گل شڪر/ل
۴۵۴ - لوچ ته لهين لعل کي، ڏور ته پوئي ڏس.
لوچ، ڏور يعني ڳول؛ لعل يعني محبوب يا گهربل وٿ؛ مطلب هي آهي ته وديا، توڙي رزق، توڙي ڌڻيءَ ملڻ جي واٽ ڳوليندين ته ملنديون، اڻ ڳولئي ڪي به هٿ نه اچي. ڇا کان جو اهي سڀ شيون ڌرتيءَ تي ملي سگهن، پر سياڻا ڳولي لهن؛ اياڻا نڪي ڳولن، نڪي لهن. تنهن تي هنديءَ واري چيو آهي:
هيرا پڙا بازار ۾ خاڪ رهي لپٽاءِ،
مورک مورک چل گئي چاتر ليا اُٺاءِ. هيرو بازار ۾ پيل مٿس مٽي ويڙهيل،
اياڻا اياڻا لنگهي ويا سياڻي کڻي ورتو.
۴۵۵ - لڇمي وڃي، تڏهن لڇڻ به وڃن.
لڇمي يعني دولت، پهاڪي جي معنيٰ توڙي مطلب ته هڪڙو آهي، جو وهيون ماڻهو جڏهن ولهو ٿئي، تڏهن مايا جي ڄر عقل ناس ڪري ڇڏيس، پوءِ توڙي سلڇڻو هئي ته به ڪلڇڻو ڀانئجي.
۴۵۶ - لچان چوران پت نه ڪائي؛ توڙي هوون سڳي ڀائي.
لچ ماڻهو توڙي سڳو مائٽ به هوندو، ته به مهل سر پنهنجي عادت لچائيءَ جي نه ڇڏيندو. پوءِ توڙي ڄاڻي ويڻي نه ڪندو، ته به ڀل مانسائيءَ جي هاج هن کي ڏانءُ جا نه ايندي. جهڙو فارسي بيت آهي:
نيش عقرب نه از پَي کين است،
مقتضائي طبيعتش اين است. وڇونءَ جو ڏنگ وير لاءِ نه آهي؛
سنديس طبع جي عادت اِها آهي.
۽ چور، ته به توڙي مائٽ هوندو، ته وجهه ڏسي، ڪڏهن ڪين رهندو؛ تنهن ڪري انهن ٻن تي پت رکڻ نه گهرجي.
۴۵۷ - لک کٽيا ڏُومڻيءَ، جو ڏُوم سلامت آيا.
ڏُومڻي يعني لنگهِي، ڏُوم يعني لنگهو، منڍ کان هي پهاڪو هن ريت آيو آهي، جو هڪڙو ڏُوم ڪرت ڪار لاءِ پرڏيهه ويو. پرپٺ جوڻس ٻڌو ته مري ويو. پر هو مئو هڏِ ڪين هو، ۽ ٿورن ڏهاڙن کان پوءِ جيئرو جاڳندو وري آيو؛ پر پيسو ڪمائي ڪو نه آيو. تڏهن هڪڙيءَ ساهيڙيءَ جوڻس کي چيو ته مڙسهن ڏينهن گهڻا لاتا، ڇو کٽي ڪين آيو؟ تنهن جي ورنديءَ ۾ هي پهاڪو چيائين. پر ملڪ جي رواج پٽاندر مطلب هي آهي، ته واپار يا ڌنڌو کٽيو کڻي نه ڪري، ۽ سک سان موڙي بچي، ته به شڪر ڪرڻ گهرجي، جو ڄڻ لک کٽيا.
۴۵۸ - لنگهي لاٿي لوئي، ته ڪيا ڪريگا ڪوئي.
مجاز جي واٽ ۾ مطلب هي آهي، جو هڪڙو لچ نر لڄو ٿي بڇڙو ڪم ڪندو، ته ڇا ڪندس؛ ۽ حقيقت جي واٽ ۾ هي آهي، ته جو سچو ڌڻيءَ جو نيهي دنيا جا ڌنڌا ڇڏي سڀ کان پري رهندو، تنهن کي نرڳ توڙي سرڳ، يا ڪنهن جي ساراهه يا گلا جو ڪهڙو ڊپ؟ جهڙو اردوءَ واري جو بيت آهي:
اي شيخ پاکدامن دوزخ سون مت ڊرا کر؛
مين عشق کا جلا هون مجهه کو عذاب ڪيا هي؟ اي سلڇڻا شيخ! نرڳ کان متان ڊڄارين؛
آءٌ نينهن جو سڙيل آهيان مون کي ڏک ڇا آهي.
۴۵۹ - لنگهن پنهنجو وهانءُ.
جڏهن ڪنهن کي وهانءُ ڪرڻو هئي، تڏهن لنگها گهرائي تن کي ناڻو ڏئي دهل وڄارائي؛ پر جڏهن پاڻ لنگها وهانءُ ڪن، تڏهن نه ڪنهن کي سڏڻ جي، نه ناڻي ڏيڻ جي گهرج رهين؛ پاڻ ڄاڻي واڻي وڏيءَ دل سان دهلن کي گهايون ڏين ۽ واڄا ڪن. پر مطلب هي آهي، ته سڀڪو ماڻهو پنهنجي ڪم لاءِ پاڻ سجاڳ رهي ٿو.
۴۶۰ - لکئي منجان لِک، نڪو لاهي نڪو پائي.
لِک يعني ٿورو ذرو، هن پهاڪي جي معنيٰ آهي، ته جيڪي ڌڻيءَ جي پاران ماڻهوءَ جي ڀاڳ ۾ لکيو آهي، تنهن مان تر جيترو به ڪو وڌائي سگهي، نه گهٽائي سگهي.
۴۶۱ - لنگهو چڙي مڱن کان، اُهي ئي مڱ.
اَڳوڻن مسلماني راڄن ۾ ڪاريگر ۽ ڪسبي ماڻهو حاڪمن يا سردارن جي خوش طبعيءَ لاءِ هڪڙيءَ هڪڙيءَ شيءِ جي نالي تان چڙندا هئا، جهڙو واڍو واڱڻ کان، دايو ليمي کان، رازو مصريءَ کان، تهڙو لنگهو مڱن کان؛ پر هي سڀ چڙ جون ڳالهيون. مگر اُها چڙ جنهن مان ڪنهن جي دل ڏکوئجي، سا ڪنهن کي چوڻ ڪار نه آهي. فارسيءَ وارو پڻ اهڙي ڳالهه نه ڪرڻ لاءِ بيت چوي ٿو:
تا تواني دورن کس نخراش؛
کاندرين راه خارها باشد. جاسين ٿي سگهيئي ڪنهن جي دل نه ڏکوءِ؛
جو ان واٽ ۾ ڪنڊا آهن.
۴۶۲ - لوڀ سڀن پاپن جي پاڙ.
هن پهاڪي جي سا معنيٰ سو مطلب، جو سڀڪو ڄاڻي ٿو: نا ته مڇي ڏسو ڪُنڍيءَ ۾، پکي ڏسو ڄار ۾، اڃا به نه وسهو، ته ڏسو پاڻيءَ جي هڪڙي ڦڙي جي لوڀ تان سپ جو پيٽ ڦاٽل. سنسڪرت واري پڻ ان تي پهاڪو چيو آهي:
لوڀ مولان پاپاني. لوڀ سڀن پاپن جي پاڙ.
۴۶۳ - لوڀيءَ سندي راڄ ۾ ٺوڳي مري نه بک.
لوڀي يعني لالچ وارو، ٺوڳي يعني ٺڳ، مطلب هي آهي جو لوڀي ماڻهو ڦرڻ، ٺڳ جي اڳيان سولو آهي؛ ڇا کان جو لوڀ ماڻهوءَ جو هوش وڃائي ڇڏي ۽ جڏهن هوش ويس، تڏهن ٺڳ جو مڪو متو. تنهن تي هڪڙي سياڻي سچار ماڻهوءَ جي واتان مثل ٻڌو اٿم:
هڪڙي ڄٽ ماڻهوءَ کي پُٽ جي وهانءُ لاءِ ٽيهه (۳۰) رپيا گهربا هئا؛ جوءِ کان پڇيائين ته گهر ۾ ڪي آهي؟ چي هڪڙو ٽڪو، تنهن مان وهانءُ ڇا ٿيندو؟ چي هي ٽڪو وڏا ڪم ڪندو؛ نيٺ اُهو ٽڪو کڻي ڳوٺ جي واڻئي کي چيائين جو هي ٽڪو وياج جو وٺ، مهيني کن تي رپيو ڏي. اُهو رپيو وٺي شهر ۾ وڃي ٻٽيھ (۳۲) ٽڪا مٽائي هڪڙي شاهوڪار کي چيائين، جو هي ٽيهه ٽڪا وياج وٺ، ٽيهه (۳۰) رپيا وياجيرو ڏي، باقي ٻه ٽڪا بچا، سي خرچيءَ لاءِ شاهوڪار جي پٽ کي ڏنائين، تنهن ڳرو وياج ۽ پٽ واري خرچي ڏسي لوڀجي رپيا ڪڍي ڏنس، جنهن مان وهانءُ ڪري ورتائين. کڻ پني کان پوءِ ٻنهي کي ڳاڙهي ماڻ سان مئي ڏنائين، يعني ڳوٺ جي واڻئي کي اُهو ٽڪو بچيو، ۽ شهري واري شاهوڪار کي اُهي ٽيهه (۳۰) ٽڪا ڦٻيا.
۴۶۴ - لکيون لوهارن کي چڏن ۾ چڻنگون.
چڏا هڪڙن لڱن جو نالو، جي سٿرن جي مٿان آهن، هن پهاڪي جو بنياد هن طرح آهي، جو هڪڙي لوهار لوهه تائڻ مهل چمڙو اڳيان نه رکيو، تنهن ڪري باهه جون چڻنگون ڪانچ ۾ لڳس ۽ ڪانچ سڙيس. فقير هڪڙي هي حال ڏسي اهو پهاڪو چيو، يعني باهه جي ڪم جي وهنوار مان اوڙڪ اهو حال ٿيندو. تنهن وانگي بڇڙي ڌنڌي رکڻ مان نيٺ جيڪا سا اٻوڇي.
۴۶۵ - لوڻ وجهي ڀت ڀائيوار ٿيو.
هن پهاڪي جي معنيٰ توڙي مطلب ته هڪڙو آهي جو سڀڪو ڄاڻي ٿو؛ تنهن سوڌو به دليل هي آهي، جو هڪڙو ماڻهو ناڻو لائي ڀت رڌي، پر لوڻ هڪيو نه هجيس، ۽ ٻيو ماڻهو ٿورو لوڻ جو ٿوري ملهه جي شيءِ آهي، منجهس وجهي ڀت جو ڀاڱو گهريس؛ يا هڪڙو ماڻهو ٽڪا خرچي ڌرتي ڳنهي، ۽ پيسا لائي گهر اَڏائي، پڇاڙيءَ ۾ تَرُ لنبڻ لاءِ ٻيو ماڻهو پاڻيءَ جو ڇيڻو آئي ڏئيس ۽ گهر ۾ ڀائيواريءَ جي چب ڪري، اهڙن لاءِ هي پهاڪو چوڻ ۾ اچي.
۴۶۶ - لوڀ ڇڏ ته سون مٺن سان ورهائين.
سون مٺن سان ورهائڻ، هيءَ رواجي ڳالهه آهي، يعني بي ريائي ڪرڻ؛ مطلب هي آهي، جو جيسين هن ماڻهوءَ کي لوڀ اندر ۾ آهي، تيسين امانت جو جوڳو نه آهي؛ ۽ جڏهن لوڀ ڇڏيائين تڏهن مائٽ کي، تهڙو ڌارئين کي ڄاڻندو ۽ امانت ۾ خيانت ڪڏهن نه ڪندو، ته سون ڄڻ مُٺين سان ورهايائين. تنهن تي فارسي بيت پڻ آيو آهي:
چو در چشم شاهد نيايد زرت،
زر و خاک يکسان نمايد برت. جڏهن سون تنهنجي اک ۾ پيارو نه لڳي،
سون ۽ مٽي هڪ جهڙا ڏسندين.
۴۶۷ - لهي لوهه به نه، چي منهنجو نالو سون ٻائي.
هن پهاڪي جي لفظي معنيٰ پڌري آهي؛ مگر سمجهاڻي هيءَ اٿس، جو هڪڙو ماڻهو نڌر پنهنجي پيرن اڳيان ڪِريل ٻير به کڻي نه سگهي، ۽ اُڀ مان تاري لاهڻ جو دم هڻي. تنهن کي فارسيءَ وارو ٿو چوي:
تو کار زمين راز نکو ساختي،
که بر آسمان نيز پرداختي. ڌرتيءَ جا سڀ ڪم پورا ڪيئي،
هاڻي اُڀ تي پورا ڪرڻ هلئين.
يا هڪڙو گينڊو گدڙ کان پڻ ڊڄندو هئي، ۽ شينهن سان وڙهڻ جي ٻٽاڪ هڻي. تنهن کي فارسيءَ وارو هي بيت ٻڌائي سمجهائي ٿو:
مزن بانگ بر شير مردان درشت،
چو با کودکان بر نيائي به مشت. شينهن جهڙن ڏاڍن مڙسن سان دم نه هڻ،
جڏهن ڇوڪرن سان مُٺ ويڙهه نه پهچين.
پر مطلب هي آهي، جو پنهنجي سگهه کان واڌو ڍيڪ ڏيڻ نه کپي.
۴۶۸ - لکين ليلائون چنيسر جي راڄ ۾.
چنيسر هن ملڪ ۾ آڳاٽو هڪڙو حاڪم ٿي لنگهيو آهي، جنهن جو نالو پهاڪي ۾ آيو آهي؛ ۽ سندس جوءِ جو نالو ليلان هو، تنهن ليلان هڪڙي جواهر جي لالچ تي پنهنجو مڙس ڪنئروءَ نالي زال کي اُڌارو ڏنو. ڀانيائين ته مون جهڙي جوءِ چنيسر کي هٿ ڪا نه لڳندي، تنهنڪري وري مون وٽ ايندو. پر هو ڪنئروءَ سان پرڻجي ويٺو. اُنهيءَ ليلان جي هٺ ڀڃڻ لاءِ هي پهاڪو آيو آهي. مطلب جو اهڙيءَ عورت کي اهڙو اجايو هٺ نه ڪرڻ گهرجي، جهڙيءَ ريت هڪڙو نوڪر هٺ ڪري ڄاڻي، جو مون جهڙو نوڪر راجا کي ڪو نه ملندو. پر اهو هٺ اجايو آهي؛ ڇا کان جو راجائن وٽ نوڪر لک هزار، ۽ نوڪرن لاءِ راجائون ٿورا. تنهنڪري نوڪر کي اهڙو هٺ نه ڪرڻ گهرجي، فارسيءَ واري چيو آهي:
منت منه که خذمت سلطان همي کنم؛
منت ازو ببرکه بخذمت گذاشتت. ٿورو نه رک ته راجا جي ٽهل ٿو ڪريان؛
اُن جو ٿورو باس جنهن ٽهل ۾ رکيئي.
۴۶۹ - لتر کي چڪر پهچي.
لتن هڻڻ واري وهٽ کي جيڪڏهن ٻيو وهٽ ڪين ڪڇندو؛ ته اُٽلو گهڻيون لتون هڻندو؛ پر جي اڳيان وري چڪ هڻندس، ته جان تان ڊڄندو، تنهن وانگي لچ جي اڳيان به ماٺ ڪبي، ته اُٽلو ٽيڳربو. پر جي ڌڪي سان ڌڪو ملندس، ته سمجهندو. تنهن تي فارسيءَ واري چيو آهي:
توهم کينه ور باش چون فتنه خواست،
که با کينه ور مهرباني خطا است. تون پڻ جهيڙاڪار ٿيءُ جڏهن جهيڙو کڙو ٿيو،
جو جهيڙاڪار تي توهه ڪرڻ ڀل آهي.
۽ ٻئي هڪڙي پڻ هڪڙو بيت چيو آهي:
کسي که لطف کند با تو خاکپايش باش؛
وگر خلاف کند در دو چشمش افگن خاک. توتي مهرباني جو ڪري تنهن جي پيرن جي مٿي ٿيءُ؛
جيڪو ابتڙ ڪري ته اکين ۾ مٽي وجهينس.