لاڙ جو سير/05

by الهه بچايو سمون

←04

لاڙ جو سير  (1971)  by الهه بچايو سمون 05. لاڙ جي ٻي رات

06→

اسان جي سنڌ جي ڀاڳ نه ڀڙايو، ڪئين قومون اُتس حڪومتون ڪري ويون. هزارين عالم ۽ اديب منجهس درس تدريس ڏئي ويا. ڪيترا عالم ۽ فاضل سنڌين کي سمجهائيندي سمجهائيندي حياتيون پوريون ڪري ويا پر سڀ وئرٿ ويو، ڪنهن تي به ڪنهن جو اثر ڪو نه پيو، اهو رنبو، اهو کٿو، اها ڪوڏر، اهو ڳن، جتي وڃ اتي سڀڪو پنهنجي سورن ۾ پوتو پيو آهي. هر ڪو پنهنجا سور پيو ساري، باقي ٻئي ڏي ٿورو ئي ڪو نهاري. سڃي کي سَڃي ڪو نه، سائي کي سهي ڪو نه. ڏند – پيهه لڳي پئي آهي. نااتفاقي جو مرض جت ڪٿ جام. وڏن جا ڪڌا ڪرتوت ڏسي سندن اولاد به اهيئي پار هلي، تنهن ڪري اهو موروثي مرض نه وڃڻ جو ۽ نه ورڻ جو. ڪن وٽ ته وري ڳائي ڄڀ، ملڪ ته هاڪاري هيڪاري انهن مٺو. اٻوجهن جي اياڻپ مان الٽو فائدو وٺي پوءِ کين ڦڙهو هڻي هڪلايو ڇڏين. بس پوءِ هيڻن جي حاڪمن تي ناهي مرد ميار. هر ڪو هٿ مهٽيو هليو وڃي. نه ڪنهن کي سلي ۽ نه سڻائي. هوڏانهن هوند وارن جو وري اهو حال جو ڪم لٿو، ڪاڳر ڦاٽو، ڪم لٿو، ڊکڻ وسريو. وري جيڪي چلهه تي سي دل تي، جيڪي اسريا سي وسريا. نئون ڏينهن نئون شڪار، انهي طرح ڪي پيا پيسجن ته ڪي پيا پلجن، دانهن ڪوڪ ڪير ڪري، ڪير سڻي. جي جنيسين سي تنيسين، بس اهو آهي تباهي جو راز، ڪو به ملڪ انهي ڪشمڪش کان آجو ناهي. اڳوڻو قرب ۽ قلب جو ڪاڍو ماڻهن ۾ ماٺو، ڪو هٿ پير هڻي وڃي ساڄو ٿيو ته ٿيو پاڙي جي اک ۾ ان جي اٿ ويهه کاڌ خوراڪ ۽ اوڇ پهر تي مڙيو ئي ماڻهن جي ڏنگي نظر. منهن تي مٺ مٺ، پرپٺ گلا ۽ پچار. ڪنهن ڪم ۾ لانئن لڳندي ڏٺئون ته پوءِ وڏي وات ڪچهرين ۾ ويهي کِلي پيا کڳيون هڻندا. جي ڪو هرج ڀريائين ته هنبوڇون هڻندا ۽ بغلون ٺوڪيندا. ٻئي طرف وري پاڙي ۾ شال نه ڪو سڃو سهڙي. ساهه پٽڻ ڪين ڏيندس. هر ڳالهه ۾ پيا هيسائيندس. اٿئي ويٺي پيا نلائي ڪندس مطلب ته پوءِ سڀني لاءِ گهپي هنڌ ٿي پوندو. ڏک سک ۾ همدردي ڪرڻ بدران پاڻ چٿرون ڪري پيا چڙائيندس. هن جي اجهاڻل چلهه، ٻچن جي بک ۽ انگن جي اوگهڙ کي سينيما جي شغل کان وڌيڪ ڪا به اهميت نه ڏيندا. جيڪڏهن کڻي ڪنهن جي روح ريلو ڏنو يا ڪنهن جو هينئون اٿليو ۽ ڪنهن سڃي ڏي هٿ سَڃ ڪيائين ته به سوين شگانه ۽ لکين اوڀالا ڏيئي. پوءِ سالڪن به سچ چيو آهي ته ڏکئي کي ڏي ڪو نه ۽ سکئي کي سهي ڪو نه اها روبڪار ساري سنڌ ۾ جت ڪٿ ڏسبي. اهو ئي سبب آهي جو سنڌ چاڙهي بدران لاڙي ۾ پئي وڃي. ڪٿي ڪو قسمت سان وڃي پاڻ پرو ٿيو ته پوءِ اڀري ۽ ابڻ ڏي نهاريندو به ڪين. اڃا به ڪي هڙ ۾ هوندس، تنهن جي تاڪ ۾ رهندو. ائين ڪڏهن ڪين سمجهندو ته ٻيلي پنهنجي اڀري ڀاءُ کي آڙي اوڌي ۾ هٿي ڏيئي. حالائتو ڪريان تا ته ٻي در وڃي سوالي نه ٿئي ۽ نڪي ڪُر کي ڪسو ڪري. مطلب ته جيڪو دنيا جي گرڪڻ ۾ گَتو ان کي اڪارڻ بدران پاڻ لتاڙي هيٺ ڀرو ڪندس. جيئن سنئين لڱين نه بيهي. ۽ نه ڪي اٿم ڀري اسهي سگهي، ٻه جهڳا جڙيل به ڪنهن کي ڪين وڻن. هڪ جو طرف وٺي ٻئي جي جس چوڻ وارو باقي ڪو وڃي رهيو آهي. ملڪ ۾ وڻاءُ ۽ وڏ ور، رت کي ڄيرو، پروان سان ڏسبو ته پر ڀيا پيا گهمن، پر پنهنجن سان سوجهه ۽ مٽ نوڪ. البت چڱي گهر چار لڙيو وڃن ڇو ته آئي ويل اميد ۽ آسرو رکن ٿا. باقي هيڻو شال هڄي وڃي. لوڻو ڀيري نهاريندس، به ڪين ته ڪڄاڙو ٿو گهوٽي ۽ ڪڃاڙو ٿو پيئي اهڙو آهي اسان جي سنڌ جو اندروني حال. اڃا به ٿئي ٿي ڪنهن کي اميد ته پاڻ ڀلي، پير ٿو ٻي وڃي ڪنين سان ڪلهي جو سي ٿينداسون؟.هرگز نه؟ جيسين اسان مان تيڏا سو ميڏا، ميڏا سو هون.....هون.
واري هير نه وئي آهي، جيسين اسان مان حسد ۽ بغض نه ويو آهي، جيسين اسان ۾ پاڻ لاءِ قرب ۽ ڪاڙهو پيدا نه ٿيو آهي، تيسين اسان جو ڄائو اجايو ۽ موت بي معنى آهي.
هڪ ڀيري مغل ڀين طرف منهنجو وڃڻ ٿيو. پنهنجي هير موجب لڙي ويس، هڪ ڳوٺڙي ۾ ڳوٺ اڳيان کٻڙن جي اوٽ ۾ هڪ اوطاق اڏيل هئي. انهي ۾ پاڻ مرادو لنگهي ويس. هڪيو تڪيو ته ماڻهو وٽم ڪو نه آيو پر پوءِ هڪڙو ڄڻو اچي ظاهر ٿيو. خبر چار ڏيئي وٺي هليو ويو. چيائين ته ڀائو اسان هيئر اڙيات آهيون، سانجهي وير ويرا ٿي ور وانڌو ڪينداسين. تون اتي ويٺو رهه. آئون به هوس ٿڪل، سو اجرڪ تاڻي سمهي پيس. سج لٿو، ماڻهو به اچي مڙيا، ڳوٺ وڏيري گهران ماني آئي. مانيءَ بعد حقو آندائون، حقي سان گڏ سوپاريون ۽ سوئڙي مڪائون. آئون به ڪانڀ ڪڍي وهاڻي تي ويهي خوب سوٽا هڻڻ لڳس. مون لاءِ ته هيءَ نئين ڳالهه ڪانه هئي، ڇو ته اهو ملڪ منهنجو گهڻو ئي گهميل هو. ماڻهن جي رسمن رواجن کان واقف به هوس، حقو به واندڪائي جي وندر آهي. حقي جي بڙ بڙ ٻڌي مون کي شمس الدين ”بلبل“ جو هي شعر ٿي ياد پيو:

مجلس جي سونهن سوڀيا سينگار آه حقو،
وحشت ۾ غم زدن جو غم خوار آه حقو.
بڙ بڙ ڪيو پيو دل کي بهلائي ساڻ باتين،
داناءَ دل جو دلبر دلدار آه حقو.

چڱي وير ويئي پر مون تان ڪنهن ور وانڌو نه ڪيو. ماني وارا ٿانءَ به ائين ئي رکيا رهيا.، ڪنهن مهل ڏسان ته اوطاق جي پويان ماڻهن جو ميڙ بيٺو آهي ۽ ڪنهن ڳجهي ڳالهه تي پاڻ ۾ سس پس پيا ڪن. ايتري ۾ هڪڙي منجهانئن هڪل ڪري چيوته اٿو ته هلي اجهاپ اوڏا ٿيون. هتي ناحق ڪڻئون سي پيو سٽي، نيٺ هڪ هڪ ٿي اوطاق پار ايندا ويا. سڀني مون سان کيڪار ڀليڪار ڪئي. ٿورو وقت ته سڀ سانت ۾ رهيا. پوءِ منجهائن هڪڙي چيو ته ادا خبرون مڙيو ئي خير. ڪلهه وڄهاڙو اٿي وڏيري جي اوطاق تي ويس. مڙس منجي تي ويٺو هو. چوڦير هاري ناري ڪونڊو ڪيو ويٺا هئس. کيڙي ٻاري جي کٽراڳ ۾ لڳا پيا هئا. مون به سري وڃي پاسو ورتس، وجهه وٺي عمر ۽ صفر بابت ساڻس ذڪر ڇيڙيم. چيم ته سائين هو يتيم آهن. سندن ڌڻي، ڌوڻي ڌوئا، جو راڻي ويچارن جا ويڙها، ونها ڪري ڇڏيا. وڳر کان ولها ڇورا ڇنا ٿيا، سندن قسمت کٿي جو کيڙين ۾ کامي ويا ويچارا ڀاڳين ڀڳل اوالئون ٿي ويا آهن، نه آهن مئن سان ۽ نه آهن، جيئرن سان، اڃا اکيون ئي مس اپٽيون ته نڌڻڪا ٿيا، تن کي هاڻي نه ٻڌ، نه سڌ. ڀلا ڪي اکين ڏٺو هجين ته ڪل پوين، ادي امان هين ڪانهي. جا دڙ دلاسو ڏئي دل وٺين. باقي ماسيون، سي مائون نه ٿين، ڪاڪا سي پيءُ نه ٿين. تيئان پٺ ٻيو ڪير آهي، جو سارين سنڀارين بي وارثن جي پٺ سڀيٽڻ لاءِ به سمر ٿي کپي. اهڙو ڪو هجي منجهئون جو ڪس کائي رس ڳنڍي. اسين به سندن اوڏڙا مٽ ٿيون. پر سڀ هٿڙيا مڙس هڙ ۾ ايترو ڪونهي جو ڪنهن جي مهل ڀريون يا ڪنهن بدران ڪا ڳالهه لاڙيون. اڄ دنيا هلي ٿي جُوفَ پٺيان، جنهن وٽ چار ڪوڏيون هونديون، جنهن جي هڙ پُنجي هوندي، تنهن جي ئي ڳالهه وڍ ڪري ٿي. اسين ته آهيون پيٽ مهانگا، ڪڏهن وٽئون آهي ته ڪڏهن ويٺا واجهايون. اڄ ڪلهه ماڻهن مان ننگ نڪري ويو آهي. پويون پهر اچي بيٺو آهي. پيءُ کائي، پٽ. پنهنجائي جو ڪنهن کي سيڪ نه سواد، اسين به هنين منجهان آهيون، ڪڻئون سندن ڏک به ٿئي ٿو، پر ڪڄاڙو ڪريون؟، سڃائي جي مرض ڪري ڪو سڻي سڻائي به ڪو نه. تنهن ڪري اسان جي آسري ۾ هو ائين ئي ڦريا. اسان کان هنين کي لولي لوڻ به ڪين سري، اهي وڙائتا وينجهار وٽائي ويا، جي وڏوڙل ورجائي. واري واڙ بنجي ڪيندا هئا. مائٽين هوندي مائٽيون ٿيل آهن، پر هاڻي ڏسجي ٿو ته ڪاڪاڻا به پير پيا ڪوئين، پنهنجو ڀاڄيون نيئي هٿ ڪيائون. هاڻي هنن يتيمن سان ڦڏا ۽ فساد لايو اچن. اڄ چڱايون چوئڻ جو وقت ويو. ڪنهن کي چڱيان ٿو چئجي ته مٺيان ٿو لڳيس، ڪنهن کي ٺاري ٿو ڏجي ته ڪوسو ٿو لڳيس، تنهن ڪري اسين به ماٺيا آهيون. اهڙي وٽئون ڪڏهن ڪانه ٿي. مڱيون ٻانهون، سي به سنڱوتي تي سڱ ٿيل آهي جي ائين ويون ته پوءِ رهيو ڪڄاڙو؟، ٻني ۽ وني تي ئي خون خرابيون ٿين ٿيون. اڄ به مت ٿوري مان گهڻي ٿي پوي. جي انهي ڳالهه جو منهن مٿو به ڪبو ته پوءِ اڄ مڱون وينديون ۽ سڀان لڄون به لٽجي وينديون. اهو اڄ الله داني، تو داني آهن، تنهنجي پاڙي ۾ پيا آهن. تنهن ڪري تون اٿي سندن ڀيڻي ڀيري آڏ، ڪڻن، پاڻ وهيڻو ڪر. هنين جو پيءُ پاڻ دسين پڌرو هو، چڱين مٺين تائين ٻڌو سوئو هو. هو پاڻ ڪن وڏوڙن کي ورجائي کير کنڊ ڪيندو هو. پر اڄ سندس اولاد اجهو ائين پيو ڌڪا کڻي! اهي سڀ قدرت جا رنگ آهن، ڪڏهن سوار پيادا، ڪڏهن پيادا سوار. ڪلهه جنين موڙهلن کي متيون ٿي ڏنيون سي اڄ پاڻ واٽ وڃائي ويهي رهيا!، هنين جو ابو رڄ مڙس هو، تو پارا امير ڪڻس ڪوٺيو، ڪچهري ۾ وهاري مصلحتون پڇندا هئا. اڄ جڏهن سندس پرڇ پالهو ٿيو آهي، تڏهن اوهان پارين سرتين جو ڪم آهي ته هن جي پٺ سانڀيٽين. جنهن يار جو پار نه سڃاتو، تنهن ڄڻ ته يار نه سڃاتو. تون اڄ منجهئون سارائتو سڏجين ٿو. ساٿي منجهه سڀ جي آس، ڳالهه مهاڙ به ان جي وڍ ڪري.
چوئڻ چوائڻ به ان جو سجايو ٿئي. ٻانهون ساماڻل آهن. حياتي کي بقا ڪانهي. آدم ويچارو دم جو محتاج ڪهڙي خبر ته جو دم اندر ويو سو وري ٻاهر ايندو يا جو دم ٻاهر نڪتو سو وري اندر به ايندو؟. اڄڪلهه جي جوان مڙسن تي چڱي جو چيو اثر ئي ڪو نه ڪري. تون سڀني جو پريو مڙس آهين، اٿي هن ڪم جو نبيرو ڪر. جيسين هيءَ ڪم نه اڪليو آهي تيسين اسان کي به چورا کورا لڳي رهندي.
ڪچهري ۾ هڪ پريو مڙس، پر بت ۾ ٺهيل ۽ هڏ جو ٺوڪر ويٺل هو، تنهن چيو ته ادا، پوءِ رئيس توکي ڪيهو جواب ڏنو؟ چيائين ته رئيس ٻيو ته ڪي ڪين چو، رڳو ايترو چيائين ته واندڪائي ٿي ته ويچار ڪيندس. اهو ٻڌي هن پيرسن کي ڪاوڙ جا جڪ چڙهي ويا، تپي ڳاڙهو ٿي ويو. خابروءَ کي ڏاڍي ڇانڇول ڪڍيائين، پوءِ ماڻهن ڏي مهاڙ ڪري چيائين ته ”نانگ جهليو وڇون، چيائين ته جي ٿو ڇڏيانس ته ڪوڙهيو ٿو ٿيان، ۽ جي ٿو ڳهانس ته پيٽ ٿو چيرجي.“ سو هن يار جي اندر ۾ به هئي هڪ ڳالهه، سا جي ٿي روڪيائين ته اهک ٿي ٿيوس ۽ جي ٻاڦي وڌئين ته اجهو اهو مان مليس، وريس به ڪي ڪين. اجايو پنهنجو منجهه پراون جي ڪن وجهي آيو ”ديواني جي دوستي، ڪلهي تي ڪتو.“ ادا تو ته اهي اڇا اُس تي آندا آهن.
پنهنجن جي پڇا سواءِ وڏيري وٽ وئين ڪو؟ هيءُ ته آهن ننگن جا نبيرا، سي ڌارين جي ڌيان تي آڻڻ جو ڪهڙو ضرور؟ هت پنهنجا اڀراڪ سڀرا، چڪي ويا هئا ڪ جو وڏيري ڏي کڻي ولاڙ ڪيئي.
اسان جا وڏا اهڙا نبيرا ائين ڪيندا هئا، جيئن لوڪ لکائي ڪين پوئي. پنهنجي اوتاري اڳيان ويهي ڇنائي ڇوٽائي اٿندا هئا. ڪچهريءَ جو ڪم تنهن ۾ ڪي اولو ڳالهين. ڪي سولو ڳالهين. پر جي سڀ پاڻ ۾ هوندا ته ڌارئين جي ڌيان تي ڪا اوڻائي ڪا نه ايندي. اوهان کي خبر آهي ته عمر ۽ صفر کي ڪاڪن ڪڄڙي لاءِ ڪڍي ڇڏيو آهي؟ ڇورا آهن پاڻ زورا نه ڪنهن جي سڻن، نه ڪنهن جي سمجهن، جي افعالين سڄا هئا ته هر ڪنهن هنج ۾ وهاريا، هنين جا حال اهڙا جو نه مئن جا ڪانڌي، ۽ نه جيئرن جا ڄاڃي، پاڻ مهاڙو پيا سهڙن ۽ سمهن. وتن کُهين کي ويساهيون ڏيندا. اڄ ڏاڙهيءَ سان مڙس آهن هنيان پُٺ ڪڻن اُڌيءَ کٽيءَ جي ڪڏهن ڪل پوندي؟ پنهنجن سان ڏک ڪ سک ۾ حال ڀائي ٿيئڻ ۽ ساڻن ٻه پير ڀرڻ جو هيءُ وقت آهي. وڙائتا ٿيا ته وڙ پسندا، بي وڙا ٿيا ته لوڪ تڙيا ٿيندا ٿڌو گهڙو پاڻ کي پاڻهين ڇانو ۾ رکائي. ڪڙا هنين کي به ڪين آهن. جت ڪاڪن کي لاڪن ڪهڪاءُ ايندو تت اسان ۽ اوهان پارن کي سيڪ به ڪين ايندو. اسين اڄ آهيون بيٺل جا يار، تنهنڪري ٿا ڏندن جي ٺڪ ٺڪ ڪريون. پر جڏهن ٻيڙي سير تي ايندي تڏهن کري ۽ کوٽي جي پاڻهي ڪل پوندي. هي ڇورا ڇنا، اڌورا ڪ سڌورا، تڏهن به هنين جي ميراث جا مالڪ آهن. ڀائو! جي جنين، سي تنين. مينهون مينهن جو ڀيڻون. لٺ هنئي پاڻي جدا ڪو نه ٿئي. مائٽي آهي رت، جنهنجي لڇ جنهن ۾ هوندي، تنهن ۾ ڏوران ڏيکائي پيئي ڏيندي. اڄُ به مٿن آڱر ته سَڃي ڏسو. اول اهي ڪاڪا جي ڪُڻن ڪڙو ڪدو ٿا سمجهن سي اچي ڳل پوندو.
خير- گهڻين ڳالهين اُٺ لڏجن. مون کي ڪالهه سندن ڪاڪا ٻئي گڏيا هئا. رحيم بخش ته ماٺيو رهيو پر اميد عليءَ البت سندن سور رنا. تنهن چيو ته ” اسان جواب ڪو ٿورو ئي ڏنو آهين. پر چيو آهيون ته اُتڪا نه ٿيو. مند سئين ٿئي ته پوءِ اچي نڪاح ڪري وڃو. پر هو آهين پر ائين ڪنين. وڃن وڻ وَٽَ سان واڀيندا ۽ گلائون ڪيندا.
ٽيءَ رات به مرشد سائينءَ کي ميڙ ڪري وٺي آيا. اسين اڳيئي هڪ مهلو کيون. پوءِ اهڙا نانگ آڻي وچ تي وهارڻ مان ڪُڻن ڪيهو لاڀ؟ جي ناراض ٿيا ته پيڙهيون پٽي ويندا. اسين ٻچڙوال ماڻهو پير فقير کان ونئن وڃون. اسان جا هڏ پيا ڪنبن، اڳيئي ڪُڻئون گهڻا هٿ لڳا آهن. هاڻي جي هي ڇورا اهڙيون ارڏايون ڪيندا، تن کي ڪير ڳري لائيندو ۽ ڪير وچ تي جاءِ جوڙي ڏيندو؟ اڃا ته مڱيا آهن، پر جي سڀاڻي ئي پرڻيا ۽ جنڊ هيٺان هٿ ڪڍائي ويا ته پوءِ هيڪاري ڌرتي تپائي ڏيندا. هيءُ ڳڻان ڳوليون آهن، وڳڻائيءَ مان پاڻ ويڇو وڌي ۽ وير پوئي. اهڙين پارتن ته الائي پِرائي وڃن ڪا نه.
مون به سمجهو ته ڪاڪاڻا وِيلَ ڪين آهين. چار چڱا وٽن لنگهي ويا ته شرم پوندن ۽ ڪن کي ضرور اٽي جو لڪ ڏيندا. سڀني کي منهن هيٺ ڪو نه ڏيندا. وڌ ۾ وڌ ڀائٽين جي نالي ڳالهائيندا، ٻيو ڪڄڙو ڪيندا. لڳيون مارين، ٺڪاءُ ڪو نه مارين. تنهنڪري منهنجي صلاح آهي ته ڇورن جي ڇڪتاڻ تي لڳي پاڻيءَ کان مهند ڪپڙا ڪيم لاهيو. پهريائين هنين کي تانگهيو، پوءِ پرائين درين وڃو. اڄ ڏسو ٿا ته وقت ڪهڙو آهي، پر گهرين وڃي پنهنجن جي پت ويچارڻ آهي، پنهنجي پت وڃائڻ. ڪير ٿو ڪنهن جي رکي. ٿوري ڪنهن جي غلائي ٻڌئون ته دُهل تي ڏونڪو ڪري ڏيندس. اڃان ته ڇورن وٽ به آهي ته ڪي ڪين جي ساوا پنهنجون ڄايون سونين سُنگين سان اٿيارين ٿا ته ڪوڙا مڻيان هنين به لهڻا، وڪنا ڪنانئن هو به ڪين آهن، پر اها به سندن شرافت، جو راڄان رسم تان هٿ کڻي بيٺا آهن، نه ته جيڪر عمر ڳري وڃين ته به ڪين پڄن. راڄ رواڄ آهي ستن تولن جي سوني نٿ. جا اول گيرٽ ڪنوار کي ڏي ۽ پوءِ نڪاح لاءِ وک وڌائي. هاڻي ٻڌايو ته منجهن اهڙي ساههُ آهي؟ هينئر وٽن آهي ڪڄاڙو؟ هڙ ۾ هريڙون، گوڏ ۾ پتاشا. اڳيان ڪاڪا سندن اهڙا سدورا جو کاڻيءَ مانيءَ تان کل لاهڻ نه ڏين. اهي جي پنهنجيءَ تي اچن ته سڀني جي مئي ڀڃي ڇڏين. ڪڏڪار به ڪنهن جي ته ڪلهي تي ڪبي. باقي هڙ سکڻي لوڏ گهڻيءَ مان وري نڪي سري، وڇ به ڪلي آهر ڪُڏي. جي ڪلو هوندو جڏو، ته ڪنڌ کان جهرندي. شادين جا منهن آهن. خرچ البت ٿيندو.وڏي ڌام نه ڪن، ته به پنهنجا چار اوتارا ضرور کارائين، تنهنڪري ڪجهه وقت ڇڏي ڏيون ته هڙ بنجي ڪن. تڪڙ ڪانهي، جت هيترو وقت سٺيون تت اهي ٻه چار ڏينهن به لنگهي ويندا. ڪنواريون جي اچي ڪنڌ کان وريون آهن، تن به ليڙ پُچُ ته لهڻو گج پوت نه ٿيا، ته به تڳو تڻون ٽوڳي انگ اُگهاڙ ته ڍڪبي. اهي ڪم وٺُ پَڄُ سان ڪو نه ٿيندا، تون جو سکڻي ڊوڙ کڻي وڏيري وٽ وئين، تنهن مان ڪڄاڙو وٺي آئين؟ اهي ساوا سکيا ماڻهو ڪٿي ٿا غريبن جو غور ڪن. هنين ليکي ته اسين ڍاوا ته جڳ ئي ڍائو، اسين پرهيا ته جڳ ئي پرهيو! هنين لاءِ ڪو اڏجي ته ڪڄڙو، ڪو ڊهي ته ڪڄڙو. هاڻي ٻه ٽي ڏينهن صبر ڪريو ته لاباري لائيءَ مان ويرا ٿي اهو وڳوڙو ورجائينداسون. اتي پاڻي ٻڏڻ جيڏو ڪونهي. ڪنهن ڏينهن چار ڀائر ڀري، ٻنهين ڌرين کي نڪا ڏياري ڇڏينداسون. نيٺ اهو پهه پچائي، ڪچهري پوري ڪيائون. رات ڪا وڃي بچي هئي اڌ، رات جو جهنگ مان آرن جو آواز ائين پئي ٻڌم ڄڻ ميونسپل جا گگهو ٿا وڄن. ٽانڊاڻن جي ٽمڪاٽ وري اهڙي ته جهرمر لائي ڏني، جو ڄڻ ته بندر روڊ واريون بتيون ٿيون ٻرن. ائين پاسا ورائيندي، سها ٿي ويو. صبح جو ماني کائي، هڪڙو پاڻ جهڙو واندو هٿ ڪري جهنگ جي سيل تي نڪتس.