فرمێسک و هونەر/هونەرە جوانەکان

by گۆران

←شیوەن و فرمێسک

فرمێسک و هونەر  (1968)  by گۆران هونەرە جوانەکان

دوو هاوینەگەشت→

بۆ بولبول

ئەی باڵداری ئێسک سووک!	بولبولی دەنووک بچووک!
باغچە بە باغچە ئەفڕی؛	وچانێکی لێ ئەگری،
کام سەرچڵ دڵت گرتی	دەنگی لێ هەڵئەبڕی:
کام ئاوازە شیرینە،	ڕووناکی و نەشئەی ژینە،
بە چوار دەوریا ئەپژێنی،	دنیا پێ ئەکەنێنی
لەو گەرووە پچکۆلانە	ئەم نەغمە بەرز و جوانە
چۆن دێتە دەر؟ چۆن ئەڕژێ؟	وا گیان ئەسمێ، هۆش ئەمژێ؟
یا ئەو تۆزقاڵە دڵە	چۆن ئەوەندە بە کوڵە؟
یا چۆن ئەو نەختە مێشکە	بۆ فەن بووە بە بێشکە؟
چۆن؟ تو خوا چۆن؟ ئەی بولبول،	ئەی باڵداری بەهرەزل!
نە پەرییت، نە ئینسانی،	نە قوتابیی فەننانی،
کام بەستە، کام گۆرانی	سیحری ڕووتە، ئەیزانی؟
***
منیش لای خۆم هەمیشە	شیعرم کردووە بە پیشە،
وەک تۆ، بەڵام ئەم و ئەو:	یەکەم ڕۆژە، دووەم شەو!
شیعری من کامیان چا بێ	ئەمجا بێ فرمێسک نابێ؛
هەر خەمە و هەر هەناسە،	یادە و ئەندێشە و تاسە
شیعری تۆ، گشت نموونە،	ئاوی سەرچاوەی ڕوونە،
سەربەست ئەڕوا و خوڕەی دێ؛	ئەمیان لە کوێ، ئەو لە کوێ؟
ئەم شیرینی، ئەو تاڵی،	ئەم فەساحەت، ئەو لاڵی،
ئەمیان ئاوازەی شادی،	ئەویان نووزەی بەربادی
بەڵام بولبول! ئازایی	ئەوەیە نەبی بایی،
بەم بەهرە و بەم هونەرە!	ئەگەر یەزدانی گەورە
لەو نیعمەتەی پێی داوی،	تۆزێکی نەک تەواوی
بەم شاعیرە هەژارە	ڕەوا بدیایە، دیارە،
منیش لە تۆ زیاتر،	پەسەندکەر و گوێ لێ گر،
سەری بۆ کەچ ئەکردم،	سوجدەی ئەبرد، وەک بردم!
***
منیش دەروونم شاد بێ،	ملم لە بەند ئازاد بێ،
دەور و پشتم گوڵزار بێ،	عومرم یەکسەر بەهار بێ،
بەرەڵڵا بم، باڵدار بم،	دوور لە مەینەتی شار بم،
پەرداخی ئاوم گوڵ بێ،	جێی حەسانەوەم چڵ بێ،
خواردنم، جل و بەرگم	بە ئابڕووم، خوێنی جەرگم
نەبێتە ماڵ لە سەرم،	بێ منەت بێ و بێ شەرم،
دڵم ئەوەندە مەست بێ،	کونجێ نەبێ کە پەست بێ،
عەشقم وەک عەشقت پاک بێ،	پڕ لە هیوا و ڕووناک بێ،
ئەبەدی بێ و پڕ جۆش بێ،	ئەوەندەی هی تۆ خۆش بێ
منیش ئەی مەلی پیرۆز،	بە یەک چریکەی پڕسۆز،
بەستەی وات بۆ ئەخوێنم،	کە جوان جوان بلەرزێنم،
ڕووی کام گۆم شین و مەنگە،	کام درەخت شۆخ و شەنگە!
کام شاخ کە سەخت و بەرزە،	بیخەمە بوومەلەرزە!
کام ئاسمان بێ بنە،	ناخی پڕ کەم لە شنە!
یا کام دەریا زۆر قووڵە	بنی بخەمە جووڵە!
بەڵام، داخی داخانم،	من مەل نیم و ئینسانم!
لە دڵ، لە مێشک، یەزدان	بەخشیویە بە ئینسان
چەشنێکی زۆر لای ڕەش بین:	بۆ دنیای گیان، دنیای ژین!
ئێمە عومرمان تا سەر	ئەندێشەیە و دەردی سەر؛
ترسە و تاسەیە و پرسیار	یەک لە شوێن یەک: سەد، هەزار:
بۆ چی زاین؟ کەی، چۆن ئەمرین؟	چیمان لێ دێ کە مردین؟
چی ڕاستە؟ چی درۆیە؟	کام شت ئەنجام؟ کام هۆیە؟
یان تەنانەت بۆچ ئەگرین؟	فرمێسک لە چاو بۆچ ئەسڕین؟
ئیتر لەم چەشنە پرسیار،	یەک لە شوێن یەک بە قەتار:
ئەمیان یەخەمان ئەگرێ،	جوابی ئەممان پێ نادرێ،
ئەوی تر دێتە پێشێ	وردورد گیانمان ئەکێشێ!
***
ئەی بولبول! هەژار خۆمان،	بێ دەستەڵات، پڕ گومان،
بە دەشتی ژینا وێڵین،	لەو جێگایەی جێی دێڵین،
هەچ کوێ ئەچین بیابان تر،	جێگای ترس و گومان تر
ئەی وەستای بەستەی شیرین!	ئێمە هەتاکو ئەمرین،
یا ئەپرسین، یا ئەگرین،	ئیتر چلۆن بخوێنین،
وەک تۆ، وەک گشت سەرخۆشێ	پیاڵەی دڵخۆشی نۆشێ؟!

جیلوەی شانۆ

لە جەرگی پەردەوە تک تک دڵۆپی عوود ئەڕژا،
بە نووکی تەئسیری
تەرەب ئەهاتە خرۆش، تالعی سروور ئەپژا!
بە ئاهی دڵگیری:
کەمان - شەهیق و زەفیری فریشتەیی ئەلحان -
ئەکەوتە ناو دڵی مردوویش هەناسەیی هەیەجان!
 
نەوایی مۆسیقی،
کە مەخرەجی سیحری
تەلێکە پێئەکەنێ یا کونێکە حوزن ئەگری،
بە سۆزی تەشویقی،
 
مەتاعیبی گوزەران،
هێواش هێواش ئەتکێتە دەروونی نیسیانێک
کە ڕەمزی لەززەتە، میفتاحە بۆ تەلیسمی ژیان،
ژیانی ئینسانێک!

***

لە پڕ کە باڵی ڕەشی هەڵبڕی قەلی پەردە:
پەریی جوانی، فریشتەی سەمایی نادیدە،
لە عەرشی شانۆدا
بە عیشوە پەیدا بوو:
نیگاهی مەست وەکوو شوعلەیی هیدایەتی سەودا
تەبەسسومی موتەوالی شیفای هیوای مردوو
ئیشارەتی هەموو نوتقی فەسیح و ئەلحانی
وەکوو کیتابی موقەددەس بڵند و ڕۆحانی!
 
بە سنعەتێک ئەلەقێ پووزی وەک ستوونی سپی،
وە پێی بچووکی مەهارەت لە ئەردی زەربە ئەدا،
بە دڵ بوایە زەعیف بوو مەتانەتی دنیا
لە ژێریا ئەتەپی!
 
چ جوان دوو باڵی بلوورین وەکوو لقی مەڕمەڕ
نەرم نەرم ئەلەری،
شەپۆلی لێ ئەوەری
شەپۆلی سنعەت و ئیلهام، شەپۆلی جیلوە و فەڕ!
کە چاوی ئاسمانی
لە بەحری بێ بن و دوڕڕی خەیاڵی بەرز ئەبڕی،
ئەکەوتە لەرزی لەتافەت لەرانەوەی جوانی:
لەشی لە کوڵمەوە تا سنگی نەرم و مەمکی خڕی،
کوڵم کە میوەیەکە ئاڵ و مزری سەرلقی لەش
وە نەرمی سینە کە لانەی خەوێکە یەزدانی
- خەوی عیشق، گڕی عیشقی هەمیشە گرپە و گەش! -
وە گۆی مەمک کە تەماس و گوشینی وەک دوگمەی
ئەلەکتریک، ئانی
ئەخاتە سەر ڕەگی لەش کارەبایەکی ئۆخەی!
دەمێک ئەبوو بە شنەی با، بە ڕەوتی نەرم و نیان،
دەمێک ئەبوو بە پەڕێکی خەفیفی ئاوریشمین:
بە گەردەلوولێ حەزین
ئەکەوتە بەر جەرەیان بێ قەرار و سەرگەردان!
سەما، سەمای سنعەت:
حەیاتی جوانی، جەمالی بزووتن و گیانی
وجوودی عیشوە و ناز،
لە خواوە بەهرەیەکە پڕ بە پێستە بۆ ئافرەت؛
ئەویش بە سەد ئیعجاز
زیای سروور ئەڕژێنێتە ژینی ئینسانی!

***

فیدات ئەبم ژنی جوان، ئەی جەمالی سنعەت کار،
بەڵێ! دەلیلی سەعادەت ئەخەیتە پێش ئەنزار،
بەڵام هەموو تاوێ
دەوام ئەکا... لە پڕێکا وەکوو مەلی ئاوات
کە تۆ فڕییت هەیهات!
ئەویش لە پەردە ئەپێچرێ، نیشانەیەک، ناوێ
لە تۆ بمێنێ: پەنایە بە خاترەی مەئیووس،
وەلێ لە ئەو، لە سەعادەت: سفر... سفر... ئەفسووس!

بۆ گەورەیەکی شیعردۆست

شیعری جوانت ئەوێ؟ قوربان، شیعری جوان؟	شیعرێک گەشە و زەردەخەنە با بە ژیان!
شیعرێ چەشنی ئەستێرە بجریوێنێ،	ڕوون بێ، ناخی دەریای دەروون بنوێنێ،
وەک بولبولی ناو هێلانەی گەرم وگوڕ،	ئاسوودە بێ و بەستە بڵێ سەرومڕ!
شیعرێ کە وەک ساوا نازدار و جوان بێ	خۆراکی گۆشتی دڵ، شیلەی ژیان بێ!
شیعرێ کە هەر دەنگێکی زرنگەی زەنگ بێ	هەر کەرتێکی نەخشێکی ڕەنگاوڕەنگ بێ!
شیعرێ گیانی تیا بێ و بژی و ببزوێ،	زوبانی دڵ بزانێ و باش پێی بدوێ
قوربان، ڕاستت ئەوێ من و شیعری وا	چەشنی عەجەم ئەڵێ «کوجا مەرحەبا!»؟
لە پێش هەموو شتێکا چونکی کوردم،	چۆلەکەی ناو هەزاران داوی وردم،
باڵی فڕین، دەنووکی هاوارکردن،	زیاتر چەقۆم نزیک ئەخا لە گەردن!
بولبولیش بم مادام قەفەسم تەنگە،	زمانم لاڵ، نەغمەی شیعرم بێ دەنگە!
جگە لەوەش لە هەموو شت خراپتر:	دڵ خاڵییە، کوورەم تیا نییە ئاگر،
پەڕەی دڵێ زامدار نەبێ بە تیری	خوای دڵداری، زوهرەی جوانی زنجیری
لەگەڵ ڕیشە و ڕەگی نەئاڵۆزابێ،	دڵێ پیریی خۆی لێدابێ و ڕزابێ...
ئەو دڵە، کەی جێگای پەریی ئیلهامە؟	گۆشتی بێ گیان خۆی کامە، شیعری کامە؟
لە پاشانا، قوربان ڕەنگە بزانی،	مەئموورێکی بچووک، وەک من، ژیانی
گەردن کەچی نانە، حوکوومەت، نانیش	بۆی ژەم بە ژەم حیساب ئەکا بەپێی ئیش!
تا شان و مل وەک قەیدی کۆن تۆز نەگرێ	ئیش بۆ میری، سەما بۆ ژووردەست نەکرێ
تا ماندوو بوون، نا کفرم کرد، تا مردن،	کەی بۆ مەئمورر ئەلوێ، قوربان، نان خواردن؟
مێشکێ ئاوا دەردی سک ئەندێشەی بێ،	لە ناو دەریای ئیشا گێرە و کێشەی بێ،
کەی چاو بە دنیای جوانییا بگێڕێ،	هەرچیی بینی بیخاتە پێنج شەش دێڕێ؟!
ئەمجا، قوربان، هیوام هەیە لە «گۆران»	ئیتر داوا نەکەن هەڵبەستی جوان جوان!
بەسەر شیعرا کەسێ زاڵە سەربەست بێ،	بەرەڵڵا بێ، بە عارەقی عەشق مەست بێ،
بۆ من وەها ئەلوێ ئیتر خامۆش بم،	با لە مەیدان ون بم و فەرامۆش بم!

بۆ سالم

بە یادی تۆ ئەگرێ دەستی عاجزم خامە
دەهایی ڕۆشن و بەرزت ئەگاتە ئیمدادم،
هونەر نییە کە ئەناڵێ ڕوبابی ئینشادم،
تەزەککورت سەبەبی سانیحات و ئیلهامە!

لە دائیرەی سەلەفا ئەی قەریحە ڕوون و ڕەوان،
کەسم نەدی کە وەکوو تۆ خوڕەی بێ ئاهەنگی،
بە حوزنی پڕ لە بەدیعە وەکوو کەلیم گریان،
ئەگەرچی وێنەیی حافز بە غەلغەلە و شەنگی...

لە ئاسمانی فەخردا شیعر بوو باڵێکت،
ئەوی ترت بە تەبیعەت شعووری میللی بوو،
لە شەوقی حوسنی بتێ بوو ئەگەر خەیاڵێکت،
ئەوی ترت خەم و عەشقی وەتەن مەئالی بوو.

نەبوو فەڕی لە نیگاهی غەریبتا تاران،
سەریر و ئەفسەری شاهیت ئەکرد فیدایی وڵات،
کە کەوتە پەنجەیی غەدر و جەور زەویی بابان،
بەقەد غەدر غەزەلت وت، بەقەد جەور ئەبیات!

وتت بە حەزرەتی نالی ڕەفیقی دەربەدەرت:
«خەیاڵی عەودەتی موڵکی ئەسیر نەخەیتە سەرت
زەلیلی نەجم و هیلالە، شەوە سلێمانی
غورووبی کردەوە ڕۆژی شکۆهی بابانی...»

بنوو لە قەبرە کەتا موستەریح بە ئەی سالم،
لە تۆ کوردترە ئێستا نەزان هەتا عالم!

دەروێش عەبدوڵڵا

بە ڕەنگی زەرد و شێوەی دەست و شمشاڵی کزا، دەروێش!
حەزم کرد بەستەیەک ببیەم سەراسەر حوزن و ماتەم بێ،
لە سیماتا بەدیم کرد هەیکەلی عومرێکی حەسرەت کێش،
وەها دیارە کە بەختت ئاشیانی بولبولی خەم بێ!

بەڵێ، دیارە، لە ناو قەومی بەسیتا قەدری سنعەتکار
وەکوو عەکسی قەمەر وایە لە ناو حەوزێکی لیخندا،
بەڵام تەختی ڕوفاهـ و تاجی حورمەت میللەتی هوشیار
بە ئوستادێ ئەدا وەک تۆ لە ناو شمشاڵی کون کوندا

سەحەر بێنێتە گریان و قسە، سیحری پەریی نەغمە!
برای دەروێش! ئەزانم بۆ مەعیشەت وێڵ و ئاوارەی،
بە زەهری ناعیلاجیتە لە ناکەس ویستنی لوقمە،
بە مردنتە کە گوێی ناشی ئەخنکێنێ خرۆشی نەی!

بەڵام چی بکەین لە ناوچاوی ڕەشی بەعزێ زەکای گەورە،
وەکوو تۆوی گوڵی دەم با لەسەر بەردێکی ڕەق ئەڕوێن،
ئەگەر خیلقەت نەسیبی عومری تۆی مەحکوومی ئەم دەورە
نەکردایە، خوا عالم، لە کام عەرشت ئەسوو داوێن؟!

نە حەرفی مەکتەبێکت خوێند، نە ئوستادێ پەلی گرتی،
سیرف بەرزیی زەکا ئەم سنعەتەی فێر کرد بە شمشاڵت،
هەموو وەزنێکی گۆرانی، لە توولانی هەتا کورتی،
بە سەرپەنجەی هونەر کردت بە دیلی کۆششی زاڵت!

***

ئەوەندەم بیست لە مۆسیقا خرۆشی ڕۆحی بێگانە
میزاجی کوردەواریم تێکچووە، دەروێش عەبدوڵڵا،
دەخیلت بم دەسا بەو لاوک و ئای ئای و حەیرانە
شەپۆلی زەوقی میللی پڕ دەروونی مات و چۆڵم کە!
لە بیتهۆڤن گەلێ زیاتر بە ڕۆحم ئاشنای، وەڵڵا
دە ئەی دەروێش سکاڵایەک لەگەڵ ڕۆحی کڵۆڵم کە!

هەڵبەستی دەروون

هەرچەن ئەکەم ئەو خەیاڵەی پێی مەستم،	بۆم ناخرێتە ناو چوارچێوەی هەڵبەستم!
لێکدانەوەی دەروون، قسەی زمانم:	بۆ چی وەها دوورن لە یەک؟ نازانم!
ئەمویست دەروون بکرایەوە وەک تۆمار	دەرکەوتایە دنیای جوانتر لە بەهار،
دەرکەوتایە: ئاوات، هیوا، خەوبینین...	پرشنگدارتر لە ئەستێرەی قوبەی شین!
دەرکەوتایە: مانای مەنگی دەریایی،	کە نەرمەبا لە ڕووی ئەدا ئەسپایی
دەرکەوتایە ئەو دنیایە کە شیعری	بێ فرمێسکە و زۆرتر لە فرمێسک ئەگری
زەردەخەنەی بێ ئاوێنەی دەم و چاو	تیژگێک ئەدا ڕووناکترە لە هەتاو!...
بەڵام ئەفسووس! کە ئەو شیعرە جوانانە	باڵدارێکن جێ ناهێڵن هێلانە،
لە ناوەوە ئەجریوێنن، ئەخوێنن	هەرگیز قەڵەم بە کاغەزا ناهێنن!

جواب بۆ جەناب

ئەی «ژیان» پاش شکایەتی دووری؛	ماچ کە چاوی جەنابی شێخ نووری!
ماچ کە چاوی بە تاسەوە، کە جەناب	دەرسی ئەووەڵ گەیشتە خەتمی کیتاب!...
ڕستە شیعری ڕەواج و قیمەتدار،	باوکی تۆ بوو بنێری بۆ بازاڕ،
ڕاستە ئێستەش بە دۆسیە و دەفتەر	داخراوە لە مێشکی شەش دەر...
لاکین ئاخۆ چ شاعیرێکی تر،	شیعرە پیشەی بە دائیمی، سەرومڕ؟
باوکتە، تۆی، منم، ئەمە یا ئەو	هەوڵی: نانە بە ڕۆژ و شیعرە بە شەو
چارەنووسی بەشی ئەزەلمان، داد،	پیشەیە کە شیعروتن: بەرباد!
«مع ما فیه» تەبیعەتی شاعیر،	نە وەزیفە و زەروورەتی قاهیر،
نە بڕینی زمان و پەل بەستن	بولبولی مەنع ئەکا لە مەیلی وتن!