قديم سنڌ جا ستارا/فصل 6
| ←فصل 5 | قديم سنڌ جا ستارا (1923) by فصل 6: متفرقه عالم ۽ فاضل، مصنف ۽ شاعر |
1_ محمد مقيم، ترخانن جي زماني ۾ مرزا جاني بيگ سان گڏ اڪبر بادشاهه جي خدمت تائين پهتو. چڱو شاعر هو. ڪتاب ”ترنم عشق“ شعر ۾ لکيائين، جنهن ۾ مومل ۽ مينڌري جو قصو مثنويءَ ۾ آندائين.
2_ ملا عبدالرشيد، اصل لاهري بندر جو رهاڪو هو، فقـﮧ ۾ قابل هو، پر شاعر به قابل هو. مرزا غازيءَ کي سندس شعر ۾ سندس صحبت گهڻو پسند هئي، تنهنڪري هن کي پنهنجي وطن مان گهرائي پاڻ وٽ رکيائين ۽ ”خان“ جو خطاب ڏنائينس .
3_ملا محمد صوفي، مرزا غازي بيگ جي وقت جو شاعر هو. اڪثر ساڻس گڏ رهندو هو ۽ مشاعرن ۾ شامل ٿيندو هو.
4_ غيوري عرف شڪر، چڱو شاعر هو ۽ ٺٽي ۾ رهندو هو. ديوان اٿس.
5_ ميان فتح اللـﮧ ولد عبداللـﮧ مغل، ٺٽي جو چڱو شاعر هو. ”حسيني“ تخلص هوس. پير دستگير جو خليفو هو. سِڪن ٺاهڻ ۽ مُهرن کوٽڻ جو ڪم ڪندو هو. چڱو ديوان اٿس.
6_ محمد مير عرف ميان هاشو ولد ميان دائود، عربيءَ ۾ چڱو عالم هو ۽ فارسي شاعر به هو. محمد ضيا (نمبر 26) سان گڏ طبع آزمائي ڪندو هو. نواب اعظم خان سان گڏجي جهان آباد ويو ٿي، انهيءَ لاءِ ته محتسب مقرر ٿئي، پر جڏهن بکر ۾ پهتو، تڏهن حياتي پوري ٿيس.
7_ شيخ محمد فاضل ولد شيخ علي محمد، برجستو شاعر ۽ خوشنويس ٿي گذريو.
8_ حيرتي، ٺٽي جي مشهور شاعرن مان هو ۽ شهرتي شاعر (نمبر 40 فصل_5) جو همعصر هو.
9_ ملا يار محمد خادم ۽ محمد رضا هاشمي، اهي ٻئي عالمگير بادشاهه جي زماني ۾ ٺٽي جا مشهور شاعر هئا. سندن شعر ۾ ظرافت به هئي، بلاغت به هئي.
10_ عبدالشڪور به ٺٽي جو مشهور شاعر هو ۽ عاقبت محمود خان، جنهن جو تخلص ”عيشي“ هو، هُو منصبدار به هو. سندس ديوان ۽ انشا مشهور آهن.
11_ آخوند محمد شفيع، پارسيخوان مشهور استاد عجيب طبع جو شاعر هو. تاريخ ڪڍڻ ۾ ڏاڍو قابل هو. مير عبدالقدوس شيرازيءَ جي مصاحبن مان هو. سڀ معزز ۽ دولتمند ماڻهو کيس گهڻي تعظيم ڏيندا هئا.
12_ مير محمود، استرآباد جي رضوي سيدن مان هو. نواب سيف اللـﮧ خان جي عهد ۾ سنه.1140هه ۾ عترات عاليات جي زيارت ڪري موٽي ٺٽي آيو ۽ اتي رهي پيو. شادي ڪيائين ۽ اولاد ٿيس. منقبت ۽ مرثيا تمام گهڻا چيائين.
13_ محمد پناهه، مير حيدرالدين ابوتراب ڪامل جو شاگرد هو. ”راجا“ تخلص هوس. تمام چڱو شعر چوندو هو ۽ تاريخون عجيب ڪڍندو هو. درويشن ۽ فقيرن جي صحبت ۾ گهڻو رهندو هو.
14_ آقا محمد صالح تبريزي، سورت بندر ۾ ڄائو هو ۽ ٺٽي ۾ پلجي وڏو ٿيو ۽ مشهور شاعر ٿي گذريو. ”واثق“ تخلص هوس. خوشنويس به هو ۽ انشاپرداز به. سنه 1179هه ۾ وفات ڪيائين.
15_ شيخ عبدالسبحان ولد شيخ مرتضيٰ، هيءُ حاضر جواب شاعر هوندو هو ۽ ظرافت. آميز شعر چوندو هو. منقبت به گهڻا چيائين اهلبيت جي محبت کان گهڻا مخالف ميان نورمحمد ڪلهوڙي جي راڄ ۾ هن کي تڪليف ڏيڻ لڳا، جا هن سعادت سمجهي صبر سان سَٺِي. سندس مولود به مشهور آهن. کانئس پوءِ سندس ڀاءُ محمد رفيع به پڱو شعر چوندو هو.
16_ آخوند فيض اللـﮧ ملا ماڻهو هو ۽ ٺٽي جو رهاڪو هو گهڻن شاعرن جا نازڪ ۽ خيالي شعر گهڻا ڄاڻندو هو ۽ سمجهائيندو هو ۽ پاڻ به چڱو شعر چوندو هو. تخلص ”طپش“ هوس. نثر توڙي نظم تعريف جهڙو لکندو هو.
17_ مخدوم اسداللـﮧ، ٺٽي جي مخدومن مان ۽ محمد منعم ترائي جي اولاد مان هو. محمد محسن (نمبر 27 فصل_5) جو شاگرد هو. طبع تمام چڱي هيس. شعر عمدو چوندو هو. گهڻي مدت سورت بندر ۾ گذاريائين.
18_ آخوند غلام محمد ولد محمد، ٺٽي ۾ فارسيءَ جو چڱو مدرس هو ۽ شعر به چڱو هوندو هو. خصوصاً تاريخون ۽ قطعا. سندس گهڻا شاگرد هوندا هئا.
19_ مرزا غلام علي، اله ويردي بيگ گاؤزونيءَ جو پوٽو هو. شيخ قمرالدين جي خدمت ۾ رهندو هو ۽ بادشاهه جي لشڪر ۾ گذاريندو هو. شعر تمام چڱو چوندو هو. ”مومن“ تخلص هوس. ديوان اٿس.
20_ شاهه حسين تڪدري، مرزاشاهه حسن جي تڪدري اميرن مان هو. عالم ۽ فاضل شاعر هو. تاريخ ڪڍڻ جي فن ۾ ماهر هو. ڪتاب روضـﺔ السلاطين سندس تصنيف آهي.
21_ مولوي مصلح الدين لاڙي، ٺٽي جو هڪڙو عالم ۽ فاضل شخص هو. مرزا شاهه حسن کي پڙهايائين. سنه961هه ۾ حج تي ويو. ڪتاب شرح شمايل نبوي ۽ حاشيه تفسير بيضاوي ۽ شرح فارسي منطق ۽ ٻيا به گهڻا ڪتاب لکيائين.
22_ قاضي ڏتو سيوهاڻي، هو پنهنجي پيءُ قاضي شرف الدين جو شاگرد هو، جنهن کي مخدوم ”راهو“ چوندا هئا. حديث جو علم مخدوم بلال ٽلٽيءَ واري کان پڙهيو ۽ ٻيا علم مخدوم فخريوٽي ۽ عبدالعزيز هراتيءَ وٽ پڙهيو. ارڙهن تفسير پڙهيائين. جعفر جو علم ۽ ٻيا گهڻا مخفي علم ڄاڻندو هو. ترڪي چاڻندو هو. ذهن تمام چڱو هوس. گهڻا ڪتاب ياد هئس ۽ لکيائين به.
23_ مير شاهه مسعود ۽ مولانا فخري ۽ حيدر ڪلونجهو به مرزا شاهه حسن جي وقت جا تمام چڱا شاعر هئا. پوئين جو ديوان ”حيدري“ ته مشهور آهي.
24_ مير يونس ارغون، پهرين همايون بادشاهه وٽ ۽ پوءِ محمد زمان مرزا وٽ هو ۽ پوءِ مرزا شاهه حسن ۽ سلطان محمود خان وٽ وڃي رهيو. ترڪي ۽ فارسي شعر تمام چڱو چوندو هو. سنه985هه ۾ وفات ڪيائين.
25_ مولوي يار محمد، هرات کان ٺٽي ۾ آيو. انشا پردازي ۾ نهايت قابل هو ۽ شاعر به زبردست هو. سلطان محمود هن کي وڪيل ڪري بادشاهه ڏانهن موڪليو. سيتپور ۾ مري ويو.
26_ مخدوم عباس وڏو عالم فاضل ۽ پرهيز گار شخص هو. ذات جو هنڱورو هو، اصل پاٽ جو ويٺل هو پوءِ هڱورجن ۾ اچي ويٺو. تفسير ۽ حديث ۽ فقـﮧ جي علمن ۾ قابل هو. هميشـﮧ حديث پڙهندي روئندو هو. سنه998هه ۾ وفات ڪيائين.
27_ مير لطف علي خان، جنهن جو نالو مير محمد شفيع هو، سو مير محمد يونس مهدي رضوي بکريءَ جي پوٽن مان هو. عطر خان پوءِ سنه1125هه ۾ ٺٽي جو نواب ٿيو ۽ ”شجاعت علي خان“ خطاب مليس. تمام چڱي حڪومت ڪيائين شاعر به چڱو هو. تخلص ”همت“ هوس.
28_ نواب مهابت خان ولد محمد منعم خان، جنهن کي ”خان خانان“ جو خطاب هو ۽ بهادر بادشاهه جو وزير هو ۽ جو سنه1132هه ۾ ٺٽي جو نواب مقرر ٿي آيو، سو ڏاڍو چڱو ۽ ڪم آزار شخص هو ۽ فقيرن ۽ عالمن ۽ شاعرن جو دوست هوندو هو. ۽ انهن کي عزت ڏيندو هو ۽ انهن سان صحبت رکندو هو. پاڻ چڱو شاعر هوندو هو. ”ڪاظم“ تخلص هوس. سنه1135هه ۾ ٺٽي ۾ وفات ڪيائين. سندس لاش لاهور جي رستي کڻي ويا ۽ سندس جاءِ تي سندس ننڍو پٽ رکيو ويو.
29_ سنڌ جي عباسي ڪلهوڙن حاڪمن مان ميان غلام شاهه ۽ ميان محمد سرفراز به علم دوست هوندا هئا ۽ عالمن ۽ فاضلن کي مان ڏيندا هئا. پاڻ به شعر چوندا هئا. سنڌي به، فارسي به. سندن ڪي غزل ۽ ڪي مداحون موجود آهن.
30_ ساڳي طرح ٽالپرن يا ميرن حاڪمن مان مير فتح علي خان ۽ مير ڪرم علي خان به علم دوست هئا ۽ سندن وقت ۾ عالم ۽ شاعر ايندا هئا ۽ مان پائيندا هئا. هو پاڻ به هوشيار هوندا هئا ۽ شعر چوندا هئا ثابت علي شاهه، جنهن جو اشارو مٿي آيو آهي، سو سندن زماني جو شاعر آهي. سڀ کان پونيون مير جو چڱو شاعر ۽ مصنف ٿي گذريو، سو مير حسن علي خان ولد مير نصير خان هو، جنهن اسان جي وقت ۾ وفات ڪئي. سندس مرثيا ۽ منقبت تمام گهڻا آهن، جي ثابت علي شاهه جي تتبع تي چيا اٿس ۽ نثر ۾ به سندس ڪي ڪتاب آهن، جي مذهب جي بابت آهن. شعر ۾ سندس تخلص ”حسن“ آهي،