرو تحمل ، ڈھل نہ بندی کائی
کرے سامان وڑائچ جوانوں ، وڈی بازی ہوئی
آکھ دمودر کاج گنایا ، آئی سبھ لوکائی
130
گنڈھی بھیج کریندا شادی ، دسے سکیاں بھائیں
گھیو ، گڑ کھنڈ ، میدے تے دانے ، کچھ سدھ پیندی ناہیں
"جیڈا سرتیڈی سر پیڑا"، تیہا سامان اوہناں ہیں
آکھ دمودر سولاں گنڈھیں ، گئیاں رانجھیاں تائیں
131
تاں معظم من مٹھا لکا ، سبھ سامان کریندا
بھیجے کمیں سبھنیں سکیں ، سار تنہاں نوں دیندا
گھرن نفیراں تے سرنائیں ، ٹمک ڈھول دھریندا
آکھ دمودر معظم آکھے، کدوں ایس پرنیندا
132
تاں ادوں ادوں کری تیاری ، دھیدو مائییں پایا
چیکو ، وٹنا ، مہندی لے کرک ، دھیدو نوں لاون آیا
آپے باپ تے آپے اماں ، بھی ویراں مندا بھایا
آکھ دمودر نیت بھیڑی ، مارن مت پکایا
133
دساں ورھیاں دا دھیدو رانجھا ، کیہی صفت اکھائیں
نک بلاک تے کنیں لڑھکے ، سونے کڑے ہتھائیں
کنھے چونے ، بچے ناگاں ، زلف کنڈل ول تائیں
آکھ دمودر جے کو ویکھے ، تاں پھر اٹھے ناہیں
134
سبھ بھر جائیاں عاشق تس تے ، بن ویکھے کھاون ناہیں
جیوں جیوں چیکو ملن رنجھیٹے ،تیوں تیوں کڈھن آہیں
مونہہ مہتاب، اکھیں بلن مشالاں ، کیہڑی صفت اکھاہیں
آکھ دمودر کس سلاہیں ، پتر جنیوے مائی
135
جاں باقی ست گنڈھیں رہیاں ،تاں دیونہہ پھردا ناہیں
وچ ارادے دے انج بندی ، ٹالی ٹلدی ناہیں
معظم ہویا نکھٹے دانے ، بنی جو باب تواہیں
آکھ دمودر ہو نچھکا، دھیدو رہیا تداہیں
136
صحیح بھراواں اتے ویلے ،ویرے کاج رہایا
ہویا حکم حضوروں انجے ، وس غنیماں آیا
دولت کھس غنیماں لیتی، کردے جو من بھایا
ایوں کر دھیدو جاپے یارو ، وس کاٹھ کہاڑے آیا
137
متا پکا کریندے مسلت ، ویکھ تھیواہاں بھائی
ایہونیت ویکھ کرن دی، سبھناں چنگی بھائی
کھوٹی گل بھراواں سندی ، نیت بھلی ناہی
آکھ دمودر ٹلے نہ ٹالی ، بنی جو باب تواہی
138
کرن پسند بیٹھ کر تریہے ، کیکن ایس مریہاں
ہکے تاں مارو راتیں ستیاں ، ہکے تاں موہرا دیہاں
ہکے تاں گھوٹو دیجے اس نوں ، ہکے کپ کے نئیں سٹیہاں
آکھ دمودر ارمان دلے توں ، غصہ سارا لیئہان
139
پہلوں تھیوو وکھ صحیح سچ ، بدی گھناوے ناہیں
ونڈو ملکھ ماں اندر دا، ونڈیو ستے پاہیں
ونڈو کپڑا ، لتا ، لنگی ، جو بھنو کھوج کواہیں
ایس بدھ مارن نہیں مانسب ، ابدی ہڈاہاں نانہیں
140
دھیدو سد بھراواں آندا، "تھیوو وکھ کریہاں
ترکہ جو پیو دادے سندا، حصے چار کریہاں
جو دولت دا ندر باہر ، فرقو فرق کریہاں "
آکھ دمودر دل دغا بھراواں ،اس دی کھل لہیہاں
141
"سن طاہر! توں جا باپ دی ، مینوں خبر نہ کائی
میں ددھ واتا لج تساں نوں "رنجھیٹے پائی
اندر ہور تے مونہوں دلاسہ، نیت بھلیری آہی
آکھ دمودر جاتی دھیدو ، مونہہ تے زردی آئی
142
"معظم منوں وسار جوانا! ہن تھی کر جٹ کمایئے
بوٹے مارن نوں بھوئیں تینڈی ، کیہی وہولا چائیے
چل دھیدو توں نال اساڈے ، چت کم تے لائیے"
اچ مدار کرے کر اپنے ، ویراں چانک لائی اے
143
"بھوئیں تساڈیاں ،نئیں تساڈیاں ، ونڈ ونڈ گھنو بھائی
میرے ہتھ وی رتے ، پیر وی رتے ، کیکن کیہی وگائیں
معظم مویا، موہاباچکا، نئیں چنھاویں جائیں
قسمت ٹکن نہ مولے دیوے ، مگر محاصل لائیں
144
ابھی طرفوں پاندھی آئے، جھنگ سیالاں تائیں
آکے بیٹھے کول اساڈے ، اوہناں گل چلائی
معظم دے گھر بیٹا ہویا ، عظمت کی روشنائی
سن دمودر صفت دھیدو دی ، اساں سرت اٹھائی
145
جلیا، چھوڑ جھنگ سیالاں ، ابھی طرف سدھایا
کر منزل تیجی دمودر ، تاں چل ہزارے آیا
ونج ڈٹھوسے تخت ہزارہ ، جتھے رانجھا جایا
آکھ دمودر ویکھ دھیدو نوں ،اساں دل پھہایا
146
اگے رانجھا دل اداسی، ٹکے نہ مول ٹکایا
چؤ چؤ کردے لوک ہزارے ، رانجھے ایہہ سن پایا
قسمت دانا پانی پارو ، ویکھاں کدے رب اٹھایا
آکھ دمودر نال رانجھے دے ، اساں بھی چلنا آیا
147
گلی گلی لوک جڑ بہندے ، سبھناں گل بنائی
"معظم مویا ، دھیدو تائیں ، ہویا نچھکا بھائی
پہلاں دھیدو وکھ کریہاں ، پچھے کپ لڑھائیں "
آکھ دمودر کوچے کوچے ، ایہا گل سن پائی
148
انگل جوڑی نال دھیدو دے ،اسیں لگے پھرانہے
گلیں سن سن لوکاں کولوں ، اسیں تام نہ مول کھوانہے
ان ڈٹھی بھوئیں سبھ کدائیں ، آکھو کدے جلاہے ؟
آکھ دمودر ایہہ دل ٹھہری ، جو لمی طرف ونجاہے
149
ہچھی پوشاک رانجھے دے اتے ، چہرہ بھلا وکھاوے
ہتھیں کڑے تے کنیں لڑھکے منجھ نیلا کھیس بندھاوے
اچی امبری اتے دھیدو، بکل مار وکھاوے
ویکھ جوانی دھیدو دی یارو ، لوکی بہوں غم کھاوے
150
نڈھی بڈھی جو وچ ہزارے ، گل نہ کسے بھانی
معظم مویا، کاج رہایا، گل نہ رہی لکانی
ڈردے لوک سبھ آکھن ناہیں ، ایہا وڈی وڈانی
آکھ دمودر سو ای تھیسی ، جو سچے رب بھانی
151
گھر گھر گلہ طاہر ظاہر دا ، لوکاں نپ اٹھایا
کل پیو مویا ، ڈ ٹھو نیں یارو ، اج مارن متا پکایا
گھر گھر سبھا ایہو آکھے "طاہر کاج رہایا"
آکھ دمودر لوکا چاری ، دھیدو بھی سن پایا
152
تاں چؤ چؤ چل ہزارے اٹھی ، دھیدو صحیح مریندا
مل مل ویر کریندے مسلت ، ایہو متا پکیندا
سن سن مارن سندی مسلت ، دھیدو پیلا تھیندا
نسیے ، جند گھن کر یارو ، نہیں اجائیں تھیندا
153
تاں کر ودا بھراواں نالوں ، رانجھا گھروں سدھایا
کھونڈی تے ہتھ ونجھلی کیتی چلن تے چت چایا
چیرالال تے اتے امبری ہنجھ نیلا کھیس بنھایا
نک بلاک تے کنیں لڑھکے ، چونیاں رن جھن لایا
154
ادھی رات اٹھ چلیا دھیدو ، پلے خرچ نہ پایا
تراہ جند دا اندر دھیدو ، رہے نہ مول رہایا
رات دینہاں اتھ چلے دھیدو دھرتی پیر نہ پایا
کھنڈی تے ہتھ ونجھلی کیتی ، رات مسیتیں آیا
155
رات رہن نوں دھیدو کیتا، وچ مسیتی بھائی
کڑیاں پانی بھرن نوں گئیاں ، کرتے بازی پائی
ویکھ وکانی دھیدو تائیں ، سردارے دی جائی
آکھ دمودر نتے ویلے ، جماعت جٹاں دی آئی
156
دھیدو دا مونہہ پیلا ہویا، آئے چل ادائیں
بھچھ بیٹھے متے میں دھر، آئے مارن تائیں
مل بیٹھے سبھ وچ مسیتی، پچھن دھیدو سائیں
آکھ دمودر "کدے جلیا این ؟"دیو جواب اساہیں
157
"قسمت دانا پانی چاتا! حکمی پیل چلایا
معظم مویا، مہابا چکا ، ویراں متا پکایا
جندو دے بھو راہی ہویا، دھیدو آکھ سنایا
آکھ دمودر وس مینڈے ناہیں ، قسمت نپ چلایا
158
ویکھ وکانی چھوہر لوکا، آئی سول کریندی
" گھن گھڑا سرا اتوں مائے ، نہیں تان بھوئیں مریندی
وچ مسیتی چن پھتو ای ، میں ور نیہے دیندی؟
ہس رس سر رکھ اساڈے ، نہیں آپے نکل ویندی"
159
گھن چپیڑ مونہہ اتے ماؤ، لے دھیو نوں لائی
"کنج کواری مونہہ نہ بولے ، تدھ کیوں لجا لاہی
ہنے دیر سنے ای دھیے ، داخل کری سزا ای
وت نہ بولیں پیٹوں جائی ، اماں ایہہ نہ بھائی "
160
"ہک سنیندی ، لکھ سنیسی ماجے میں مونہہ توں پلو لاہیا
میں تاں مل بغیر وکانی، تاں میں کوک سنایا
جیوں جانیں تیوں دے اسانوں ، بختے میں ہتھ آیا
نہیں تاں آپے ویندی آہوں ، شرم اساں سبھ لاہیا "
161
"دھیری تھی ، جان دے مینوں ، گنڈھ غلام ڈٹھو ای
جاپے کون جو اس پردیسی ، جاں تدھ روء دتو ای
سن دھیے ونجن دے مینوں پچھاں جا کھلوئی"
آکھ دمودر ماؤں کڑی دی ، چل اگیرے ہوئی
162
نہیں کوڑی ، آہی سچی ، کیہ اس آکھ سنائیں
ناہیں ماؤ پی جایا، کس زبان سلاہیں
ویکھ وکانی جھیورانی ، قدم اٹھیوس ناہیں
"ہیں جے چکھ وڈیرا ہووے ، تاں میں آپ نکاح بنھائیں "
163
ہوبے ہوش وڑی وچ جٹاں ، ونج ملن اوہناں تائیں
" کیہ ایہہ آکھو لگے تساڈا ، کیہڑی ذات تسائیں
ایہہ ہے کیہڑی ذات دانینگر ،ویسو کیہڑی جائیں
آکھ حقیقت تسیں بھراوو ، ایہا گل پچھائیں
164
"جھیورا اسیں ، ایہہ ذات ، اسیں گڑھ ملتانوں آئے
جہلم جلے ہیڑیاں تائیں ، بوہتے طمع ستائے"
دل وچ داغ بھکھ دا جٹاں ، وڈے کوڑ الالئے
آکھ دمودر راضی ہوئے ، پھر اوہناں سخن سنائے
165
"اس پتر نوں بیٹی دتی ، اساں راضی تی کر بھائی
راتیں بنھ دوائے کڑی دی"بہوں جٹاں ہت آئی
بوہت رضا کرن دے تائیں ، جھیور یانی بھائی
جٹاں سن ایہہ بوہتی بھانی ، جاں ایوں گل سن پائی
166
" مٹھی روٹی تے ددھ ماجھا، کر تایر گھن انائیں
کڑی تساڈی اساں لیتی ، سکے اسیں تساہیں
راتیں کاج کریہاں اس دا، پہلوں طعام کھواہیں "
آکھ دمودر راضی بھائی ، دوویں تھوک تداہیں
167
ایہہ کجھ آکھ گئی گھر آپنے ، شکر گھیو انوائے
ابال سیویاں ، گھڑا لسی دا، تماکو چلم سدائے
گھن مسیتی آن جو رکھی ، اوس مہندی چیکو لائے
آکھ دمودر کنج کواری ، امڑ مائیئیں پائے
168
"دھیدو ، آ کھواہاں قسمت ، بوہا چا مرائیں
کارن پیٹے کوڑ بولیاسے، کھاندے اٹھ ونجاہیں
نوار مٹھا سائیں دتا ، ہویا نصیب اساہیں
آکھ دمودر پینڈا مندا ، کر کر گھٹ پواہیں "
169
"نھیموں نیتوواہ کرن دی ، کیہ تساں آکھ سنائیں
رج کھاون نالوں بھکھ چنگیری ، نہیں پسند اساہیں
حق پرایا ، کوڑا بول کے ، ڈرو خدا توں ناہیں
آکھ دمودر سنیو چاچا، میں ہتھ حرام نہ لائیں "
170
ادھی راتیں کوچ کرن نوں ، جٹاں منشا چائی
نس چلے بھی ادھی راتیں ، خبر نہ کسے کائی
اٹھ دھیدو نالے نوں ہویا، جثے بھکھ سمائی
آکھ دمودر ابھیوں لمے ،چل تھیے اٹھ راہی
171
جی دے بھے چلیا اٹھ دھیدو ، ویندا ہے چپ کیتی
جیہے آئے تیہے چلے ، ایہہ گل اساں جو کیتی
ٹکر نہ منگے ، وظیفے نہ چکھے ، لسی پا نہ پیتی
آپنا جھگا سمھاں مچھانی، پیا ہئی مسیتی
دے دعا متر ملن اسانوں ، اسیں چلے جیہناں دی نیتی
172
راہ چھوڑ اوجھڑ نوں تھیا ، مت کوئی پچھوں آوے
بھکھ تہایا ، نہ رہے رہایا ، بھکھا روندا جاوے
کدھی اتے تھیہہ دسیندی ، دوروں نظری آوے
آکھ دمودر ویکھے دھیدو رہاں ، جے ڈاڈھے بھاوے
173
وڑیا دستی، طمع پیٹ دے، کچھ ٹکڑا مونہہ پائیں
ویکھ سوانی سوال کیتو سو ، جے ہک پھوہڑی دیوائیں
اتوں ڈھٹھا ، زمیں پچھاڑیا ، مینڈا کتھاؤں ناہیں
کتے تے درویش نمانے ، عزت لہندے ناہیں
174
" توں بہو مینڈیاں اکھیں اتے ، چوکھنیے میں ونجائیں
بختاں باجھوں لہاں نہ ناٹھی ، تھیا کرم اساہیں
رتا پلنگھ ، سفیف نہالی ، دیوں گھت وچھائی"
چت سوانی ایہ کیتا ، میدہ کڈھ پکائیں
175
لگی آن سوانی یارو ، کھواون رانجھے تائیں
آیا خان سوکھسمم گھر ے دا، بولے ویکھدیاں ہی
"بختاں باجھوں لہاں نہ ناٹھی ، تھیا کرم اساہیں "
چیتا کرے سوانی ایہو، میدہ کڈھ پکائیں
176
وست پوشی مل دوہاں کیتی ، دھیدو بہوں سکھ پایا
مکھن میدہ تے ددھ ماجھا ، بیٹھ پلنگھ تے کھایا
بھلی طرح سیوں خدمت کیتی دور پیتا رج اگھایا
آکھ دمودر خدمت کر کر ، رتے پلنگھ سوایا
177
بھلا سہج سیوں سم کر اٹھیا ، ساؤآں سخن پچھایا
"کیہ ہے ذات ؟ کون کل وچوں ؟ پیو کیہڑا جس جایا
باجھوں قضیے وطن نہ تجیا ، خالی بھلیرے آیا
گل حقیقت ، آکھ اسانوں ، تیتھوں سخن پچھایا"
178
"جے کوئی اگا پچھا ہودم ، تاں تینوں آکھ سنائیں
نہ کوئی لوہ نہ تکیہ مینڈا ، کوئی کتھاؤں ناہیں
اتوں ڈھٹھا زمیں پچھاڑیا، مینڈا کوئی نہ سائیں
کیہڑا ماں پیو آکھاں تینوں ، نہ ڈٹھے سنے کتھائیں "
179
"جے توں رس گھراں تے آیا، تاں توں کہو میں تائیں
دیواں اٹھ تے گھوڑی خچر، دیواں مجھیں گا ئیں
دیواں کھوہ سلابے بنے ، دیواں کتی دلاہی
جے ہووم کائی بھین بھتیجی ، تاں اج دعا بنھائی"
180
تاں ہس سخن الایا دھیدو " ہمت بھلی ودھائی
رحمت تینوں ، آدر دتو ، اساں لوہ نہ کائی
دلوں بجانوں بھلی کیتو ای ، رحمت تینوں بھائی
زیارت کر آواں پیراں دی ، رہساں اتے جائی "
181
اٹھ ودیا لے چلیا دھیدو ، چلن تے چت چایا
وڈی منزل وڈے پینڈے ،ساتھ نہ کوئی چایا
جنگل روہ بلائیں بیلے، قسمت نپ چلایا
آکھ دمودر بنی حقیقت ، سک سیالیں آیا
182
وچ کنارے رہن کیتو ای ، رہے چنھاں کنارے
دل تھیا کندھی دے اتے ، کیتو بہن وچارے
بہہ کندھی تے فکر کیتو سو، گھن کر ونجھلی مارے
آکھ دمودر ہک بیڑی رانجھے دی نظریں پئی وچارے
183
کیتا راگ بمیہابولیا ، پیراں بیڑے وچ سن پایا
سن کر خوشی تھیے بوہتیرے ، چلنے تے چت چایا
کیتی نظر ڈٹھو نہ کندھی ، بیڑا ہاک چلایا
آکھ دمودر ڈرور ہویا، جاں اس نظری آیا
184
کندھی تے بیڑا آ لگا ، لتھے پیر تداہیں
ہتھیں مل بیٹھے پنج پیر اے چھیواں دھیدو مجلس تائیں
کل حقیقت پیراں لیتی ، دھیدو آکھ سنائیں
آکھ دمودر کل پچھائی ، رانجھے دسے بھائی
185
تاں گھن حقیقت راضی موئے ، رانجھے ونجھلی واہی
للت راگ وچ واہی ونجھلی ، پیراں چنگی بھائی
ہک ہک وتھ دتی لے سبھناں ، خاطر ایہہ رضا ای
آکھ دمودر ہیر ولیہا ں ، رانجھے پلے پائی
186
تاں سپنے وچ پنج پیر گئے ، ہیر نوں سخن سنایا
جھاواں کرکے بوہت ہیرے نوں ، کن مروڑ سجھایا
"چیتا کریں ، نہ قبولیں ہورکوئی وچ ارادے آیا
سن کڑیئے! ایہہ گل اساڈی ، اساں تینڈے پلے پایا"
187
کر کر محکم گل سمپورن ، پیراں ددھ پیوایا
سبھ رشنائی دھیدو پائی، سبھ کچ نظریں آیا
ویکھدیاں وکانا رانجھا ، ورپیراں توں پایا
آکھ دمودر پیر سدھانے ، کچھ رانجھے نظریں آیا
188
رات گزار ، سویرے اٹھیا ، بیڑی دھر متا پکایا
جیوں کرمست ہاتھی دی چالی ، تیوں حال اجیہے آیا
رنگن پا رتا گھن کپڑا ، بھی چڑھیوس رنگ سوایا
آکھ دمودر حال نویلے ، بیڑی اتے آیا
189
لڈن اگے کھڑا اچیچا جاںاس نظری آیا
ویکھدیاں وکانا جھیور ، لوہڑے جوگ بلایا
"دے دنیہے برخوردارا، پچھوں کدوں آیا؟
اگے کدے ویسی بیٹا؟ لڈن ایوں پچھایا"
190
"قسمت روز نہ پھرے پچھونہی ، لیتی پھرے اساں ہی
تھی سیلانی ، پھراں ویکھدا ، ساک نہ سین کدائیں
کھونڈی ، ونجھلی ، ایہہ دوئیں ساتھی ،ایہہ سرود وگائیں "
ـآکھ دمودر ات بدھ دھیدو ، ملیا لڈن تائیں
191
نت لڈن بوہتی کیتی، "سرود وگائیں"
آکھن من لیا بھی دھیدو ، ونجھلی پھیر وگائی
شنیہہ، برنڈے ، چیتے ، مونی ، سبھ تماشے آئی
اثرگر ناگ چئین پندا، ویکھن نوں سدھرائی
لڈن بناں شرابوں کھیوا، واتوں جھگ وہائی
192
آکھ دمودر لڈن آکھے ، رانجھے چاء رہائیں
آکھے لڈن " برخوردار! کجھ آکھیں تدھ دوائیں
منگو ، مجھیں تے دو عورتاں ، میں دیوں تیں تائیں
ایہہ نصیب ہوون سبھ تینوں ، اول آخر تائیں "
آکھ دمودر سبھو وستو، تیتھوں گھول گھمائیں
193
" منگن کولوں مرن چنگیرا ، کیکن آکھ منگاہاں
مجھیں گائیں تدھ مبارک ، ناہیں کم اساہاں
سر پر راضی تیرے اتے ہور نہ کجھ منگاہاں
آکھیں تاں دو گھڑیاں چاچا ، پاسے پلنگھ سوں جاہاں "
194
ایہہ گل سن ، چپ کیتا لڈن ، مونہوں نہ الایا
رہیا اڈیک تکیندا رانجھا، کیہ میں منگیا پایا
نہ کجھ آکھیوس ، نہ مونہوں بولیندا ، نہ کو جواب سنایا
آکھ دمودر بوہت اڈیکے ، رانجھا کاوڑ آیا
195
"کوڑی دنیا تے کوڑا عالم ، کوڑے لارے دیندا
میں نہ راضی منگن اتے، گھت سوال منگیندا
جاں میں منگیا تاں گھوٹو لگا ، مول جواب نہ دیندا
منجے اتے سون نہ دیویں ، رناں مجھیں کیکن دیندا"
196
"دھی چوچک دی ، بھین پٹھانے ، کردی اے من دے بھانے
جاں تینوں ویکھے تاں سرمارے ، تاں توں اوس نوں جانیں
چارے نئیں نوایوس حکمی، ہنڈھدی چڑھی کمان اے
اکبر کولوںڈرے نہ مولوں ، ہوندے مغل بتانے "
197
"نہ میں لہناکسے کولوں ، نہ میں خط لکھایا
نہ میں دعوی نال کسے دے ، سیوں نہ بنا واہیا
ستھر دھوئیں سندا سائیں ، اگے کیں پلنگھ وچھایا"
آکھ دومودر کر کر گلاں ، جتی چاڑھ سدھایا
198
لڈن دھا چلیا پل پچھوں ، تاں پھڑ کچھڑ چایا
"جے میں مویا تاں صدقے کیتا ، کم رنجھیٹے دے آیا
وار بڈھے دی ہن مرویندا، جے توں ٹر سدھایا"
آکھ دمودر دھیدو تائیں ، آن کے پلنگھ سوایا
199
تاں پلینگھ چڑھائی پاروں ہیرے ، پلنگھ تے ستا نظری آیا
ماریا دھرک پئی وچ نیں دے ، سرنائی تلا نہ چایا
آتن ہو حیران کھلوتا، اس دے ی کیہ آیا
تھر تھر پیا وچ سارے آتن ہسی سخن پچھایا
200
امبروں تڑٹے وج جیویں ہی ، ہرنی چھٹی بدھی
دعائیں دین تے پیر سورینی سائیں لائے کدھی
ہو حیران کھلوتا آتن ، گل نہ ونجے لدھی
عیب ثواب ہووے کوئی اس نوں ، چھٹے کائی نہ بدھی
201
ہبھے تتے ویلے پئیاں ، لہریں کپر چائیاں
گھڑی بڈ ونجن ، گھڑی سرکڈھن ، ہبھے تارو آہیاں
عاجز ہوکے وچ نئیں دے ، غوطے کھان سوائیاں
آکھ دمودر تیر واہ تلیرے ، پتن کولوں آئیاں
202
تاں کانباں بھن گھدیاں نیں کڑیاں ، ایہو حکم کریندی
گھڑم گھستہ پاوندی چلی ، ٹھم ٹھم پیر دھریندی
کاوڑ نال پگھارا پاوندا، ہتھ مروڑ پوجھیندی
بیڑی منزل ہوئی ہیرے نوں ، کدوں کو اوتھے ونیدی
203
لڈن دوروں ڈٹھا لوکاں کٹک ربانا آئی
پیلا مونہہ ہویا جھیور دا دتی ہیر دکھائی
رہی زبان جواب دیون توں، گل نہ آوس کائی
آکھ دمودر لڈن جاتا، موت اساڈی آئی
204
پچھے ہیر سن توں لڈں !"سد حضور بلایا
"کیہ تینوں چت موتے کیتا کیہ قبر کنارے آیا
ہکے تاں میتھوں کوئی راٹھ ڈوھیرا ، ہکے تاں تینوں لبھایا"
آکھ دمودر ڈردے لڈں، مونہوں سخن الایا
205
"ایہہ ولی کھسم دا پورا ، ایس دا بولیا خطا ناہیں
منگیا سوون تمھارے منجے ، کیکن نہ کراہیں
جے "نہ" کراں تاں تیتھو ں ڈردا بت کجھ ہو ونجے تیں تائیں "
آکھ دمودر لڈن ایہو ، جواب دتا ہیرے تائیں
206
"بھئیے موئیو ویندا نیں ہے ، کر کر پیر سوایا"
پوندی مار مونہے مونہہ ڈاڈھی ، تان ادھ موا کرایا
رت ورتی پنڈا ہویا، اجے نہ ارمان چکایا
آکھ دمودر دھرک دتو ای ، لڈن نئیں سدھایا
207
کیتوس حکم ماریو منجے ستا، سیالیں سندا ستھا
کان کانب نہ ونجے جثے ، ارمان ہبھے ہی لتھا
ککارا سن ، مونہہہ کیتوس ننگا، چنن ونا متھ
آکھ دمودر کل پھہائیاں ، پھڑک موئے جل مچھا
207
بیڑی چھوڑ ، کدیا کدھی تے ، ڈاک مار پھر آیا
ہیر کدی ویکھ تت ویلے، باہوں پکڑ نپایا
ڈردیاں دھیدو ویکھ کٹک نوں ، ہبھو اچھل آیا
آکھ دمودر بہوں خوش ہوئیاں ، رانجھے پلو لاہیا
208
دھیدو پلنگھ توں ٹپ کھلوتا پچھے چوچک جائی جائے
پچھے ہیر "کیہ کچھ تینڈے وچ ؟، مینوں گل دسانہے
تاں ونجھلی تے بمبیہا دوویں ، رانجھے کڈھ وکھائے
آکھ دمودر ہیر تد آکھے ، ہک وار توں ونجھلی وانہے
210
تاں رانجھے ہتھ ونجلی کیتی ، کیہیاں سراں الائیاں
شوکن کاہ ، ککاہ ، بنبولاں ، شوکن بوٹے لائیاں
شینہہ، برنڈے ، چیتے مونی، سبھے زیارت آئیاں
آکھ دومودر کیکن دتن ، جن عید دے سجدے پائیاں
211
ڈٹھا لڈن جومیں سر تھیا، سواس سر تھیا آہی
لڈن کوک سنایا دوروں ، " ہتھوں کٹک رہائیں
ہک بمبیہا توں بیا وگائیں ، کیکن اسیں جیوائیں
آکھ دمودر "ہتھوں ونجھلی رکھیں ، مت تھیوے کائی اجائیں"
212
لڈن ڈھونڈ لئی رن وچوں ، مٹھیں بھرے توائیں
لدھی جاگ تان سدیوس" چاچا"میں صدقے کیتی آہی
"ایہہ جیہا مہیں لوڑیندا، سو میلیو آن اسانہیں
دیو دو مجھیں ات ویلے بھیناں ، چک لیاوو کائی "
213
" جے آہا لایق باب تساڈے ، تاں میں پلنگھ سوایا
منت میں کر ہٹا بوہتی ، رہے نہ مول رہایا
کیتو سچ نہ ڈٹھو اکھیں ، میں ادھ موا کرایا
آکھ دمودر سن دھیے ہیرے ، میں سوڑا ڈھنگا پایا"
314
"پر تقصیر میں اوگنہاری ، میں بھلی دا شرم تساہیں
جے کر بیٹا کم وگاڑے ، باپ سٹیندا ناہیں
گل وچ پلو ، دست پیراں تے ، جھڑ پیریں پئی تواہیں"
آکھ دمودر لڈن ہسے ، پھڑ لئی اس پھیر اتاہیں
215
دھیدو پکڑ لیتو ای ہیرے ، لے کدھی تے آئی
ترے سے سٹھ سہیلیاں نالے ، صاحب کھیڈ بنائی
کدھی اتے مجلس بیٹھے ، دھیدو چوچک جائی
کائی نہ کسے نال بولیندی ، ایسی حالت آئی
216
تاں چوری ویکھے ہیر سیالے ، مونہوں نہ مول الائے
دھرتی اتے لیکاں کھٹے ، آکھ نہ مونہوں سنائے
اندر گل ہنڈھائے نینگر ، دل وچ فکر ٹکائے
جے سچ جاناں سرجن ہارا ، تاں پیراں ایہہ پلو پائے
217
اندر دے وچ گل ہنڈھائی ، مونہوں نہ آکھ سنائی
زمیں کھدیندا ، تے تلوں تکیندا ، دھرتی نظر لگائی
ڈردا مونہوں نہ کوئے دھیدو، اجیہی حالت آئی
کرے قیاس چت فکر صحیح سچ ، پلے پیراں ایہہ پائی
218
تاں ہک بول اٹھی سلیٹی " بھیناں ! پسند کریہاں
کیہ وساہ صحیح اس دم دا ، تاں ڈھل اسیں چھڑیہاں
ناہیں ایہہ مناسب اساں ، جے چا تحمل دیہاں
ہیرے آکھو کم جے ہووے ، تاں اس نوں ہک کریہاں "
219
تاں دوجی بول سنیہے دتے ،"کیہ تدھ گل سواری
لجا گل رٹھاین سندی ، شرم نہ کرنے ہاری
وت نہ بولیں سن ون کڑیئے ،گل نہ تدھ سواری
تسیں تاں ہبھو منگیاں ہوئیاں ، ہکا مہیں کواری"
220
تاں ویرو ناؤں ڈمیٹی چھوہر ، بول اٹھی سترانی
"ساؤ زادیاں تساں لج گوائی ، گل نہ سچ وکھانی
گنڈھ گہیر غلام کیہ جاپے ، اس نوں کوئی نہ جانی
تساں ساؤ زادیاں بندا نیہے ، میں باجھوں کمیانی"
221
تاں روندی ہیر نہ بولے واتوں ، ذرا بلیندی ناہیں
دکھ نہ تھمے ، ڈسکیں رودے ، کوئی بجھ سکے ناہیں
روندے نین، کریندی زاری ، کیں تھوں دکھ ونڈائیں
آکھ دمودر ہسی پچھے ، پھر پھر ہیرے تائیں
222
ہسی پچھے "کت نوں روندی ، دیو جواب اساہیں
اس نوں مار کڈھاہاں کڑئیے ، جے آیو بھانا ناہیں
دے باجھوں دکھ تساڈا ، کیکن اسیں بجھاہیں
آکھ دمودر بولے باجھوں ، دیدن جاپے ناہیں "
223
"سن نی ہسی کیہ سمجھائیں ، ویدن کوئی نہ جانی
اس گل دی میںمونہہ کیہ آکھاں ، اوکھی ایہہ کہانی
اندر ڈاڈھا دکھ اساں نوں ، بول نہ تدھ وکھانی
بابے دی سونہہ ، سن توں ہسی ، میں اس مل کر پچھوتانی
224
ات بدھ کر مل پچھوتانی ، آکھاں فکر تنہاں دا
پچھلے دن پھر اگے آنی ، جے ہووم ورساں دا
اندر سندی کیں نوں آکھاں ، جوبن کلاماں کھاندا
جو دن رانجھن باجھوں گزریا ، مینوں پچھتاؤ تنہاں دا
225
جگرا کڈھ دتامیں تینوں ، ویکھیں متاں دساویں
قدماں اتے قدم ٹکائیں ، پل میں پلک نہ لاویں
تھاؤں مرئیوں جے اسے ونجائیں مت کسے نوں ڈراویں
آکھ دمودر جان اساڈی ، اکھیں اتے رکھاویں
226
"پل ےعن پلک لئیساں ناہیں ، آکھ کے تدھ سنائیں
قدماں اتے قدم ٹکیساں ، وساہ نہ میں کرسنائیں
پواہے آن چھڑیہاں اس نوں ، اساں اس دے تائیں
جے پیو بھائی سبھ دسیسی ، تاں پچھوں نس ویسائیں "
227
ہیرے سبھ اٹھائیاں کڑیاں ، ہسی دور بہائی
اٹھو پینگھاں اتے ونجو، اتھے بہو نہ کائی
آپ اکیلی ہوئی چھوہر ،ہسی دور بہائی
آکھ دمودر نپ رنجھیٹے ، گھن پلنگھ پر آئی
228
"نہ کوئی آکھو ہیرے مینوں ، نہ کوئی آکھ سلیٹی
ذات سنات پچھانو ناہیں ، میں چاکے نال چکیٹی
کدوں چوچک ماں پیو مینڈا ، میں کدن اوہناں دی بیٹی
دامن آلگی لڑ تینڈے ، جے پواں قبول جٹیٹی"
229
تورا ترٹ گیا ہیرے دا ، جو بولی ات بھتی
ہوئی خاک زمیں دی لوکا، رہی اس منی نہ رتی
گل و پلو دست پیراں تے، عشق مچائی متی
جیوں پیراں رانجھے نوں رتا ، تیوں ہیر رنجھیٹے رتی
230
" بوہڑ پپل اور سریہاں ، اتھے ستھ ببانی
ہولی ٹریں تے مٹھا بولیں ، پہلوں منگیں پانی
مونہہ تے ڈھال دیویں لڑ لنگی ، گل نہ بوہت بکھای"
ایہہ نصیحت کراٹھی سلیٹی، اگے آپ سدھانی
231
"مائے نی چاک لدھو ای ، نت اٹھ مجھیں چارے
برکت جیں دی گھاہ نہ سکے ، مجھ نہ کٹی ہارے
رورا مول نہ لگے کداہیں ، ساون دسن پھہارے
اجیہا چاک لدھو ای مائے ! اگے بخت تہارے"
232
رانجھا آیا جھنگ سیالیں ،ملیا چوچک تائیں
چوچک خان ستھ وچ بیٹھا، آ رانجھے دھون نوائی
سبھے سیال پچھن اٹھ لگے ، کدھروں آیوں بھائی
آکھ دمودر تاں چپ کیتو ، رانجھے ڈھوہ جو لائی
233
"آکھ سنیہے پاندھی میکوں ، توں آیوں کیہڑے تھیہوں
سبھ سندیسا دیساں لگا، جے تسیں ذرا جلیہو
پیٹوں بھکھا ، تریہوں عاجز ، آیا دیہوں بدیہوں
آکھ دمودر چوچک سدکیتا، جو ہیرے پانی دیہو"
234
"لگے ددھ تے ننگے مکھن ، بابل ! مینڈے کول نہ کوئی
بتیاں کتے بوہتے پھردے ، آون مہیں نہ ہوئی
جوٹھا مٹھا ٹکر بوہتا ، کمی ناہیں کوئی
اندر بھیج دیہو تسیں ہن ، جے باہروں آیا کوئی "
235
اگے ہیرنے چوری کٹی ، اتے کھنڈ رلائی
رتا پلنگھ وچھایا چھوہر ، گھت سفید تلائی
گھیو ، میدہ تے شکر روٹی ، ددھ ملائی پائی
پکھا لے کر ہتھ کھلوئی ، رانجھے نوں کھلولائی
236
پونی تے دھر پونی لوکا، سلیٹی شگن کریندی
لسی ہتھ تے پائے بونداں ، پلو گل پئیندی
لوہے میخ جہاز چمبیڑی اے میں رعیت تینڈی
لجا مینڈی تدھ گل رانجھن ، میں صدقے تیتھوں ویندی
237
"تخت ہزارہ رانجھیاں والا ، میں چل تتھوں آیا
ذات رنجھیٹا، ناس دھیدو ، معظم سندا جایا
معظم مویا موہابا چکا ، بھائیاں بوہت دکھایا
مارن کارن متا کیتو مین ، میں تک تساں نوں آیا
238
" چنگا کیتو آیوں میں تھے، اکھیں اتے رکھائیں
اٹھ گھوڑے میں تیکوں دیواں ، اور مجھیں تے گائیں
دیساں کھوہ سیلابے بنے ، دیواں کتی واہیں
آپے گڈتے آپے چائیں ، حاکم ویکھن ناہیں
بھلا کیتو ای جے توں آیوں ، راضی ہوئے اسیں آہیں
اوہ جب سبھسے دیون جوگا، کسے اڑندا ناہیں
240
"سونا، رپا ، مال خزینہ ، ڈھکن ستے پاہیں
توں سبھ کچھ ہیں دیون جوگا ،کتے اڑندا ناہیں
جو منگساں سو دیسیں تونہیں ، جاتا صحیح اساہیں
جے توں راضی رکھن اتے ، تاں مجھیں دیو چراہیں "
241
تاں سن چوچک چپ کیتی ، یارو ! ایہہ نالائق کوئی
زمینداری خوش نہ کیتی ، چاکاں کم بھنوئی
دے رہیوس گھوڑی ، اٹھ ، جوڑا مول نہ مندا کوئی
آکھ دمودر سن کر چوچک ، دل چ فکر کیتو ای
242
آکھے خان"میاں رانجھا ! تیکوں مت دوائیں
دیواں گھوڑی تے دوء اٹھ ، ایہہ سرو پاؤ تساہیں
کم نہ چاکاں مندا چنگا ، چارن مجھیں گائیں
دے کر بیٹانال تساڈے ، عزت نال چلائیں "
243
"آیا تک تساڈی سامے ، نہ پھر گھراں نوں جائیں
گلیاں ککھ اساڈے ویری ، چنگا جاون ناہیں
کیتی تینڈے پچھے کھاندی ، کمی کسے نوں ناہیں
آکھ دمودر مول نہ بھو کر ، دے دے کھونڈی لہیں چرائیں "
244
تاں چوچک پھر متا پکایا ، سدے ویر تداہیں
"معظم دا پتر چھڈ ہزارہ آیا تک اساہیں
دے رہیوس گھوڑی ، اٹھ تے جوڑا ، مول مینندا ناہیں
آکھو بھائی کیکن کیجے ، بن مجھیں چارن تائیں "
245
"گوشے کت سدایا اساں، مسلت ایہہ کریندا
اساں جاتا اجکل کوئی ، جے توں شہر مریندا
دھپ نال دھولی داڑھی ہوئی آ، ددھ واتے نوں منگوادیندا
آکھ دمودر مستی تینوں ، مجھیں جان ونجیندا"
246
"بھائی میں کر تھکا منت ہتھیری ، مولوں ہتھ نہ آوے
سر پر چارن مجھیں منگے ، ہور نہ اس نوں بھاوے
صورت اس دی ویکھ نہ بھلو ، چاکاں کم ہتاوے
جو کجھ آکھے سوای کیچے جو ہوئے اساں تھیں آوے"
247
"چاک چوراسی ستھر تیرے وچ ، خدمت ایہ کریہاں
جدے کھبھڑے ہووے چھپڑ ، تدے کھپاؤ مریہاں
اک وی ویہن لڑھ ونجن جدے ، کھپے بن کریہاں
آکھ دمودر اسے رونسے ، گلوں کلنک چکیہاں
248
"آکھے خان رنجھیٹے تائیں ، تینوں منگو دیندے
مٹھا ٹکر سنجھ صباحیں ، تینوں سون کریندے
جمعرات دے دینہہ تسانوں ، مجھیں ساتھ ٹریندے
آکھ دمودر رانجھے تائیں ، چوچک ایہہ فرمیندے"
249
تاں ایہہ پسند کریندے ساؤ ، ایوں کر خان بنائی
کڑھیا ددھ وچ شکر روئی ، میدے سندی پائی
سدیا دھیدو گھن نوالا، کل قبیلے بھائی
آکھ دمودر کھاون بیٹھا ،تاں عظمت چاک وکھائی
250
پہلا گھن نوالہ دھیدو، صحیح ، سلامت کھایو
تھیا قہر نہ قہراں جیہا، بوہتا کاوڑ آیو
ترس نہ کیتو صاحب سندا، میں غریب کر پاپو
آکھے دھیدو"مندا کیتو ، مجھ تروئی دا ددھ پوایو"
251
تاں ایہہ سن خان حیرانی لگی ، جاں اس ایوں الایا
کیہ ایہہ پیر کہ ولی سچانواں ، آکھیا غیب سنایا
ایہہ اس کوئی خواب لدھو ای ، کیہ کوئی سپنا پایا
آکھ دمودرکہندا چوچک ، پھردھیدو ازمایا
252
"کیکر تروئی جاتی دھیدو ! سن کر حیرت آئی
لدھو خواب کیہ عظمت کیتی! کیہ کہیں آکھ سنائی ؟
عمر ونجائی نال مہیں دے ، اساں نہ ٹکل آئی
آکھ سنا سنجھاتو کیویں ، " خاں نے گل پچھائی
253
"تریجے سوئے تے رنگ رتی ، متھے پھلی ناہیں
کٹی چھیاں مانہہ دی سٹی ، ماجھی گیا کدائیں
کھاہدی جیر لڑی و بیلے، نہ کھسم نہ سائیں
تس ددھ پوایو مینوں اجے نہ گڑھی کتھائیں
254
ایہہ پیر کیہ ولی سچانواں ، عظمت کی رشنائی
بن بولے ، بن آکھے باجھوں ، ظاہر کلا دکھائی
سبھناں نوں ہولگئی تسلا، بہوں سبھناں ہت آئی
آکھ دمودر نشا ہوئی آنین ، ایہو چریسی بھائی
355
راضی راٹھ ہوئے سبھ گلیں ، سبھناں ایہو بھایا
ایہہ سن شادی کیتی چوچک ، ٹمک ڈھول دھرایا
سنو یارو، سنو بھراوو، میں چاک نویلا پایا
آکھ دمودر سن کر ٹمک ، عالم اچھل آیا
356
پچھو تاؤ کریندا عالم ، جیں کہیں نظری آیا
ایہہ مہتاب دسیندا ساؤ ، کس لیکھے آن پھہایا
آکھن کڑیاں ملے اسانوں ، رکھیے سر کر سایہ
آکھ دمودر اساں کوں ہویا ، چاک بھلاڑا پایا
257
کھونڈی چم چلایا منگو ، بیلے وڑیا آئی
ٹویا کھٹ تھلاہ ہک کیتا ، نالے دھونی پائی
منگو چھیڑ بیلے چ وڑیا، جھلر رانجھے پائی
آکھ دمودر تدوں رانجھے ، رہن کیتو ای بھائی
258
گردے چاک کریندے وتن ، جو چوچک فرمایا
دے ول گھوں ، گہیندے بیلا ، من مانہہ فکر ٹکایا
ویکھ بے منیاوہ ہبھناں ، مارن چنگا بھایا
آکھ دمودر بیلے دے وچ، چاکاں منگو پھہایا
259
جاں دینہہ گزریا ترکالاں پئیاں ، من مانہہ فکر ہنڈھایا
سیال تکیندے ہوسن پینڈا ، رانجھے کیوں چر لایا
جلھر چھڈسدیہاں منگو ، مت کھسماں مندا بھایا
آکھ دمودر چڑھ ٹاہلی تے، تاں کر راگ اٹھایا
260
چڑھ دھیدو ونجھلی جب واہی، کیہیاں سراں اٹھائیاں
شینہہ ،برنڈے ، چیتے ، مونی، سبھے زیارت آئیاں
اثرگر ناگ چٹین پنڈا ، سہیڑ مونی سائیاں
سن کر مہیں کن پھڑیکے، نہ وات کڑوہی پائیاں
آکھ دمودر کیکن دھیرن گوپیاں کرشن بلائیاں
261
میہیں ، شنیہہ، برنڈے ، مونی ، انت جاوے پایا
جلھر چھوڈ دتی رنجھیٹے ، دھرتی اتے آیا
شینہاں دے سر ہتھ پھریندا ،وبوہت دلاسا لایا
سانوں کو دن بھائی سنو ، قسمت آن بہایا
262
چلیا چاک ساتھ لے منگو ، ساؤ کھلے تکیندے
کون قضاء ادیلا تھیا، تھکے سبھ اڈکیندے
دھوڑا اکاش چڑھی پل اندر ، جاں ادوں منگو ویندے
آپنے گھر ونج وڑیاں مجھیں ، تاں ساؤسبھ چوئیندے
263
بھانڈے لیکر چوین آئے ،تاں عظمت چاک وکھائے
بھاڑے والی نہ منگے بھاڑا ، ہتھ نہ پیر ہلائے
کٹی والی چت نہ کٹی ، آپے کھلی چوائے
جو کھٹر مل آپ کھلوتی ، چڑھدے رنگ سوائے
آکھ دمودر ایہہ ڈٹھا راٹھاں سبھ چوچک پے آئے
264
تاں پئی کوک وچ جھنگ سیالاں،چاک نہ مول چھڑیہا ں
جاں جاں آس حیاتی ہووے ، تاں تاں سبھ کچھ دیہاں
ایہہ دلی ہے پورا سورا ، ازمائے دا کیا ازمیہاں
آکھ دمودر چاک سچاوا ، وساہ نہ اسے کریہاں
265
چراء لے آیا مجھیں دھیدو ، چاکاں بھلی نہ بھائی
کیکر چھڑسی رات رنجھیٹا، شینہاںگھمر پائی
اثرگر ناگ ڈنس بھارے لے ، پیر دھرے ات جائی
آکھ دمودر سبھناں چاکاں ، ایہو متا پکائی
266
نال نماشے مجھیں تائیں ، رانجھا وستی آیا
ونجھلی مار سداوے منگو ، چیٹک دھیدو لایا
سن مینہیں سرود سچانواں ، چلن تے چت چایا
آکھ دمودر ڈٹھا مجھیں ، جو باہر رانجھا آیا
267
ونجھلی مار سنائی دھیدو مینہیںسبھ رجھائیاں
موہرک توڑن کتوں نہ دھیرن ، چلن تے دھرائیاں
پیکھڑ توڑ ، دھنگانے جلیاں ، رہن نہ مول رہائیاں
آکھ دمودر کیکن دھیرن ، گوپیاں کاہن بلائیاں
268
منگولے چلایا دھیدو ، گھن سویلے آیا
رسہ وٹ بنائی جلھر ، اپر آسن لایا
اوجھڑ جھنگ بیلا بہوں گھاٹا ، منگو وچ گڈایا
آکھ دمودر پسو پرندے ، دھیدو سبھناں بھایا
269
مل مل چاکاں مسلت کیتی ، اسیں ایہہ چاک مریہاں
ادھی راتیں ، کوڑے سوتے ، اس کپ نئیں سٹیہاں
کیہڑے لشکر چڑھسن پچھوں ، جے اسیں تحمل دیہاں
ٹکر کھس چکورےلیتا ، اسیں گلوں کلنک چکیہاں
270
مارن مسلت چاکاں کیتی ، بریاں نیتاں چائیاں
آئے تیز ارنبھ کیتو نیں ، چوری گھن سرواہیاں
کالی رات پھوہار وسندی ، موڈھے تے رکھ چائیاں
آکھ دمودر بیلے آئے ، جنے چوراسی سائیاں
271
آدمی بھیج کے صحیح کیتو نیں ، بیٹھا دھیان لگائے
دھروہ میانوں تیغاں کڈھیاں ، علی علی کر دھائے
کالے جوڑے کالے گھوڑے ، لکھ لشکر نظری آئے
اڈی لاء پیا نیں پچھے ، نٹھے چاک سوائے
272
کئی موئے پڑ اتے لوکا ، کئی باہاں بھن ونجائے
ناہیں کوئی اجیہا لوکا ، جو ایہناں نیر چوائے
مارے بوہت نٹھے ہی تب ہی بہوں ارمان کرائے
آکھ دمودر جو کوئی ثابت ، اکیلے چھپ کر آئے
273
پٹن ناری متا پکایا ، سبھ سیاپے آئی
تاں سن خان حقیقت ساری کیہیں ایہہ گل سنائی
صحیح کریہو ایہہ چاک اساڈیاں ، کیتی جاء لڑائی
آکھ دمودر سدے چوچک ، تداں سو گل پچھائی
274
ٹکر سندا طمع کیتو سے ، بہہ کر متا پکایا
مارن دھیدو کارن کیتا، سبھ مہاین دھایا
کولے جوڑے ، کالے گھوڑے ، اگوں لشکر آیا
لے شمشیراں پچھا کیتا ، اساں نسن تے چت چایا
سن ہو چوچک اساں تماشہ ، ایہہ کجھ نظریں آیا
275
ہوئی نشاء نہایت چوچک ، ایہہ گل خالی ناہیں
برکت باجھوں خالی ناہیں ، ہوئی نشاء اساہیں
برکت وند صحیح سچ ہے ایہہ ، ازمائے دا کیا ازمائیں
کہے دمودر دنیہہ دنیہہ روشن ، تھیندا چاک تداہیں
276
ترٹ امید گئی چاکاں دی ، کیہنوں پھیر اکھاہاں
ٹکر کھس چکورے لیتا، نہیں نصیب اساہاں
جاں جاں اساں نصیب کھدوسے، ہن کیکر پھیر کھواہاں
چھوڑیو تانگھ چوچک دی بھائی ، لکڑی گھاہ لگاہاں
277
آپے چھیڑے تے آپے ڈھوٹے ، بیلے رہے ایوائیں
بیلا بیٹھ سنجاتوس سبھو، جاں تاں بوٹے کاہیں
شینہہ برنڈے بشئیر شوکن ،ایہہ سبھ متر تساہیں
آکھ دمودر کامل رنجھیٹا ، محرم تھیا سبھ جائیں
278
جاں دوئیں بانہہ گذرے ایویں ، تاں چو چو پئی آئی
آتن دے وچ ہیر ہسی نوں ، خدمت ایہو دسائی
چوری کٹ پئیندی منگر، اتوں کھنڈ رلائی
کہے دمودر چوچو چلی، تان آتن چل آئی
279
چو چو چل پئی وچ کڑیاں ، ڈردیاں آکھن ناہیں
گئی سو ، گئی سلیٹی بھینے ، ایہہ ہن رہن دی ناہیں
باجھوں مل وکاء کھلوتی ، اس نوں مت دیواہیں
کہے دمودر فکر کیتو نیں ، ہوئیاں آکھن تائیں
280
بلی ہیرے ! ہلی ہیرے ! گل تساڈی ہلی
ہنے تاں چوچک باپ سنیندا ،طعام نہ پکے چلھی
چاکاں نال کریں اشنائی ، پھرنی ایں کیوں کھلی
سن توں سچ سیانی کڑیئے! چاکاں اتے بھلی
281
جاں جاں کنج کنواری ہیسی گڈیاں تاں تان تائیں
جاں شوہ ملے تاں لاداں گھنے ، پھر چت آدس ناہیں
اساں تاں کامل مرشد پایا، کجھ لوڑیندا ناہیں
بیڑی پینگھاں تساں مبارک ، اساں سون رانجھن سائیں
282
تاں سئیاں سن کے چپ کیتی ، جاں اس ایوں سنایا
ہوئیاں سبھ حیران سہیلیاں ، صاف جواب وجایا
اک رہے روئیں وچ کیکن ، متھے عشق جنایا
آکھ دمودر کیکن ہوسی ، اچرج کھیل رچایا
283
تاں چو چو چل پئی وچ عالم ، جھنگ سیالے آئی
چرچا چل پئی سبھ تھائیں ،گئی چوچک دی جائی
تھیا قہر نہ قہراں جیہا ، چاکے سوں اشنائی
آکھ دمودر چوچو چلی، چوچک خبر نہ پائی
284
پنڈ چوراسی سبھ چوچک دے ، ہورنہ گل کریندے
گلیاں ککھ تائیں سبھ پنکھی، کھلے اگاہی دیندے
دھی چوچک دی وگڑی لوکا، گلا لوک کریندے
آکھ دمودر سبھ کوئی آکھے ، کیوں نہیں گھٹ مریندے
285
جاں دوینہہ دو تےر گزر گیانی ، گجھی گل نہ کائی
ہویا غوغا عالم سارے "گئی چوچک دی جائی"
قصیہ کل نہ ڈرے آکھن توں ، سبھ بے ادب تھیا ای
آکھ دمودر اجے ات ویلے ، گھر چوچک نہیں آئی
286
خان ہک فن وڈے ویلے ، بنھ کھٹاون آیا
قصبہ سبھ سدایا چوچک ، کم سبھو ہی لایا
کم کریندے سبھو کمیں ، کسے نہ مونہوں الایا
آکھ دمودر پروہ اجے سائیں ،چوچک دا نہیں لاہیا
287
ہڈ شریک تیہناں دیاں ناریں ، قصہ سن سبھ پایا
کر کاوڑ اٹھیا قبیلہ، گھر چو چکا نے آیا
ملیاں آن نونہاں چوچک نوں ، اوہناں اگے آکھ سنایا
آکھ دمودر دری نہ کائی ، کل شریکا آیا
288
"سن بے بے ہک گل اساڈی ، دکھاء کے تدھ کریندے
کیہ جیوندے ، کیہ موئے دسیندے ، سن سن چپ کریندے
کیہ گئی بدھ تساڈی بے بے ، آپے جان کریندے
سن بے بے ! ایہہ نہیں مناسب جاتی داغ لئیندے"
289
"بول جواب دتو نہ اگوں ، تسان کیہ آکھ سنایا
اجکل کوئی ویر نویلا ، چوچک سرے چایا
سوداگری کہیں لٹ نہ کیتی ، نہ کوئی کھوج اساڈے آیا
کیہ کوئی پچھوں مویا اساڈا ، کیہیں ایہہ آن سنایا
آکھو بی بی ! سچ حقیقت ، کہیں اکبر شاہ بھیجھایا"
290
"نہ کوئی پچھے مویا سنیا ، نہ کھوج تساڈا آیا
اکبر غازی رنج نہ تھیا ، نہ کہیں جائے بھچھایا
ایتھے وچ رہے شدیا نے ، تساں نہ سن ہے پایا
سن بے بے ! جو پیٹوں جائی ، ایہہ تسے المیا لایا"
291
"بے بے اٹھ گھر جاوو اپنے ،سانوں پھٹ اولا لایو
پھاتے ہتھ تے تھون ہلائے، متھے تے ہتھ لایو
موہر کھا مر یہاں ہبھے ، جیواں کیہ سکھ پایو
آکھ دمودر وار بڈھے دی ، دھیو داغ لگایو"
292
مل بہہ مسلت کیتی ناریں ، ایہہ پسند کریہاں
آوے ہیر بیٹھ سمجھیہاں ، بھید نہ کسے دیہاں
مت پردہ ہس بڈھے ندی واری ، گل نہ مڑ چلیہاں
آکھ دمودر دبیٹھ ہیرے نوں، آتن وچ اڈکیہاں
293
جاں ٹھیک دوپہر پورے ہوئے ، تاں ہیر سلیٹی آئی
کرکر سد پکاراں ہیرے ، بھر جائیاں سد بہائی
" صدقے کیتی میںلکھ واری ، صدقے میں بھرجائی
اساں سنیا سچ صحیح کر ، تیری چاکے سیں اشنائی
294
کر کاوڑ کہندی سلیٹی ، "بھائی جوگ سنایا
مندا چنگا سن کھاں نی ، ہے کیہ مینڈا نظری آیا
بول خلافتئی دیاں پنڈیں ۔ کیوں مینڈا جثا تایا
نہیں مناسب خاناں تائیں ، بن ڈٹھیاں آکھن آیا
295
"بابل باز تے چرخ پتریے، شکرے باشے بھائی
ماؤ گھمائی کونج تھی اڈسی، سی جانیں بھرجائی
کدی سمجھ سیانی دھیے ، مت نہ تینوں کائی
کیں دی دھی تے نونہہ کیں دی ہیں ، جیہنادں جمیں ودھائی "
296
تاں تاں بوہت وچ شور سیالیں ، دیونہہ دیونہہ چڑھے سوائی
تدوں بک پئیاں بھرجائیاں ،ل چوری سس بلائی
سن بھابی توں واری ہیرے ، کت کوں پھٹ ویانی ؟
گل تھیں ناڑا نہ کپیوای ، بھاہ اولی جائی
297
تاں کندی سن رنی لوہو ، جان اوہناں ایہہ سنائی
"کل شریک نوائے اساں ، ہن میں اونڈھی آئی
جے جاناں اگ پیٹوں جمی کپ نہ گردن لاہی "
آکھ دمودر روندی مہری ، دکھیں بوہت تپائی
298
تاں من مندا کیتا مہری ، چوری ہیر سدائی
"سن بیٹی میں وار بڈھے دی، توں ، میں پلیٹوں جائی
مراں کہ جیواں ، کہ سرکپیں ، کہ میں موہرا کھائیں "
آکھے مہری "سنجی دھیے ! مینوں اونڈھی آئی"
299
"سن مائے ! تینڈے جیون جائے ، کیں تینڈی پنڈی تائی
بے تقصیر کیہ ڈٹھو مینڈا ، کوڑی بدی اٹھائی
میں کیہ جاناں کنج کنواری ، ہوندی کیہ اشنائی "
ـآکھ دمودر کدنی مہری ، ہیرے صحیح ولائی
300
"سن دھیے ! توں نپنی ، صدقے مہیں ونجائیں
کیں دی بیٹی ، توں نونہہ کیں دی ، بھوئیں نئیں دے سائیں
تال سو اکبر دعوی جیں دا ، ڈھکن ستے پاہیں
کدی تاں سمجھ سیانی دھیا ! ، ایہہ مناسب ناہیں "
301
"سن مائے ! تینڈے جیون جائے ، کیں تدھ نوں آکھ سنائی
پت پرایا ، قسمت آیا ، عزت اس نہ کائی
چاکو چاکسدیندے ہبھے ، سیالاں لج نہ کائی
سن ون مائے ! تینوں آکھاں ، میں وچ دوش نہ رائی "
302
"سن نی ہیرے ! گنی گہیرے ! تدھ بھلیری چائی
گھر گھر گل تساڈی ہیرے ، سن سن سکے بھائی
جے مرجاوے چاک کویہیں ، اساں اونڈھی آئی
نج آوندا ، کدوں آیا، لگس کانی کائی
آکھے ماؤ سیانی دھیا! روندی بہے بھرجائی "
303
"سن میں آکھاں مینڈی مائے ، تینوں کون سمجھائے
" بھرے وات چاول تے بیٹھی ، نہ پن پتر پرائے
سمجھایانی ، تھیو سیانی ، بجھے جہیں بجھائے
سوتیہی پیڑ سنجاپے مائے جیہے تیں بھی پیٹوں جائے"
304
متھا ٹھوک اٹھی مہریٹی ، جاں اس انج سنائی
وجی تار ،اگ میںلدھا ، جوتیں گل الائی
اٹھ ہوء کر کاوڑ مہری ، بولی پھیر نہ بھائی
آکھ دمودر حال بھلیرے، اونڈھی جھونی آئی
305
ہک دن چوچک باہر آیا ، پانی بنھ کھٹایا
گھن بلایا قصبہ سارا، کم ہبھے ہی لایا
"بھلی گذاری چوچک خاناں ! ناہوں کسے نوایا
ہیر سو لیک لئیندی تینوں " ، کہیں گوار سنایا
306
ایہہ سن پیٹ پجوتی چوچک ، آیا اندر بھائی
متھے تیوڑی تے مونہہ پیلا ، بجھا نہ سکے کوائی
چھوڑ دالان ، صفا تے کوٹھا ، کوٹھی وڑیا تاں ہی
آکھ دمودر مہری رنی ، ایہہ گل خالی ناہیں
307
مہری آن وڑی پھر اندر ، ہس کرخان بلایا
"کیوں دلگیر اتے چپاتا، توں گلیوں اندر آیا؟
کیہا غم گھدو ای خاناں ! کیہ تدھ کسے دکھایا؟"
آکھ دمودر خان چوچک تھوں ، مہری انج پچھایا
308
"پاٹا پیٹ ، کیہ پٹی بجھے، کیں نوں آکھ سنائیں ؟
گل نہ آکھن ویکھن جوگی ، مونہہ کڈھ متھے لائیں
اس جیون توں مرن چنگیرا ، جے میں موہرا کھائیں "
آکھ دمودر ، مونہہ پیلے بولیا، " کیہ مونہہ آکھ سنائیں "
309
"کیہ کوئی اجکل ویر نویلا ، لے کر تدھ سر چایا
کیہ کوئی ساتھ رنجانیا چوراں ، کھوج سیالیں آیا
کی کہیں چا غنیم بھلیرے ، اکبر شاہ بھچھایا
تینڈا حال نہ اوہ دسیندا، اج حال بھلیرے آیا"
310
"نہ کوئی ویر اساں سر چایا، نہ کھوج اساڈے آیا
نہ میں ویر کیتو ای اجکل ، نہ میں کوئی دکھایا
نہ میں مندی نیت کیتی، نہیں اکبر شاہ بھچھایا
نہ پھٹ ویاندی ہیرے دی مائے ، جیں تیرا ساں نوں لایا"
311
"بچے مرن شریکاں سندے ، جیہناں گل دھمائی
اٹھے پہر اے فکر تساں دا ، ایہا بدی بنائی
تیں تاں اج سن پایا حجرے ، میں نت سنیندی آئی
بچے مرن شریکاں سندے ،جیں تینڈی پنڈی تائی"
312
بوہت ولایا، وساہ کریں ہن ، چوچک آن بہایا
" ڈٹھے باجھوں دوش نہ دیجے ،"مہری انج سمجھایا
کنج کواری بھائی پیو، بن ڈٹھے دوش لگایا
کہے دمودر سخن سچاویں ، چوچک باہر آیا
313
اندر آتش چوچک تائیں ، بجھے نہ مول بجھائی
پچھن گل نہ سردی مینوں ، اندر گھت ہنڈھائی
اٹھے پہر کھجھیندا وتے ، مونہہہ تے زردی آئی
آکھ دمودر خان چوچک نوں ، آوس گل نہ کائی
314
ہوئے دیوانہ چوچک خانا، کیدو سد انایا
"تھیو نہ بابر میری ولوں ، مینڈے ماں پیو جایا
گھر گھر وتنایں سیل کریندا ، تین بھی سن کجھ پایا؟
آکھ بھراؤ! سچاویں میں کوں، کچھ تیں بھی نظری آیا"
315
"کیہ کجھ نظری آیا سیادا، کیوں ایہہ پیٹوں جائی ؟
پھاہا کیوں نہ دو ای مہری ، کت نوں پھٹ ویائی
پھٹ اجیہیاں ناری لوکو ، جیں ایہہ چھوہر جائی
ایہہ ڈٹھا تے ایہو سنیا ، تیرے ست چٹے سرچھائی "
316
"سن بھائی ! میں صدقے کیتا ، تینوں آکھ سنائیں
بیلے جائے حقیقت گھنے ، آ آکھیں میں تائیں
کیکن ویندی اے بیلے دے وچ ، اساں معلوم کجھ ناہیں
ناؤں سائیں دے ، تھیو نہ نابر ، وکھت پیا میں تائیں "
317
"سن سیادا ! عقل گئی ا و ای ، خدمت مینوں دیندا
اوہ نہ ٹلے اکبر نالوں ، مینوں جان مریندا؟
جے ویکھے تاں چھوڑے ناہیں ، آپ کیوں ناہیں ویندا
آکھ دمودر چوچک رووے ، منت ہٹا کریندا
318
"جیوں جانیں تیوں جاوو بھائی، گل وچ پگڑی پائی
تھیو نہ نابر ، مینڈی پاروں ، ماں پیو مہیں توں آہی"
کیدو آکھیا بول سنائیں ، آکھی بندی ناہیں
گل وچ پلو ، دست پیراں تے ، ہن ہی ونج اتھائیں
319
ڈٹھوس دکھ بھراؤ سندا، تاں چل بیلے آیا
آپ چھپائے ،چھپ کیدو ، مونہوں نہ مول الایا
بیٹھا ویکھے چھپ کریہوں ، تاں وقت ہیر دا آیا
آکھ دمودر وقت ہیر ملن دا، کیدو نظری آیا
320
تاں چوری چھنا سردے اتے ،مجرے کردی آئی
گھنے خاک ، چھو ہیندی پیراں ، مونہہ متھے تے لائی
دوئیں ہتھ بنھ کھلوتی اگے، رانجھے ایوں فرمائی
"ہیرے ! آنے ددھ تاں کھاواں چوری ، اوہ کنی گھن سدھائی "
321
لدھا کیدو ویہل تداہیں ، آ سوال سنایا
"ناؤں اللہ دے دیو اسانوں بھکھیا منگن آیا"
آدر نال سدایا دھیدو، چوری گھن دوایا
آکھ دمودر ات ویلے کیدو ، چوچک پاس لیایا
322
"سنو سیالو ! دھیاں والو!دھیاں مول نہ رکھو
ہکے تاں دھیاں نئیں لڑھاؤ ہ ہکے سر کریاؤ وکھو
ہک ہک ونڈی آوندی ناہے ، انکل بھر بھر چکھو
تسیں کھاندے ہو ڈھوڈا تھاپی ، چاک کھاندے ایہہ وتھو "
323
لے چوری گھن چوچک ہتھیں ، مہری پاس لیایا
" موئیے ، ایہہ قہر لٹیندا، اسیں کدی نہ کھایا
چاک کھاندے نی ایہہ نوالہ ، بوہتا چادڑ آیا "
چگھڑ گھن ، رووے رت ہنجھو ، مہری بھل بچایا
324
"منت کڑیاں خضر دی آہی ، پا پا گھیو پایو نیں
ایہہ چوری میں ہی کٹ دتی ، ایتوار ڈٹھونیں
بھس پئیندا گای کداؤں ، خیر نہ مول دتو نیں
پنڈی تینڈی تاون تائیں ، ایہو دغا کیتونیں "
325
پیا گمان چوچک نوں سچا ، گل نہ مول وسارے
ستا آ دارے دے اتے ، ایہا چنات دھارے
پاٹا پیٹ کیہ پٹی بجھے، سنیا عالم سارے
آکھ دومودر خاں ہویا کاہلا متھا ٹھوکے ہتھ الارے
326
آئی ہیر ، لئی ہتھ کنی ، کیدو دے کھوج سنجاتے
پچھیوس آ رنجھیٹے تائیں ، کوئی ایتھے آیا جاپے
آہا سہی چنجوس اساڈا ، کھری اڈی ہے کانپے
آکھ دمودر کھوج لین نوں ، تاں اٹھ چلی آپے
327
جے ویکھے ہیر ، کیہ کیتا کیدو ، پھوک المبا آیا
اگے بھی کجھ پردہ آہا ، ہن اس ستا لوک جگایا
گھر گھر بھابی ہیرے سندی ، بھاؤ سیالیں آیا
آکھ دمودر ہیرے ڈٹھا ، جو تاء مواتا لایا
328
تدوں ہیر نہ رہی رہائی ، غصہ ہیر نوں آیا
گھن مواتا اگی سندا ، جھگی تائیں لایا
جل بل کولا کیتی جھگی ، کیدو نوں کہیں سنایا
"تکیہ ہیرے ساڑ دتو ای "، سن کراتھوں آیا
329
"میں کیہ کیتا ؟ہیرے دھیے ! تدھ جھگی میری جالی
منی بدھا وچ لیلا سڑیا ، ککڑ آنڈریاں والی
بھانڈا ،چمچہ وچے سڑیا ، سوئی دان ، کھیالی
تسبیح ، سیلی ، مرگانی تے ، نالے ساڑی آ جالی
ہٹ پساری دا ساڑ دتو ای ہیں کیہ کیہ وتھ سمھالی"
330
"اجے میں کیہ کیتا تایا! تیوں اجے ہور کریساں
واڑھی تیریدے وال نہ چھوڑیں ، ہک ہک نپ پٹیساں
جیہڑی جنگھ چنگیری تیری ، منڈی نپ توڑیساں
پیساں رت نہ چھوڑیں تینوں ، ہکے تاںتھائیں مریساں "
331
" بچے موئے سدیا مینوں ، میں تاں خبر نہ کائی
منتاں کر کر بیلے متا، پگڑی گل وچ پائی
میں کیہ کم سن صاحبیانی ، جے توں کاوڑ آئی
ایہہ نصیحت مینوں دھیا ، جوجھگی جان سڑائی "
332
"جو جاتو ، سو ای سرکیتا،"، ہیرے آکھ سنایا
"جومیں سیس کریساں تینڈے ، کتھے ویسی تایا
کتھے نسی ، ہن توں میتھوں ، وس کاٹھ ، کوہاڑے آیا"
آکھ دومودر سخن سلیٹی ، تائے نوں سمجھایا
333
"جو ہووس ویری مغل مینڈے ، تاں ہو فقیر چھڑائیں
جو ہوون ویری ساؤ مینڈے ، تاں ہو شریک بچائیں
جو ہوون دشمن عالم سارا، تاں گال وچ پلو پائیں
آکھدمودر ویر تساڈے ، میں جیون جوگا ناہیں
334
"ایہہ سن ہیرے من مہرپائی ، کیدو نہ چھڑ سائیں
میتھوں بھنا ، کدے ویسی پچھے پے مرسائیں
جان کھہیڑیو نال اساڈے ، راتیں سر کپسائیں
تایا! چھوڑن جوگی سو، آکھ کے تدھ سنائیں
335
"ہیرے ! مویاں جا بہتیری ، جیوندیاں نوں ناہیں ؟
ونج رجوعے سیداں والے، اوتھے دھوان پائیں
جاگہ کہیں ایہہ چانہ لیتی ،اتھے جا رہسائیں
آکھے کیدو دیر تساڈے ، رہنا مینڈا ناہیں "
336
تاں چوچک دے چت پئی آوے ، کیکن گل کریہاں
ہورس نوں آکھن دی ناہیں ، اندر گھت ہنڈھیہاں
اکھیں ویکھاں ونج کری ہن ، بھیت نہ کسے دیہاں
آکھ دمودر چوچک جاتا، آپے نظر پئیہاں
337
ہک دیونہہ ٹھیک دوپہراں ولے، چوچک گیا توائی
جلھر اتے دوہیں ستے ، کیوں کر کیچے بھائی
ویکھدیاں پھر مڑیا پچھانہہ، آئی لج توائی
آکھ دمودر ویکھ حقیقت ، کیتے سد اتھائیں
338
جاں سد خان کیتے بہتیرے ، تاں دوہاں سن پایا
جاگی ہیر ، ہوئی حیرانی ، رانجھے جوگ جگایا
" اٹھی رانجھا ! توں کیوں ستا، ویکھ چڑھ بابا آیا "
آکھ دمودر ہیر گئی اٹھ ، رانجھا بیلے دھایا
339
پھر پھر سد کریندا چوچک ، سن کے چپ کریندا
وڈے روہ سنیندا بیلے ، مول جواب نہ دیندا
چکڑ سبھو دل مل سارے ، پنڈے گھن ملیندا
آکھ دمودر جاں تھکا چوچک ، تاں سدرانجھا دیندا
340
ملیا آ چوچک نوں رانجھا ، "کیوں چاکا ! ناہوں بلیندا
ٹٹاسنگھ سدیندیاں مینڈا ، اگوں جواب نہ دیندا
کیہ سن سن چپ کریندا آپے مینوں جان جھکھیندا"
آکھ دمودر خان نہ ٹلدا ، کیہا سخن الیندا
341
"کھبھی جھوٹی وچ چکڑ دے ، میں تاں سنیا ناہیں
اگوں کڈھاں پچھوں کھبھے ، جے پچھوں تاں اگاہیں
گھلدا نال جھوٹی دے خانا ! میں سدھ پوے کجھ ناہیں
سن خانا! سد پچھلا سنیا ، ملیا آئے تداہیں "
342
"جیہیاں مجھیں کڈھیں چاکا! سبھا میں سن پائی "
کر کاوڑ بہتیری چوچک ، ڈاڈھی کمچی لائی
"منگودے سمبھال اساں نوں ، لے ونج عزت بھائی "
آکھ دمودر دوجی کمچی ، دھیدو نوں بہہ لائی
343
ول ول پیا رنجھیٹا لوکا، چلی رت توائیں
کائی ویچ نہ کھادی ، چو نہ پیتی ، چل سمبھال دوائیں
آیوس گھن دھوئیں دے اتے ،ایہہ لے مجھیں گائیں
"جے کھس لیتو منگو خانا ! تاں ہزارہ لیتو ناہیں "
344
"منگو آن دئے میں تائیں ، ونج ہزارے بھائی
کرکے ترس رکھیا تینوں ، سنھ اساں گھر لائی
جا تساڈی ایتھے نہیوں، اساں تھیں اب جاہی "
جتی چاڑھ تیاری کیتی ، تھی اٹھن دا راہی
345
دے الاپ بلایا منگو ، کیہیاں سراں وگائیاں
دینہہ برنڈے ، اژگر ، مونی ،سبھے زیارت آئیاں
پسو ، پرندہ ، رہیونہ کوئی ، مینہیں سن سبھ دھائیاں
آکھ دمودر کتھوں دھیرن ، گوپیاں کاہن بلائیاں
346
"گھن سنبھال توں گن کر خانا ! کائی نمھوں نال چلائی
کجھ سرود چوچک نے سنیا ، ڈاڈھی مستی آئی
کھونڈی تے ہتھ ونجھلی کیتی ، جتی چاڑھی بھائی
آکھ دمودر تھیا راہی ، موڈھے کمبلی پائی
347
چلیا چاک ، منگو سبھ نالے ، چوچک ہوڑھا پائے
جیوں جیوں موڑے ، تیوں تیوں وگن ، رہن نہ مول رہائے
ہٹا خان مریندا منگو، اوہ چلن قدم سوائے
آکھ دمودر جو چوچک ہٹا، گل پگڑی تے چاک منائے
348
آکھے خان "توں تان ہی رٹھا ، جے میں سٹاں لائیاں
جے خان ، پٹھان اساڈا ، نال برابر بھائیاں
جے باپ سزا دتی بیٹے نوں کسے کیہ لہن سائیاں "
ؔآکھ دمودر ایوں کو مجھیں ، چوچک خان پھرائیاں
349
آیا پھری رنجھیٹا بیلے، منگو بیلے آیا
دے دلاسہ تے کر منتاں ، چوچک چاک منایا
بیلا چھوڑا اٹھ گھراں نوں ہویا، لے چنتا گھر آیا
آکھ دمودر کل قبیلہ ، سارا پچھن آیا
350
"کیہ مونہہ آکھ کے متھے لائیں ، کیہ آکھ سنائیں بھائیاں
آہا سچ نہ کوڑ رتی ہک ، جو گلاں سنیندیاں آہیاں
رہیا ازماء آپنی پاروں ، مینہیں چاک بھوائیاں
ہیر وچاری کون چکاری ، مینڈیاں مینہیاں بھی چاک ونجائیاں "
351
آیا خان بھلیری ریتی، مہری سد بہائی
"جو چو چو گل سنیندے کنیں ، تاں اکھیں رب وکھائی
گئی اے ، دنیہوں کلوکے وانگوں ، جو تدھ پیٹوں جائی"
آکھ دمودر وار بڈھے دی ، نکتھی ایہہ کمائی
352
تاں مسلت مل بیٹھے ساؤ ، آکھن کیکن کیچے
لتھی منی اساڈی ، مہری ! زہر گھول کے پیچے
جو ہووے سو اجکل ہووے ، ڈھل نہ مولے کیچے
کرو فکر نہ کرو تعمل ، واہے بنھ کلیچے
353
سئیں ولاویں گنڈھ سو ہکا نہ ہور پسند کریہاں
جیوں تیوں سچ ، نہ دوجی بندی ، اسیں سر پر ڈھنگ کریہاں
نہیں مناسب ڈھل کرن دی ، اسیں گنڈھیں پا بھجیہاں
کہے دومودر ، ہیر سیالی ، لاواں اج دویہاں
354
ایدوں فکر کیتو ای چوچک ، مسلت گھرے کرائی
"سن مہری ! ون کاج درایاں ، بندی گل نہ کائی
جیوں جیوں ڈھل ، خواری تیوں تیوں کیا مونہہ کالک لائیں
آکھ دمودر ہیر اگھوڑے ، کتنا میں کجساہیں
355
چوری خان سدائے کمیں ، خدمت دتی تاہیں
کسے سونا ، کسے موتی، کسے کپڑا بھائی
کسے کھنڈ تے کسے میدہ ، ونڈے کمیاں تائیں
آکھ دمودر چوری تورے ، کمیں کماں تائیں
356
تاں چو چو چل پئی وچ سیالے ، چوچک کاج کریندا
گجھی کیکن رہے صحیح سچ، لوک اگاہی دیندا
جو بولے ہور گلن ہ کائی ، شادی خان کریندا
آکھ دمودر ہر کوئی آکھے ، چوچک ہیر پرنیندا
357
"سن دھیا! میں صدقے کیتی ، آکھاں تدھ سنائیں
جوبن ونتی ، پھریں وچ بیلے، گلاں جھنگ تساہیں
گھر گھر ہورنہ گلاں دھیے ، کالک جگ اساہیں
کہے دومودر ہیر سیانی ، وواہیں تدھ تائیں "
358
"اماں جیہناں حق سنجھاتا ، سنو سیانی مائی
اسیں نویں نروئے ہاں ہی ، اساں بیا جی نہ لگے کائی
پانی ڈلھ ملیا پانی نوں ، باقی رہی نہ کائی
سن امبڑ ! ایہہ گل سچاویں ، کیتی کیں کڑمائی "
359
"کیہا رلا منگیوے دے وچ ، تدھ گمان پیو ای
آپوں چنگے ڈھونڈ لدھیا سے، کھیڑیاں تل نہ کائی
اساں جیہے ہن لکھ اوہناں نوں ، کمی نہیں ہے کوئی
سن دھیے ! سچ آکھاں تینوں ، معلم تدھ نہ ہوئی"
360
"سن مائے ! بہو وڈے کھیڑے ، جیہناں جوگ سلیہندی
جیہناں وچ "پاک محبت "نہیں ، نیسو کسے لوے لئیندی
کھیڑے کھاون کھسماں تائیں ، جومیں اگے صفت کریندی
مائے ! سچ سہاگ سچاواں جیہناں ، سر سائیں میں دیندی "
361
"سن دھیے ! میں صدقے کیتی ، تینوں کون بجھائے
رلدا آیا تخت ہزاریوں ، کوئی چاک نہ لائے
آپے آپ سلاہیو دھیے، آپے اساں سنائے
سارے جگ وچ اونڈھی آئی ، تینڈے باپ نہ بھائے
سائیاں ! چھٹ پواہاں سبھے، جے رانجھا مر جائے "
362
" سن نی مائے ! چوچک ہائے ، تینوں کون سمجھائے
بھرے وات چاول تے بیٹھی ، نہ پن پتر پرائے
پچھوں کنڈی گل نہ چنگی ،کئی تیں بھی پیٹو ں جائے
نہیں مناسب دین پلوتا ، جے تینوں رب بھائے"
363
"چاکاں اتوں ویراں تائیں ، پندیاں مہر نہ آئی
ناڑے دی تھاں گل نہ کپیو ، میں کت کوں پھٹ ویائی
لوکاں دے گھر دو دو دھیاں ، توں کٹک ربانا جائی
آکھے ماؤ ، دھیا سیانی ! تیری چاکے سوں اشتائی"
364
"کیہنوں توں سمجھائیں مائے ! زور نیاؤں کریندی
لوں لوں اندر رانجھا وڑیا، کھس کھیڑیاں نوں دیندی
کھارے اتوں ترپ کھلوساں ، تدوں توں سمجھیندی؟
کہے دمودر ہیر سیالی، "رانجھا !"ہیر کو کیندی
365
"رانجھے دی میں درد دیوانی ، ہنجھو چولا بھنا
جاں جاں شوق حیاتی مانا ، رانجھے نوںمیں گھنا
سو دنیاوی راہ کیہ جانن ، حق نہ کیتا جنھاں
کہے دمودر ہیر سیالی ، کاج گنایا جنھاں
366
"کاج گنایا بابل دھیے ! توں جوبن بھرماتی
ہوڑھے ہٹکے رہندی نیہیں ، داغ لیئندی جاتی
چاکاں نال کریں اشنائی ، جھل چریندی راتی
کہے دمودر یر سیالی ، نہ تھی مول چپاتی "
367
باغے اندر پھل ٹہکے ، تیوں رانجھے ڈٹھیاں جیواں
پوکر ہار پائیں وچ گل دے ، مالن آپے تھیواں
بیڑی وچوں ڈھونڈ لدھوسے ، اس دل کیتا نیواں
کہے دمودر ہیر سیالی ، میں جگ سہاگن تھیواں
368
"ایہہ سہاگ تساڈا دھیے ! کم نہ کتے آوے
چاکاں نال کریں اشنائی ، لج نہ تدھے آوے
وس اساڈا کوئی ناہیں ، کھیڑیاں بدھے دعوے
کہے دمودر ماں ہیر نوں ، سو رانجھا مرجاوے "
369
"مائے !"سورانجھا "در دیویں مینوں ، نت سہاگ ڈھہیوے
رانجھا دلبر یار اساڈا ، دین دنی تے جیوے
ہکس کسیرے توں کھیڑا کھوٹا ، رانجھا لکھیں تلیوے
کہے دمودر ہیر سیالی بھا اساڈے تھیوے "
370
"بھا تساڈے تدوں تھیوے ، جے ماں پیو ہووے راضی
میل مہائن گنڈھ پئی آسے ، کرم لکھیا سو سانجھی
سن ہیرے توں تھیو نہ کاہلی ، اساں دور رکھیا متر ماجھی
کہے دمودر ہیر سیالی ، تھیو کھیڑیاں تے راضی "
371
"جے تسیں دور رکھیا متر ماجھی ، تاں ہر دم کڈھاں آہیں
کھانا طعام نہ رچے ہردم ، جے شوہ ویکھاں ناہیں
ہک تھڑی مینڈی ورھے ورھے دی ، پلک پلک چھ ماہیں
کہے دمودر میل کریسی ، آپے سچا سائیں
372
گنڈھیں پا کھیڑیاں نوں ملیا ں ، ہوئے اتے ساہے
بیٹھے کھڑے ، کھڑے اٹھاہے ، اٹھدے راہ پئے آسے
اسیں تساڈے بندے بردے ،مہلت نہ کریاہے
کہے دمودر ہیر سیالی،لگے کرن سنباہے
373
" سن نی دھیے پیسن قضیے ، سارے جگ پچاراں
اسیں سردار زمیں دے خاوند ، پھل نہ سہندے بھارا
قصبے دے وچ گل اساڈی ، سبھ سرتے گھر باراں
بوکاں دے گھر ترے ترے دھیاں ، توں میں چھج انگاراں
374
"لبھا پیر چروکا مائے ! تدھ نوں گل سنائیں
دل لاکے سن گل اساڈی ، منن جوگی آہی
دعوی چھڈ حلم تھیاسے ، تینوں کیہ سمجھائیں
آکھ وکانی دماں باجھوں ، لدھا پیر اساہیں
375
"لدھا پیر کدوکا دھیے ! مجھیں نت چریندا
کر کر پیر ، سنجاتے کیکن ؟ جگ الانبھے دیندا
مونہہ کالا، شرمندہ جگ وچ ، عالم پھٹوں دیندا
کیویں ہی سمجھ سیانی چھوہر ! باپ نصیحتاں دیندا
376
"مائے رانجھے دی میں روٹی کیتی ، چاول مہیں چھلائے
ہک جو چاول سیاں بھنا ، رانجھا ان نہ کھائے
سدیو کائی درداں والی ، کر کر مت منائے
کہے دمودر میں دامن لگی ، جے مینوں توڑ نباہے"
377
"دعوے کھیڑیاں بدھے دھیا ! رہن نہ مول کوائیں
آکھ حقیقت دھی سیانی ، ردیسن رانجھے تائیں
اساں نہ سجھے، کوئی زمین تے ، جو پر نیسی تیں تائیں
کدی تاں سمجھ سیانی چھوہر! رکھ ایمان کیوائیں
378
"کوڑے ساک نہ تھیندے سچے ، جے سو سچ کرائی
تتھے آدم ایدم کوئی ناہیں ، جتھے ہوئی کڑمائی
وڈے ولی صادق صاحب دے ، جیہناں پچار سنائی
آؤ وچاری اماں بابا ، تیوں خبر نہ کائی "
379
"آخر شرمندی ہوسی دھیا ! اوڑک ویکھن تاہیں
کھیڑے قہر زوال صاحب دے، مول چھوڑیسن ناہیں
لڑ بھڑ گھن سن حکمیں تینوں ، اسیں نلج تھیساہیں
نج اجیہی جمن نالوں لوکا، کل لجاون تاہیں
380
تان شدیانے چوچک کیتے، ٹمک ڈھول دھرایا
شادی ہوئی گھر چوچکانے ، عالم اچھل آیا
دین ودھائی مہری تائیں ، سبھناں چنگا بھایا
آکھ دمودر مول نہ ماوے ، اتنا منگتا آیا
381
رانجھا ہیر بیٹھے وچ بیلے ، تاں شادی سن پائی
"کوئی کاج گنایا کسے ، کیہ کائی کڑمائی ؟
کیہ کائی سنت ، کیہ کائی ملنی ، کیہ کائی پترائی؟"
آکھ دمودر ہیرے کولوں ، رانجھے گل پچھائی
382
" نہ کو ڈھنگ ، نہ شادی کائی ، نہ کائی کڑمائی
نہ منگیوا ، نہ کائی ملنی ، نہ کائی پترائی
ڈرور ہوء رہیاوستی وچ ، چوچو سیال وچ آئی
جے آکھیں سدھ ونج گھنا سیالیں ، مت ہووے میں سر آئی"
383
"ناہس چاک چروکا ہیرے ! میں بھی راٹھاں جایا
آئے اساڈا جی پھدھوای ، تاں میں چاک سدایا
پھراں مریندا ، چھمکاں کھاندا ، پیو دا ناں ونجایا
آکھ حقیقت آپنی ہیرے ! تیں کیہ من تے آیا ؟"
384
"سن صاحب توں کامل مرشد ، میں عاجز نہ ازمائیں
لگی آمیں نال پیراں دے ،چھڈک نہ مینوں جائیں
دیویں پاک محبت سچی ، میں کوں نہ بھرمائیں
آکھ دمودر سنی رنجھیٹا ! تیرے پیراں ہیٹھ مراہیں "
385
"سنیندی جنج کھیڑیاں دی آئی، آکھ ویکھاں کیہ تھیسی
سہیسی کون اساڈا مانا ، جے توں مائیئیں نپ پئیسی
عالم لگسی مینڈے پچھے ، توں کیکن سد پچھیسی
آکھ دمودر کیکن ہوسی ، جیں دن توں پرنیسی
386
"ماریو پھٹ اولا مینوں ، وت کدے پر نیندا؟
کھیڑے کھاون کھسماں تائیں ، میں کوں آپ الیندا
بجھ نہ سکاں میتھوں پچھیں ، توں میں کون ازمیندا
توبہ توب کھیڑیاں دی پاروں ، جیو تینڈا ذکر کریندا"
387
اٹھی ہیر جلی گھر آپنے ، من وچ فکر کریندا
گھر چوچکانے ٹمک وجیا، کن اواز سنیندا
کڑیاں گاون ، آٹا پیسے ، کیہا گھاڑ گھڑیندا
نال کھیڑیاں دے کیہڑی ویسی ، میتھوں نہیں پچھیندا
سد کریں ، گھر آوے رنجھیٹا ، جے تیں کجھ سنیندا
388
جنج بناء لے چلے کھیڑے ، سکے گل سدائے
نقرے ، نیلے ، ابلق ، پیلے ، گل گجکاہ بنائے
ہنے، طبل باج وچ بندے ، مخمل زینیں لائے
آکھ دمودر جنج کھیڑیاں دی ، دسن روپ سوائے
389
بخشن کارن ٹٹو لیتے ، سولے نال چلائے
لگی کھیس کپڑ بہتیرا ، کیہ کوئی آکھ سنائے
اٹھ ، ٹٹو کشمیری کیہے ، روکڑ نال لدائے
آکھ دمودر اجے نہ پورے ، ہورکیہ چیز منگائے
390
کوتلے اتے ساز کرائی ، رکھ نیسان چلائے
بھنڈ ، بھگیتے ، کنجریاں ، آن سو راگ اٹھائے
وجن ڈھول اتے سرنائی ، جرے باز اڈائے
آکھ دمودر کیہ کجھ ڈٹھو ، دھرتی بھار نہ چائے
391
تاں پھر چوچک ادم کیتا، جاں سنیا کھیڑے آئے
میدے ، چاول تے گھیو ، کھند شکر سبھ موجود کرائے
آٹا ، دانا ، لیف ، نہالی ، انت نہ کوئی پائے
آکھ دمودر اکبر کولوں ، دوویں نہ گھٹ آہے
392
مسلت سد سیالاں کیتی ، کیویں تیل ٹھکیہاں
ہتھے نپی ویندی ناہیں ، اجائیں کھسم کریہاں
بھڑنے تے پھرے مونہہ پائی ، کیکن آکھ بچیہاں
آکھ دمودر سچ حقیقت م کیکن بندی دیہاں
393
ہورت مائیئیں کتے نہ پوندی ، ایہو متا کریہاں
جتھے کھاون بہندی روٹی، تتھے ویر چھپیہاں
جاں رج کھاوے ، اٹھن لگے ، پانی ہتھ دھویہاں
آکھ دمودر اتھ بہانے ، چھوہر کوٹھے دیہاں
394
تراہے ویرتے چارے مامے ،اندر آن چھپائے
مکھن چھاہ اتے ددھ ماجھا اتے کھنڈرلائے
کھادس رج تے پانی منگے ، جاں ماؤ ہتھ دھوائے
آکھ دمودر جے اٹھن لگی تاں ہتھ بھراواں پائے
395
دھرو ہی نیہے تیں کوں بھائی !مہیں نہ کو چھوہائے
جدے کھڑیہو، میں آپے ویندی ہتھ نہ مہیں لیائے
نئیں سائیں دے ، گل کریندی ، مینڈی بھی سنیآہے
ویرا چھوہے نہ مینڈے پنڈے مینوں ہتھ رنجھیٹے لائے
396
حکمی آن دتی وچ کوٹھے ، ایوں نہ بندی دیہاں
آنیوں زہر دیو کندی نی ! رات کھوائے مریہاں
ایس دی جائیں دھی خان دی، ہنے ہی چا پرنیہاں
آکھ دمودر سبھناں بھانی ، نہ ذرا تعمل کریہاں
397
آندی زہر، گندھائی آٹے ، میدہ ماؤں پکائے
مکھن چھاہے دے وچ موہرا، نکا پیہہ رلائے
کھانا بھلاپکایا کندی ،کھاون ہیر بہائے
آکھ دمودر جے رج کھادا ، تاں ہیر جواب سنائے
398
"سن رن مائے ! میں مائیئیں پایو، ویر چھپائے بہائے
بھلا تھیا جے آپے آئی ،اوہناں مینوں ہتھ نہ لائے
پاکوں نپ پلیتی دتی ، ہن موہرا رج کھوائے
زہر کیہ پوہے ماؤ تیہناں نوں جیہناں کامل عشق پچائے "
399
تاں حکمی پھڑ اندر گھتی ، نعرے ہیر کریندی
"ہسی ! سچ سہیلی مینڈی ، آکھ ویکھاں میں کیندی
کامل مرشد اینویں بھانی ، تاں تس کیتا میندی"
وس پرائے پئی سلیٹی ، ہتھ پھاٹے تے تھون ہلیندی
400
"مائے ایانی ! تدھ مہندی آئی ، کئیں دے دست رنگیسی؟
ہک دل آہی ،رانجھن لیتا ، کھیڑیاں نوں کیہ دیسی؟
نیسو اٹھ بلوچاں والا، در در جائے جھکیسی
آکھ دمودر نانہہ چھڑیسی رانجھا ، کھیڑے کیہڑی ویسی "
401
جیویں گھنئیر وسے ڈوگراتے ، پانی رڑھے نوانے
ہیر نکھیڑی تنجن وچوں ، مائیئیں گھتی آنے
چیکو ملو سہیلیو مینوں بھی کلائیاں دے تانے
لوکاں بھانے ڈھنگ تھیا، اماں ! میں بھانے موہکانے
402
کھیڑے ڈھکے چاک رنجھیٹا !کیہیاں دھیرجاں دیندے
کتھوں کھاسی چوری مکھن ؟ ہیرے نوں پرنیندے
کھس گھدوای منگواساں تھوں ، تینڈے سر کیہ کریندے
خاطر جمع کراساں سنیا ، تیں کوں تھائیں مریندے
403
"دنیو بھائی ! میں خبر نہ کائی ، مینوں قسمت آن پھہایا
تاں تاں تائیں بیٹھا ہاں میں ، جاں جاں رزق بہایا
اٹھ چلا ہاں ، چھوڑ سیالاں ، نہ اساں خط لکھایا
آکھ دمودر کم کیہ اساں ، سیو نہ بنا واہیا"
404
"ہن تداں جی اداسی کیتو، جے کھسماں ہیر چلائی
اگے ناہے ویندا میاں ! جے کھاویں ددھ ملائی
اندر وڑ تینڈے نہیں ویکھے ، جوتیں آخر آئی
آکھ دمودر سر کپسن ، جوتیں دھم دھمائی"
405
"سنو بھائی ! تساں ایہو بھانا ، دے کر گالی لڑیا
جو جانو سو کریہو مینوں ، بے منیادا پھڑیا
کوئی نہ عذر ، بے عذرے تائیں ، جی اساڈا سڑیا
جے کر ہیر کھس لیتی کھیڑیاں ، ہزارہ کھس نہ کھڑیا
406
"بہوں پنڈا ودھایا چوری کھاکے ، گتھر کسے نہ پئیندا
اٹھے پہر پھریں وچ مستی ، سدیاں سد نہ دیندا
ہن آیوں وس اساڈے ، داخل سزائے پئیندا
آکھ دمودر بے منیادا، کیہا زبان کریندا"
407
"بھائی میں تاں عرض کریندا ، تسیں مارن نوں پئے آہے
اساں چت ہن پیا ہزارہ ، اساں کون رہائے
جاں جاں قسمت ، اسیں تاں تاں بیٹھے ، اساں کون رہائے
سن بھائی ! گھن ایتھوں جلساں ، تاں پلیوں کھس گھنیاہے"
408
تاں مائیئیں ہیر کریندی نعرے ، روندی کر کر آہیں
پانی طعام حرام کیتو سو، روزے کھسم رکھائے
جیہے سیل بیلے بہو کیتے، ہن اساں کون کھوائے
آکھ دمودر ہن کیکن کھاجے ، جے مرشد ٹھاکاں پائے
409
تاں ڈٹھا رنگ بھراواں اندر کیں نوں حق پرنئی ہاں
لج اساڈی رہندی ناہیں ، کتنا اسیں چھپئی ہاں
ساؤ سبھ پسند کریندے ، راتیں ہیر مریئی ہاں
چوچک دے گھر دھیاں گھنیاں ، ہوراں تیل ٹھکئی ہاں
آکھ دمودر ایوں نہ بندی ، اسیں گلوں کلنک چکئی ہاں
410
تاں ایہہ کل قبیلے بھائی ، سبھناں اینویں بھایا
چارے مامے ، تریوے بھائی ، سبھناں متا پکایا
سبھناں ہیر سو ماری بھاوے ، ترس نہ کہئییں آیا
آکھ دمودر دھی پٹھانے ، گانا ہتھ بنھایا
411
نال ترکالے جتھے مائیئیں ، خان تتھے چل آیا
ہسی سد بہائی چوچک ، گوشے بہہ سمجھایا
کر کر وتھ سویں اس نالوں ، اساں مارن متا پکایا
آکھ دمودر مت ماری ونجیں ، اتے آئے چتایا
412
"بھلا کیتوسے ، جو تساں بھانی ، مارن متے پکائے
اتنے باجھوں رہندی نیہے ، جیوندی نہ چھڑیآہے
بابا ! لاہیں فرض سرے توں ، وسار نہ گل دویآہے
ناؤں سائیں دے ، خان سلامت ، میں پہلوں ں مریآہے"
413
"سن ہیرے ! بھائی ، پیو تینڈا "باہر سد میں سمجھیندے
کولوں ہوئے سویں دراڈی ، اسیں ہیرے جوگ مریندے
آئے اچیچا مینوں آکھیوس، ناہیں جگر کریندے
آکھ دمودر خطا نہ جائیں ، تینوں چوٹ کریندے "
414
" کیہنوں ایہہ مریندے ہسی ! اساں دل لگے ناہیں
کوڑے سب ، بھسٹردے رسے ، مولوں بجھن ناہیں
ایہہ کیہ جانن بے منیادے ، کیوں مارن میں تائیں
آکھ دمودر کون مریندا ، جیں سر دھیدو سائیں "
415
تاں ادھی راتیں کوڑے سوتے ، مامے بھائی آئے
کالے جوڑے ، کالے گھوڑے ، اگے چونکی آہے
دھروہ میانوں پچھے دھانے ، تٹے دھرتی پائے
آکھ دمودر پئی آنیں دندن ،کیہڑا نیر چوائے
416
آئی مہری روندی لوہو، ڈاڈھے روئے سنائے
پانی پائے بھنیندی وندن ، رووے تے گل لائے
اگے اگ ، کندھولی پچھے ، موئے سول کرنتے کھائے
آکھ مودر چوچک ہوری ، گوہڑے اگے آئے
417
بوہتی جنج کھیڑیاں دی آئی، بوہتا رنگ ہنبھیری
ترکی ، تازی تے عراقی ، اٹح ِ ٹٹو کشمیری
مخمل کٹ کرائیاں زمینیں ، ات جھولن بہو سیری
کہے دمودر ہیر سیالی ، آئی جنج سکھیری
418
باغ اتارا کیتا راٹھاں ، گھرتے نیسان بجایا
سٹ نگارے پہلی پائی ،تاں عالم اچھل آیا
نڈھی ،بڈھی اور جوانی ، باقی کو نہ رہایا
آکھ دومودر میں ڈٹھااکھیں ، رانجھے نوں آخر آیا
419
روندی ہیر کریندی نعرے رووے کوک سنائی
آئی جنج ، خوشی جگ ہوئیاں ، جھوراں میں نبھرائی
ہنکن گھوڑے ،لشکن جانجی ، مینوں آخر آئی
آکھ دمودر رمرنے بچے ، جیہناں میں مائیئیں پائی
420
چوچک بھیج ہلوپھا دتا ، لے کر کمیں آئے
دیکھو لوکا، عالم سارا ، ہور گاؤں سبھ آئے
سکا سوہرا ، ہور کیتڑی ، کتی ہور سوائے
آکھ دمودر انت نہ پائیے ، جیتی ترور چھائے
421
سوہنے پھلاں سہرے سرتے ، سبھ سرپاؤ بنایا
سنہری سر پاؤ کیسری بانا ، لاڑے نوں پہرایا
واہ واہ خاوند ، ہیرے سندا، سبھناں نظری آیا
آکھ دمودر لاڑے تائیں ، عالم ویکھن آیا
422
سن دھیدو چت کیتا چیتا ، اسیں وی ویکھ اواہاں
اچھل عالم آیا سارا، اسیں کیوں جان بہاہاں
ونج وکھا ہاں ، کھسم ہیرے دا ہن مشکل رہن اساہاں
آکھ دمودر ویکھن آئے،اسیں وی ویکھ جلاہاں
423
جلیا چاک جنج ویکھن نوں ، جاں چل نیڑے آیا
اگے دھرمل کڑیاں سندا، ویکھ پچھاہاں دھایا
ویکھ رانجھے نوں کڑیاں آکھن ، ہیرے دا پے آیا
آکھ دمودر جھڑیا دھرتی ، ڈاڈھا جھونا کھایا
424
مڈھی پریوس رت ورتی ، پیروں رت وہائی
نہیں نصیب جنج ویکھن سانوں ، جو ہیرے دی آئی
کیتوس فکرکیکن ، جنج دسے ، بیٹھا چڑھ اچی جائی
آکھ دومودر سد لیتا سنڈھا ، اس چڑھ ویکھاں بھائی
425
دھیدو چڑھیا سنڈھے اتے ، آیا ویکھن تائیں
سنڈھا چھوڑ داتا تب ایویں ، بلن مشالاں بھائی
ساک چوچک دے کھیڑیاں اگے ، پھردے کماں تائین
آکھ دمودر جنج ویکھن نوں ، رانجھا گیا تتھائیں
426
جنے جنے دی زیارت کیتی، دھیدو پھردا آیا
خان وساوے ڈٹھا دھیدو ، تاں اس پھیر پچھایا
کون جوان سوکملی والا ؟ چل کداؤں آیا ؟
" آکھو دسیو ، بھائی مینوں " ایوں کر خان پچھایا
427
چاکاں بول سنیہے دتے ، کہہ کر ایہہ سنایا
"آیا تخت ہزاریوں رلدا، خان بلائے رکھایا
سن کے جنج آیا ہے ویکھن "چاکاں ایہہ جواب سنایا
آکھ دمودر تاں اس کملی ، چڑھدا روپ سوایا
428
ایہہ کوئی کامل سائیں سندا، تساں نہ مول لکھایا
عظمت کی رشنائی دسے ، کوئی بان حریفاں لایا
نور عنایت دسے نہایت ، ولیاں سندا سایا
آکھویارو ! کامل کوئی ، آپنا آپ چھپایا
429
تاں لڑدے چاک رنجھیٹے تائی، درشن آئے دتو ای
بھلا تھیا جے چھپی آہ، ظاہر چاء کیتو ای
کیہا کم ؟ جے آیوں ادے ، آئے دیدار دتو ای
آکھ دمودر دھکے کھاندا ، تاں لڑدا سبھ کوئی
430
پتی پیر بدھی چھک رانجھے ، مڑ پھیر پچھاہیں
ڈٹھا سہی ڈمیٹی کسے، آکھیوس ہیرے تائیں
ہیرے ! دھیدو کوٹھے پچھدوں سہی ڈٹھا ہے اساہیں
آکھ دمودر بھنی چھوہر ، ملی سو آئے تتھائیں
431
آئے ملی، ہیر رانجھے تائیں ، کیہے سخن سنائے
گل وچ پلو پائے کریہوں ، پیراں تے ہتھ لائے
آکھے "دھیدو رانجھے سائیں ، اسیں کیوں بندی پائے"
آکھ دمودر ہیر رانجھے سیتی ، ہتھ پھیرے ، گل لائے
432
"کھا دا سپ تے پٹی پیرے ، مینوں ہتھ نہ لائیں
تدھ میں ساک کویہا ہیرے ! میں جلاں ہزارے تائیں
توں آپنے وسسیں ونج کھیڑے ، میں کیں نال منی کرائی
ایتھے ہاسے بوہت کیتوسے ، ہن آپنے جلیا آہی "
433
"کل زمیں دا خاوند دھیدو ، سبھ تدھے بازی پائی
میں بھلی دا کیہ ازماون ، میں صدقے گھول گھمائی
کیا تقصیر جے آپوں جانا، تاں میں بندی پائی
کامل مرشد میں پران تینڈا ، دوجی جا نہ کائی "
434
تاں پھیر دھروہ کھڑی کوٹھے نوں ، رانجھا بیلے آیا
درد فراق اتے رنگ پیلا ، مونہوں نہ مول الایا
ونجھلی نلا سٹیندا کاوڑ ، کیہا راگ اٹھایا ؟
آکھ دمودر ماتم رانجھے ، کیہا مونہوں الایا
435
آیا باہمن ریت کریندا ، مولی ہٹھ اٹھائی
مہری موہرے سدائے کڑی نوں ، کچھ لئی سبھ جائی
"بیٹھے خان تکیندے مینوں ، کاج سماں مت جائی "
آکھ دمودر نال باہمن دے ، اٹھی مہری آئی
436
یرے ! ایت کریندا باہمن ، دھیے آکھ سنائیں
سئیاں ! ودھے سو ویل سکھالی ہسسو سوہرے تائیں
چنگے تینڈے کارن دھیے ، تیکوں شنگن کرائیں
منت ماؤں کریندی ہیرے ! مونہوں نہ مول الائیں
437
ہک دل آہی ، سو رانجھن لیتا ، مائے دو جا دل کو ناہیں
مرد پرای نہ چھوہے اسانوں ، نا محرم ہتھ نہ لائیں
اساں کامل مرشد پایا ، کجھ لوڑیندا ناہیں
آپ رکھائے اسیں د ہتھوں ، اسیں جاہاں ناہیں
آکھ دمودر میں رانجھن دی ، اوہ میرے سردا سائیں
438
ہسی بھیج دتی تاں بیلے، دھیدو جوگ بلایا
بنھس گانا ، پہلاں تونہیں ، مہری آکھ سنایا
پائی جھات سورج رشنائی ، رانجھے مونہہ وکھلایا
اٹھی ہیر ، پئی جھڑ پیریں ، تے گل وچ پلو پایا
439
"جتھے بھاوی ، بنھ تتھائیں ، عذر بے عذری دا ناہیں
مہیں نمانی ، کجھ نہ جانا ، باجھوں مرشد سائیں
اٹھے پہر دھیان تساڈا ، نہ کرساں سانس اجائیں
آکھ دمودر وس نہ مینڈے ، جیوں جانیں تیویں نچائیں "
440
تاں باہمن پچھے مہری کولوں ، " ایہہ آہا کون دسائیں
مالم کل حقیقت کیتی ، کیوں بپ حق کرائیں
مہری ! نت سنیندی چوچو ، آکھے بناں بجھائیں
آکھ دمودر سو ڈٹھا اکھیں ، جو کنیں سندے آہیں "
441
وڈھی دے ولایا باہمن ، پردہ ماؤں کجیندی
باہمن بھیج دتے پھر پچھے ، نال سو آپے ویندی
گئی گئی لے سبھناں کیتی ، پردے ماؤں ڈھکیندی
آکھ دمودر کیہڑے ویلے، ڈولی ہیر سپیندی
442
کھارے اتے ساؤ بیٹھے ، کھاریں خان بٹھایا
آنیوں کڑی نکاح بنھاہاں ، قاضی جیوں فرمایا
مامے ویر اتے ہک مہری ، سبھے گھنن آیا
آکھ دمودر ہیرے ڈٹھا ، جو خلل مینوں آیا
443
"ہتھ نہ لایو ویرا مینوں ، میں آپے نال ونچائیں
ماما ، ویر نہ محرم کوئی ، باجھوں دھیدو سائیں
بکل مار جلی سلیٹی ، آپے ویکھن تائیں
آکھ دمودر بہساں کھاریں ، کیہ نقصان اساہیں
444
قاضی کہے "سن دھیا ہیرے ہ وکیل کریں جے کوئی
پچھاں کیں تھوں باجھ وکیلی ، قید شرع دی ہوئی
"تدھ قبول علی دا بیٹا؟" آکھ سنے سبھ کوئی "
آکھ دومودر اتے ویلے ، ہیر جواب دتو ای
445
نیسوں گونگی ڈوری قاضی ، جے کوئی وکیل کرائیں
حاضر ہو بیٹھی میں ظاہر ، گھن جواب ودائیں
آکھیں کوک سنائیں لوکاں ، عالم جوگ سنائیں
"رانجھن ہوری اساں مبارک ، کھیڑا اماں تائیں "
446
تاں مونہہ گھٹ نہ بولن دتی، ہلو ہلو ہوئی
زوری نپ بھوائی ویراں ، لاواں گھن کھلوئی
زوری کیہ کریسی بابا ، جے مونہہ توں لتھی لوئی
آکھ دمودر چلی اندر ، جتھے سون کتو ای
447
کر کر ریت آندو نیں کھیڑا، تاں چل اندر آیا
دتوس پیر پلنگھ دے اتے ، ہیر جگائے بہایا
پچھے کون سی ؟ ذات سو کھیڑا ، نتھ تماچا لایا
آکھ دمودر دند رنجھانے ، لوہو نال چلایا
448
بھویاں مغز ، تے ہاؤں بھلیہرا، مندا حال سنایا
مراں جے مارے دوجا مینوں ، رودے دکھ سبایا
رودے کھیڑا، دند رنجھانے ، لوہو نال چلایا
آکھ دمودر روندی سلیٹی ، میں ہتھ نا محرم لایا
449
تاں کر عقل ، بچائے آپے ، تدھ کت تماچا لایا؟
ناؤں رنجھیٹا تے کالی کملی ، چل اداؤں آیا
ویکھ وکانا اس دے پچھے ، تاں چل ویکھن آیا
آکھ دمودر رانجھے پچھے، ایہو حال کرایا
450
سن کر سخن آئی سلیٹی ، "میں صدقے کیتی آہی
جے میں بھل تماچا لایا ، بخش گناہ اساہیں
گل وچ پلودست پیراں تے ، میں بھکی دا شرم تساہیں
توں بھی مینڈا ماں پیو جایا ، کجھ تفاوت ناہیں
451
"کتھے ڈٹھو؟ صدقے کیتی ، میں پچھاں تدھ تائیں
اکھیں دا سکھ ، محرم مینڈا ، میں کوں آکھ سنائیں
راہ تکیندی ، کاگ اڈیندی ، اچو پنڈے تائیں
صدقے کیتی ، ویرا تیتھوں ، رانجھا دس کتھائیں "
452
"جے ہووے حکم اگولیں اٹھ کے " آکھے ہیرے تائیں
" مت ہووے سہی کھلوتا دھیدو، بے پرواہ اکھائیں "
"اٹھی ویکھ رنجھیٹا ، ویرا! کیہ میں بھی نال ادائیں ؟"
آکھ دمودر جکیا کھیڑا ، آپ بچاون تائیں
453
وڑیا ونج ، جتھے جنج لتھی ، تاں پچھے سبھے کوئی
آکھ ویکھاں ، راتیں نال سلیٹی ، ساگل کیوں کر ہوئی ؟
انوکھی بوہت سنی اے سلیٹی ، تیں نال کیکن ہوئی؟
آکھ دمودر گل دے اسانوں ، سبھناں ونج پچھیو ای
454
بیٹھ حقیقت کیتی کھیڑے ، " سنیو گلاں بھائی
کیتی چاگھ کڑیاں ہک مندی ، دیوے جوت بجھائی
اگے پین بدھی گھوڑی ، مینوں خبر نہ کائی
ویکھ بابا ! دند رنجھانے ، پستی گھوڑی لائی
455
رات گذاری وڈے ویلے ، خاناں ہتھ اٹھائے
دیون اٹھ تے ٹٹو ، گھوڑے ، پٹکا کھیس سوائے
دیون روکڑ تے جنس کیتی ، اجے دیون نوں سدھرائے
آکھ دومودر راٹھاں ویکھو ، کمیں سبھ رجائے
456
تاں تاں طعام تیاری تھیا ، کمیں سدن آئے
خان گئے ، کھاون دے تائیں ، کھانا کھاء اگھائے
بیٹھک بیٹھے ، چلن پیالے ، خان شراب منگائے
آکھ دمودر متے ساؤ چوچک اٹھی آئے
457
منجے آن وچھائے چوچک ، داج سمان کرائے
جڑ تو سونا، بہو بھانتی گہنے ، آن موجود کرائے
ہنڈھوائیاں دو منؤ کڑاہیاں ، چائے کمین گھن آئے
پیہڑا ، پلنگھ ، مڑھیا رپ دا ، تلے نال انائے
458
داج پٹانگل کہ ترے تیور ، پٹیں کھیس انائے
مل سر ویکھو مل دی بھاری ، گلی کپور سہائے
سرمے دانی سونے سندی ، چوچنی موتی لائے
ٹمک رپے سندا لوکا ، اچے قدم سوائے
459
پکواناں دے ڈھیر دسیندے ، جانے پربت سائے
ستے پاہی حاضر لوکا، کیہ کوئی آکھ سنائے
ہر جانجی سرپاؤ سنہری ، چھنے سیت سہائے
آجھ دمودر میں اکھیں ڈٹھا ، جو ویکھے سو ای سلاہے
460
کھیڑے سدے کمیں یارو، اوہناں داج اٹھایا
بنھ سلیتے محکم کیتے، سبھو مال بھنایا
آن بدھو نیں ڈیرا سارا، چلن تے تے چت چایا
آکھ دمودر سو کجھ کتھیا ، جو کجھ رب کہایا
461
چھکے تنگ تیاری کیتی ، چلن تے چت چایا
کر کر ودا شریکاں نالوں ، لے اسباب بنھایا
جیوں جیوں رات پوے کھیڑے نوں ، تیوں تیوں مرنا آیا
آکھ ویکھاں ہن کیکن ہوسی ، کل تاں "آکھ بچایا"
462
راتیں ونج بہانہ کیتوس ، "دھیدو جوگ سدایا
سن ہیرے ! میں بیلے دے وچ ، چل اچیچا آیا
آوم سد سہی اک واری ، ایتھے اوہ نہ آیا ؟"
ویکھو بھائی عقل کھیڑے دی جس آپنا آپ بچایا
463
پہر رات جے باقی رہی ، وجی بنت تداہیں
چھکے تنگ جوانی بھائی ، بھوئیں نہیں دے سائیں
ہنے طبل باز رپے دے، بوہٹے سونے باہیں
آکھ دمودر اچھاڑ مخملی ، پایا ڈولی تائیں
464
بوہے آ کھلوتی ڈولی، سبھا سونے جھاری
مسلت چوچک خان کریندے ، لے کر خلوت بھاری
ہن اس کیکن ڈولی پائیے ، اگے قہر قہاری
آکھ دمودر نورے مسلت ، جیوں کڈھ سواری
465
"مونہہ بنھو ، روں دیوو وات وچ ، ایہو کم کریہاں
شارت وٹے کہاراں تائیں ، بوہت شتاب ٹریہاں
کرو کفایت دسے ساری ، ودا نہ مول کریہاں
آکھ دمودر خان نہ منے ، آپے منش مریہاں
466
"جانی زور کیتا ، سن خانا ! بنھو مشکیں باہیں
بوہت ککارا ہوسی تدوں ، جنج نہ جانیں کائی
کر شارت وچ گتھو ڈولی، دوجی گل نہ کائی "
آکھ دومودر خان چوچک نے ، ایہی گل ٹھہرائی
467
تاں تاں تائیں چوچک رنا ، لے بوہتا دکھ پایا
مسئے مسئے کر بوہتی منت ، کیدو جوگ سدایا
"تھیونہ بابر ، ناؤں سائیں دے ، میں گل وچ پٹکا پایا
کیہ تھیا جے فکر ربابا ،مینڈے ماں پیو جایا"
468
"کیہی بازی پائی اے دھی پاڑا ، مت نہ تینوں کائی
کتنے نال دے دیسی ، کتنے تنگ اٹھائی
کتنے منجے تونگ اٹھیسن ، کتنے ڈولی چائی
چکائے کلنک گلوں سیادا ، ٹمک سر دیو ، جو جاوے رانجھا چائی "
469
تاں ہلو ہلو ہوئی بھائی، کیدو نیاؤں چکایا
متا ڈوم گیا وچ بیلے ، دھیدو جوگ سدایا
چل ڈومیٹا ہویا اگیرے ، بیلے دے وچ آیا
آکھ دمودر کوکے ڈومیٹا، رانجھے جوگ بلایا
470
بیلے دے وچ کوکے ڈومیٹا، رانجھے جوگ بلائی
چلیا ڈوم سدیندا رانجھا، اگوں کاوڑ آئی
" لوڑینا ایں ؟ آکھ حقیقت ، بل سبڈھے دی جائی"
آکھ دومودر " ہیرنہ ویندی ، توں سر ٹمک ونجے چائی"
471
تھی تیار چلیا رنجھیٹا، جاں اس انج سنایا
لے اسباب جلیا چھڈ ڈیرا، ہک پلک نوں آیا
ٹمک سر دتا رانجھے دے ، ڈولی کول بہایا
آکھ دمودر ڈولی کولے، لے گھوڑی کھیڑا آیا
472
آکھے ماؤں " سن صدقے کیتی ، سن توں ، گھول گھمائی
ہس رس پویں وچ ڈولی ، سن دھیے! سبھرائی
ساری جنج کھلوتی ویکھے، تدھ ولوں لوکائی
آکھ دمودر توں پؤ ڈولی ، صدقے ویندی مائی"
473
"توں کیوں نیہے پوندی مائے ! سن توں چوچک ہائے
کول کھلوکے تماشہ ویکھاں ، جے تینوں ڈولی رب پائے
بچے کھاندی ، اساں کھجیندی ، بھئیے سوئیے قضائے
اگوں ہوئی دور ، مریوں مکی ، مینوں کاوڑ آئے"
474
"جیں کارن توں نیہے ویندی ، سوبھی اساں نال چلایا
اٹھی ویکھ سنجان صحیح سچ کر "، ماؤں اوس بجھایا
ڈٹھوس چاک ، صحیح سچ رانجھا ، اماں نال چلایا
آکھ دمودر چاؤ ہیرے نوں، چلن سندا آیا
475
"مندا کرکر چنگا کیتو ، رانجھا نال دتو ای
اساں ہوء رہی خوشحالی ، گلگاری سبھ ہوئی
اسیں مسافر اٹھی چل مائے ، ڈاڈھے رزق اٹھیوای
آکھ دمودر وسا کریندیاں ، سبھ لوکائی روئی
476
"سن نی مائے ، مندا کر کر چنگا کیتو ، صدقے ویندی آہی
من سوال ، اساڈا مائے ، ڈر دی آکھاں ناہی
بئی بھی نیکی چاڑھ اساں تے، گل و چ پلو پائی
ڈولی و بہائے رنجھیٹا ، نال کہاراں چائی "
477
"بیٹی ! نہ تھی کاہلی ، ہوویں دھیری ، دھیدو نال سدھایا
اکھیں ڈٹھے رجیے ناہیں ، کیہ ہوسی کول بہایاں
پھلاں سندی واشنا رجیے ، کیہ ہوسی نک لایاں "
آکھ دومودر ماؤں دھیو نوں ، سخناں نال سمجھایا
478
رووے ہسی، کول کھلوتی ، جاں ویکھے ہیرے تائیں
"تینڈے وچھوڑے ہیرے کڑیئے ، جیون مینڈا ناہیں
بیڑی ، بیلا ، کھاوے اسانوں ، خالی ویکھ مرجائیں
آکھ دومودر ، ڈاڈھا وچھوڑا ، دتا سچے سائیں "
479
"پیا وچھوڑا ڈاڈھا ہسی ، وت نہ آون ہوسی
کتھے ویکھساں بیلا، سئیاں ، کیندی سک کھلوسی
تینڈی سک دے کارن ہسی ، ہیر نمانی روسی
ان ڈٹھیاں وچ ہسی ویکھاں ، جال اساڈی کیکن ہوسی"
480
"تینڈی جال تاں ہوسی ہیرے ! تیں دھیدو نال چلایا
سنجے جھنگ سیالاں دے وچ ، مینوں بھی رہنا آیا
نہ دھیدو ، نہ توں دسیسی ، رب وچھوڑا پایا"
آکھ دمودر ہسی دے سخناں ، سارا آتن روایا
481
رنی ہیر بہوں چر تائیں ، کرے ودیا نال سہیلی
" راج تساڈے اتے سیو ، میں سدا رہی البیلی
ڈار تساڈی وچوں نکھڑی ، جیوں کوکے کونج اکیلی
آکھ دمودر ہیر جو آکھے\"سائیں اساڈا بیلی"
482
"سائیں تساڈا بیلی ہووے ، سانوں دے وچھوڑا چلی
کتھے ہیرے کتھے رانجھا، کتھے ببانی گلی
کتھے بیڑی تے کتھے پتن ، کت پپل کت جھلی
آکھ دمودر وچھوڑے تینڈے ، میں مرساں روئے اکلی"
483
"صدقے کیتی ، میں ہسی تساتھوں ، آتن چھوڑ سدھائی
بیڑی ، بیلا تے پپل ، پینگھاں ، لڈن باپ تے بھائی
اسیں جلے ان ڈٹھیں جوہیں ، پھر آون گل نہ گل نہ کائی
نہ کو لوہ ، نہ تکیہ مینوں ، نہ کو باپ نہ مائی "
484
روندے آتن تے روندے ویہڑے ، جیوں جیوں ودا کریندی
رو ون برکھ ، ببول ، پنگھیرو ، سہیاں وارے دیندی
رووے ماؤں ، نہ مونہہ الائے ، پھردی پیٹ گھہیندی
آکھ دمودر آکھے مہری "میں رانجھے تائیں دیندی "
485
روون پتر درختاں سندے ، روون بوٹے کاہیں
رووے بڈھی ، نڈھی ، لوکا، روون ستے پاہیں
جلیا کٹک ، صحیح سلیٹی ، ونجن جوگی ناہیں
اس دے راج سیالاں دے وچ، ستم کہیں سرنائیں
آکھ دمودر کوک پئی ہیں ، حاجت چوچک دی ناہیں
486
ڈولی چائے چلائی یارو ، ٹمک رانجھے چایا
تھیے راہ رواں ہو لوکا ، لوک ودے نوں آیا
جو کوئی ویکھے ، سوای رووے ، لوکاںشور مچایا
آکھ ہیردے ٹریاں ، سارا عالم آیا
48 7
سبھ عالم اچھل کر جلیا ، رو رو وداکریندے
ڈولی پائی لے چلے کھیڑے ، ناہیں کسے ملیندے
ماؤ ودے نوں آئی آہی ، ڈولی نپ اٹکیندے
"سن دھیا! دھیا ! توں تھی سیانی ، میں دکھ وچھوڑا دیندے
اٹھو ہاری ، ویر بھجساہوں ،اسیں تینوں رہن نہ دیندے "
488
"جھوٹھے لارے ، نہ کرمائے ، مینوں جان دلیندی
کس لوڑیندا مائے مینوں ، اجے نہ کجھ چھڑیندی
جو کجھ تینڈے اندر گذرے ، معلم مہییں کریندی
ماؤں سیالی جلدی واری ، میکوں ست انگار سٹیندی
آکھ نہ ماؤں دلاسہ کوڑا ، میں آپے ٹری ویندی"
489
ماؤں اتے بھرجائیاں ، بھیناں ، سبھ ودے نوں آئیاں
پایا جھنگار روون دا بھاری ، روون دا اے دائیاں
کتھوں پھیر وکھساہاں تینوں ، روون کیہ بھرجائیاں
آکھ دومودر ودا کیتونیں ، پھرن پچھوہاں ناہیاں
490
"سن مائے تیکوں بیٹی آکھے، تینوں خبر نہ کائی
میں مہمان مسافر ،کندی ! خاوندی آن بہائی
جے آیا کھسم سنبھالیوس مینوں ، تدھ کیہی بازی پائی
لے مائے گھر جھنگ سیالی ، اسیں اٹھ چلے تھی راہی "
491
تان لتھے سبھ خان گھوڑیاں اتوں ، ودا کرن کیں تائیں
ادوںادوں گل جماعتاں ، گھوڑے منس اکھائیں
ساؤ ، راٹھ ، سورمے بوہتے ، کوٹھے جیڈیاں آہیں
آکھو بھائی شکل شکل جواناں ، کیکر صفت اکھائیں
ہوء اگیرے میں کھڑا دمودر ، جے اکھیں ودا وکھائیں
492
تان تاں ودا چوچک سبھ کیتا ، گل وچ پلو پایا
" پہلا ویر میں چدھڑیں کیتا، سو جن ہیرے لایا
دوجا ویر ناہڑیں کیتا، کوئی ہتھ نہ آیا
ناہس لویاں کسے اگے ، ہن ہیرے آن نوایا"
493
"ہیر مینڈی صاحبانی ، توں مینڈا سر سائیں
تینڈے گھر دی لہاں نہ گولی ، تیں ہیر دتی میں تائیں
تیرا کیتا وڈا ہویا، کیہڑے وات سلاہیں "
آکھ دمودر پیرے ہتھ لائے ، پھڑ چوچک لایا اتاہیں
494
تاں کیتی منزل ، راہ چلن نوں ، " سول لہراساہی
کس بدھ کسر گھجے اس توں ، دل ارمان چکائی
تھائیں مریوس ، مول نہ چھوڑیوس ، چھوڑیا چنگا ناہیں
وڈا غینم اساڈی بکل ، ـ"آکھ دمودر سائیں
495
نال کاوڑ دے پھر پھر سٹاں ، مارن ٹمک تائیں
بھجس گردن ، ترٹ مریندے ، ذرا اسایش ناہیں
دھکے، چوبھاں ، اڈی کھوڑے ، آون مارن تائیں
کیہی رونس مریندا دھیدو ، کیہ تشبیہ سنائیں
496
حال حال کر پینڈا چلے ، منزل وڈیری آئے
لتھے خان ، پہر دن رہندے ، گوہے کول چنائے
آٹے گنھ ، کٹیندے چوری ، ہبھے کھائے اگھائے
آکھ دمودر بیٹھے ساؤ ، گھوڑے کلیں لگائے
497
تدوں خان سدائی چوری ، ہیرے دیون تائیں
ولائے کھوائے سیانی دائی ، ہیر سلیٹی تائیں
بھکھی ہوسی ، روندی روندی ، کجھ کھادا ہوسی ناہیں
آکھ دمودر تتے ویلے ، لے آئی ہیرے تائیں
498
"سن نی ہیرے ! ایہہ سوہرے دتی " دائی گل سنائی
"سن دائی سن کیہ لے آئی؟" ہیر تیوڑی آئی
"آپنے سبھا ہوئے پرائے ، ہوئے راکھی ، مہر نہ آئی
کھاندے مرے ، چوری تے پانی ، اساں کیہ اشنائی
آکھ دمودر نہیں اساڈا ، نہ کو باپ نہ مائی"
499
ادھی چوری دائی کھادی ، ادھی دھری اتھائیں
لے آئی چوری دھیدو پے ، دتی ہتھ توائیں
" ادھی لے کھادی سلیٹی ، ادھی تیرے تائیں
آکھ دمودر اٹھ رنجھیٹے دو ہتھڑ لئی تاہیں
500
تاں دھیدو ہتھ چوری لیتی ، رکھی کھاون تائیں
گھن نوالہ پہلا رانجھے ، رکھی پھیر تواہیں
" بول خلاف بھنایو ای روزہ ، لعنت تیرے تائیں
آکھ نی دائی ! کوڑ الایو، وچ مشک سلیٹی دا ناہیں "
501
پھر کر دغا، دائی ایہہ کیتا، لے ہیرے تھے آئی
دھیا ادھی تینوں دتی رانجھے ، ادھی آپ مونہہ پائی
کر ناں سائیں دا ہیرے لیتی ، بھکھی اوڑک دی آہی
آکھ دومودر کھاون بیٹی ، سچ چوچک دی جائی
502
" لعنت تیرے تائیں دائی!"ہیر غصہ غم کھاوے
چوری لے لیتی ہتھ ہیرے ، لڑدی بھواں چڑھاوے
آکھیں تاں سر بھنا چھنا، روزہ جان بھناویں
توں تاں وچوں رکھیں آپے، نہ مشک رنجھیٹے دا آوے"
503
تاں دائی کھادی چوری بھائی ، پھیر بلیندی ناہیں
رہے رات ، دیونہہ ہویا لوکا ، چلے سنجھ صباحیں
دھر ٹمک سر دھیددتا ، چلے منزل پھر راہیں
آکھو یار کریہاں مسلت ، چاک مارن دے تائیں
504
میاں رانجھے کھڑیاں ڈٹھا ، ہیر کھیڑے لے چلے
ننگے پنڈے چوٹاں پئیاں ، نین نہ رہندے ٹھلھے
کدوں کڈھاں تخت ہزارہ، سام کھیڑیاں دی جھلے
کیہنوں آکھاں اندر سندی ، دکھاں سینے ملے
505
"سن وے کھیڑا قدیمی بھیڑا ، کیوں توں ہتھ دا ترٹا
رانجھا مینڈا گنڈھ گنڈھیندا، نولکھے ہار دا لڑ ترٹا
کیہ تینڈے ہتھ آوے ناہیں ، توں توڑاہوں مٹھا
آکھ دمودر وڈے ہتھوں ، توں سچ اساڈا کٹھا"
506
مل مل مارن رانجھے تائیں ، داخل سزائے کریندے
رت ورتی پنڈا ہویا، ترس نہ مول کریندے
جیہڑا آوے سبھ ساہا ، دند کریچ وٹیندے
آکھ دومودر وس غنیماں ، سبھ ارمان چکیندے
507
سنو یارو ! نام سائیں دے ، کیوں مینوں حرام مریندے
لے شمشیر ، گردن تے گاٹا ، نیہے دھون کپیندے ؟
مندا حال نہ ترس تسانوں ، پھر پھر میں سنبھلیندے
ڈریئے غضب سائیں دے کولوں ، اساں ازار کریندے "
508
ساؤاں مل کر متا پکایا، کیہڑی طرح مریہاں
لے شمشیر مریہاں گردن ،گلوں کلنک چکیہاں
نال خواری ، عالم ساری ، ملامت دور کریہاں
اکھیں سڑن ، جاں نظری آوے ، مارو نئیں سٹیہاں
509
آیت خان بھانی مسلت ، "ایہہ نہ کم کریہاں
چکا چوچک دے نالے دیندے ، انج نہ اسیں مریہاں
اس بدھ لجا رہندی ناہیں ، جو سرتے بدی چئیہاں
مجھیں دے پایئے وچ نیں دے ، اس نوں بوڑ مریہاں "
510
بیڑی آئے چڑھے سبھ ساؤ، دل غصہ سبھناہیں
پائیے نیں وچ ، ڈھل نہ بندی ، جا بیڑی وچ ناہیں
دھک چلایا، سبھناں بھایا، ویہلا مرے کواہیں
آکھ دمودر نال اساڈے ، جیوندا بندا ناہیں
511
سن کر عرض سنائی دھیدو، " مہیں حرام مریندے
جے کاوڑ تسیں ، کنجتی مینڈی ، نیہے سیس لہیندے؟
بھنے بھنے ویر نہ لیندے ؟ کیہی طرح کریندے
سر پر دامن گیر تسانہے ، جے نیہے چوٹ کریندے"
512
تاں مار طماچے حکمی ڈھویا ،ایوں سو چلدا ناہیں
" پہلاں پو توں وچ نئیں دے ، دھپ چڑھدی راہ اساہیں
میہیں چاکا ڈھو نئیں وچ ،"حال سنایو تانہیں
آکھ دمودر رد رد رانجھے ، سوریا پیراں تائیں
513
"میں آپ نہ لتی ، تساں آپے دتی، کیہا قہر کیتوسے
کوٹھے اتے چاڑھ کریہاں ، پوڑی لاہ گھدیوہے"
دکھ کر دھیدو رویا بھائی ، پنجے آئے کھلوئے
آکھ دمودر ڈھل نہ بندی ، جے پنجے حاضر ہوئے
514
"کیوں رنو ؟ دکھ دھیدو رانجھا"! پیراں آکھ سنایا
"آپے اساں سزا دوائی، پوہتا دکھ سوایا
نہ ردشن ہوندا اتنے باجھوں ، آپ سزا دوایا
آکھن پیر پو وچ نئیں دے ، اساں نال بیڑا چایا"
515
مجھی پائیاں ، کپر چائیاں ، رانجھے ہاک چلائیاں
دھیدو رانجھے تے ہیر سیالی ، نیں و ن اکھیں لائیاں
روون دکھ پرانے اپنے ، دکھ کر کڈھن آہیاں
آکھ دمودر دھیدو تائیں ، پھر کر ہیر سنائیاں
516
گھن بنبیہا رانجھے واہیا، کیہے سرود وجائی
کچھو ، مچھ ، جلھوڑا، کمھاں ، جل وچ جھاتی پائی
کرپئے ونجھ ملاحاں ہتھوں ، تن دی خبر نہ کائی
گھوڑے جانجی نوں ہوئی مستی، بیڑی لمے آئی
آکھ دمودر نال دوپہرے ، بیڑی بنے لائی
517
آپو آپنے جانجی ہوئے ، سلیٹی باغ بہائی
خبراں کھیڑیاں دے گھر گئیاں ، ہوئی جگ ودھائی
سس ، شریکنیاں، سبھ ملیاں نناناں تے بھرجائی
آکھو یارو سبھ سوانی ، ریت کرن نوں آئی
518
تاں سس جھات کریندی ہیرے ، متھے متھا لایا
جھاور جھل نہ سکی سسو ، مونہوں نہ بول الایا
صفت کریندی سس سیالی، دسے روپ سوایا
آکھ دمودر سس وکانی ، جاں ہیرے مونہہ وکھایا
519
لے ہتھ چوری ،گھت نوالہ، ہیرے دے مونہہ دیندی
" سائیں دا ناؤں ، کھا سیالی ، میں تینڈا شگن منیندی
صدقے کیتی کھا خوشی کر، میں آپنی اچھ پجیندی
ویکھ وراگ لتھا نہیں مینڈا ، میں صدقے تیتھوں ویندی"
520
"سن نی رنے ، تدھ کیہ کر جاتی ، توں چوری کس کھویندی ؟
اساں لونگ سماوے ناہیں ، توں کس نوں ان وکھیندی ؟
کھانا سانوں کھان نہ آوے ، کیوں توں دھم پیئندی؟
آکھ دمودر کیوں نیسو کھاندی ؟ جے رانجھے کول بہنیدی"
521
تاں سن کاوڑ کیتی مہری ، اگوں دائی گل چلائی
"راتیں وری سبھناں دتی، چاکے نہ ملی آہی
اوہا گل ہن کرے سلیٹی "، ہوسس گل چیتے آئی
آکھ دمودر مہری اگے، دائی گل ولائی
522
تدوں نوالے دوجے بھائی ، سبھا کھری کریندی
"کیہنوں دینی ایں رنے چوری ، کس نوں توں کھویندی
کھادا جاںجاں ہاسے بول ، ہن روزے اساں بھنییندی
آکھ دمودر جے رانجھا نال بہائیں ہیں تینوں سبھ سمجھیندی"
523
لسی مندری کھیڈن آئیاں ، سبھ کھڑیاں دیاں رناں
"ہکے تاں کھیڈے دھیدو رانجھا ، نہیں دند کھیڑے دے بھنا
مل کر سئیاں دیو مبارک ، ہیرے رانجھا ونا"
آکھ دمودر کہن کھیڑیاں دیاں ، ہیر نہ کرے آمنا
524
تاںتاں کھپ پئی بہتیری ، چو چو خلق کریندی
اتھ کھلوتی مہری آپے ، ناہیں ریت کریندی
بھٹھ اجیہی صورت سوہنی ، مونہوں برا الیندی
پلو چھنڈ ، اٹھی مہریٹی ، کموں کاجوں ویندی
525
" بچے مویا! ساک کیہ کیتا ، اس نوں مول نہ جانیں ؟
شینہہ برنڈا، کوء نہ بندا، ڈردے اس جروانے
مار تسلا حال کیتو ای ، ڈردے جم جروانے
آکھ دمودر سبھ کو ڈردا، کیہ تدھ آکھ وکھانے "
526
سن کے علی غصہ کیتا ، ایہو چاک مرائیے
مار دھرائے سٹو وچ نیں دے، گلوں کلنک چکائیے
سدبھراؤ ، سنائے علی ، ایہو متا پکائیے
آکھ دمودر ایہو بندی ، اج رانجھے جوگ مرائیے
527
سن کر خاناں گرمی کیتی ، مارن توڑ فرمایا
ویکھ ڈومیٹی گئی ماؤتھے ، سبھ کجھ آکھ سنایا
سن دھیدو بھو کیتا جندا دا ، چلن تے چت چایا
دتے دھرک نالے ہی مجھیں ، راتیں نیں تروایا
آکھ دمودر جاں پوہ پھٹی ، تاں پار کدھی تے آیا
528
کھوج اگول سنجاتے ڈولی دے ، تاں دکھ اچھل آیا
مٹھاں وچ اڈائے مٹی ، آپنا راڑ مٹایا
کاوڑ کرے بنبیہے اتے، سکے سبز کرایا
آکھ دمودر سن ونجھلی نوں ، کیا ترنجن آیا
529
کڑیاں پچھن ، "سن پردیسی ؟ کیہ کوئی سن پایا؟
کوئی مویا کہ منگو کھڑیا ، کہ تدھ مال لٹایا؟
حال اجیہا ، کت نوں کیتو؟" کڑیاں ایوں پچھایا
آکھ دمودر ویکھ تماشہ ، دکھ رنجھیٹے نوں آیا
530
کیہ پچھسو بختوں تتے نوں ، اج میں تاں کھیپ مرائی
بے منیادا حال نہ کوئی ، مینوں لوہ نہ کائی
جثا تپ رہیا آتش بن ، ہن مرویندا ہاں ات جائی
آکھ دمودر مینوں گل ہنیرا ، تساں نوں ردشنائی"
531
تاں اک ڈومیٹی صحیح سنجاتا، تاں اس گل سنائی
کل دوپہریں شدیانے وجے، ج جنج کھیڑیاںدی آئی
کل ڈومائن ہوئی اکٹھی ،ودھائی منگن کو دھائی
اکھیں ڈٹھاآہے اساں ہ سر ٹمک ویندا چائی
532
صحیح سنجاتا رانجھا کڑیاں ،" آکھیں تاں عرض کریہاں
اوہو جیہیاں جائیں ایتھے ، بیلے گوئل کریہاں
توں اوہو رانجھاتے اسیں اوہو کڑیاں ، نوتن عشق لئی ہاں
آکھ دمودر جے ہوویں راضی ، تاں ادم ایہہ کریہاں "
533
"جے کوئی جیوے جند دے باجھوں ، تاں میں مویاں جیوائیں
کتھے رہن اساڈا تھیوے ، جان اساں وچ ناہیں
پھردا روح ہیر دے پچھے ، کیہ بدھ جانیں ناہیں
کڑیو ! جے کوئی جیوے جنددے باجھوں ، تاں ہیرے باجھ جیوائیں"
534
تاں جلیا چاک ، اگے دھر مجھیں ، چلن چت اٹھایا
بیلے آوڑیا پھر تتھے ، جتھے نال منگو دے آیا
چت اداس کیتوس بہتیرا، بہوں دکھ اچھل آیا
آکھ دمودر جتھے جلھر ، اوتھے متھا لایا
535
جا سنجان ، رنا دکھ دھیدو ، ستھر دھوآں بھائی
آسن چم چڑھیا جلھرتے ، ونجھلی درد وگائی
نال فراق ودوہ دکھ کر ، بنینیہا درد وگائی
آکھ دمودر سنیا سئیاں ، سبھ ات ویلے آئی
536
کسے لنگی ، کسے چادر ، کسے سلاری آہیاں
گئیاں نیں سدھ سرپروں حیرت کیہی رونسے دھائیاں
وڈے ودوہ وراگ وڈیرے ، ہک پلک نوں آئیاں
آکھ دمودر کتھوں دھیرن ، گوپیاں کرشن بلائیاں
537
ملیاں آ رنجھیٹے تائیں ، بوہت وراگ ونڈایا
"کون قضیا تینوں تھیا، جے چل اگیرے آیا
کمیں نال گئے بہتیرے ، کہیں نہ آپ وکھایا
کون قضیا تینوں تھیا، حالاجیہے آیا ؟"
538
"پہلی منزل کیتی اساں، سر پھڑ ٹمک چایا
دے دے گھہیاں سر مینڈے تے ، سبھناں بہوں ستایا
ادھے راہ ادھ مردہ ہویا ، میں سہیا جو رب سہایا
سن ہسی ! جاں پتن پہنتے ، اوہناں مارن متا پکایا
539
"مارن متا پکایا کھیڑیاں ، ایہا گل کیتی آنیں
نیں وچ گھت بوڑیہاں اس نوں ، بھیڑی نیت بدھی آنیں
آکھیا مینڈا منے نہ کوئی ، مہر نہ من پئی آنیں
وس نہ مینڈا چلے ہسی ! کر تھکاں بوہت بہانیں "
540
"سر پر مینوں وچ پیونیں ، سبھناں ایہا بھائی
نہ کوتلا ، نہ پتن ، بیڑی ، کدھی نظر نہ آئی
وس نہ مینڈا ، سر پر پونا، اساں ٹوہ نہ کائی
مجھیں گھن وڑیا و نیں دے ، رب بیڑی بنے لائی
541
دھوئیں بہایا دے کر مجھیں ، تاں کڑیاں گل سنائی
" مارن متا پکایا کھیڑیاں "میں ایہا سن پائی
"وتم دھرک ، وڑیا وچ نیں دے ، رات اساں مونہہ آئی
آکھ دمودر ایہہ میں سر ورتی ، مینوں ہیرے دی خبر نہ کائی "
542
ہسی آکھے "سن میاں رانجھا! بھلا تھیا توں آیا
بھٹھ کھیڑے تے ناؤں کھڑیاں دا ، توں آدرس وکھایا
تینوں ویکھ خوشی اسیں ہوئیاں ، تھیا رنگ سوایا
آکھ دمودر جال اتھائیں ، رب تینوں آن پچایا"
543
"سن ہسی میں کیکر جالیں ، قوت میں وچ ناہیں
جے کوئی جیوے جنددے باجھوں ،تاں میں آکھ جیوائیں
رگ رگ روم ہجوم ہیرے دا ،ذکر کراں ہر جائیں
سبھے کڑیاں تارے دسو، و چند سلیٹی ناہیں "
544
"سن رانجھا اک عرض اساڈی ، بیٹھ پسند کریہاں
اوہو بیلا،تے اوہو بیڑی ، اسیں گوئل بیٹھ کریہاں
توں اوہو رانجھا ، اسیں اوہو کڑیاں ، نوتن عشق لئیہاں
جے کوئی گل کرے تساڈی ، تاں اکھیں چا کڈھیہاں
جیوں جانیں تیوں جال اتھائیں ، پلو گلے پئیہاں "
545
"رہن اساڈا ناہیں ہسی ، باجھوں ہیر سیالی
ایہہ مناسب مینوں ناہیں ، بہہ چوچکانے جالیں
رزق اساڈا چلیا ہزارے ، قدرت قادر والی
آکھ دومودر رانجھا آکھے ، جھنگ ، باجھوں ہیر ، خالی
546
"جے توں اٹھ چلیں میاں رانجھا ، اسیں بھی نال اوائیں
جیو اساڈا کڈھ تیں لیتا، کیکر اسیں جیوائیں
ایس جیون توں مرن چنگیرا ، اٹھے پہر روائیں
آکھ دمودر رہن اساڈا ، ایتھے تھیندا ناہیں "
547
مندا حال سنجاتا رانجھے ، رہن نہ مول رہائیاں
کتی کراں نصیحت ایہناں ، اگے اگیرے آئیاں
"رہساں سہی رضا تساڈی "، گلاں چاک سنائیاں
آکھ دمودر کیکن ہووے ، دسن نہیں وساہیاں
548
"سن دھیدو ! نت فکر تساڈا ، ہووے اساں تائیں
عاجز اسیں درد دکھ بھریاں ، کو گل جانے ناہیں
ہکے تاں لے چل نال اساں نوں ، ہکے آپے اسیں چلاہیں
دھیدو جان صحیح سچ توں ، ہکے تدھ نوں نپ رکھائیں "
549
کتیا رہن رنجھیٹے بیلے، سئیاں منن ناہیں
"وساہ نہ تینڈا آوے اساں ، مول پتیجاں ناہیں
ہووے نشا نہایت ساڈی ، جے کجھ تدھ کھوائیں
آکھ دمودر جے مونہہ چولیں ، تاں خاطر جمع اساہیں "
550
کڑیاں ادم کھان دا کیتا ، کھانا صحیح سدایا
گئیاں لین چوری نوں سئیاں ، دھیدو ڈک بہایا
کڑیاں ہتھ بمبیہا دتا، تاں دھیدو راگ اٹھایا
آکھ دھیدو سبھ مورچھا ہوئیاں ،تاں جتی چاڑھ سدھایا
551
پہنتا جا ہزارے رانجھا ، ملیا ویراں تائیں
ملیا آ پکاپن رانجھا، اوہناں مونہہ لایو ناہیں
پچھو تاؤ لگا دھیدو نوں ، بھلا کم کیہ آئی
آکھ دمودر چت اداسی، رانجھا ٹکے ناہیں
552
تاں طاہر نوں ہس الایا ، " میں مال نہ ونڈن آیا
باراں ورھے فقیری کیتی ، ہن وطن ویکھن نوں آیا
آ نہ منگیا کجھ تساں تھوں ، کجھ نہ سوال سنایا
آکھ دمودر کیہ تینڈا دیندا ،ہس نہ مونہوں الایا؟"
553
تاں طاہر بول جواب جو دتا "، اساں اونڈھی آئی
ونج سیالے وائیں کھٹائی آم کوٹ بدھو ای بھائی ؟
معظم دے مونہہ کالک لائی آ ، چاک سدایوں بھائی
لعنت تیرے جیوے تائیں ، مویوں نہ اتے جائی"
554
"مہیں فقیر ، سو طاہر خاناں ! دعوی کوئی ناہیں
آئے وطن ناؤں لے تینڈا ، ایہو نتیجہ پائیں
ہوئی نشا نہایت مینڈی ، کوئی کسے دا ناہیں
آکھ دمودر بولن بھائیاں ، مولے بھانا ناہیں "
555
"کیہ بلیہاں تیں نال دھیدو ، گجھی رہی نہ کائی
جاں سنی دا "نال مہیں دے چاک چوچک دا " بھائی
جاں سنی دا "نال جنجاں دے سرویندا ٹمک چائی"
آکھ دومودر حال اجیہا مراں کہ جیواں بھائی "
556
تاں بھرجائیاں پچھن آئیاں، "رانجھا دس اساہیں
گل وچ پلو ، دست پیراں تے ، پچھن دھیدو تائیں
جیں دے کارن دھواں دتو ای کیہی دس اساہیں "
آکھ دمودر اٹھ چلیے ایتھوں ، ایتھے بیٹھیاں بندی ناہیں
557
"کیہ آکھاں کیہ تساں سنائیں ، تساڈا بولیا اساں نہ بھاوے
نہ کرو چت سلیٹی مولے ، مرنا مینوں آوے
ڈردا راہ نہ کڈھاں مولے ، مت اس پسند نہ آوے
آکھ دمودر ہیا ڈاڈھا ، جس وچ " ہاہ "سماوے
558
آئے یار ملے گل باہیں ، جنے جنے نوں بھائی
بنھوں چھن تے گھتو ستھر ، واڑ لگاہو چائی
پانی کوزے تے دوئے چلماں ، ایہو بساط رکھائی
سنو یارو ایہہ حقیقت ، رہن کیتو سو بھائی
559
دارے بیٹھ ملیا سبھ کوئی ، سبھناں آیا بھانو
بیٹھ کرن مجلس دن راتیں ، وارا بوہت ہتانو
بکل مار بہے دن راتیں ، کجھ نہ پینا کھانو
آکھ دمودر عالم سارے ، دھیدو آیا بھانو
560
تدوں سنیا یعقوب وڑائچ ، پتر معظم دا آیا
میلا سبھ اکٹھا ہویا ، ہزارے جوگ چلایا
کیتی منزل سدھانے ساؤ ، چل ہزارے آیا
مل کے مجلس طاہر ، بیٹھ پسند کرایا
561
"اساں کنیں سنیا خانا! ویر تساڈا آیا
ایسے واری صحیح سچ معظم ، بھائی پھٹ ویایا
وڈا ناؤں سو کیتا گل دا، جاں اس چاک سدایا"
سنو ساؤ ! گل کرن نوں ، سبھ مہاجن آیا
562
تاں طاہر سن مندی بھانی ، جاں اس انج سنایا
" جلو پلا ہچھا کریہاں ، مدعی ہزارے آیا"
ویر ، وڑائچ ، ہوئے اکٹھے ، میلا دارے آیا
آکھ دمودر رانجھے ڈٹھے ، دل وچ بھلا نہ پایا
563
تدوں وڑائچ بول الایا ، آکھیوس دھیدو تائیں
"تینڈی واری معظم سوا، گل کپیوس ناہیں
نالایق جیہڑیاں گلاں ہوون ، دھائی کریہاں توائیں
نہ ہوندوں توں کدی اجیہا ، جو کڈھیں ناؤں بھرائیں "
564
"سنو بھائی! تساں کیہ دل وچ ، سخت زبان کریندے
آپنا مدعا کہو اسانوں ، جو آئے وکھالی دیندے
بے تقصیر الایو مندا، اسیں گذار کریندے
آکھ دمودر آپنا مطلب کیوں نہیں ظاہر کریندے "
565
"اساں تدھ نال کم نہ کوئی ، مونہہ ویکھن نیسے آئے
آپنی غرض ہزارہ ڈٹھا ، معظم اسیں پھہائے
ہکے ویاہ ہکے لڑ ہچھا ، دیوجواب سنائے
آکھ دمودر زیارت تینڈی ، اسیں نہیں سو آئے"
566
"جاؤ ویاہ کرو جت بھاوے ، میں دعوی کوئی ناہیں
بھوئیں ، نئیں دے خاوند نیسے ، دھوئیں ستھر سائیں
پھر پھر آکے زیارت دیو ، ساڈے آون تائیں
آکھ دمودر اساں تساں نال ، دعوی کوئی ناہیں "
567
دھر شاہد اٹھ چلے ساؤ ، تھیے اداس توائیں
چھکے تنگ تیاری کیت، راہی ہوون تائیں
طاہر واگ آن ہتھ پایا، لے گیا نپ اتھائیں
آکھ دمودر ادم کیتا ، کھانے وانے تائیں
568
"ٹکر کھاکر چڑھیو بھائی ! طاہر ظاہر آئے
جیون خان بہادر سورا ، گل وچ پلو پائے
"نیسے نوکھ چروکے سکے ، وانو وانگ انیائے"
آکھ دمودر خاناں تائیں ، جیون سخن سنائے
569
"گل اساڈی سنو خاناں ! سکے اسیں تسانہیں
اگے ساک بہتیرے ہوئے ، انے سو وان نیائیں
خاناں ! طاہر دا بیٹا ایہو، کرو کم ادائیں "
آکھ دمودر خان جیون آکھے "ایوں لج رہندی ناہیں "
570
"جے ہک مویا، کہ کملا تھیا ، تس پچھا کیچے ناہیں
پیا سو بھٹھ ، نہ کیچے پچھا، جاون دے تناہیں
نیسو نوکھ ، چروکے سکے، انے سو وان نیائیں
آکھ دومودر گڑ بڑ اسیں پائی کیہی پچھ تساہیں "
571
تاں ادوں ادوں سبھ سامان کر، ساؤاں کاج رچایا
گھیو ، گڑ ، کھنڈ ، آٹے تے دانے ، ٹمک ڈھول دھرایا
چنگی ساعت ویکھ کرانہی ، آٹے پانی پایا
آکھ دمودر گنڈھی لے کے، تاں بمنیٹا دھایا
57 3
نقرے ، نیلے ، ابلق ، سرخ ، تیز کمیت منگائے
مخمل کٹ کرائیاں گلراں ، جو زیناں اتے لائے
سر کلغیاں اتے وات دہانے ، منے طبل باز ٹھہرائے
آکھ دمودر کیتے ساؤ دسن ، مانواں پتر کیہ جائے
574
جنج تیار ہوئی رانجھیاں دی ، جلدے شادی تائیں
کر سر پاؤ تیاری کیتی ، کوٹھے جیڈیاں آہیں
کہیں صلاح دتی طاہر نوں ،ایہہ مناسب ناہیں
ایہہ بھی تساڈے ماں پیو جایا، لے نال چلو اس تائیں
575
رانجھے مل کر قبیلہ ، طاہر آ سدیندا
"اٹھی ، نال جلیں میرے بھائی،"منت خان کریندا
آکھ دمودر ڈھل نہ بندی ، طاہر ہتھ پھدیندا
یاراں پکڑ اٹھایا رانجھا ، تاں جواب کیہ دیندا
576
"سن طاہر میں نال نہ بندا ، گھاٹا کل تسانہیں
سمجھ نہ ویکھو ، کہے نہ گل،میں اوتھے کیہ کرساہیں
آسی عالم، ہون پچاراں ، گھاٹا سبھ تسانہیں
آکھے رانجھا، طاہر ،ظاہر ! ایہہ مناسب ناہیں "
577
"ساری جنج رہائیا رانجھیاں ، جے توں جلدا ناہیں
جے توں چلیں تاں سبے کوارضی ، اسیں بھی نال چلائیں
توں پتریا ، پیو تھاں جیہا ، بھتیجے جا پرنائیں
آؤ ، اٹھی ،سن صدقے دھیدو ، جے رٹھا ہوویں منائیں "
578
ڈھکے رانجھے ، نال وڑائچاں ، عالم ویکھن آئے
لتھے باغ ، بہادر سبھے ، کوار ہلوفے لیائے
پکا طعام تیاری کیتی ، راٹھاں جوگ کھوائے
آکھ دمودر کیتے آتن ، ویکھن امل آئے
579
کڑیاں جنے جنے نوں ویکھن خوشی ہوئی سبھ جائیں
کڑیاں ، خان سہاگ جو لاڑا ، آئیاں ویکھن تائیں
آ ڈٹھو نین دھیدو رانجھا ، موہیاں رہیاں اتھائیں
ویکھن گئیاں وکانیاں سبھے، پچھ نہ ہنگے کائی
580
ہک جو بولیا یار دھیدو دا ، تسے گل سنائی
"دھیدو ایہا کترٹا رانجھا ، تساں سنیا ناہیں ؟"
ایہہ سن کڑیاں ہوئی حیرانی ، بول نہ سکے کائی
آکھ دمودر صورت رانجھے دی ، ویکھ موہیاں تھائیں
581
ہک کڑی تد ہو اگیرے ، رانجھے دے کول آئی
" کیہ فقیرا! ناؤں تساڈا؟ اساں نوں دے سنائی
مینوں پیا بھلاوا تینڈا، طاہر دا توں بھائی "
آکھ دمودر دھیدو آکھے ، " پئی کیہی پچھ تسانہی"
582
ویکھ وکاگئیاں سبھ یارو ، پھر تتھاؤں آئیاں
"وڈی کمبخت کڑی ایہہ آہی ،" کڑیاں دھماں پائیاں
"پہلاں تدھ منگیندا کڑیے ! اسیں ویکھ وکائیاں
آکھ دمودر مانئییں دے وچ ، کڑی پاس تب آئیاں
583
تاں رو رو کڑی کریندے نعرے ، "مینوں آن وکھایو
آکھ سلیٹی صدقے ، میں ارمان چکایو
دے دلاسہ ، ویکھن تائیں ، مینوں جھات پوایو
آکھ دمودر چا اساڈا ، مہیں وراگ مٹایو"
584
کڑیاں کوڑ الایا بھائی ، پاس رنجھیٹے آئیاں
"اٹھی ، چل فقیرسدیندے ، گھن سنیہے سائیاں "
جلیا نائے فقیراں سندے ، چھوڑ جنج تے بھائیاں
آکھ دمودر لے اندر پایا ، گلاں آکھ سنائیاں
585
جاں وڑیا آ رنجھیٹا اندر، عظمت کی رشنائی
کڑیاں چھک بہایا اندر ، پاسوں گھمر پائی
کیہیاں گلاں کرے منگیندی ، آکھن دکھ سبھا ای
آکھ دمودر چھک پجوتا، جیہری منگیندی آہی
586
"کیہ تقصیر میں بختوں تتی ، پالر مہیں دتو ای
اونسی نت پئندی آہی ، کیچ ملاوے کوئی
تھیو نہ بابر ، میں مر ویندی ، میں تقصیر نہ کوئی
آکھ دمودر سنا اسانوں ، کیہا گناہ ڈٹھو ای"
587
"میں منگھٹو ، کھٹ نہ جانا ، میں کچھ آوے ناہیں
ساڑی گھت پرائی جائی، ایہہ مناسب ناہیں
محنت کدی نہ کیتی ہتھیں ،کیندے گھروں کھواہیں
آکھ دمودر سمجھ ڈٹھوسے ، جے قوت میں تھے ناہیں "
588
"وچ سیالیں آہیا قوت ؟ جے پیو دا ناں ونجایا
مجھیں چاریں ، تے شرم نہ تینوں ، جے سرتے ٹمک چایا؟
جیکر ہیر گئی اٹھ کھیڑیں ، تاں چت ہزارہ آیا؟
آکھ دمودر ساڈی واری مکھٹو ناؤں دھرایا؟
589
"ناہیں طعنے لہنے میتھوں ، زور الانبھے دیندی
اساں سمجھ ڈٹھا ول آپے ، جے ناہیں قوت رہندی
جے گھت ساڑی دھی پرائی ، ذرا نہ خوبی مینڈی
بھارا چانہ سکاں بی بی ، نہ قوت دیہہ وچ مینڈی "
590
"آکھ اگے تاں توں راضی، رہندا آہوں اتے جائی
ہیرے کارن ترلے کیتے ، ہتھ نہ تینوں آئی
جے چاکاں عاجز کیتو میاں ، تاں جی اداسی آئی
آکھ مکھٹو تدوکا تھیوں ، جدوکی ہیر گوائی
591
"بی بی طعنے دے نہ مینوں ، کوڑا جھگڑا جاں کیتو ای
چھوڑ اساڈا پلا بی بی ، مت باہروں آوے کوئی
نہ کجھ لینا ، نہ کجھ دینا ، کوک نکمی ہوئی"
رانجھا رنج تھیا صحیح سچ ، کاوڑ سخن کیتو ای
592
"کیوں کاوڑ کر بولیں توہاں ، مینوں نت اندیشہ
اٹھے پہر نہاریں پینڈا، روندی ات وریسا
جاں میں بھر جابن رس ماتی، رنگ وٹایا کیساں
جے توں حق پرائے پچھے ، تاں میں کیوں حق چھڑیساں ؟
593
"تینڈا حق اسیں بی بی ، مطلب اساں ناہیں
کوڑے نپ پھہایو اندر، تساں لج نہ کائی
باہر لوک سنیسی سارا ، نالے میرے بھائی
آکھ دومدر رانجھا آکھے ، تساں ایہہ گل چنگی ناہیں"
594
تاں طاہر راہ پچھدا پچھدا ، تاں اندر چل آیا
ویکھ حیران تھیا ات ساؤ ، اکھیں سمجھ وکھایا
"باہر نہ تے اندر راضی ، اساں چنگا بھایا
اٹھی ، توں چڑھ کھارے دھیدو ، حق کھسم ہتھ آیا"
595
"سائیں دی سونہہ ، بھائی طاہر! مینوں خبر نہ کائی
دے کر دغا آندونیں اندر، فقیراں ناؤں سنائی
میں کیہ جانا ناؤں فقیراں ، اگے پھاہی آئی
آکھاں صحیح سچ، بھائی طاہر، "مینڈی ماں پیو جائی "
596
دتو چھوڑ، چھڑایا رانجھے ، جیں اندر طاہر آیا
جلیا نس ، چھڑایا آپے ، چلن تے چت چایا
شکر صحیح کر باہر دھیدو ، ویکھو آپ چھڑایا
آکھ دمودر اسے ویلے ، جتی چاڑھ سدھایا
597
وارے ونج کیتی اودانی ، شکر کیتو سو بھائی
نہ میں چت نہ چیتا کوئی ، پئی آغیب دی پھاہی
پیلا رنگ ، بھلیری ریتی ، شکر کیتو سو تانہی
آکھ دمودر تاں دن تیجے ، جنج رانجھیاں دی آئی
598
قصہ رانجھیاں دا پورا ہویا، اگے گل کھیڑیاں دی آئی
رل مل کھیڑے کرن مسلتاں ، سدے سکے بھائی
اساں ہیر ویاہ جو آندی ، زحمت اساں پائی
آکھ دمودر آکھے علی ، مسلت کریہو کائی
599
بیتھ پسند کریندے ساؤ ، کیکر اسیں کریہاں
بندا ایہا گل ، اسانہی ، سر پر کر ڈھل کریہاں
کیہ رکھیندی لج اسانہی ؟ جے کر ڈھل کریہاں
آکھ دمودر ہورنہ بندی ، کالکھ مونہوں لہیہاں
600
"نہیں مناسب خاناں ! مارن ،"مہری آکھ سنایا
"دھی چوچک دی ، کیکر ماریں ، بوہتا بھل الایا
لہاں نہ کتی اس دے گھر دی ، خاناں ! کہیں بھلایا
آکھ دمودر سوہے نہ مینوں ، مارن متا پکایا
601
"جتھے ان پئیندے تسیں ، اتھے کول نہ کوئی
سہتی کول صحیح ہمسائی ، اتھے رہنا ہوئی
وڈی جوہ ، اکلے کوٹھے ، اوتھے کھڑیو کوئی"
آکھ دمودر اتھے رکھو ، ایہو متا کیتو ای
602
آن بہائی وچ حویلی ، دسے کول نہ کوئی
کالا کڑا ، تے ترٹا ترڈا ، اتھے بہن کیتو ای
بیٹھی صدق صبوری سیتی ، سک اہار کیتو ای
آکھ دمودر سہتی ہیرے ،تاں ہمائی ہوئی
603
بیٹھی ہیر ، اڈاوے کانواں، ایہو ذکر کریندی
اٹھی، ویکھے پینڈے ولے ، رووے تے کاگ اڈیندی
آکھ صحیح سچ ، محرم رانجھا، میںتتی ہن کیندی؟
آکھ دومودر وتھاں پئیاں ، میں مرساں کھوج ڈھوڈیندی
604
مچھی وانگوں اچو پنڈے ، ہیر سلیٹی تائیں
مرنوں ، جیوے فارغ تھیوے ، ڈسکے کڈھے آہیں
مرن اہولیا، سچ سیالی، میں بھلی دا شرم تسانہیں
آکھ دمودر دھیدو باجھوں ، جیون مینڈا ناہیں
605
سک رانجھے دی ہیرے تائیں ، جیکر کچا پارہ
تڑپھے صحیح نہایت مچھی ، گلدا پنڈا وچارا
سلگے ، سلگ سلگ پھر بجھے ، مونہوں نہ بولن ہارا
ہیر سیالی ، دیہی گالی ، کجھ نہ چلدا چارا
606
اونسی پائے تے کاگ اڈائے، متھے تے ہتھ لائے
آہی جال ستھر دے اتے ، مینوں بان حریفاں لائے
لوں لوں دخل کیتا رنجھیٹے ، اوہو ای دارو لائے
جیویں جلائے کامل مرشد ، تیہا جالیں مائے
607
الٹی ہیر، ہیرے وچ رانجھا ، حال نہ جانیں کوئی
رانجھا رانجھا کیہنوں آکھاں ، میں آپے رانجھن ہوئی
رانجھا ہیر ، تے ہیر رانجھے دی، رتی فرق نہ کوئی
راتیں دیہاں باجھ رنجھیٹے ، اس نوں ذکر نہ کوئی
608
صدقے دھیدو ، دھیری کیکن ؟ ، دھیرج میں تھے ناہیں
ہیا دھسکے ، کوٹھی لسکے ، ویکھاں کدوں ملاہیں
وتھی پئیاں ، منوں نہ وتھی ، بیٹھی کاگ اڈائیں
ایہو دتو جے تیں بھانا ، دکھ پیواں تے غم کھائیں
609
بندی پئی وچاری ہوئی ، کیہنوں آکھ سنائیں
ہک اکلی ، کول نہ کوئی ، اکھیں کیںول لائیں
اکھیں دے وچ دھیدو رانجھا ، باہر دوجا ناہیں
آکھ جے مراں ، تینوں اڈکیندی ، پواں قبل تداہیں
610
تینڈی سک وظیفہ کیتا ، کھاواں پیواں اوہی
سول رانجھے دی خرچی مینڈی ، توشہ پا دتو ای
جے میں رو سنائیں کسے ، نہ غور کریندا کوئی
آکھ دمودر سمجھ ڈٹھوسے ، مراں صحیح دکھ ہوئی
611
چن چڑھیا کل عالم ویکھے ، مینڈا چن ادائیں
راہ تکیندی تے کاگ اڈیندی ، بیٹھی جھاتی پائیں
سک تساڈی توشہ مینڈا، بدھی بیٹھی کھائیں
کدے تاں چت کریسی خاوند ،بھلی دا شرم تسانہی
612
چن چڑھیا کل عالم ویکھے ، مینوں خبرنہ کائی
لوکاں دے وچ شادی ہوئی ، جھوراں میں نبھرائی
بیلے دے وچ کریں دلاسہ ، ہن کیوں چت نہ آئی
جے مراں تکیندی راہ تساڈا ، تاں حج اساں ات جائی
آکھ دمودر میں اندر ڈکی ، تیں کوں خبر نہ کائی
613
لگی واؤ جیہناں دی ساڑے اسے گل دیندے باہیں
تنیں گھریں بہالیو مینوں ، شرم تساں سر سائیں
کیکر جالیں نال کھیڑیاں دے ، آتش روئی نیائیں
آکھ دمودر پچھن کردی ، سہتی ہیرے تائیں
614
سہتی کہے " سبھا ای ہیرے ، میں پچھاں تدھ تائیں
رنجش روگ وگوئے تینوں ، اندر خالی ناہیں
دیہوں دیہوں وینی ایں لڈھدی ، حالت آکھ اساہیں
آکھ کریہاں کاری تینڈی ، چوری میں اس جاہی "
615
"سن سہتی میں دکھے ددھی ، ماؤ برا کیتو ای
پچھوں مول نہ وٹی واہی ، جن ماں پیو مہیں نہ کوئی
کیہنوں آکھاں دل دی ویدن ، جولگی جانے سو ای
آکھ دمودر مراں کیہ جیواں ، روندیاں حال گیو ای "
616
"سن نی دیوے مونہہ اگاہی پچھن دی گل نہ کائی
اندر دھکھ بیاپی تیکوں ، مار جیہی وگدائی
آکھ حقیقت ینوں کڑیئے ، ایہہ کیوں تیں اگ چھپائی
کہے دمودر ہیر سیالی ، توں کہو ، میں گھول گھمائی"
617
"نہ کر کھیہڑا مینڈا سہتی ، عاجز اسیں آئے
ماؤ ، پیو اتے بھراواں ، اسیں منوں وسرائے
کیندے تان بلیہاں سہتی ، کیں اسیں جا جمائے
سہتی ! آکھ مراں کہ جیواں ، روندے نین سوائے "
618
"چاٹ اولی تینڈے اندر، اساں سو معلم کیتی
کیتے پور ڈبے وچ تارو ، جیہناں عشق جڑی بھر پیتی
ہڈاں وچوں عمل نہ ونجے ، روندیاں ونجے بیتی
سو ای رنجش تیرے تائیں ، میں ٹھیک صحیح کرلیتی"
619
"توں صحیح کرلیتی ہوسی ، کرنی اے کشتی بھینے
ایہناں گلاں دی خبر نہ کائی ، نہ ڈٹھیا سے نینے
سیں آوگتے کڑیے ، نہ سکے نہ سینے
آکھ صحیح سہتی کیا سمجھاں ، دکھاں اسیں رنجانے،
620
"سن ہیرے ! توں صاحبانی ، کت نوں مکر پیندی
ایہہ اگاہیاں اکھیں دیون ، کت نوں گل چھپنیدی
کسے کنوں ایہہ چھپدی ناہیں ، عشق ملامت تیں دی
غرق رہی ایں توں وچ عشق دے ، پھر پھر لوے لئیندی
آکھ دمودر سن سیالی ہیرے ، عشق نیں وچ کیتی لڈھدی ویندی
621
"جیں نوں سک دنیا دی سیالی ، ساوا رنگ دکھائے
لال گلاب جیں سک سائیں دی ، ایسا چیہن دکھائے
سک منکھ دی جیں نوں سودے ، پیلا رنگ سہائے
ہیرے ! تینوں سک عشق دی ، کیا ہووے جے توں چھپائیں "
622
ترلے کر کر سہتی ہٹی، سدھی ہوندی ناہیں
کیکر گھناں بھید ہیرے دا ، جے ہووے نہیں اجائیں
آپنا حال نہ دسے مینوں ، میںآپنا حال سنائیں
آکھ دمودر مت ہتھ آوے ، میں اس نوں سبھ اکھائیں
623
اکت سمے سہتی آپنے جلی گرائیں کدائیں
آئی پھیر صحیح دن تیجے ، کرے فریب تدائیں
ڈھٹھی ترئیں ٣ جائیں دھرتی تے، ہیر کرے ،"رکھ سائیں "
آکھو دمودر ہیر پچھیا، پھر کر سہتی تائیں
624
"سن سہتی توں پرسیئیں ترٹھی ؟ کیہ دتی دیو دکھائی؟
کیہ توں کسے بھوت رنجانی؟ کیہ سایہ تدھ تائیں ؟
کیہ ٹٹ پئی گھوڑے دے اتوں ؟ خبر نہیں میں تائیں
صدقے کیتی ، دس اسانوں ، کجھ معلوم کرائیں "
625
"جیہڑا صاحب یار اساڈا ، اوہ دسیندا ناہیں
اکھیں دا سکھ رامو باہمن ، جیں مل خریدی آہیں
جے اج نہ آیا نظر اسانوں ، تاں جیون جوگی ناہیں
سن ہیرے ! کیہ تینوں آکھاں ، بنی جو باب اسانہی "
626
سن چمکایل ہوئی سلیٹی ، جاں اس ایوں سنایا
حامی ایہا مہر اساڈی ، ہیرے من وچ آیا
کرکے رکھ سائیں دی ہیرے ، بکھا ہتھ اٹھایا
آکھ دمودر پیر گھٹیندی ، تاں ڈٹھوس روگ جنایا
627
"سن سہتی ! میں صدقے کیتی، مینوں کیویں وکھاہیں
کیہا جیہا تینڈا یار پیارا، اسیں دیدار کراہیں
ویکھایاں کجھ ونیدا ناہیں ، میں صدقے کیتی آہیں
آکھ دمودر شوق ویکھن دا ، مت کو دن اسیں جواہیں "
628
"جے لدھا تاں آن وکھیساں ، اجے سو لبھدا ناہیں
ایہہ سر کپ شرینی دیواں ، جے پھر یار وکھاہیں
سن ہیرے ! میں صدقے کیتی ، جو منگیں تدھ دواہیں
جو آخر پی سنیندی کائی ، سو آئی میں تائیں "
629
جیوں جیوں سہتی دکھ پھو لیندی ، تیوں تیوں ہیر شتابی
پلک پلک نوتھیے خوشحالی ، جیوں کل ستی جاگی
منڈے چکے ، پکھا پھیرے ، چننگ وجودوں لاگی
باہمن رامو نوں ویکھن کارن، بوہت سیال ویراگی
630
تاں پھر سہتی پھیرا کیتا ، باہمن جوگ سدایا
پھند فریب ہیرے دے کارن ، ناہس مول ونجایا
آندا سد وکھایا راتیں ، ہیرے نوں ہت آیا
سائیاں کریں آسان سو مشکل ، قادر جے تدھ بھایا
631
باہمن سہتی کول سو آوے ، ویکھے ہیر وچاری
جیوں جیوں ملن تے ہوون راضی ، جھات پئیندی باری
محرم واقف صحیح جو ہوئی ، ویکھ اوہناں دی یاری
آکھ دمودر ویکھن تائیں ، چائی ہیر ریباری
632
سنیہے دے ونجے ہیر نوں ، سہتی جوگ سناوے
جے سہتی اتھ ونجے پیکے، تاں بمنیٹا آوے
سہتی والے دے سنیہے ، رامو نوں سمجھاوے
آکھ دومودر ایویں بندی ، سیال ریباری چاوے
633
جے مدت بوہت محرمی کیتی ، پردہ رہیا نہ کوئی
سہتی آکھے "سن ہیرے کڑیئے، مینوں سکھ دتو ای
سکاں صحیح سنیہے تائیں ، جے تدھ نا محرمی ہوئی
آکھیں دکھ اسانوں آپنا ، تدھ پردہ مہیں نہ کوئی "
634
"دھیدو ناؤں رنجھیٹا ، سہتی ! میں تس دے ہتھ وکانی
ایہو نصیحت بناں نہ محرم ، محرم ہوئے تاں جانی
ویدن قہر عشق دی مینوں ، مینڈی لنگیں دھانی
ہووے فرق صحیح سن سہتی ! جے کر سدائیں آنی"
635
"مندا کیتو ، جے بھید نہ دتو ، میں تدہی فکر کریندی
چنن ونی دیہی ہیرے ! کیوں اینویں گال ونجیندی
ایہہ دکھ تینڈے کولوں کڑیئے ، میں رامو جوگ بھجیندی
مندا بوہت کیتو ای ہیرے ! میں پئیوس تھک پچھیندی"
636
"پچھے گئی سو گذری سہتی ! ہن میں مردی آہیں
اٹھی ویکھ ، نہ کرو تعمل ، آن مینڈا سر سائیں
صدقہ تینڈا، سہتی بی بی ! مت اسیں جہان رلائیں
آکھ دمودر سہتی اٹھی ، رامو بھیجن تائیں "
637
تاں رامو سد الایا سہتی ، "جاوو تخت ہزارے
ساعت بنے نہ مول تعمل ، دکھ سنائیں سارے
جیوں تدھ تے میں پریت بیاپی، تیوں ہیرے چاک وچارے"
آکھ دومودر چلن کیتا ، باہمن پیر سمھارے
638
"دیو سنیہے"رامو آکھے، " نشانی کائی
اساں رہن محال تھیو ای، لے مصیبت سر چائی
جیہی ہیرے ہ پیڑ آپنی ، تیہی پیڑ پرائی"
آکھ سنیہے دیون کارن ، اٹھ سلیٹی آئی
639
"بیڑی دے وچ پلنگھ سہاوا ، ستوں آ کوائیں
مہیں مرید کیتو بیڑی وچ ، صدقے کیتی آہیں
ثابت صدق ، عقیدہ محکم ، جے دیوو میں تائیں
آکھ صاحب میں اوگنہاری ، بخش گناہ اسانہیں
640
"چھتی ٹاہلی تے گنجا پپل ، اتھے بول کیتو ای
میں سر چھتے مانے متے ، تیں سر بودی ہوئی
مردیاں واہ جان بن ناہیں ، کیہ مہیں کمبختی کوئی
آکھ دمودر کامل مرشد ، غور مرید نہ ہوئی
641
"آکھ وکھاں مینڈی کیہ ہوسی ، پئی فراقوں سڑساں
آیم جال قہر دی دھیدو ، مونہہ ویکھن نوں بلساں
جے سنیو ای مویاں تتی نوں ، قہر جنازوں مرساں
قبرے اندرناؤں رانجھن دا ،دست کیتی لے وڑساں
642
"جیہی پریت دسرتھ ست نندن ، دوجی سیتا آہی
جیہی پریت نند کے نندن اور برکھ بھان کی جائی
ہن تینڈی مینڈی پریت اجیہی ، جانین سبھ لوکائی
آکھ دمودر سن میاں رانجھا، توں مینڈا سرسائیں
643
"اٹھی رامو ! پہنچ سویرے ، میں مرویندی آہی
ستی اگ جگائی سہتی ، تن مینڈے کوں لائی
تینڈا پہنچن رامو باہمن ، تینوں کرم الہی
آکھ دمودر رامو باہمن ، پہنچ ہزارے بھائی "
644
"اٹھی رامو ! پہنچ سویرے ، میں مرویندی آہی
ستی اگ جگائی سہتی ، تن مینڈے کوں لائی
تینڈا پہنچن رامو باہمن ، تینوں کرم الہی
آکھ دمودر رامو باہمن ، پہنچ ہزارے بھائی"
645
وڑیا وچ گراں بمینٹا ، روٹی لے پکواوے
ڈبے مار لئی ادھ پکی، چونکے بیٹھ نہ کھاوے
چارے پہر پویئے اتھ جلیا ، پاسیں کھنبھ لگاوے
آکھ دمودر نال نماشیں ، تاں کوہ اسی آوے
646
جا گرائیں وڑیا بمنیٹا، ٹکر کھاون وارا
کھلیاں پکوائی روٹی بیٹھے ناہیں ، اجے پھر چلن ہارا
آکھ دمودر جاں پوہ پھٹی تاں نظری پیا ہزارہ
آئی رات بہر باہمن نوں ، ذرا نہ بہنے ہارا
647
وڑیا آ ہزارے رامو ، گھر باہمناں دے آیا
گل حقیقت پچھی اس توں ، رامو سبھ وسایا
" اگے کم جلے کشمیرے"،سچ نہ مول لکھایا
آکھ دمودر رامو باہمن ، ایہا سخن سنایا
648
"کیہے حاکم ؟ مینہہ کویہے ؟ کیہے سردار تسانہیں
کیہے فعل تساڈے بھائی ؟ بوہت آسودیاں جاہیں
معظم بھلا سنیوے ساؤ ، آکھو گل سانہیں
آکھو پچھے معظم دے بیٹے ، کیہے آکھ دساہیں "
649
"بیٹے تراہے چڑھو چڑھندے ، نندن جوگے ناہیں
جیہا سماں ، فعل تریہا ، مینہہ تویہے سائیں
معظم ہوندیاں چوکھی برکت ، ہن بھی مندی ناہیں
چوتھا بیٹا معظم سندا ، ستھر دھوئیں دا سائیں "
650
ایہہ سن رامو فکر کیتو ای، پچھن کیتا بھائی
"معظم دے ترے بیٹے چنگے ، چوتھا کتھے سدھائی
دیس چھوڑ پردیسی ہویا، ونج کتھے دھوئیں پائی ؟"
آکھ دومودر رامو پچھے ، اس باہمن دے تائیں
651
تدن ہزارے والا باہمن ، آکھے رامو تائیں
" چوتھا بیٹا معظم سندا ، گیا نہ چھوڑ کدائیں
اگے رہندا و سیالیں ، جاں جاں ہیر نہ ویاہی
آکھ دومدر ہیر پرنی کھیڑیں ، تاں آ رہیا اتھائیں "
652
ایہہ سن رامو اٹھ کھلوتا، شہروں باہر آیا
اگے نینگر کھیڈدے آہے، دارا ونج پچھایا
ہک اگے ، ہک نال چلے، چل وکھایوں تایا
آکھ دمودر رامو باہمن ، دارے اتے آیا
653
تاں رامو دارے تے آیا ، آسن آ کیتو ای
سارا دیونہہ تکیندیاں گذریا ، گل دا ویہل نہ کوئی
اکھیں ویکھ ہٹا بمنیٹا ، سارا دیونہہ گذریو ای
آکھ دمودر جاں دیونہہ لتھا ، تاں ، تاں اگوں رات پیو ای
654
دیونہہ لتھا ، ترکالاں پئیاں ، کو آوے ، کو جاوے
رامو بیٹھا تکے ادائیں ، گل دا ویہل نہ پاوے
تھی اداسی پھرے چوگردی ، اتھے بہن نہ آوے
آکھ دومودر رامو آکھے ، لوک اتھوں کیویں جاوے
655
ایہو فکر ڈاڈھا اساں یارو، ذرا آرام نہ آندا
جے کوئی فکر ہووے دل اندر، کھاون پین نہ بھاندا
جاں جاں فکر نہ مٹے اساڈا ، تاں تاں فکر نہ باہندا
آکھ دمودر جاں پئیاں نماشاں ،تاں لوک سبھو گھر جاندا
656
جاں ٹر لوک گیا گھر آپنے ، تاں رامو چل آیا
پاس دھیدو دے آ کراہوں، آسن چا وچھایا
سجے کھبے پرت ڈٹھو سو ، نظری کوئی نہ آیا
آکھ دمودر رامو باہمن ، گل کرنے نوں سدھرایا
657
ڈردا گل نہ آکھے رامو، مت کوئی سن پاوے
رامو تکے شہر دے پسے ، مت کوئی آ جاوے
رانجھے دل وچ ایہا کیتی ، ایہہ کیہڑے گذر سدھاوے
آکھ دمودر تھیا جاں سوتا ، تاں رانجھا تسے پچھاوے
658
"کیہڑے پاسیوں آیوں بیلی ؟ ویسیں کیہڑی جائی
کیں نال تیرا مطلب ایہے ، کیہنوں پچھنایں بھائی
کیں کارن توں بیٹھا ایہیں ، دل دی گل سنائیں "
آکھ دومودر رامو آکھے ، "اساں رہنا ایسے جائی "
659
رات پئی تاں کہیا رنجھیٹے ، "وستی ونج اکھائیں
رہن بہن دی جا کدائیں ، سویرے کرو کدائیں
جے نہیں خرچ ، آٹا گھیوتیں تھے ، تاں اسیں کسے اکھائیں
پیاں ہنیرے اوکھا تھیسی"، دھیدو آکھ سنائی
660
"کدے ونجاں ، سنو حقیقت ،تیں تھے آیا آہی
تیں تھے ہیر بھیجیا مینوں ، سنیہے گھن دیواہی"
سن کر لڑیا بوہت رامو نوں ، آکھن دی گل ناہیں
" میں کیہ جانا؟ توں کیہ آکھیں ؟ میں ہیر جانا ای ناہیں "
661
تاں پھر رامو باہمن بولیا ، ایہہ جواب کیتو ای
"نواں بیڑا تے لڈن مہانا، ویکھ کے مکھ گھدو ای
میں چنھاہاں ، چچکانا پتن ، رانجھیا! ونج ڈٹھو ای
آکھ دمودر پلنگھ دے اتے ، سیں آرام کیتوای "
662
"نیں چنھاہاں تے لڈن ، بیلی ! ساں تے سنیا ناہیں
کمیں دا ونجن ؟ تے کیں دا آون ؟ مینڈی جال اتھائیں
توں تاں بھلوں رامو باہمن ! میں تاں رانجھا ناہیں "
آکھ دمودر رانجھا آکھے ، "میں کیہ جانا ہیرے تائیں "
663
"دوجا گھن سنیہا دھیدو ، تینوں میں جو اکھاہیں
چھتی ٹاہلی تے لنڈا پپل ، اتھے جال تساہیں
بیلے دے وچ میہیں چاریں ، تے ہیر آوے تیں تائیں
جلھر اتے بہہ کر دھیدو ، چوری تدھ کھوائی
آکھ دمودر رامو آکھے ، سنیہے ایہہ دوائیں "
664
ٹٹا پیراں اتے رانجھا ، " تدھ اکھیں ڈٹھی ، بھائی!
صحیح سلامت، آکھ حقیقت ،دس چوچک دی جائی
صحیح سچ جان عقیدے تائیں ، میں مرنوں ڈھل نہ کائی
آکھ حقیقت باہمن مینوں ، ہن آخر اساں آئی"
665
"رتی رت ، نہ ماسہ ماس ہے ، آکھن دی گل ناہیں
مرے نہیں ، مر جیوے پھر پھر ، سلگ سلگ بجھ جائی
جاں جاں ڈھل میرے ونجن دی ، جیوے تاں تاں تائیں
سن صاحب ! جے میں پھرویساں ،تاں جیون دی ناہیں "
666
تاں مٹھی میٹی دھیدو رانجھے ،ترگ رامو گل پائی
پوہنچ کویہی ، ویہلا رامو ، میں بھی آیا آہی
آیا ویکھ اسانوں ہیرے ، رماو، ویکھ جیوائیں
آکھ دمودر چلن کیتا ، تھی اداس تداہیں
667
تاں دارا جھگی ساڑی دھیدو ، بھنے گھڑے تداہیں
ادھی راتیں چلن کیتا ، بیٹھیاں بندی ناہیں
اوڑک آء پوہتی سلیٹی ، مت فوت پٹیسی سائیں
اساں تان سک تساڈی ہیرے ، سر پر تساں ملائیں
668
پہلوں ٹلے چلیا رانجھا ، ایہا من وچ آئی
پہلی منزل رانجھے کیتی، جہلم پوہنتا آئی
دوجی منزل کیتی اٹھ دھیدو ، چڑھے پہاڑے جائی
آکھ دمودر تیجی منزلے ، ٹلے پوہنتا دھائی
669
ٹلا ونج ڈٹھو ای دھیدو ، ایہا من وچ پائی
سر پر جاء دیدارا کیچے ، ڈھل نہ بندی کائی
پوہنتا جاء مقام پیراں دے، ٹلے راہ پچھائی
ونج کیتوس ردشن رانجھے ، اگے سدھ بگائی
آکھ دمودر جتھے تھاں پیراں دی ، رانجھا گیا تتھائیں
670
جوگی پچھے رانجھے تائیں، "توں کیہڑے دیسوں آیا
صورت ویکھدیاں ہی جوگی ، رانجھے دست وکایا
آکھ حقیقت میکوں آپنی ، کت منورتھ آیا"
آکھ دمودر رانجھے پاسوں ، جوگی ایوں پچھایا
671
"کیہڑی جاہ دسائیں بابا، تک تسانوں آیا
گل وچ کپڑا پاء کراہی ، رانجھے سیس نوایا
نہ کوئی میری جاہ مقامی ، نہ میں کہینیئں جایا
دے تھاپنا آپنی جوگی ، رانجھے آکھ سنایا
672
"تیری چال عجائب دسے ، توںکت کوں جوگی ہوندا؟
ہوشناک جیہا توں نظری آویں، تجھے جوگ نہیں سوہندا
ماںدیاں پکیاں کھا ڈٹھیاں نیں ، کیوں جوگ دے مارگ پوندا"
ایہہ گل پیراں کہی دمودر ، تاں سن رانجھا روندا
673
"شرنیں تیری آیا آہوں "، رانجھے سخن کیتو ای
جیہناں تے کریا تمری ہوئی ، جگ تے تریا سو ای
جوگ لیا گوپی چند ، بھر تھری ، میں غریب کیہ ہوئی"
آکھ دمودر رانجھا ٹلے ، چرنیں آ پیو ای
674
جوگ دا جانن کھرا دوریڈا ، توں کیہ جانیں باتاں
جوگ دا جالن اوکھا ہے ای ، اوکھیاں جوگ دیاں گھاتاں
منگ کھاناتے ستھر سونا ، ایہہ اساڑیاں داتاں
آکھ دمودر تاں جوگ دواؤں ، جے سچ دسائیں باتاں "
675
"تخت ہزارہ وطن اساڈا ، معظم دامیں جایا
پیا وکھت ، میں گھر توں نکتھا،، سک سیالیں آیا
چوچک دے گھر بیٹی چنگی ، ہیر سو ناؤں رکھایا
ویکھ وکانا اس دے پچھے ، اس میرا جی پھہایا
پری گئی دیس کھیڑیاں دے ، تاں میں قضیے پایا
آکھ دمودر جا نہ سجھے، تاں سام تساڈی آیا
676
ایہہ سن جوگی تھیا حیرانی ، جاں اس ایوں سنائی
سد بہالیا چیلیاں تائیں ، مسلت دیوو کائی
ناؤں ،ذات دسایوس سبھے ،گل نہ کچھو چھپائی
آکھ دمودر چیلیاں کولوں ، جوگی گل پچھائی
677
تاں سن چیلیاں ایہا آکھی "، ایہہ لائق جوگ دے ناہیں
بھلی گل نہ آکھی کائی ، چاکاں گل سنائی
تون پیر ٹلے سارے دا چیلیاں کمی نہ کائی"
آکھ دمودر چیلے آکھن " ایہہ گل بندی ناہیں "
678
تداں جوگی کاوڑ کیتی ، جھنکیا چیلیاں تائیں
"ایہہ کوئی اصیل دسیوے " , جوگی تھاپی لائی
لگی تھاپی ، ہور ہوئے گیا، عظمت کی رشنائی
آسن چھوڑ آیا پل اندر ، پیریں پیا جگائی
آکھے، "آچڑھیوں توں ٹلے ، پلے تیرے پائی"
679
"گلیاں ککھ بھی دشمن اگے " ,آکھ زبانوں جائی
"تھاپی دیوو سدھ "اساکوں ، ایہہ دل رہندا ناہیں
بھوئیں پرائیاں ، نہیں پرائیاں ، بنیا کم تدائیں "
آکھ دمودر ادوں ادوں ، پیریں پئے دواہیں
680
لے تھاپی بگائی کولوں، چلن تے چت چایا
بھگوا ویس کیتو ای دھیدو ، کپڑ عجب بنایا
متھے لا بھبھوت رنجھیٹا ، درشن کنے پایا
آکھ دمودر چلیا رانجھا ، آ کدھی ڈیرا لایا
681
اوتھوں چلیا پھیر رنجھیٹا ، چل ہزارے آیا
الٹیا پھیر ہزاریوں دھیدو، لمی طرف سدھایا
چنیوٹ دے وچ دوں چلیا ، علی پور پھیرا پایا
آکھ دمودر تاں دویونہہ چوتھے ، جھنگ سیالیں آیا
682
اگے پک جواریں تھیا، کڑیاں منھیاں تائیں
جو کائی کواری آہی سو، پرنی گئی کدائیں
منھے بیٹھ کھبھانی واہن ، ایہہ جھورا اوہناں تائیں
آکھ دمودر سک سیالیں ، رانجھا وڑیا تداہیں
683
تاں پہلی وپھل اٹھی سہیلی ، بول کے سخن سنائے
بولن مور ، چکور ، سیچانے ، کوئل شبد سنائے
ٹھنڈی واؤ، جثا ٹھنڈا ، منجھ نہ وات ہلائے
آکھ دمودر سچ کرے جے سائیں ، اج قدم رنجھیٹے پائے
684
دوجی بول سنیہے دتے، بھینے گل اکھائیں
چھاتی ٹھار ہوئی اچیتے ، بولن مورصباحیں
لوں لوں وچ خوشحالی بھینے ، چڑھیا سواؤ اساہیں
آکھ دمودر صحیح سچ بھینے ، ایہہ گل خالی ناہیں
685
سبھے آپو آپ سیالیں ، بہہ بہہ فکر کرینی
اج چوڑا چڑھیا بیلے تائیں ، برکھ اگاہی دینی
کاہل ہوگئیاں جثے وچ ، کیہا فکر کرینی
آکھ دمودر چھوڑ جواریں ، رانجھے نوں اگولینی
686
رہیاں ڈھونڈھ سیالیں سبھے ، پھر رہیاں سبھ جائیں
ڈھونڈن کھوہ سلابے بنے ، ڈھونڈن ٹوبھے واہیں
ڈھونڈن کاہ ، ککاہ ، بنبولاں ، ڈھونڈن سبھے جائیں
آکھ دمودر ڈھونڈ ہٹیاں ، مول لدھو نیں ناہیں
687
پھر اٹھ سیالیں ڈھونڈن لگیاں ، کیہی اوس ڈھونڈینی
پاو شاہاں دے چاکراں وانگوں ، ہتھ اگول کرینی
ڈھونڈھ صحیح سچ بیلا باہر نہیں تعمل دینی
آکھ دمودر بوٹا بوٹا ، ہتھ اگولا دینی
688
پھر پھر فکر کرین سیالیں ، ڈھونڈن تے من چایا
رہیاں ہار سبھے ہی کڑیاں ، مول نہ نظری آیا
بیلے ڈھونڈ کیتی آنیں ڈاڈھی ، کتے نہ کوئی دسایا
آکھ دمودر کڑیاں تائیں ، ہک جوگی نظری آیا
689
تاں مل گھیر گھدونیں جوگی، "اسیں تدھ پچھائی
بجھن ہوندا کم تساڈا ، ویکھاں دس اساہیں
دونہہ وچوں ہک کیہڑا ملدا ، بوہت ویراگی آہی
جے ملے کوئی دونہہ وچوں سانوں ،تاں لاپ جواردواہیں "
690
مالا منکے پھر پھر پرتے ، مونہوں نہ مول الائے
ناساں تے دھر سنگھے منکے ، پھر پھر اکھیں لائے
مالا ڈھونڈ رہیا متواری ، دل وچ دغا ہنڈھائے
آکھ دمودر کر کر انگل ، ابھے طرف بجھائے
691
"کیہ توں انھا؟ کیہ گنگا ڈورا؟ مونہوں بلیندا ناہیں
ایہے کون سیانا جوگی ؟ مونہہ بدھا پھرے کوائیں ؟
کیہ توں سحری ؟ کیہ چپ کتیا ، بجھ سکاہاں ناہیں "
آکھ دومودر کاہل ہوئیاں ، ویہلا دس اساہیں
692
پھر مالا ہتھ لیتی جوگی، منکے پرت سٹیندا
کاوڑ نال کرے سبھ شارت ، مونہوں نہ مول الیندا
لاپ جوار دواہاں تینوں ، کیوں نیہے سون سنیندا
آکھ اساں سچ، دے سنیہا ، پھر پھر ہتھ مریندا
693
تاں کڑیاں بول سنیہے دتے ، پچھوں جوگی آیا
آئی واؤ ابھے دی اساں ، تساں مشک نہ آیا؟
ڈٹھو صحیح ، سنجھان پچھاتا، ہور سو نہیں ، کر پایا
ہسی آکھیا جوگی نیہے ، ایہہ آپ رنجھیٹا آیا
694
جان سنجھاتا ، سبھناں سئیاں، گئیاں چمڑ توائیں
صحیح سچ جاتو نیں دھیدو ، مونہوں بلیندا ناہیں
کوئی پیریں کوئی ہتھیں ، کوئی جنگھاں ، کوئی باہیں
کوئی پچھے ، کوئی اگے ، کوئی ویکھن تائیں
آکھ دمودر کیہی رونس ، جن منگن موہو ماہی
695
پچھن دکھ ، حقیقت آکھن ، روون کڈھن آہیں
"اساں وسار بیٹھوں ، سن صاحب ، چت آئیاں ناہیں ؟
جوگی ہور نہ کیتو پھیرا، اسیں اوہو آتن آہیں"
آکھ دمودر نپ آندونیں ، جتھے ٹاہلی دھواں آہی
696
چریں وچھنیاں ، دکھ پھولیندیاں، بوہت ویراگ کیتونیں
دکھ پرانے ظاہرکیتے آنیں ، دھیدو بے بہیو نیں
مجلس رج کیتی سیالیں ، ایہو فکر کیتو نیں
آکھ دمودر صحیح سیالیں ، رانجھے نوں آکھیو نیں
697
"ہووے حکم اکھاہاں تینوں ، جے تینڈے من بھاوے
جال اتھائیں ، گوئل کیچے، آتن آکھ سناوے
اوہو بیڑی تے اوہو بیلا ، آتن پل پاوے
آکھ دمودر جال اتھائیں ، اساں بوہت ہتاوے
698
"سن ہسی ! میں کیکر جالیں ، ایہہ دل لگدا ناہیں
ہیرے باجھوں ، کل ہنیرا ، کجھ دسیندا ناہیں
رگ رگ دے وچ ہیر سمانی ، ہور نہ کو اشنائی
آکھ ہسی ، ویندا ہاں کھیڑیں ، کیہ بھاوے کھسمے تائیں "
699
"سن بھیدو ! ہک عرض اساڈی ، کت کوں اگے ویندا؟
توں اوہو رانجھا تے اسیں اوہو کڑیاں ، کیوں نہیں گل منیندا
بوہت اڈیک تساڈی میکوں ، ہن نیہیں رہن کریندا
آکھ دمودر نہیں تاں آتن نالے تیرے ویندا"
700
"سن ہسی ! سر رکھ تلی تے ، میں ہیرے دھر آیا
جیوندے جی ، مینڈی تانگھ تیرے ول ہن میں آپے آیا
وس نہ مینڈا چلے ادائیں ، حکمی پکڑ چلایا
کیکن رہاں سیانی ہسی چت سیالی ہیر پھہایا"
701
"جے توں چلیں لے چل اسانوں ، بیلا کھاون آیا
اس ویراگ ، اساں جیون مشکل ، جیوں کیہ سکھ پایا
نہ توں دھیدو نہ ہیر اساں تھے ، چل جدے تدھ بھایا
آکھ دمودر نہ رہساؤں ، کیا تھیا جے تدھ ولایا"
702
"سن ہسی ! میں کیکر جالیں ، بیلا مینوں کھاندا
ہیرے نال منی رل گئی آ ، اس بن میں کیکن رہندا
اکت وار ویکھاہاں سلیٹی ، میرا جی سو چاہندا
ہسی آکھ ، میں ڈٹھے باجھوں ، مول ویراگ نہ لاہندا"
703
"چل چلائے ااسانوں نالے ، اسیں ہن رہندیاں ناہیں
جیہی آپنی پیڑ سنجانی ، ساڈی بھی جان توائیں
آکھ جلیہاں کیکر میاں ، توں تاں رہندا ناہیں
آکھ دمودر رہن اوکھیرا، توں لے چل نال اساہیں "
704
جے رانجھا ویکھے ہن نہ مولے ، تاں اس رہن سنایا
نال نہ آون ہووے مینڈے ، قسمت پیل چلایا
سہیلیاں سبھناں چوری چھنا ، رانجھے کان منگایا
آکھ سنا سرود اسانوں ، ہسی ایوں دسایا
705
گھن بنبیہا رانجھے واہیا ، کیہا راگ اٹھایا
پسو ، پرندے ،شینہہ تے چترے ، سبھ تماشے آیا
گئی آ سدھ ، سیالیں حیرت ، جن کہیں شراب پوایا
آکھ دمودر رانجھا اتے ویلے ، جتی چاڑھ سدھایا
706
سہتی دا گراں "سہاوا"، دھیدو تتھے آیا
چوکھی ٹھور گراؤں ڈٹھوس ، ملکھ بہوں خوش آیا
اگے شہر کھیڑیاں دا ترے کوہ ، ایہو دل نوں بھایا
نہیں ضرور ، لکھے نہیں دینے ، کر مسلت دھواں پایا
707
بیٹھا جا دریا دی کدھی ، تتھے آسن لایا
کر کر مسلت گھن پھہوڑی ، دھوئیں کارن دھایا
اگے رانی سہتی بیٹھی ، تس نوں نظری آیا
آکھ دمودر فکر کریندی ، سورج دھرتی آیا
708
دھواں میل بدھو ای جوگی ، کس توں آکھ چوایا
سہتی آکھ حیران تھی آئی، جاں تس نظری آیا
آئی چل چواون دھواں ، تاں ایہہ آکھ سنایا
آکھ دمودر سہتی جوگی ، تاں مونہہ متھا لایا
709
"کت وہونا جوگی ہویا؟"تیتھوں سخن پچھیندی
مونہہ مہتاب ، اکھیں بلن مشالاں ، واہ جوانی تیں دی
جیں کنڈ دے سدھایوں باہر ، پھٹم ماؤں جئیندی"
آکھ دمودر سہتی پچھے ، دس جوگی ! صدقے ویندی
710
"اتوں جھڑیا ، دھرت پچھاڑیا، میرا کوئی ، کتھاؤں ناہیں
نہ کوئی لوہ ، نہ تکیہ مینڈا ، کیہڑی گل اکھائیں
در درویشاں منگن مالئی ! کوئی عزت دیوے ناہیں
جے کوئی اگا پچھا ہووم ، تاں تینوں آکھ سنائیں "
711
"وڈا فقیر ، تپسی وڈا ،توں میکوں نظری آیا
تینڈے صدقے کیتی جوگی، دھواں ہتھ اٹھایا
ہوئی میں راضی ، درشن دتو، بخت اساڈے آیا
تدوں فقیری کتھے دھری آ ، جو لڈن جوگ مرایا"
712
دھوئیں ویٹ سٹائی دھیدو ، لڑکر کاوڑ آیا
"طعنے دئیں فقیراں تائیں ، اساں نہ ایہو بھایا"
پھیر مساں نبھایا دھواں ، سہتی جوگی جوگ چوایا
"تدوں فقیری کتھے دھری آ، جو سرتے ٹم چایا؟"
713
پھر سو دھوئیں ویٹی دھیدو، کاوڑ بوہت کریندا
"مندے سخن الائیں اساں ، ایہ من روس دھریندا
اساں کیہ لگے ایہناں گاہلیں ، جے کوئی برا الیئندا"
آکھ دمودر نال کاوڑ دے ، دھوئیں چا وگیندا
714
"بھلی بھلی ، مہیں فقیرا ، مندا سخن الایا
آپے میل بہایوس سہتی ، سن وے گھول گھمایا
بے تقصیر توں ڈاڈھے مینوں ، اینویں کاوڑ آیا
تدوں فقیری کتھے دھری آ، گھن چوری کیدو نوں پایا"
715
"اے ہیں کون ؟ توں آکھ حقیقت ، سی روگ لئیندی؟"
ترٹا پیراں اتے دھیدو ، سدھ سنیہا دیندی
جو کجھ پچھے گذری آہی ہیں سر ظاہر پئی کریندی
آکھ دمودر میں سام تساڈی ، میں کوں سچ دسیندی
716
"سن دھیدو گھر ہیر ہے مینڈے ، اس سبھو بھیت سنایا
کل حقیقت مینوں دسی، تساں کیکر عشق لگایا
خاطر جمع کر دھیدو رانجھا ، باہمن اساں بھجایا
آکھ دمودر سہتی دھیدو تائیں ، بوہت دلاسہ لایا
717
سن کر سخن رنا بہوں دھیدو ،"میکوں تدھ سدایا
سبھالج پئی آگل تینڈے ، گل وچ پلو پایا
پئی آلج نباہیں سہتی ، میں تیتھوں گھول گھمایا
آکھ دمودر لج تسانوں ، شرم تہوں گل پایا"
718
"سن وے دھیدو ، لج تساڈی ، جاں میں گل وچ پائی
نوں ۹۰۰ سے پگ پیکائن سندی ، ویکھو مہیں لجائی
رات گذار ، صباحیں جاویں ، کندھی دھواں لائیں
مونہوں چپاتا ہوکے بیٹھیں ، مول نہ کسے لکھائیں "
719
رات گذار اٹھ چلیا تویں تویں ہی ، تاں چل کھیڑیں آیا
کر آسن بیٹھا کندھی تے، کسے نہ مول لکھایا
بیٹھا بہن ، تے اچوں پنڈے ، بوہت فراق سدایا
آکھ دمودر وڈے ویلے، دھوئیں میلن نوں آیا
720
اگے ستی ہیر سیالی ، جاں ایہہ نظر لگائے
رتی رت ، نہ ماشہ ماس اے ہتھ پھاٹے تے تھون ہلائے
کالا کیڑا تے ترٹا ترڈا، ستی پاسا لائے
آکھ دمودر ویکھے رانجھا ، ہیر پئی غم کھائے
721
تلیئیں تیک ، پٹے سر چھوہر ، کیہ نوں حال سنائے
پوستی وانگوں پنکاں لگس ، رانجھے دا فکر ہنڈھائے
آکھ ویکھاں میں کیندی دھیدو، رووے تے کاگ اڈائے
آکھ دمودر کو نہیں اجیہا ، جو کوئی آن ملائے
722
تاں بھکھیا منگن کارن جوگی ، سوال ہیرے نوں پایا
" بھکھیا دے ، چل آیاتیں تھے بھکھیا مہیں "دسایا
" بھکھ تکھی میں عاجز کیتا، چل اچیچا آیا
بھکھیا دے ، اساں دے تائیں ، جوگی آکھ سنایا"
723
"بچے مویا ! کیہ دیواں تینوں ؟ کیہ تینوں بھکھ پائیں ؟
عاجز میں ، دوواں دن راتیں ،دسے سنی اے ناہیں
ہک سکن ، بیا باہیں کڈھن ، ایہو پیواں ، کھائیں
جو منگے خیر ، تیرا جیو ہووے ،تاں بھکھ "خیرایت پائیں"
724
"بھکھیا " بھکھ"کیوں ویویں مینوں ، ان تاں بوہت وکھائے
مانہہ ، جوار ، چینا بہتیرا، کیوں نہیں بھکھیا پائیں
دیو ان ، جلانہے اتھوں ، بوہتی بھکھ ستائے
دے خیرایت ، رج کھوائیں، سائیں تینڈی آس پجائے"
725
سینے پرنے جلی سلیٹی ، چلی گوہ نیائیں
جوگی بوہت اسیساں دیندا ، اس کوں بھکھیا پائیں
آندس مساں مساں بک چینا ، " جھولی اڈ، دوائیں "
آکھ دمودر رانجھے چیتیا، جو چینا کیویں ویٹائیں
726
جوگی جان ویٹایا چینا، چنیاں ہتھ آوے
کنڈ ولا بیٹھو ای جوگی ، چنے تے جھرے ، الاوے
لڑدی ہیر "اٹھی ونج ایتھوں "میاں مٹی پلے پاوے
آکھ دمودر جوگی بیٹھا ، ہیر نہ مول ہتاوے
727
پوستی وانگوں پنکاں لگن، پھر پھر تکے جائی
" اٹھی جوگی ! کیوں بیٹھاں ایتھے ،مینوں کاوڑ آئی
اتے حال مریوں وٹا، بیٹھا رہو ڈھل نہ لائیں "
آکھ دمودر بولے ناہیں ، مونہہ بیٹھا بکل لائی
728
جاں ویکھے تاں بیٹھا جوگی، پھر کر آکھ سنایا
" اٹھ فقیرا ! وٹا مرائیں " لے کر ہتھ اٹھایا
" کیہا دھرنا دتو جوگی ! تینڈا پیو وتایا
آکھ دمودر ایویں لڑدی ، مشک سلیٹی نوں آیا
729
"بھکھیا ہور دوائیں جوگی "! ہیرے آکھ سنایا
پیا گمان صحیح سلیٹی ، مت دھیدو رانجھا آیا
کڑک اٹھی ، چمکایل ہوئی ، اکھیں درشن پایا
آکھ دمودر رانجھے جوگی ، صحیح جواب سنایا
730
"ساوی پیلی کیوں پئی !(مینوں ) ویدن آکھ سنائے
کاری کراں میں تینڈڑی ، جے رب آپ کرائے
کیہی رنجش تدھ نوں (ہوئی) مینوں آکھ سنائے
آکھ دمودر چنگاکریں ، جے سائیں بھاوے چائے
731
"نگھر ویندیا جوگیا ! (میرے ) سرتوں کڑ کڑ لاہ
تدھ پرائی کیہ پئی ، (جا) آپنی توڑ نباہ
(میں ) ماری آپنے قہر دی ، بوہت نہ مہیں ستا
آکھ دمودر جوگیا ! (جھب) اتھوں کنڈ ولا"
732
"آپنی ویدن دس دیو، آکھاں تدھ سنا
پڑیاں دیواں بنھ کے ، تتے نیر پھکا
کیہی ویدن تدھ نوں ، مینوں سبھ بتا
دیووں پڑیاں جھب میں ، تینوں خیر ہوجا"
733
"کنیں گھساں (تینڈے ) نہ پئیاں ، انگ نہ سوہے بھسما
مہیں سنجاتوں جوگیا! (اجھے) ویلے نہ بھنا
ہتھیں پیریں اجلا، چودس سندا چنا
اکھیں کھول وکھامیں ، کیہا اساڈا منا"
734
"دھروں بھٹنتو ٹلیوں ، ڈھلک لتھا ملتان
میں جوگی ہاں ست پیہڑیوں ، توں بھلی کت گمان
مانس جیہے مانس کیتے ، (توں ) دل تے میل نہ آن
آپنی ویدن دس دے ، جو سائیں کرے اسان"
735
"سن وے نگھریا جوگیا! روگ نہ مینڈا چھیڑا
اندر سلگے جامکی ، لاٹ بلے بن تیل
ڈھول نہ کائی باتڑی ، مار نہ مینون سیل
جے تدھ روگ ونجارنا، تاں چاک اساں نوں میل"
736
"لک نہ سوہندا ناگ بید، متھے نہ سوہے ببھوت
کیوں کر آسن چھوڑیو ، کرکے ڈیرا کوچ
ہتھیں پیریں اجلا ، لگیں اہل ملوک
میں سنجاتو جوگیا ! مکڑیاں اندر کوک "
737
"نرور کولوں چلیا، ڈھلک آیا پردیس
پنڈا بھسم روالیا، بھسم روالے کیس
بھکھیا مینوں دے توں ، کرکے چلاں آدیش
ایہو قضیہ لکھیا، آ پیا میرے پیش"
738
"مندراں کنیں گھتیو، مینوں آکھ سنا
نہ توں ڈریا رت توں ، لئے نی کن پڑا
جت دن گھر توں چلیا، پھٹ نہ موئی ما؟
آکھ دمودر جوگیا! مینوں سچ دسا"
739
بار کڑانیوں چلیا، ڈھلک آیا ات جا
میں تاں جوگی جگاں دا ،سمجھ ، نہ کوڑ الا
کت بھلاوے توں بھلی ، مینوں آکھ سنا
اندر جیہڑی بات تدھ ، سبھا مہیں دسا"
740
"جوگی نیہے ، چور پار ، ہکے تاں ہیں بٹ پال
ہکے تاں رناں ٹھگیاں ، ہکے ٹھگے نی بال
کوڑ الیندا مکھ تھیں ، بولیں نہیں سنبھال
جے توں جوگی سچ دا ، اکھیں کھول وکھال"
741
"سدھ بگائی بدھیاں ، اوہو کھولے آ
مینوں منع ہے گورو دی ، اکھ نہ جھاتی پا
کس بھلاوے توں بھلی ، مکھ تھیں سچ الا
جیہڑی ویدن تدھ نوں ، سبھا مہیں دسا"
742
"راتیں گھدا ہے بھیکھ تیں ، مینوں دیو سنا
جھولی ، سنگی ، نہ تدھ ہتھ ، ہنر کیتو ای چا
ویس کیتو ای فقر دا ، ٹھگ رناں نوں ولا
کتھے کھپر بھگت دا ، ہن آیوں بھیکھ بنا"
743
"پلے خرچ نہ بنھدے ، پنکھی تے درویش
جیہناں تکیہ رب دا، تیہناں رزق ہمیش
آیاتدھ تھے منگنے ، جوگی دا کر بھیس
نہیں تاں دے جواب توں ، کرکے چلاں آدیش"
744
"توں رانجھا نیہے ؟ میں موئی " گئی سو غوطہ کھا
دندن پیا سیال نوں (کوئی ) سکے نہ نیر چوا
جوگی رناں رت بھر، " میں جلیان خطا مرا"
اس جنایا لوڑیے ، مت اجائیں ہو جا
745
پنجاں پیراں آئے کے، اندر ہیر کہیا
"ایہہ سو دھیدو آیا ، جوگی بھیکھ بنا
اٹھی توں مل اس نوں ، خبردار ہوجا"
اٹھ بیٹھی تد ہیر بھی، بہر کرے پرگٹا
746
"کیہ جوگی دی تینوں تھاپنا ، کیہ جوگی دی تینوں سکھ؟
ہتھیں پیریں اجلا ، اہل ملوک ، الکھ؟
جوگی بھیکھ بنایو ، کردا پھریں الکھ؟
در در کریں سوال توں، منگ کھاویں توں بھکھ؟"
747
"ایہناں ہتھیں ہیر کھوالی آ ، ددھ پوایو ماجھا
رل مل کرکے مسلت کردے ، ہسن ہیرے ایہہ باجھا
بیلے دے وچک رے دلاسہ ہن کیوں کرنی ایں لاجھا
وکھت پیا سنجانے ناہیں ،میں اوہو دھیدو رانجھا"
748
"کتھے تینڈا وطن ہے ؟ کیہڑی تیری جا ؟
کیہڑی نیں تے وسدا؟ مینوں آکھ سنا
کس جوگی دی تینوں تھاپنا ، آیوں کن پڑا
آکھ دمودر جوگیا، آپنا پتہ دسا"
749
"تخت ہزارہ جم ہے ، چندل وہندی نیر
سدھ بگائی دی تھاپنا، جیہڑا ٹلے دا پیر
آیم کپر جھاگ کے ، نیں بوٹے جھل چیر
اکھیں ویکھ سنجان توں ، میں رانجھا تے توں ہیر"
750
اڈی وانگ بسین جیوں ، تاں گل لگی دھائ
دامن پکڑ کھلوتی آ ، ویکھ ، ہتھ لگاء
سورج چن سنجاندی ، دھرتی ہتھ وتاء
صحیح سچ رانجھن آیا؟ مت سپنا ہوجاء
751
رووے رت بھر ہنجھو چشماں ، دکھ پھولیندی تاں ہی
امبر کالا ات بھت ہویا، اساں درد منداں دیاں آہیں
تارے چنگاں جثے وچوں ، امبر گئیاں تداہیں
آکھ دمودر دوویں روون ، ویراگ تھمیندا ناہیں
752
آکھے ہیر " وسیلہ کیتا، سہتی ناؤں اکھائیں
ہووم نشا ، سن سائیں رانجھا ! کیویں سہتی تدھ ملائیں
پیڑ ونڈاوی سہتی مینڈی ، تینوں کیویں دکھائیں "
"سن ہیرے رات سہتی کولوں ، پئی آ آ ء اساہیں "
753
"کندھی بیٹھ توں ، جا سویلے ، مت کوئی ونج سنائے
وڈے غنیم ، جان دے دشمن ، مارن نوں سدھرائے"
جلیا جوگی کندھی دے ول ، ستھر دھوئیں پائے
آکھ دمودر مونہہ سر بدھے ، کندھی آسن لائے
754
تاں دن تیجے سہتی آئی، ہیرے ولوں تکیندی
"اج اوہ نہ تیرا رنگ دسیندا ، اوہ نہ حالت تینڈی
باگھے وانگ باہدر ہیرے ، بیٹھی تیر چلیندی"
آکھ دمودر ہیرے کولوں ، سہتی ایوں پچھیندی
755
"صدقہ تینڈا دیونہہ دیونہہ تازی ، جاں رامو گل سنائی
آمد سنی رانجھیٹے سندی ، تاں مونہہ لالی آئی
اجکل متاں دیدار کریہاں ، ہووے مت رشنائی
آکھ دمودر سہتی رانی ! اتے مہیں سوائی"
756
سن توں ، پنج پنج نال لوکاں دے ، میں نال نیج کریندی
اکھیں ویکھ سنجاتی ویدن ، اساں جان بھلیندی
کل حقیقت تینڈی ہیرے ، معلوم مہیں کریندی
کیکر کم تساڈا ہوسی ؟" تیں "دائی توں پیٹ چھپنیدی"
757
تاں ڈر گئی سو ہیر سلیٹی ، جاں اس ایوں سنایا
"بے بے ! مونہہ سر بدھے کوئی ، دھوئیں میلن آیا
تیتھوں ڈردیاں سہتی رانی ، ناہیں اساں بلایا
پر اوہ چال تے اوہا جنس ، مینوں نظری آیا"
758
"آیا ہئی ، صحیح سچ ہیرے ! آکھاں تدھ سنائی
کر رہو چپ ، بول نہیں مکھ تے ، کسے لکھاویں ناہیں
تینڈی بجھی ، صحیح سیالی ، ایہہ لگی میں تائیں
سن ہیرے میں تینڈی خاطر ، نوں سو ٠٠٩ پگ لجائی"
759
"سن لے ہیرے ! ہور نہ بندی ، پہلوں لڑن کریہے
جو جو گال دوائیں تیکوں ، سو سو توں بھی دیہیں
اوڑک تائیں کریں لڑائی ، سارا لوک ملیہے
سن سیالی ، ایویں بندی ، اج ادم ایوں کریہے"
760
تاں وڈے ویلے ، سہتی اٹھی ، بوہتی کاوڑ آئی
" نیسے گنڈ غلام س اسیں ، نویں ہے تساں ویاہی
کیہا تدھ نوٹا لیتا، کڑی انوکھی آہی
خیر سائیں تھوں منگ سیالی ، سبھ ہسیندا آہی"
761
"وڈے بول نہ بولیں سہتی ! کون کمینی آہیں
کیہڑے وڈے پیو دی جائی ! مینوں انج الائیں
وت نہ بولیں میں نال کڑیے ! ایہہ نہ ٹپے لائیں
آکھ دمودر کون توں ہوویں ، جو مینوں سمجھائیں "
762
"پچھو بھینے ! ہیرے کولوں ، تسیں بھلائی ہمسائی
نیسے گنڈ غلام سو اسیں ، جیہناں دے کر دغا ویاہی
تینڈے پیو جیہے کمیں اساں ، گتھر نہ آون بھائی"
آکھ دمودر کاوڑ سہتی ، اوڑک سر تک آئی
763
"توں وڈے بابے دی دھی بلیندی ، شرم نہ تینوں آوے
مینڈے پیو جیہے کمیں تساڈے گتھر کوئی نہ آوے
بیٹھی پینتری ۳۵ ماہ گذارے ، جھات نہ کوئی پاوے
سنو ویہڑا ٹکر کارن ، بھل نہ کوئی بھواوے"
764
" کیہنوں "بھل بھوائیں"کڑیے! تدھ نوٹا چایا
توں ہیں کون کمینی کتی ، جس سیاپا پایا
مینڈے پیو، تینڈے پیو جیہے ، کت نے پکڑ نوایا
وڈی کڑی ہتھ لگی اساڈے ، جس بھلیرا آیا"
765
" اے ہیں کون کمینی رنے ! مینوں ٹپا لایا
وڈا باپ سلاہیں آپنا ، سو کھیڑا کم نہ آیا
وڈا باپ ڈٹھاتساڈا ، جس دولت وند سدایا
گتھر تینڈے توں وست اسانوں ، ترٹا ترڈا آیا"
766
"جے کر ترٹا ترڈا آوی ، ناہیں گوٹی کسے تائیں
پیو مینڈے سبھ سونا راپ ڈھکن ستے پاہیں
تینڈے پیو دادے جیہیاں نوں گتھر انیندے ناہیں
تینڈے پیو دیاں کندھیں گل سونا، اسیں جاناہاں ناہیں "
767
"تسیں کرو نیاںہمسائیاں ، جو تساں سنیوہے
ایہناں دیاں کندھاں گل سونا ، لوکاں کوگ دتوہے
پھٹ سہی اویہی رنے ، تینوں ایہہ گل نہ سوہے
تساڈے گہنے میں رج نہ ہنڈھائے،
مینڈے پیو دے دتے بھی لاہ گھدوہے
768
"نیہے کوڑی ، ات گل سچی ، دادے پیو تھے ویندی
جو کجھ تینڈا سونا، موتی ، سبھے اج انیندی
جے من تینڈا وسن اتے ، تاں ہن بھی اتھے میں ویندی
آکھ دمودر کرکے کاوڑ سہتی ، جتی نہ مول پئیندی"
769
تاں کر کاوڑ سہتی رانی ، پیو کولوں چل آئی
" ملی نہ چوچک سندی بیٹی ، گولی اس ویاہی
کیہا قہر کیتو ہے بابا، جھات نہ کسے پائی
دیوو سبھ کجھ ، پیو دا دتا، ہیر وسن تے آئی"
770
تاں سن علی اتھ کھلوتا ، کاوڑ کر کوائیں
بھیجے گہنے ، سونے ، رپے ، بھیجے ستے پاہیں
بھیجے بچکے ، بھیجے بھانڈے ، بھیجے مجھیں ، گائیں
بھیجے پلنگھ تے لیف نہالی ، کیہ کر آکھ سنائیں
آکھ دمودر اندر باہر ، دولت موے ناہیں
771
تاں سلیٹی اٹھ کھلوتی ، سبھا وستو سنبھیندی
کتھائیں بچکے ، کتھائیں ڈبے ، کتھاؤں منجے وچھیندی
بھانڈے ٹنڈر ، لیف نہالی ، بوہتا ساج کریندی
سبھا وست ٹکانے لائی ، نیہی آپ دبیندی
772
سہتی آ دلاسہ کیتا ، آپ پچھیرے آئی
" جے آکھیں کجھ ہور دواؤں ، جو تیرے من بھائی"
بوہت سو خوشی ہوئی سلیٹی ، وسن اتے آئی
آکھ دمودر تت دن ملدی ، کھڑیاں تائیں ودھائی
773
آپے رنھے ، آپے گنھے ، آپے بیٹھ پکیندی
ہس رس پھردی و ویہڑے دے ، پیر نہ زمیں دھریندی
پانی بناں ترے سلیٹی پاسیں کھنبھ لئیندی
آکھ دمودر آپ پکائے ، چوری ونڈ ونڈ دیندی
774
جاں دو ترے دیونہہ ایویں گذرے ، صاحب لا آیا مہندی
اگے بیٹھی ہیر سلیٹی ، اس نوں نظر پئیندی
اٹھی ، ہرنی وانگوں ترٹھی ، پس سہتی دے ویندی
آکھ دمودر ساہ نہ پاوس ،سہتی ہول کریندی
775
"ہیرے ! توں پریئیں ترٹھی ، کیہ دتی دیو دکھائی؟
کیہ توں کسے بھوت ونجانی ، حال اجیہے آئی؟
ایہہ مونہہ پیلا تے اکھیں پھریاں ، قوت رہی نہ کائی
آکھ دمودر سہتی منڈے ، حال بھلیرے آئی؟"
776
"نہ میں بی بی ! پریوں ترٹھی ، نہ دیواں تراس دکھایا
نہ میں بھوت پریت رنجانی، تے نہ کوئی مینوں سایہ
نہ کوئی مینوں سول مروڑا ، نہ کہیں مجھ ستایا
اس تے اٹھی بھنی میں تاں ،بے محرم نظری آیا"
777
تاں سہتی ویہلی اٹھ کھلوتی ، لڑی بھراؤ تائیں
" مندا کیتو ویرا صاحبا ! جاں آیوں چل ادائیں
اٹھی ونج ، توں آویوں تدوں ، جدوں میں سد ساہیں "
آکھ دمودر اٹھی چلیا ، بھورا بیٹھو ناہیں
778
گیا خان آپنے گھر تائیں ، ہیر سیالی آوے
باہر ہٹ کھلوتی چھوہر ، پاؤں نہ اندر پاوے
کندھاں پٹ ، دھوائے منجے ، لاہ اچھاڑ دھواوے
اندر پاک کیتا سلیٹی تاں اندر پاؤں دھراوے
779
تاں دوویں اندر رہیاں لوکا، مجلس کرن توائیں
"بیٹھ پسند کریہاں کڑیے، کوئی متا پکائیں
آ بنی سر ہیرے مینڈے ، شر م سائیں گل پائی"
آکھ دمودر سہتی بھارا چایا ، آوس آرام جو ناہیں
780
"ہیرے ہلدھر رگڑ کواہیں ، باہر دوویں ونجاہاں
جا فریب کریہاں کوئی ،رانجھے دی خبر لہاہاں
گھن چل کٹوری ، بنے اتے ، اسیں جو تدھ اکھاہاں
جے کر رانجھے ہتھ پئی پئی اوں ، سہتی آکھ تداہاں"
781
تاں آئیاں بنے تلاں دے اتے ، ہیرے لمی پائی
جیہڑی ہلدھر کٹوری دے وچ ، ہیرے تائیں لائی
سوا گٹے اتے پوڑیا، اتے لے رت وہائی
آکھ دمودر لڑیا بشئیر ،سہتی سواہ اڈائی
782
ماجھی ، کاٹی اتے آجڑی ، سن کر دوروں آئے
"آکھو دھیا ! ہن کیہ کجھ تھیا، سے کھلے کیس ونجائے ؟"
"وے میتھوں کیہ پچھے حالت ، تسیں ہیر نوں نظر پیاہے
آکھ دمودر مل کر تسیں ، کوئی ونج اکھیاہے"
783
"ونجو وستی، تسیں کیا ویکھو ، اکھیں ڈٹھی بھائی
ترے گز ناگ اتے رنگ کالا ، تس بشیئر نے کھائی
چلو خبر کرو علی نوں ، ڈھل نہ بندی کائی"
آکھ دمودر تتے ویلے ، کتنی آکھن آئی
784
گتھی کوک جا کے لوکاں ، وستی وچ سنایا
"دھی چوچک دی بشئیر ڈنگی،"عالم اچھل آیا
جے کو کھیڑا وستی دے وچ ، ہک نہ نظریں آیا
آکھ دمودر کل زنانہ ، انت نہ ونجے پایا
785
جیوں جیوں ڈنگ ویکھن ہیرے دا، تیوں تیوں روون بھائی
کھلے وال زنانے سارے ، روون کھیہہ اڈائی
سہتی رو کریندی نعرے ، نکھتھی ایہہ کمائی
آکھ دمودر بشئیر ڈنگی ، جاں دسن اتے آئی
786
تاں علی بنھ ہوکارا کیتا ، تاں اسوار منگائے
"جتھے کوئی ماندری نیہے ، مول نہ کو چھڑیاہے"
تاں سہتی آکھے پیوتائیں ، مینڈی بھی گل سنیاہے
آکھ دمودر سن پیو مینڈا ، آکھ بچن سنائے
787
"بابا ! جے آپنی دستی آہی ، تاں بنی قضا تناہیں
دھوبا ، موچی ہور جولاہا ، سپ لڑیا ایہناں تائیں
تراہے موئے سو اکھیں ڈٹھے ، آندیا نیں دین تائیں
اکس جوگی نے آن جیوائے ، آپیدا ہویا کدائیں "
788
"کیہا رنگ جوگی دا دھیا ! اوہ کیکن ہتھ آوے
جے کوئی دس کدائیں دیوے ، اساں آن سناوے
جے ویکھاں تاں آپ ونجاہاں ، ہکے کوئی گھن آوے
سہتی آکھے کل میں ڈٹھا ، جے رب نہ موہ بھلاوے"
789
"مونہہ بدھے متھے پیرے ، ہتھے ، آپ نہ مول وکھاوے
ونج ویکھو وستی وچوں جوگی کیویں مت ہتھ آوے
ہوون بخت تساڈے بابا ! جے کوئی آن ملاوے
آکھ دمودر تتے ویلے، ہنے سیال جیواوے"
790
پتن اتے رہے چروکا ، لوکاں ڈٹھا آیا
صحیح کیتو نیں ، جا کہیونیں ، اساں نظری آیا
چلے راٹھ ، نہ کوئی باقی ، گل وچ پلو پایا
آکھ دمودر نال مہاجن ، آپ علی اوتھے آیا
791
"سن صاحب ! اک عرض اساڈی ،گل وچ پلو پائی
چوچک بیٹی ملی اسانوں ، گولی جوگ لہانہی
سرتوں قرض چڑھے نہیں لتھے ، جوچا صحیح اسانہی
کریے ،منت ، چلو ہک واری ، مت ہووے کڑی اجائیں "
792
پاسا موڑ بیٹھا پھر جوگی ، ول جواب نہ دیندا
تھک کھلوتے عرض کریندے ، پاسا نہ پرتیندا
جت ول مونہہ پھیرے رنجھیٹا ، خان تتے ول ویندا
آکھ دمودر تھک کھلوتے ، مول جواب نہ دیندا
793
علی تھک کھلوتا ساؤ ، مول جواب نہ آیا
علی سہتی جوگ سدایا ، دھیے ! جوگی پایا
منت کر کر تھک کھلوتے ، ہتھ نہ مولے آیا
آکھ دمودر سن کر سہتی ، نال کل زنانہ آیا
794
بے پرواہ سدا المستی ، اس پرواہ نہ کوئی
جے بھاوس تاں مہر کریسی ، پیریں پوو سبھ کوئی
شینہاں شرم آپنی بابا! آپنی لج پیو ای"
آکھ دمودر سہتی رانی ، گل پلو پا کھلوئی
795
"ناری دی لج دینہہ پلیندے ، اوہ بھی پھردے ناہیں
توں اتیت ، سدھ پیر رپرائم بھلی دا شرم تساںہی
اجے اساں رج نہ ڈٹھی سلیٹی ، ویراگ لتھوسے ناہیں
آکھ دومدر چل فقیرا ،مت ہوے کڑی اجائیں "
796
"اساں کیہ کم ؟ اواہاں اٹھی ، دنیا کوڑا سایہ
لڑدے کیڑے ، عالم دے وچ ،کسے نہ جگ ڈھنڈورا لایا
کیہڑے کیہڑے منتر جھڑیہاں ، عالم ناگے کھایا"
آکھ دمودر سہتی دے ہت ، اٹھ کر جوگی آیا
797
تاں ہلوہلو ہوئی لوکاں ، جوگی اٹھ سدھایا
نڈھی بڈھی عالم سارا ، انت نہ ونجے پایا
بے شمار خلقت کیتی، انت نہ ونجے پایا
جتھے سیال پئی مونہہ پرنے ، تتھے جوگی آیا
798
"ننگی کر وکھلائیں سہتی ! جتھے ڈنگ ڈٹھو ای"
تٹا پچھلے پیریں جوگی ، جاں اس نظر پیو ای
"نہ ایہہ پھنئیر ، نہ ایہہ تلئیر ، وے سکروڑ نہ کوئی
نہ ایہہ ککڑ ، نہ سنگچوہڑ، ایہناں وچوں نہیں کوئی
ایہہ کھادی چوٹی والے بشئیر ، میتھوں چھٹن مشکل ہوئی "
799
"سن صاحب ! توں سدھ پراتم ، مینوں کیہ سنائیں
ڈٹھا اساں تماشہ تینڈا ، جے تراہے بشئیر کھائے
آیوں چل اوہناں دے کرمیں ، بھورے وچ جیوائے
اجے اس ساہ ، نہیں مرمکی ، اساں کوں نہ بھرمائیں "
800
"وڈی محنت نال ایس دے ، بی بی ! منتر پڑھائیں
ہک اکلا کوٹھا ہووے ، کوئی جھات نہ کرے کدائیں
ہک ایہا جو بوہتی روندی ، ہووے خدمت تائیں
جے کر چلیہا پکا ہووے ،تاں اس جوگ نبھوائیں
801
تاں ہلو ہلو ہوئی اوتھے ، منجا پکڑ چوایا
آ ضرور ، چایو نیں سرتے ، گھر سہتی دے پایا
اگوں دروازے سبھ چاڑھے ، جوگی اندر آیا
آکھ دمودر ویکھو یارو، سہتی عہد اٹھایا
802
"ہسو، کھیڈو ، موجاں کریہو ، کمی کسے دی ناہیں
جے میں موئی تاں صدقے کیتی ، آواں کم تساہیں
سے شکرانے مینوں کڑیے ، سکدے روح ملائیں
جیہا حکم کرے سائیں رانجھا ،کھاون سو ای پکائیں
803
تاں چوری کٹی تے ددھ ماجھا ، مکھن کھیر ملائی
گھاٹی چھاہ ، چھوہارے میوے ، کر تیار گھن آئی
کھاوو پیوو ، موجاں کرو ، صدقے گھول گھمائی
آکھ دمودر کھاون بیٹھے ، سہتی پکھا چائی
804
دوویں ہو اکٹھے بیٹھے ، جاں کھانے ہتھ پایا
پینتری٥٣ ماہ ، نوں راتیں پچھوں ،رب اساں اناج کھوایا
کھادا پیتا جونکی ہوئے ، ہسن کھیڈن بھایا
آکھ دمودر ویل خوشی دا، ہیر سلیٹی پایا
805
ہسن کھیڈن منجے اتے ، کھل کھل پون توائیں
بوہت خوشحال حد تھیں باہر، آکھن دی گل ناہیں
اندر روگ جامکی سلگے ، کیہ تھیسی باب اسانہیں
آکھ دمودر کیہڑی تھیسی،ا سیں جناہاں ناہیں
806
پھر پھر جھکھن ، پھر ہس بیٹھن ، اندر بوہت خوشحالی
سکدے روح ملائے صاحب ، اوہو جیہی لالی
مونہہ مہتاب ، اکھیں بلن مشالاں ، دونوں عشق موالی
آکھ دمودر اوہ جیہی ، ہیرے رانجھے والی
807
بوہت خوشی حد تھیں باہر ، آکھن دی گل ناہیں
مہر محبت سیتی بیٹھے ، بیٹھن دے گل باہیں
بوہت ویراگ اندر دا چکا ، اجے نوتن عشق تناہیں
آکھ دمودر اٹھو ہاری ، گذری دوہاں تائیں
808
تاں نار علی دی ، بہوں سنگ عالم ،گھر سہتی دے آئی
باہر آ، بوہا کھڑکایا ، اچے سد سنائی
سن سہتی دوڑی تد اندروں ، باہر نکل آئی
"دھیا ! خبر دے ہیرے دی ، امڑ گھول گھمائی"
809
"سن مائے ! کیہ تینوں آکھاں " سہتی آکھ سنایا
"اٹھے پہر کھلوتا جوگی ، دھرتی پیر نہ لایا
مارے منتر، موراں ہتھ مٹھا ، پھرے بھکھا ترہایا
سلیٹی سہکے منجے اتے ، پاسا نہ ملایا"
810
علی آکھے"سن سہتی دھیے !اساں کم نہ کوئی
اٹھے پہر ادائیں اکھیں ، وسر سو کم گیو ای
اوسے ویلے میں تھے منجیں جاں کچھ فرق ڈٹھو ای"
آکھ دمودر اوہ باہر تھیے ، سہتی اندر ہوئی
811
"سن نی ہیرے ! آکھ حقیقت ، کتنا کوڑ اکھائیں
کندھیں اتے کتنا دوڑیں ، آخر میں ڈھیہسائیں
ہووے بول سچاواں ہیرے ، سکدے روح ملائیں
کھاوو پیوو ، موجاں کریو ، آکھ کے تساں سنائیں
آکھ دمودر سنی سلیٹی ، جے مراں تاں کم تساہیں "
812
چوری ، گھیو گڑ ، شکر کھاندے ، موجاں مہر بنائے
راضی بوہت ، ہس بہن پلنگھ تے ہس ہس بچن سنائے
ہکا روح اتے دو جثے ، ڈاڈھے آن پھہائے
آکھ دمودر اٹھوہاری ، تاں مل کھیڑے آئے
813
علی ، نال زنانہ سبھو ، تاں باہر چل آیا
کیتے سد اچیرے لوکاں ، تاں سہتی سن پایا
سن کر سد ہوئی چمکایل، بابا باہر آیا
آکھ دمودر سکچے دوویں ، تاں سہتی بوہا لاہیا
814
"سن دھیے ! کوئی سے سنیہا ، سبھا کل ول ہوئی
اٹھے پہر ادائیں اکھیں ، کجھ فرق بھی نظر پیو ای؟
آکھ اساں نوں دھیرج ہووے ، اجے خاطر جمع نہ کوئی
آکھ دمودر سہتی سیانی ، اندر کیکن ہوئی "
815
"سن بابا ! کیہ تینوں آکھاں ، سہتی سخن سنائے
ککے کالے تے کوڈیالے ، لکھ سپاں دے آئے
جو آوے سو ای مڑ ونجے ، جوگی جی نہ لائے
سن بابا ! جوگی آکھے ، " کجھ فرق دکھائے"
816
بوہا مار پھر آئی اندر، آکھے دوہاں تائیں
" لگی اگ ، صحیح سر مینڈے ، کیکر آکھ بجھائیں
کھنڈے دھار وچوں کیوں جنساں ،ہیں سدھ پوندی ناہیں
کھاوو پیوو موج کرو ، مراں تاںکم اواہیں "
817
"لج اساڈی تیں گل سہتی ، اساں لوہ نہ تکیہ کوئی
جیوں جانیں تیوں رکھ اساڈی ، جیہا بول چیو ای
گلئییں ککھ اساڈے دشمن ، دوست اساں نہ کوئی
گل اساڈے تے ہتھ تینڈے ، ساڈا ہور نہ کوئی "
818
"سن وے چاکا ! چھاہ پیاکا ، تینوں مت نہ کائی
ہیر نہ تدھ پربت تے چاڑھی ، نہ تدھ سندھ لنگھائی
پھر پھر جھنگ سیالاں دے وچ ، سنجے بازی پائی
آکھ دمودر بھوندی ہیں تتی دے سر آئی"
819
"تھیوں نہ نابر ، صدقے کیتی ، اساں وہ نہ کوئی
پیو ماں توں اساڈا سہتی ، لجا توں گل ہوئی
آکھ دمودر جھردے جھکھدے ، اٹھوہاری ہوئی "
پاڑیا اساں ، سیا جیوں جانیں ، ساڈا ہورنہ کوئی
820
تھیا سد ، طاق کھڑکایا ،باقی رہیا نہ کوئی
مہری ، مرد اتے کل قصبہ ، پچھے رہیا نہ کوئی
سہتی آ کھولیا بوہا ، پچھن نوں سبھ ہوئی
"سہتی آکھ سیانی دھیے ! جے کجھ فرق ڈٹھو ای"
821
بگے ، رتے ، پیلے ، کالے ، لکھ سپاں دے آئے
جوگی پڑھدا منتر تویہیں ، پیر نہ دھرتی لائے
جس ڈنگی نونہہ تینڈی بابا، اجے اوہ نہیں مونہہ وکھائے
سن بابا ! ہیر پاسا پرتیا، سے واری تساں ودھائے "
822
برہا مار سدھائی اندر، ملی سو آ توائیں
روون ہیر رنجھیٹا دوویں ، بنی جوباب اساہیں
" ہسو ، کھیڈو ، موجاں کریو ، میں بل بیٹھی آہی
آکھ دمودر جے مرن اہولیا ، تسیں کھیڈو کیوں ناہیں ؟"
823
کھاون رج ، روز بہہ اندر ، بہہ بہہ فکر کرینی
اندر دھکھ ، نہ چھوڈے مولے ، متھے ہتھ لئینی
جیوں جیوں مدت نیڑے آوے ، تیوں تیوں متے پکینی
آکھ دمودر کجھ نہ سجھے ، بیٹھ اساس بھرینی
824
تاں سہتی پھرکرے دلاسہ ، "دھیدو !تدھ سنائیں
جے وس چلے چاکا مینڈا ، تاں اج دوئے نبھائیں
جے وس مینڈا ہووے دھیدو ، گھٹ نہ میں کرساہیں
توڑے مراں مریندی چاکا ، تیں نال ہیر چلائیں "
825
" ایہہ سرصدقے کیتا سہتی ،اسیں نہ لاہ سنگائیں
لاہے نیکی کون تساڈی ، مول نہ اسیں لہائیں
جیہی چائی آ، نبھا تویہی ، اسیں گل پئے تساہیں
آکھ دمودر اسیں وچارے چارا کوئی ناہیں "
826
"کھیڈو ہسو ، خوشیاں کرو ،ا ساں سر عہد اٹھایا
کیہا سرفا مرن جیون دا ، مرن جیہناں سر چایا
جے دھیدو ! اودھ ہوئی آسے پوری ، رہے نہ مرن ہایا
آکھ دمودر میں بل بکرا ،سر کم تساڈے آیا"
827
اٹھے پہر فکر تریہاں نوں، موت نیڑے آئی
"کر دھیرے ، نہ کاہل تھیوو، کھاوو ،گھول گھمائی"
گانویں دینہہ کیا ویندیاں لگے ، ساعت سکھی نہ کائی
آکھ دمودر اٹھوہاری ، تاں سبھا پچھن آئی
828
"سن مائے ! ہک گل اساڈی ، ہک اچرج نظری آیا
وڈا سپ ، سپ تے چڑھیا، کالا رنگ تس ، آیا
جوگی پکڑ ، پیر ہیرے دا ، تس دے اگے پایا
آکھ دمودر تسیں ودھائے ، ہیرے پاس ہلایا "
829
"سن مائے ! ہک گل اساڈی ہک اچرج نظری آیا
وڈا سپ ، سپ تے چڑھیا ، کالا رنگ تس ، آیا
جوگی پکڑ ، پیر ہیرے دا ،تس دے اگے پایا
آکھ دمودر تسیں ودھائے ، ہیرے پاس ہلایا"
830
" اگلے ہفتے آدو بابا ! ہیر تھوان تائیں
کرو شادی ، تساں مبارک ، جانوں اج جیوائی
دھر شدیا نے چھٹی نیہے ، مہر کیتی آہے سائیں
صحیح سلامت ، چھٹی نیہے ، دل کرو خیرایت دیون تائیں "
831
تاں سن علی کرے تیاری ، ٹمک ڈھول دھرائے
بھلا تھیا ، سلیٹی چھٹی، جن اسیں اج ودھائے
خیرایت دے کوٹھے چھوڑے ، عالم گھنن آئے
آکھ دمودر کھیڑے دسن ، سبھناں رنگ سوائے
832
"سن ہیرے ! باقی اک ہفتہ ،کیکن کیجے بھائی ؟
آخر کوڑ بولیندی ہٹی، اس منیاد نہ کائی
ویکھن کیکن ہوسی گے، پوندی سدھ نہ کائی
آکھ دمودر آخر سنی اے ، سائی آخر آخر آئی"
833
جاں گذرے پنج دیہاڑے اندر، تاں سہتی آکھ سنایا
"سو کچھ نال تساڈے کیتا ، جو میں تھیںہو آیا
تھیو تیار سنھ دیون تائیں میں تاں ایہو بھایا
آکھ دمودر تریہاں جنیاں ، ایہو مت پکایا"
834
تاں دتی سنھ تریہاں راتیں ، تھیے تیار تداہیں
" جے وس چلے مینڈا چاکا، تیں نال ہیر پرنائیں
کیہا تاؤ دیسو پیراں نوں ، اڈو پنکھی نیائیں
آکھ دمودر سنو سائیں رانجھا ، تساں اساں سنائیں"
835
تاں سہتی کتروپا کیتا "، تسیں کرو تیاری آہی
وڈے ویلے منزل کریاہے ، ٹکو کتھاؤں ناہیں
پچھے باب اساڈے بنسی ، سو تاں مہیں وکھائیں
آکھ دمودر سائیں حوالے رانجھا ، اساں تسادں سائیں"
836
جلے وداع کر سہتی کولوں ، کیتی منزل تداہیں
نال قضائیں مول النگھی ، پھر پھر اتے جاہی
ساری رات کیتو نیں پینڈا ، تیلی بیل نیائیں
آکھ دمودر جو پوہ پھٹی ، تاں عاجز ہوئے ، سدن سہتی تائیں
837
تدن سہتی اٹھی بھنی ، ایہناں گل سنائی
دبی سنھ ، سانپ کرکے ، اتھے دھوئیں پائی
کیکن ہیرے ، مول النگھن ، سہتی گل پچھائی
بوہتا جم صحیح اس بوٹی ، ہوسی تلئییں آئی
838
دیونہہ دوجے وی پھیر ایہناں نے منزل بھر بھر کیتی
ہائے ہائے جلے کریندے ، نسن سندی تائیں
چارے پھر چلے اٹھ پویئے ، دوہاں چوری کیتی
پندراں کوہ کیتو نیں پنیڈا ، دیونہہ ہویا، نس بیتی
839
چھپے جا دوویں وچ بیلے ، توشا پلیوں کھایا
چارے پہرنہ تھیے ظاہر بیٹھیاں آپ چھپایا
جاں آئی رات ، دوہیں اٹھ چلے، پاسے کھنبھ لگایا
آکھ دمودر تاں دیونہہ تیجے ، علی ہیر نھواون آیا
840
ڈومیناں سر گھڑے لسی دے ، گاون گیت تداہیں
نال سوانیاں اتے ساؤ ، دے خیرایت راہیں
جاہگا جاہگا گیت سنیوے ، کھیڑا ہتھ اٹھائی
ات بھتے ، باگھا اتے ڈوہے ، بوہتے عالم آئی
841
سہتی منجی بوہے اتے گتھی آن تتھائیں
سن کر چپ کریندی سہتی ، مول بولیندی ناہیں
ہویا ہول ماں پیو نوں باہر ، کھودی ناگ متاہیں
آکھ دمودر بوہا بھنن ، اگوں بولیندی ناہیں
842
چاڑھ دتو نیں اتے ، جاں اس جھاتی پائی
ستی بوہے اتے سہتی ، تلئییں منڈ جگائی
اندر باہر تھیا ککارا، کنڈی اگوں لاہی
آکھ دمودر بوہا لتھا ، تاں سبھا اندر آئی
843
پچھے ماؤں ، باپ بھرجائی ،"اسیں ہیر نھواون آئے
اگے لگ ، جلاہاں اسیں ، پنڈے پانی پائے
سبھا آ کھلوتی باہر ، ویکھن نوں سدھرائے"
آکھ دمودر سہتی تائیں ، ماں پیو آکھ سنائے
844
"بابا ! جے اج میں پے ستی، میں کن مستی آئی
اندر باہر سپاںبھریا، زہر اساں لگ دھائی
تیا دیونہہ ستی کر مستی ، مینوں آلس آئی
آکھ دمودر باہر ستی، مینوں ہیر دی خبر نہ کائی"
845
اندر آ وڑیا کل عالم ، بوہت ویراگے آہے
اگے ویکھن تاں کجھ ناہیں ، پاڑ دیوار گیاہے
گتھی کوک ، سنھ جاڈٹھی ، سبھا کوک سنائے
آکھ دمودر سبھناں جاتا، جوگی ، چاک بھی آہے
846
تاں ساؤ ٹرگئے تواہیں ، بناں چاک کوئی ناہیں
کل فریب ڈٹھوسے سبھو ، تھیے تیار تداہیں
پہنچو بھائی ، نہ کرو تعمل ، کتے پتن ٹانگ لگاہیں
آکھ دمودر آئے سبھے ، سہتی پچھن تائیں
847
"سن نی سہتی ، تدھ کدائیں ، ویندے نظری آئے؟
کیہڑے ول کریہاں پھیرا، کوئی اساں سنائے
آکھ سنا ، نہ بنے تعمل ، اساں گھوڑے زین کرائے"
پچھے ماں پیو سہتی تائیں ، ابھے ہتھ بجھائے
848
کلے ، کالے ، نقرے ، نیلے ، ابلق ،باز پیڑائے
تھی تیار جلے اٹھ سبھے ، جوگی مارن نوں سدھرائے
کھاون رت خون دا جگرا ، پیون رت ترہائے
آکھ دمودر کھوج ڈھونڈیندے ، پانڈھی اگوں آئے
849
"ہک جوان کڑی بھی نالے ، بھائی ! تسیں بھی نظری آئی؟
کھیڑے پچھن اوہناں تائیں ،"سچ دسیاہے بھائی"
"اساں نہ ڈٹھے راہ تے ویندے "، سبھناں نشان تھیائی
آکھ دمودر گھوڑے پھیرن ، پھیر پچھانہاں بھائی
850
گھوڑے پھیرے ، پھرے پچھوہے ، لشکر پھرے توائیں
جوہ سنجان جلے عراقی ، مول تھمیندے ناہیں
آ دو منزلہ پینڈا کیتا، تھیے پچھن تائیں
آکھ دمودر کہے سوہر کو ، پیا گمان ادائیں
851
جو اگوں آپچھیندے ساؤ ، دیو سنیہا بھائی
ہک دسن جوگی بھلا دسیندا ، ہک نال آہی ہمسائی
اسیں ڈھونڈاؤ دوہاں سندے ، کہو سندیسہ بھائی "
آکھ دمودر "آکھو یارو"ایہناں گل پچھائی
852
تاں سن آتش لگی ساؤاں ، کیہیان واگاں چائیاں
پوئیے پویئے ویندے بھنے ، اگاہوں کڑیاں آئیاں
پچھن سبھ کھلو کے ساؤ ، گلاں اوہناں سنائیاں
مہری اتے مرد وکاوے ، اسیں ہیر نوں ویکھ وکائیاں
853
تاں ایہہ سن بھچھ دتیا گھوڑے ، قدم اٹھاون ہارے
وجی دھرت سمب ات بولے، چھپے سو امبر تارے
ویکھ کھلوتے ہیر تے رانجھا ، جھل نہ سکن بھارے
آکھ دمودر کھیڑے آئے ، جانو بھتے ہارے
854
"لے ہیرے ، کیوں مار توں مینوں ، ایہہ مندی طرح مریندے
غصے کرن چت جے پچھلے ، سہم سہم دکھ دیندے
اوکھی جاہ ، اوجھڑ وڈیری ، میں سہما سہم مریندے
جے میں مرساں تینڈے ہتھوں ، تاں شکر بجاء کریندے
855
" توں صاحب ، میں بردی تینڈی ، میں عاجز نہ ازماہیں
بے چاری دا چارہ کیہا، توں آپے کریں کراہیں
سبھ کجھ کیتا تینڈا ہوندا، میں تھوں جان چھپاہیں
کیہ قدرت ، کسے دی صاحب ! جو تینوں ہتھ لاہیں "
856
"نہ ہیرے ، اسیں اوکھے ردھے ، پوہتے پتر پرائے
ویکھیں پاس کھلوئے سیالی، اوہناں میں تھے ہتھ اٹھائے "
جھکھن وچ اجاڑیں دوہیں ، پوہتے رت ترہائے
آکھ دمودر گھوڑے چردے ، پیڑے ، نظریں آئے
857
جاں ویکھن تاں گھوڑے چردے ، دوہاں نظری آئے
ویکھ دوہاں دل تازے ہوئے ، قدم وڈھیرے چائے
جاں ویکھن تاں خاں وڈھیرے ، مانہہ کپاون آئے
ددروں ڈٹھے ہیرتے رانجھا ، ویکھ تداؤں دھائے
آکھ دمودردیکھ اناہاں ، گل وچ پلو پائے
858
"میں دھی چوچک دی ، جھنگ سیالوں " ہیرے گل سنائی
"مینڈا حق رنجھیٹا آہا" سنیو گھول گھمائی
" چوچک میں تھے کٹکی کیتی م کھیڑے جوگ دواہی
جے حق لے سنجان چلی اٹھ ، تاں علی فوج چڑھائی
سن صاحب ! میں اوکھی ردھی ، تاں سام تساڈی آئی
859
" میں پتر معظم دا ، ناؤں سو دھیدو ، تخت ،ہزاریوں آیا
ہیرے کارن عمر گذاری ، در تے دھواں پایا
لج نہ کیتی ماں پیو سندی ، تاں میں چاک سدایا
حق سنجان جلیا گھن لمے ، تاں علی کٹک لے آیا
تسیں وڈے راٹھ زمین دے خاوند ، میں تک تسانوں دھایا
آکھ دمودر جو اوکھا ردھا ، تاں سام تساڈی آیا"
860
"آوو بہو اساڈے پچھے ، اساں تئیں ایہہ بھاوے
حکمی پا رکھاں سرسیتی ، بنھ سرے تے دعوے
پچھے پئے نہ کتے وچن ، تسیں تاں راٹھاں جائے
مرن اہول بیٹھے سر سیتی ، توڑے لشکر دھائے
آکھ دمودر مول نہ دیساں ، توڑے اکبر آئے"
861
تاں خاناں سبھ ہتھیار سنبھالے ، گھوڑے نپے تانہی
مرن چیو نیں سر اپنے تے ، ہوئے جھلن تائیں
کیہے ہتھ کریسو بھائی ، ویر پرایا چائی
کیکر اسیں مریہاں ناہیں ، پتر معظم دا،
دھی چوچک دی ، سام اساڈی آئی
862
کھوج سوجلے اگیرے راہوں ، فوج اداؤں آئی
دے سلام ملے خاناں نوں پچھن ایہناں تائیں
" ہک جوگی تے نال ہک مہری ، تسانوں نظر نہ آئی؟"
آکھ دمودر کھیڑے پچھن ، اوہناں ناہڑاں تائیں
863
"ناہی ڈٹھے ، پچھو اگاہوں ، اوے ناہیں آئے
اسیں چروکے اتھے بیٹھے ، اجے نہ مانہہ کپائے
ویکھو راہ اگیرے ہوکے ، اگاہوں ونج پچھیاہے
اسیں آپنے مونہہ سر بیٹھے بیلے ، اسیں نہ کوڑ بلاہے"
864
"سن ہو بھائی ! اسیں اکھاہوں ، اوے ناہیں آئے
اسیں بوہت عاجز ہاں تھکے ، تساڈیاں اکھیں وچ بولیندے
کھادی کھنڈ رجاہاں ناہی ، کت نوں زہر گھنولیندے
ہس رس کے دسو بھائی ، نہیں اسیں بوہے ہتھ پئیندے"
865
جے ناہی آئے تاں بھی آئے ، کیاڈر اساں تائیں
نیسے چڑیاں ڈھینگراں اتے ، جے کراڈ ویسائیں
پچھے پئے نہ کتے دین ،ایہہ آئے راٹھ اساہیں
جے تسیں کٹک وڈیرا دسو ، تاں تھوڑیاں بوہتیاں سائیں"
866
تاں دھروہ میانوں ادوں ادوں ، علی علی کر آئے
ٹٹن لوتھاں ادوں ادوں ادوں ہوئے رت ترہائے
بوہت ویراگ بھڑن دا کھیڑے ، اجے بھڑنے نوں سدھرائے
آکھ دمودر نہیں ٹلدے ناہڑ ، پھر پونے نوں سدھرائے
867
پھر سو وڑے علی علی کر، دوہیں پھردے ناہیں
لجھن ادوں ادوں لوتھاں ، ہویا تاؤ دوہائیں
ٹٹن لوتھاں سر دے پرنے ، کوئی سنگاوے ناہیں
آکھ دمودر نوں ٩ کھیڑے مارے ، پنج ناہڑ بھی تھیے اجائیں
868
پھیر ونگار پئی وچ دوہاں ، کدیا جنگ تداہیں
ناہڑ واں بھڑن دے پورے ، آکھن جوگے ناہیں
اجے بھڑنے اتے چاؤ راٹھاں دا، دسے چاؤ دوہائیں
آکھددمودر پنج کھیڑے ترٹے ، تر ناہڑ بھی تھیے اجائیں
869
پھتھے سر جیوں بھنی چاٹی ، آکھن دی گل ناہیں
دھم ناہڑاں دی وستی آئی ، گجھی گل نہ کائی
ساری زمین رنگیل کیتی آنیں ، التا جیویں وداہیں
ناؤں دمودر ، میں چھپ کھلوتا ، جتھے دو بوٹے اک کاہی
870
سید صحیح رجوعے والے ، ڈولی گھدی ویندے
ایہہ ککارا تے للکارا، آئے دھا سنیندے
جے ویکھن تاں کھیڑے ناہڑ لڑدے تے ونگریندے
آکھ دمودر سید ویکھو ، موڑھا آ پئیندے
871
ادوں ادوں چا ہٹائے ، سید آن بہیندے
"آکھو ، کس کارن تسیں لڑدے ، کت نوں آپ مریندے ؟
اسیں تسانوں پچھدے آہاں ، کیوں نیہے اگوہ دسیندے ؟
کہے دمودر آکھو یارو ، کیوں ایہہ ویر اٹھیندے"
872
" سن صاحب ! اک گل اساڈی "، کھیڑے آکھ سنایا
"چوچک دے گھر گھت وسیلے ، لہڑا میں پرنایا
چوچو سنی اتھاؤں اساں ، مونہوں نہ مول الایا
لے مکلاوا آئے اساں ، ٹمک اسیں چوایا
873
"آندا ، وت نٹھا پھر صاحب ! جوگی بھیکھ بنایا
کوڑے کوڑے چنگے بھلے اس نوں سپ لڑایا
کر ہنر ، گھر اندر پائی ، ایہہ منتری ہو آیا
دتی سنھ ، لیتی ہتھ بلگا، سن پچھوں میں دھایا
میں پچھو صاحب ! بیٹھے ناہڑ ، ایہناں پچھے کیوں پایا
874
ناہڑ بول اٹھے تداہیں ، " کجھ تفاوت ناہیں
آئے چل کداؤں دوویں ، آ ڈھٹھے سام اساہیں
پچھے پئے نہ کتے دین ، راٹھاں دی لج ناہیں ؟
نہیں مناسب ج نپ دواہاں ، کیہ مونہہ کالک لائیں ؟
آکھ دمودر جوان مرائے ، اساں کجھ لہنا ناہیں"
875
"مندا کیتا ، دوہاں راٹھاں ، تساں جوان مرائے
گل مرنے دی تساں جو کیتی ، کیں کوئی سمجھائے
باوی٢٢ کوہ کوٹ قبولے دا، اتھے ونج جھیڑیآہے
جیں دی ونی قاضی آکھے ، سو ای جن گھنیآہے
876
تاں ہلو ہلو ہوئی بھائی، سبھناں ایہا بھائی
کھیڑے ناہڑملے تواہیں ، دلگیری منوں چکائی
جیہڑا شور گیا ونج وستی ، پچھوں فوج ناہڑاں دی آئی
آئے چڑھ ترے٣ ویہاں ۲۰ ناہڑ ، جاں ایہہ گل سن پائی
877
تاں ایہہ عالم ادوں ادوں بدل مل کے ترآئے
ٹکر آکھ کے کھیڑیاں تائیں ، وستی میں کھن آئے
چھپے ہوئے ہیر رنجھیٹا ، دوہیں نال چلائے
آکھ دمودر ہیر کھیڑیاں نوں کیہے وچن سنائے
878
"لج نہ تینوں آوے علی ! گھن کے فوجاں آیا
لج ونجا نہ ہویوں شرمنداہ ، کیہڑے مونہہ چڑھ دھایا
شابش راٹھاں ناہڑاں تائیں ، جیہناں پچھے اسانوں پایا"
آکھ دمودر علی تائیں ، ہیرے سخن سنایا
879
"پچھوں رہیوں کریندا گھاتاں ، وس اساڈا ناہیں
جے و چلے کدی اساڈا ، تاں لوہو تساں پیوائیں
ایہہ جو بکل ماری ویندا ، ان کچیاں ماس کھوائیں "
آکھ دمودر اگوں رانجھا ، مول بولیندا ناہیں
880
"ونج وے کھیڑا ! قدیمی بھیڑا ، میرے رانجھے نال الیندا
اے ہیں کون کمینا جٹا ، جو اساں جھڑکاں دیندا
ساڑیں مونہہ کل کھیڑیاں سندا، جواب حضور سنیندا
پھٹے مونہہ گل ذات کھیڑیاں دی ،
میرے رانجھے نال جھیڑیندا
881
وستی ونج کیتو نیں رہنی ، چنگی مندی آئی
کوٹھا ہک اکلا ڈٹھا، دوہاں آن پٹھائی
غیرت کل کریندے کھیڑے ، "کیوں چاکے نال بہائی؟
آکھ دمودر ناہڑ آکھن ، سنو ایہہ گل بھائی
882
تاں آکھن خان ، کھیڑیاں دے تائیں اساں جیکر نظریں آئی
دے گل باہاں دوہیں ملے اسانوں ، وچھڑی ڈٹھی ناہیں
نہیں مناسب ایوں وچھوڑن ، بندی گل نہ کائی
آکھ دمودر ملے سو ہوئے ، اسیں وچھڑیندے ناہیں "
883
"آپنے بھیج زنانے لکھو، ایہہ مناسب ناہیں
تسیں بھی راٹھ ، زمیں دے خاوند ، بھوئیں نئیں دے سائیں
چور چروکا لگا پچھے، جانیں جگ توائیں
آکھ دمودر مراں کہ جیواں، کیہ ہن موہرا کھائیں"
884
"نہیں وچھوڑ سنگاہیں بھائی ، جے کر سرے اساہیں
اساں کیہ کم ، جو مونہوں اکھاہاں ، کریے رنج ایہناہیں
آپے تسیں کوٹ قبولے ویندے ، جھیڑا جھیڑن تائیں
آکھ دمودر جیہڑا گھنسو ، سو ای ستر رکھائیں"
885
کڑیاں ناہڑاں سندیاں سبھے ، ہیر نوں ویکھن آئیاں
جیوں جیوں ویکھن ہیرے ولوں ، سبھ ہی ویکھ وکائیاں
ڈٹھی رج چوچک دی جائی، اجے ویکھن نوں سدھرائیاں
آکھ دمودر ملیا زنانہ ، صفت کرن سبھرائیاں
886
کوٹھے دے وچ کھانا آیا ، رانجھے جوگ جگایا
ویکھن نال مونہہ متھا چہرہ جنا پسند بہوں آیا
آکھن کڑیاں ایہو ڈھوآ، سائیں سبب بنایا
آکھ دمودر ہیر سیالیں ، کڑیاں جوگ اٹھایا
887
قوت کڑیاں سندی گئی آ، نر ناری سبھ موہے
سبھے آکھن کھیڑیاں تائیں ، " کیڈا قہر کیتوہے
ایڈا پچھا لشکر کر کر ، کھوج اٹھا گھدوہے
آکھ دمودر ہیر تساں نہ بندی، ہیر جوگی نوں سوہے
888
تاں کھیڑے ہٹ پئے سنیندے ، راتیں کھانا آیا
سولاں سل ، رات ہوئی آئیں ، بھلک تھیا، بھلا پایا
گھوڑے پیڑے تیاری کیتی آئیں ، چلن تے چیت چایا
آکھ دمودر ناہڑ سبھے ، ساتھ سو ٹرنا آیا
889
گھوڑے پیڑ تیار تھیونیں ، جلن قبولے تائیں
پچھن کھیڑے ، "تسیں ویندے کدے ؟
دسو صحیح اساہیں "
"اسیں ساتھی صحیح تساڈے ، نال تساڈے آہیں "
آکھ دمودر کھیڑے پچھن ،"کیہڑا کم تساہیں ؟"
890
"یارونہیں مناسب اساں ، ایہنان نوں تساں ہتھ دیہاں
مارو تھائیں جو راہ ایہناہیں ، اسیں تے تر س کریہاں
جتھے قاضی ، مفتی ، حاکم ، حاضر ایہناں کریہاں
آکھ دمودر شرع جے آکھے ، ہیر اسیں تد دیہاں "
891
چلے کھیڑے ناہڑ نالے ، لوکاں ایہہ چلائے
بکل ماری تے مونہہ بدھے ، اگے لا ٹرائے
ویندے گھوڑیاں اگے بھنے ، کھیڑا وین الائے
آکھ دمودر چاک کرن نوں ہیرے چالے چائے
892
"تان مونہہ سڑی وے سنجا کھیڑا، مینڈے دھیدو توں گھول گھمایا
جتھے سائیں عشق ونڈیندا آہا، کسے تینوں نہیں پہنچایا
توں لڑ اتلا مدھانی سندا، کم بھون دے آیا
وت نہ بویں ، سنجا کھیڑا ، تینڈا پیو وتایا"
893
"نالے نالے مینڈے لگے ویندے "، کھیڑا وین الائے
"مریں نہ جیویں کتی رنے ، ہوئی ایں چاکے ہائے
کردی رج حرام سو پھردی ، چاک مری اج مائے "
آکھ دمودر ہیرے تائیں ، کھیڑا وین الائے
894
"جدن عشق ونڈیندا آہا ، تدوں کھیڑا کتھے آہوں
ہکے اندر وڑن نہ ملیا، ہکے تاں بھلو راہوں
سنجے کھیڑے نوں بھاؤ نہ آیا ، اس جو چکانی پاہوں
حکمی نپ رنجھیٹا لیتا، ہیر جٹی نپ باہوں "
895
ناہڑ منع کریندے یارو، ایہہ مناسب ناہیں
رناں نال مرد الیندے ، کرو شرم تساہیں
ہک ہکڑی اگے ہوسی ، کچھ تفاوت ناہیں
آکھ دمودر ہن چپ کرو ، کوٹ قبولے تائیں
896
"بھس صحیح سر کھیڑیاں سندے ، جے کجھ آکھن ناہیں
میں سر کامل مرشد سچا ، ایہہ کھسم مین تیا آہی
سو ای صاحب ڈھونڈ لدھوسے ، اول آخر تائیں
آکھ دمودر رانجھا صاحب سچا ، بھس ببیسی سیس ایہناہیں "
897
نال ربیڑے ، ایہو جیے ، کوٹ قبولے آئے
نال نماشاں داخل ہوئے ، گھوڑے خاناں لائے
گھیرے ہوئے دوہیں بندوئے ، اگوں میں پکڑبہائے
آکھ دمودر دینہاں عدالت ، ہوسی دوہاں نیائے
898
راتیں کھای ستے سبھ ساؤ، دینہاں عدالت آہی
گھیرے دے وچ دوویں ستے، اٹھے پھیر صباحیں
اٹھ تیارتھیوو چورو ، حاضرجاء تھیواہیں
آکھ دمودر وڈے کچہری ، یاد کیتو نیں سائیں
899
چؤ چؤ کوٹ قبولے چلی، کہیں ایہہ گل سنائی
جھنگ سیالیں دھی چوچک دی ، پٹی سنیندی آہی
چاک سمیت سو وچ قبولے ، جھیڑن اتے آئی
آکھ دمودر ویکھن تائیں ، آئی بوہت لکائی
900
قاضی مفتی حاکم بیٹھے ، قانون گو توائی
قصبہ لوک وڑیا وچ کچہری ، آئے ویکھن تائیں
ڈھکے آء کھیڑے تے ناہڑ ، سر دھر سچا سائیں
آکھ دمودر پچھے قاضی ، شرعدے مسئلے تائیں
901
"سن صاحب " ! علی کر غصہ ، پہلاں عرض سنائی
"سرتے قرض چڑھے بوہتیرے ، دھی چوچک دی جائی
کاج کیتوس بھلی بھانت سوں ، چاکے چؤ چؤ آہی
اساں خبر نہ پئی آ اتھے ،"سنیو عرض دسائیں
902
"ٹمک سر دتی میں اس دے ، آندا دھر ات جائی
چوری سپ لڑایا اس نوں ، تاں پھڑ اندر پائی
جوگی ہوکر ماندری بنیا، وے کر سنھ نسا ای"
آکھ دمودر ہن پچھو ناہڑادں ، ایہناں پچھے کیوں پائی
903
جیوں آکھن تیوں کوڑ نہ بھورا، ذرا فرق کجھ ناہیں
اسیں مانہہ کپیندے بیلے، ایہہ نکتھے آء کدائیں
کل حقیقت ایہناں کیتی، لجا پئی اسانہیں
پچھے پئے نہ کتے دین ، راٹھاں دی لج ناہیں !
جیں دی منگ جنے گھنسوئی ، اساں مطالب ناہیں "
904
"سن نی ہیرے گنی گہیرے ، صاحب دا فرمایا
جس رانجھن دا مان کرینی ایں، سو رانجھن حق پرایا
چوچک باپ کیتو شرمندہ ، بھائیاں ادب گوایا
آکھے قاضی سن توں ہیرے ، جگ ڈھنڈورا لایا"
905
"سن قاضی دل ناہیں راضی ، تدھ کیہ پائی بازی؟
میں تاں رانجھے نیونہہ چروکا ، جاں صاحب خلقت ساجی
رب نکاح دلاں دے بدھے ، توں کیہ بنھسیں قاضی
صحیح شرع نیاؤں چکائیں ، جے عشق نہ چکھی آ بھاجی"
906
" سن نی ہیرے گنی گہیرے ، توں آئی ایں جھگڑن اگے
آخر سچ نبیڑا ہوسی ، کوڑ نہ مولے تگے
توں تاں کھیڑیاں دے سی آئی ، سنیا سارے جگے"
قاضی آکھے ، "سن دھیا ہیرے ! عشق شرع کیا لگے "
907
آکھے ہیر"سن سائیں قاضی ! دس سچاویاں باتاں
چھوڑ حلال کرئین ، پھٹ تنہاں دیاں ذاتاں
مول نہ چھوڑیں رانجھے دا دامن، جتھے ملن ست سناتاں
نانہی ہس نیاؤں کرینایں ، جے عشق نہ جاتیاں گھاتاں
908
کافر ! کفر پوی مت ، عشق حرام سنیندی
چیٹک چاکے نال لگوای ، جاتی داغ لئیندی
داخل سزاء کرئیوں کڑیے ، نا معقول بلیندی
سمجھ الاء ، سیانی کڑیے ، مت دوئیں سزا پئیندی
909
"جے سچ تھیں میں سزء پئیساں ، اس جیہی ہور نہ بھائی
روا نہ رکھیں قاضی صاحب ، تدھ بھی پیٹوں جائی
حاضرآء کھلوتی تینڈے ،گجھی گل نہ کائی
جیوندی قبرپئیندی قاضی ، دیویں روایت سائی"
910
"سن ہیرے جنج عالم ڈھکا ،جاں توں پیو پرنائی
کفر پوی مت مریں مریندی گجھی گل نہ کائی
مکر پویں مرئیوں پڑتے ، مینوں کاوڑ آئی
کیکوں سچ مناں کمبختی ، تیری چاکے سوں اشنائی"
911
سن وے قاضی نیاؤں کرینایں ، خبر نہ کائی جانیں
نیاؤں کریں سچاوا جے کر ، کرنایں من دے بھانیں
کفر تنہاں نوں پوسی قاضی، جو مایا ویکھ لبھانے"
آکھ دمودر ہیر رانجھے دی ، سبھو کوئی جانے
912
سن نی ہیرے گنی گہیرے ، عالم سن سبھ پایا
کھیڑے نال وواہ کیتونیں ، باپ تینوں پرنایا
کیتے خرچ کیتے ہیں کھیڑیاں ، عالم لے کے آیا
عشق دی ماری سخن کریندی ، سبھو شرم ونجایا
913
" ایہہ گل مول نہ آکھیں قاضی ، بندی تینوں ناہیں
سچے خداء دے کولوں ڈرتوں ، مت کائی ہووی پیٹوں جائی
اکبر شاہ دا راج ڈڈھیرا، جیں تینوں قضادتی آئی"
آکھ دمودر ، "سن میاں قاضی ! میں بھی راٹھاں جائی "
914
"پیو تیرا جو راٹھ وڈیرا ، تیں شرم نہ کیتی بھوری
جو تیں اتھے پئی گذاری ، ہن نپ کھیڑے ہتھ ٹوری
وڈی بشرمی کیتی آہیرے ، آئی ایں نس کے چوری
بھلا جے ونجیں نال شرم دے ، نہیں تانپ دسیانہے زوری
915
توں کیوں زوری کرنایں قاضی ، ڈریں خدا توں ناہیں
میرا حق رنجھیٹا ایہے ، جانے سبھ لوکائی
لے کر وڈھی حق گوائیں ، کڈھ کتاب وکھائی"
آکھ دمودر ، ہیر آکھے "قاضٰ ! بھلا نیاؤں چکائی "
916
"رن بشرمی ہیرے کڑیے، اسانوں وڈھی سنائیں
چھور حلال ، حرام نوں پکڑیں ، تک تے کن کپائیں
شرع خداء دی منیں ناہیں ، پھر پھر چاک سنائیں"
آکھ دمودر قاضی آکھے ، "اگوں بے ادب الائیں "
917
"نک تے کن تنہان دے کپئیے ، جو یاری چوری کریندا
دوجا نک تنہاں دا وڈھیے ، جو حق پرایا لیندا
رانجھن مینڈا میں رانجھن دی ، بیا نکاح نہ تھیندا
اکھیں کدی نہ ڈٹھا کھیڑا، کنیں پیا سنیندا"
918
تیجے ورھے دی توں پرنی ، تیں کھیڑے نال لنگھائی
ایہو چاک جو باپ تیرے دا، جانے سبھ لکائی
بھکھامردا، وت آء نکھتھا ، تاں توں نس سدھائی "
ــآکھ دمودر ، " سن نی ہیرے ، تیں کیوں ہے ات چائی ؟"
919
ساڈھے پینتری ماہ گذارے ، لون نہ کھیڑے دا کھایا
ہکا چھیری پیکیاں والی، تریور نہ کوئی ہنڈھایا
جیہی بھاوی سونہہ سے دیساں ، کدی منجے پس نہ آیا"
آکھ دمودر " دسے لالی، جے رانجھیٹے مونہہ وکھایا"
920
" ایہہ رانجھا ہے چور سنھاں دا، شرع سو ایہہ فرمیسی
چور چروکا پچھے لگا، سبھ لوگ اگاہی دسی
کھیڑا تیرا حق جو ہیرے ، تینوں نانہہ چھڑیسی
کیکن ہووے ایہہ سن ہیرے ، کھسم سٹ کے یار منیسی "
921
توں سن بات سبھ میاں قاضی ! اساں آپنی سندھ سنجاتی
میں تے رانجھے دا نیونہہ چروکا، اجے آہس ددھ واتی
وچ پنگھوڑے پئی تڑپھاں ، ویدن کہی نہ جاتی
چوچک کون ، سربھس علی دے ،میں آپنی وست سنجاتی "
922
تان کرکے کاوڑ قاضی بوہتی ، مشکیں پکڑ بنھائی
حاضر بنھ کھلوتی جثا ، آپے کنڈ نوائی
کورڑے ترے وگائے کنڈی ، تاں رت نکل آئی
مار اجیہی مردی نیسو ، داخل ہوئی سزائی
قاضی ! جیون جوگی نیسو ، سردھپ رنجھیٹے نوں آئی"
923
سے سے ہزار سنیندی کیتی، عالم اچھل آئے
نت سنیندے ہیرتے رانجھا ، سو ای رب وکھائے
جو جو پچھے حاکم ہیرے ، سو ای جواب سنائے
آکھ دمودر تاں پھر قاضی ، ہیرے کولوں پچھائے
924
"سن ہیرے ! توں نونہہ کیں دی ار دھی کیں دی آہی ؟
اکبر نال جڑیندے پلو، بھوئیں نئیں دے سائیں
وڈا ادب اوہناں دا میکوں ، تدھ مریندے ناہیں
کتنا توں سمجھائیں ہیرے ، نہ کر آپ اجائیں "
925
"کیا وڈیائی ڈٹھی آ قاضی ، آکھ ویکھاں میں تائیں
اتے وڈے جو سونے رپے ، ڈھکن ستے پاہیں
چلھے وچ گھتاں ایہہ وستو ، تیکوں مالم ناہیں
سن قاضی ! میکوں سنجے دسن ، جو وچ رانجھن ناہیں
926
تان کاری رسا گھت ہتھ وچ ، مشکیں پھیر بنھائی
آکھ ایہہ کھاں ، "میں نونہہ کھیرمیاں دی ، جانے سبھ لکائی
تاں تاں ہیرے نہ چھڑسائیں ، جاں جاں نہ بھریں اگاہی
نہیں مریندی ، مردی ویسی، کاوڑ مینوں آئی
آکھ دمودر کتی رکھاں، خاناں دی مہرائی "
927
سن قاضی ہک عرض اساڈی ، ایہہ اکتھ کبانی
لوح قلم نہ عرش نہ کرسی ، نہ نظریں آوے پانی
زمیں زمانہ ، چند نہ سورج ، جوتی جوت سمانی
صاحب دی سونہہ سن توں قاضی ، میں تدوں رانجھے دست وکانی
جے کوئی تدوکا پاسوں ہووے ، تاں میں شاہد آنی"
928
جوگی آن حضور کیتونیں ، قاضی سخن پچھایا
"توںتاں چاک چوچک دا آہیں ، جوگ کدوکا پایا؟
وڈا حرامی چاک ڈٹھوسے ، ایہہ کیہا بھیکھ بنایا؟"
آکھ دمودر رانجھے تائیں ، مشکیں پکڑ بنھایا
929
سن صاحب ، جے کو محرم ہووے ، سوی ایہہ بدھ جانی
آکھے کو پتیجے ناہیں ، جے کوئی سخن وکھانی
مہر زبان کری ، سن قاضی ، اوکھی ایہہ کہانی
آکھ دمودر گنگے دی شارت ،گنگا ہوء سو جانی "
930
تاں کورڑا چت کیتا قاضی ، رانجھے جوگ مرایا
اچیاں بانہاں کھلیاں کر کر ، مارن ہت فرمایا
پوندی مار رنجھیٹے تائیں ، نظر ہیرے نوں آیا
آکھ دمودر چلی سلیٹی ، رانجھے نوں جپھا پایا
931
تاں عالم ہس لیئندے نالوں ، پکڑی دھکی بانہیں
"دھروہی تساں صاحب سندی جے ، منع کرو میں تائیں
اس دی مار دیو کل مینوں ، اس نوں مارو ناہیں
آکھ دمودر جے تسیں کلجے مارد ، تاں ادھی پیڑ ونڈائیں "
932
ابو الفتح آکھے سن حضرت "کت نوں ایہناں مریندے ؟
پکڑ سیال دیوو علی نوں ، شرمندہ کت کریندے؟
کیہ شاہد پچھن دی حاجت ، کل معلوم کریندے ؟"
آکھ دمودر ہیرے تائیں ، پھدھ کھیڑیاں نوں دیندے
933
پکڑ کھیڑیاں نوں ملی سلیٹی ، گھوڑیاں اگے لائی
کوئی وٹا ، کوئی سوٹا ، کہینیئں لت چلائی
ددھ نپی ، مکھن پالی، سہماں اگے آئی
آکھ دمودر میں کھڑیاں ڈٹھا ، جو سر سلیٹی دے آئی
934
رسا ترکل گھت چلائی ، جو رب سیال کریندی
سن علی "ایہناں سٹاں کولوں ، میں صدقے صدقے ویندی
رانجھے ولوں مہیں مریندی ،میں سر صدقہ دیندی
سن صحیح سیادا جٹا، میں منت نہ تدھ کریندی "
935
جیوں جیوں سخن کرے سلیٹی ، تیوں تیوں خان مرائے
رت ورتی پنڈا ہویا، نہ کوئی ہوڑھا پائے
وال ہیرے دے گھٹے اٹے، نال کھیہہ رلائے
آکھ دمودر نہ ٹلے سلیٹی، بھی کر سخن سنائے
936
"سن وے سخن سیادا جٹا ، توں کوئی گمان کریندا
پر تقصیر میں اوگن ہاری ، مرشد مہیں مریندا
جن سر مرشد رانجھن جیہے ، تنہاں داؤ کون تکیندا
آکھ دمودر کم رانجھے دے ، جان توں مہیں کریندا"
937
جیوں جیوں ہیر بلیندی اگوں ، تیوں کھیڑے مار کریندے
وٹا، سوٹاتے تماچا ، ذرا نہ ڈھل کریندے
لتے پاڑ اڑے ڈھنگرسیوں ، رسی گھت وھرکیندے
آکھ دمودر نال ہیردے ، ناہیں ترس کریندے
938
"سن بیٹے سمیت توں علی ، میں کوں بوہت سزا وکھیندا
جیں دا کتا ونجے مریندا، سو مرشد ہنے سنیندا
کیہ ہویا، میں بھلی چکی ، اوہ آپنی لج پلیندا
آکھ دمودر سن علی، تینوں رانجھا نہیں چھوڑیندا"
939
تاں کلر کوٹ قبولے سندے ، اگ لگی دروازے
عدلی راجے ، عدل نہ کیتا ، درماں دے محتاجے
پانی پوے تیل ہوجاوے ، بھڑکن سبھ دورازے
آکھ دمودر کوٹ قبولے ، روون لوک اوازے
940
بھڑکے شہر ، سڑے کل قصبہ ،لوک جواب کریندا
دھروہی قاضی حاکم تینوں ! لکھیا شہر سڑیندا
جے پچھے شاہ اکبر تینوں ، تاں توں جواب کیہ دیندا؟
آکھ دمودر دھروہی قصبہ ، عالم آئے کریندا
941
جیوں جیوں ڈھل پوے پھر تیوں تیوں قصبہ سبھو آیا
سوڑا پیا سبھو ہی قصبہ ، تاں اوہناں کوک سنایا
چلدی اگ پیر کراگے، آکھے ، "جوگی پرچہ لایا"
آکھ دمودر قاضی مفتی ، قدرت ویکھ وکایا
942
سبھا ہتھ جو بنھ کھلوتی ، جوگی کول چل آئی
"ایہہ گناہ توں بخش اسانوں "، آکھے سبھ لوکائی
بھیج فوج ہتھ سدیے کھیڑے ، "جے توں اگ بجھائی"
آکھ دمودر ہتھ کیتا دھیدو ، اگ ہٹی تے فوج لنگھائی
943
"سنو یارو ! جو ظاہر ڈٹھا،"قاضی آکھ سنایا
"جو کجھ ظاہر ڈٹھاآہا ، سو ای نیاؤں چکایا
حق سلیٹی ،تس دانیہے ، جے کوئی اگ بجھایا"
944
"سبھا آکھے قاضی تائیں ، کیہا قہر کیتو ای
حق سلیٹی ، جوگی سندا، کھیڑے نوں دتو ای
جوگی صبر کیتا ہا ڈاڈھا ، تاں ایہہ وہونی ہوئی"
آکھ دمودر میں اکھیں ڈٹھا، جو سبھا کوک کھلوئی
945
متی فوج ، آنو نپ کھیڑے ، اگے نہ ونجھن دیہو
جوگی دی سبھ منت کریہو پیریں پے کے دیہو
بمبل کھوہ سٹیو جے پہلاں ، ہن تاں سوبھا لیہو
آکھ دمودر اگ ہٹے جیوں ، لوک اسیساں لیہو
946
پچھوں فوج ملی کھیڑیاں نوں "پھیر سدیندے بھائی "
علی ہو حیران کھلوتا ، ڈاڈھی فوج ایہہ آئی
" ویہلے جلو ، نہ کرو تعمل ، سڑدی سبھ لوکائی"
آکھ دمودر ہیرے جاتا ، جو عظمت چاک وکھائی
947
پھیر پچھوہیں پھری سلیٹی ، گھوڑے ملن نہ دیندی
بنھ کچھوٹا ، ڈاکاں مارے ، کیہے قدم سٹیندی
"تسے شرم کیتو ہی صاحب ! میں بندی بردی جیں دی"
آکھ دمودر وڑے قبولے ،اگ نہ لنگھن دیندی
948
"سن ہیرے ! جے ادوں آئے، تاں جوگی اساں لنگھایا
کیکر اندر داخل ہویئے"لشکر ایوں پچھایا
ونج کھلوتی اگے اگ دے ، ہتھیں تاؤ ہٹایا
آکھ دمودر لشکر اوتھوں ، سارا ہیر لنگھایا
949
تان علی نوں قاضی آکھے ، کر کر شرع سنائے
" جو کجھ ظاہر ڈٹھا آہا، سو ای نیاؤں چکائے
باطن بات کوئی نہ جانے ، قاضی سخن سنائے
"حق سیال ، سو ای گھ ونجو ، جو کوئی اگ بجھائے"
950
"جوگی بھٹھ ، تے چلھ سلیٹی ، اسیں موئے ون آئی
اسیں ونج جلاہاں اتھوں ، ایتھے رہندی ناہی
کل مہاجن سبھو سڑدا ، ازل سوجیں دی آئی"
آکھ دمودر اگ نوں کھیڑے ، ویکھ اداسی کھائی
951
"کدے ویندا این سن سیادا! پہلوں تدھ سڑیندے
آن بلاپئی و وستی ، تینوں کیکن ونجن دیندے
ہل سہی ہمراہی دوہے ، بر سر بیٹھ جلیندے
آکھ دمودر سبھ ڈرور ہوئی ، جوگی طرف تکیندے "
952
تاں جوگی ہتھ جوڑ کھلوتا، دوویں نین ملائے
گل وچ پلوتے عرض کریندا ، پیراں تائیں سنائے
"مہر کرو کل قصبے اتے ، دیوو اگ بجھائے "
اگ بجھی تداتے ویلے ، رانجھے سبھے لوک نوائے
953
کھیڑے مارکڈھے سبھ اتھوں ، گئے مریندے گندے
کر کر فوجاں آئے کھیڑے ،پچھوں تکن نہیں شرمندے
سبھا آئی پاس جوگی دے ،"اسیں آہاں تیرے بندے
آکھ دمودر جال اتھائیں ، اسیں منت پئے کریندے "
954
سبھا پئی جوگی دے پیریں ، عظمت چاک وکھائی
قاضی، مفتی تے کل عالم ، سبھا منت آئی
گل وچ پل ، دست پیراں تے ، عظمت بھلی وکھائی
آکھ دمودر"ہیر حق تینڈا " ,مل جوگی تھے آئی
955
کلر کوٹوں کوٹ قبولے ، مشک آیا دروازے
عدلی راجے عدل سنجاتا ، کونج ملے سے بازے
چندن کندھاں تے مشک گھنیرا ،وسن پھل گلابے
آکھ دمودر مشک شہر وچ ، سبھ دل ہوئے تازے
956
سبھا آ پیراں نوں لگی ، عظمت چاک وکھائی
حاکم ، قاضی تے کل عالم ، سبھا زیارت آئی
پہلوں مار کڈھو کھیڑیادں نوں ،وت نہ دین وکھائی
آکھ دمودر کڈھے کھیڑے ،تاں ست چٹے سرچھائی
957
پندراں سے انتری ، سمت بکرم رائے
ہیر تے رانجھا ہوئے اکٹھے ، جھیڑے ر ب چکائے
پاتشاہی جو اکبر سندی ، دن دن چڑھے سوائے
آکھ دمودر رئے اسیساں ، شہروں باہر آئے
958
"جال اتھائیں ، صاحب رانجھا ! "رعیت پلو پائے
نویں دالان پئیہاںاتھے ، جو کجھ توں فرمائے"
"دیوو ودا ، ترانہے اتھوں ، گھر بار چلیہاں پائے"
آکھ دمودر میں اکھیں ڈٹھا ،جو لمی طرف سدھائے
959
جے کوہ ترے گئے اگیرے ، تاں اسیں بھی نالے آہے
پنج اسوار ، جوڑے سبھ کالے ، چڑھ از غیبوں آئے
ہتھ پھریندے سردوہاں دے ، سر چمن تے سدھرائے
انے باجھوں توں سن ہیرے ! روشن ہوندے ناہے
آکھ دمودر چھپے کتھائیں ، گئے سو پھیر نہ آئے
960
پوری بھئی کتھا ہیرے دی ، اس سم عشق نہ کوئی
جیوں چائی ، تیوں توڑ نبھائی، جانت ہے ترے لوئی
ناؤں دمودرذات گلھاٹی ، ڈٹھا،سو لکھیو ای
وچ سیالیں ، پاس چوچک دے ، اساں تاں رہن کیتو ای
This work was published before January 1, 1929, and is in the public domain worldwide because the author died at least 100 years ago.
Public domainPublic domainfalsefalse