عەقیدەی مەرزیە/مبحث الٲیمان بالقدر خیره و شرّه

by مەولەوی تاوەگۆزی

←مبحث الرؤیة

عەقیدەی مەرزیە  (1860)  by مەولەوی تاوەگۆزی مبحث الٲیمان بالقدر خیره و شرّه

خاتیمة→

قیسمێکیان ئەمە کە باوەڕ بکەین	«سَبَقَ فی عِلْمْ خالِقِ الكونَين
ما يفعلُهُ آحادُ العِبادْ	مِنْ خَيْر شرِّ، غَیّ ٲو رَشادْ،
وَ ما يَجازی العِبادُ عُلُيْهِ	وَ كَتَبَهُ وَ احْصَاهُ لَدَيْهِ
مَتي؟ قَبْلَ انْ يُخْلَقَ الٲنام	جُفَّتِ الصُّحُفْ، رُفِعَ الٲقلام
وَتَجْری الٲعمالُ علي ما سَبَق	فی كتابِهِ وَ عِلمِهِ الحق»
عیلمی بێ تەبدیل، تەقدیر بێ تەغییر	««مايُبَدَّلُ ...» ٳليه يشيرُ»
عیلم و ئیرادەی باریی بەرز و پەست	هەر چلۆن بە بوون هەر شەیئێوە بەست
جەهل و تەخەللوف موراد مەحاڵە	هەر دەشێ بوێ بەو تەرزە و حاڵە
وەرنە لە عەدەم ئەزەلیدا ما	«مَنْ يُوجِدُهُ؟، بَلْ فيهِ داما»
«لكِنْ فی لَوْح المحوِ والٳثبات»	بۆ ئەمە کەس دەرک عیلمی حەق نەکات
بەعزێ بە موتڵەق نویسیاگە	قەیدی لە عیلمی حەقدا کریاگە
«هَذا سَعيِدً» کەچی «قَدْ يَشْقی»	«ذا شَقِیّ» کەچی «يَسْعَدْ وَ يَرْقی»
لەبەر ئەوە ئەمر وەلی سەقەتە	کەشفیچی ڕاسە و کەچی غەڵەتە
بۆ بەعزێکیچ هەس شوقووقی تەعلیق	ئەر وابێ وەها، وەر نە وا تەحقیق
بۆ مەحو و ئیسبات، بۆ ئەم تەوزیحە	«يمحُوالله مَا يَشا» سەریحە
«فَمِنْ جهَةِ عِلْمِهِ الٲعْلَمْ	عَرَفْتَ القَضا كُلُّهُ مُبرَم»
ئەجەل یەکێکە لە ڕێ لا نەدەی	مەقتوول مەییتە بە ئەجەلی خۆی
ڕزقت مەعلوومە و ئەم کەلامە سیدق:	«هُوَ الرّزاقُ، وَالحَرَامُ رِزق»
نە کەس لە ڕزقی خۆی مەحرووم دەوێ	نە کەس ڕزقی کەس بۆی هەڵدەکەوێ
هەر کەسێ ئی خۆی دەخوا و دەنۆشێ	حەڵاڵ یا حەرام ئی خۆی دەپۆشێ
کەسێ ئەر ڕەزا وەر ناڕەزا وێ	هەر دەوێ هەرچی حوکمی قەزا وێ
ئەر قەزا نییە بۆچ ئەم پەڕەوپەڕ؟	وەر قەزا هەیە «فَٲيْنَ المَفَرّ؟»
ئەر ڕازیی، دانیش، وەرنە بێ بڕۆ	لەم جیهەتەوە تەی وێ گفتوگۆ
«وَمِن ذی الٲخری كما تَحَقَّق	عَرَفنا بَعْضُ القضا مُعَلَّقْ
نفِرّ مِنْ ذا القضا بالرِضا	بذاك القَضا ٳلی ذا القضا
ٲلَيْسَ قولَ الٲميرِ عُمَر	«نَفِرّ مِنَ القدَرْ لَلقَدَرْ»
قەزای دوعا ڕەدد قەزای بەڵایە	قەزای عەنبەر دەفع قەزای وەبایە
لەو ئیحسانەوە عومرت زیادە	بەو چاکە عومری دوشمن بەربادە
ئەو چشتە دەکا عومری پێی کەمە	ئەویانە سەبەب نەگبەت و غەمە
فڵان چت مایەی گرانی دەوێ	زینایە باعیس وەبا دەکەوێ
بۆ «مَوتی» دوعا و سەدەقەی جاری	باعیسە بۆ عەفو حەزرەتی باری
«وَقَدْ فَسَّروا للّذی وَعی»	«لَيْسَ للانسان ٳِلّا ما سَعی»
«مَنسوخة فی شرعِنا القويم»	یا بووگە بۆ قەوم مووسا و ئیبراهیم
ئەمما ئوممەتی حەزرەت مەرحوومە	دەرحەقیان ڕەحمەت خودا مەعلوومە
یا بۆوە مەییت لێی ناوێ خائیب	«ٳذ النّاوی لَهْ عَنْهُ كالنائِب»
بۆ وسوولی ئەو نەفع و سەوابە	حەدیس و ئەسەر زۆرن وریا بە
لە دوو قیسمەکان قیسمی سانیمان	ئەمەتە بێرین هەموومان ئیمان:
حەق خالیقی فیعل عیبادە یەکسەر	ئەر کوفر ئەر ئیمان، ئەر خەیر ئەگەر شەڕ
لە حەددی ئیمان کوفریچ هەم بزان	یانی: «الكفرُ عَدَمُ الٳيمانْ»
خەیر «ما يَصْلُحْ بِهْ حالُ الرَجلِ، ٲوْ	يرغَبْ فيه الكُلّ»، شەڕ خیلافی ئەو
کوللی واحیدێ لەمانە هەردوو	«إِما مُطلقّ أو مُقَيَّدُ»
«مرغوبّ فيهِ» وْ «عَنهُ بالمرّة»	یا بۆ یەکێ خەیر بۆ یەکێ شەڕە
خەیر ئوخرەوی هەس بۆت بکەم بەیان	وەک نەجات لە نار، دخوولی جینان
موشاهەدەی نوور جەمالی ئەحەد	موتاڵەی کەمال جەلالی سەمەد
ئەو نەوعی کەوا دونیەوییەیە	چوارن، یەکێ نەفسانییەیە
ئیمان و حوسنی ئەخلاق و حیکمەت	شەجاعەت و جوود، عەدالەت، عیففەت
دووەم جیسمانی هەروەکوو سیححەت	جەمال و توولی عومر و عیبادەت
سێیەم خاریجی وەبێ قیل و قال	وەک ئەهل و نەسەب وەک جاهـ و ئەموال
چوارەم جەمعە، زەریف بیدە دڵ	«بَيْنَ الاسبابِ» خاریج و داخڵ
وەک ڕوشد و دەوام تەسدید و تەوفیق	«كذالِكَ الشَرّ» تەقسیم بەو تەریق
«لَا حَوْلَ وَلا قوَّةَ إلّا»	بالله الباریِ العلیّ الأعْلی
مِنْكَ بكْ مَعَكْ فيكْ إلَيكَ السَّيْرْ	فَقِنا الشّرورْ وَأوْلِنا الخَيْرْ
و ارزُقْنا صَبراً عَلی بَلائِكْ	وَحَمْداً رِضیً علی قضائِكْ
أغْنِنا فَضْلاً عَمَّنْ سِواكا	أعْطِنا كُلّا مَنَّ لِقاكا»
ئەمتە کە زانی لەم سەر تا ئەو سەر	ئەمجار بزانە ئیمان بە قەدەر
«إسْتَلْزَمَ العلمَ بِتوحيدِ الذات	كَمَا استلزمَ العِلمَ بالصِّفات
و بكَمالِ الصنع و الأفعال	وَ بأنّهُ إليهِ المآل»
ئەو وەختە کە خۆت ئە گوناح دەخەی	لەوێ و دوایچ تا تەوبەی لێ دەکەی
جەوازی نییە هەم مەنێرە سەر	ئیحتیجاج کردن بە قەزا و قەدەر،
«سَبَق فی العلم» بۆ وە دەسم برد	«كُتِبَ فی اللوح» منیچ بۆ وەم کرد
دەفتەری عیلم و لەوحت لەبەر بوو؟!	غەمت هەر جەهلی ساحیب دەفتەر بوو؟!
گروفتاری نەفس ئەممارە خۆتی	شەل و پەت دەکەی هەی شێتی پەتی!
جائیزە بەعدەز تەوبە بدەی دەم	ئەمما بە ئەدەب هەر وەکوو ئادەم