سوڵتان ئیبراهیم و نۆشافەرین/45

by خانای قوبادی

←44

سوڵتان ئیبراهیم و نۆشافەرین  (1765)  by خانای قوبادی 45. ڕزگارکردنی شای فەرەنگ لەلایەن شازادەوە

46→

فەرما کە خەیمەی زەنگ غارەت کەردن	ئەسڵەحە و ئەسباب تەمام ئاوەردن
دیشان قاتب شا نە مەیدان کەفتەن	جەسەر تا دامان هوون پێدا ڕەشتەن
شازادە جە ئەسپ هەم ئاما بەوار	چەنی قاتب شا ئاما بە گوفتار
سەر قاتب شا بشۆران بەهەم	بەڵکو خواوەند چەنیش بۆ کەرەم
وەزیرو نەدیم دەردەم بەردشان	داخڵ بە سەرای شاهی کەردشان
شازادە لوا وەخەیمە و خەرگا	وەلای نازاران شۆخ دڵڕوبا
قاتب شا نەوجا واتش وەزیران	ئینە چ کەسەن ئیمداد کەرد پێمان
هەڵمەت و زۆرش شێر ڕووی جەنگەن	بێ خۆف نە سپا و نیش خەدەنگەن
ئێد خاسەن ئەو شێر باوەرووم وە شار	مێهمانداری کەم شازادەی سالار
وەزیر وات ئەی شا ساحێب عەدڵ و داد	جانشین جای پادشای کۆهزاد
مەعلوومەن ئەو شێر ساحێب هونەرەن	مەعلوومەن ساحێب تاج و ئەفسەرەن
بەتاج و تۆمار بە شێوە شێوە	نیشانەی شاهی تەمام ها پێوە
شا وات ئەی وەزیر دانای نامدار	بشۆ بەخدمەت شازادەی سالار
وەزیر ئێد شنەفت هۆرێزا وە پا	یاوا بە خدمەت شێر کینە خوا
عەرز کەرد شازادە ئێدەن تەمەنا	تەڵەب کار تۆن مەلیک قاتب شا
سا کە ئێد شنەفت شازادەی سالار	وات بە خان محەمەد یار وەفادار
شازادە و یاران شای نۆش ئافەرین	ماهـ زەڕئەفشان شۆخ نازەنین
داخڵ بە حەرەم سەرا کەردشان	تەشریف بە حوزوور قاتب بەردشان
یاوان بە باڵین نیگا کەردن لێش	دیشان شێوەی مەرگ عەیان بییەن پێش
ڕووی زامش تکەی زووخاو ڕێزەن	ڕۆحش جە هەستیی تەن جە گورێزەن
شازادەی سالار شی وە باڵینش	تەکیە کەرد بازوو نە ڕووی سەرینش
وات ئەی پادشا خەیاڵت چێشەن	ڕاست بواچە پێم دڵ جە ئەندێشەن
واتش شازادە مەتڵەبم ئێدەن	چون فەرزەند وێم ئومێدم پێتەن
من وێم مەزانووم ڕۆحم پەڕ کەندەن	عومرم جە دنیا وە نەفەس مەندەن
وەسیەتم ئێدەن بەعد ئەز مەردەنم	جە دمای مەردەن دەفن کەردەنم
شازادە تۆ وێت چەنی وەزیران	تەمام ئەهل شار دانا پەزیران
گردین وەیەک بار وە بێ مواسا	بشۆن وە مەسجێد خانەی کلیسا
کناچەم خورشید شای عاڵەمگیرەن	عاڵەم جە سەوداش بەستەی زەنجیرەن
تۆ بەلوتف وێت بە فیرۆزیی بەخت	سەرئەفراز کەری ئەو بە تاج و تەخت
ئەهل فەرەنگ پێش یەکسەر بۆ تەسلیم	هیچ کەس نەئەمرش نەبۆ لام و جیم
بەوێنەی شاهان فەرمان ڕەوا بۆ	ئەو نەجاگەی من وە پادشا بۆ
بغەیرئەز خورشید شۆخ دڵ پەسەند	فەرزەند نەدارووم جە دنیای پڕ فەند
وەختێ کە یاوا بە تاج شایی	حوکمش ڕەواج بی بە دڵروبایی
ئەوسا جەو دمدا تۆ وێت مەزانی	ئەڵبەت سەرئەنجام کارت مەوانی
ئەگەر مەیلت بۆ شۆخ دڵپەسەند	تۆ بە سەلالەی بکەری پەیوەند
بە ئەمر بێ چون حەیی لایەنام	قاتب فەنا بی، عومرش بی تەمام
شازادە و یاران ئەهل شار تەمام	کارسازیی دەفنش کەردن سەرئەنجام
واتشان ئەی شا شازادەی سەروەر	وەسیەت قاتب تۆ بە جا باوەر
وات بەخان محەمەد حەمید هەردووشان	باوەران وەی جا ماهـ زەڕئەفشان
یاران بەفەرمان شازادە ویەردن	شین نازاران وێشان ئاوەردن
ڕووکەردن وە شار جە کووچە و بازار	ئامان وەسەیران تەمام ئەهل شار
دمای ئەی شۆخان بەلارە و لەنجە	کان جەواهێر خەرامان گەنجە
خورشید جە خورشید وێنەی خوەر ئیوار	شەوقش پێکا نوور نەو ماوا و دیار
کەمەر بەست بەدین موعجیزەی عیسا	بە شۆخ و شەنگی شی پەی کلیسا
بەتەرکیو ئەندام سەوڵ خاتر تەڕ	تەشریف بەرد وە بان تەخت ساف زەڕ
شازادە جەلاش مدرا وە پاوە	کەماڵ و هۆشش نەمەند جەلاوە
سۆزیا جە عەشق خورشید تابان	هاوەختەن بەرشۆ قەلب شیرین گیان
خورشید کە زانا شازادەی سەرمەست	عەقڵ و هۆش و فام بەرشییەن جە دەست
دەست دانە باهۆی شازادەی دڵڕێش	ئاوەرد وە سەرتەخت بە هامڕاز وێش
وەزیر و نایب چەنی ئەهل شار	ئاوەردن پەرێش تاج زەڕنیگار
شازادە تاجش وەبێ مواسا	گرت بە دەستەوە پەیاپەی بۆسا
نام خودا بەرد پەی خورشید شەرق	وات موبارەکت نیا وە ڕووی فەرق
کەمەر گەوهەر جە کەمەرگاش بەست	شازادە هۆشش یەک جار ببی خەست
نیگاش مەکەردن سەرداران سەف	زانان کە هۆشش بەرشییەن نەکەف
خورشید نە پەردە کەرد نیگای باڵش	زانا کە ڕێزان یاد و کەماڵش
وات سەرگەردت بام شێر عەرسەی جەنگ	نام مەردیی وێت نەدەری جەسەنگ
سەرئەنجام کار مەکێشی تانە	مەبی وە ڕێسوای دەورو زەمانە
هەم وێش بەی دەستوور گرفتار بی پێش	مەلوول بی چوون لوول زوڵف تار وێش
بە پەنهانی وێش ئەسرین کەرد جاری	بێزار بی تەمام جە شەهریاری
شێر دوو چەندان موبتەڵا بی پێش	پەشێو چوون لوولیی تای کەڵافەی وێش
شێر دڵاوەر زانا بە کارش	عاشقەن بە شەوق شێوەی دیدارش
چەنی شازادە ماهـ فیرووز بەخت	نیشتەبێن وە هەم ئەو جە بان تەخت
وەزیر و ئەعیان ئەفسەر وەلاوە	نە پای تەخت شام دران وە پاوە
ئاوەردن وەبار دانەی بێ مەدار	ئەشرەفی بەسەنگ تەڵا بە خەروار
نە فەرق دوڵبەر نێسار کەردشان	نامش جە تۆمار شاهی بەردشان
شیرین شەربەتان موبارەک بادی	وەنۆشان تەمام بە دڵگوشادی
ساقیی سیم ئەندام بادەی مەی بەکەف	مدران وێنەی گوڵ نە دەوران سەف
شای خورشید سەندش پیاڵەی بادە	بە غەمزە سپەرد بەدەس شازادە
شێر دڵاوەر زانا مەیلشەن	گرفتار بییەن سەرتوفەیلشەن
نەجا هۆرێزا شازادەی دڵتەنگ	جام سەندش جەدەس شازادەی فەرەنگ
هەر وەقت نۆش مەکەرد پیاڵەی جەدید	مەوات بەعەشق دیدار خورشید
خورشید مەواتش گیانم نۆشت بۆ	پەژارەی دەوران فەرامۆشت بۆ
ساقی سیم ئەندام ئاوەردش بادە	مەبەرد وە خزمەت پەرێ شازادە
نیگا کەرد بە جام شۆخ جام جەمین	ئیشارە کەردش بە نۆش ئافەرین
هەم جەنەو ساقی پیاڵە پڕ کەرد	بە دەست شیرین فەرەنگی سپەرد
دیسان کە فەرما جام زەڕ نیشان	کەردش تەعاروف ماهـ زەڕئەفشان
شیرین بە لەنجە دەس کێشا پەی جام	جامش سەند جە دەست شۆخ دڵارام
نۆشا وات بەیاد تاق ئەبرووی یار	یەعنی خان محەمەد یار وەفادار
جەدمای بادە گوڵبانگ یاران	هۆرێزان وە پا شای وەفاداران
شازادە و یاران هەم نۆش ئافەرین	ئامان وە مەنزڵ وێشان بە تەمکین
نۆش ئافەرین وات شازادەی سەروەر	ئارەزووی خورشید ئاما بەنەزەر
چێهرەی گوڵ ئاسای خورشید عاڵەم	من وە بێ نێقاب بوینام وە چەم
مەعلووم بۆ جەلام شێوەی جەماڵش	چ تەرزەن ڕەونەق فیرۆزەی خاڵش
شازادە واتش ئەی دڵئەفرووزم	ئەی دیدار تۆ ڕەوشەنیی ڕووزم
هەرچەند ئەو غەنیی تاج و ئەفسەرەن	شێوەی تۆ سەد بار جەو زیاتەرەن
ئەرچێ ئەو نازدار نەتەخت شاهەن	تۆ وێنەی خوەری ئەو وێنەی ماهەن
شای نۆش ئافەرین خەندە کەرد بە ناز	واتش شازادە شێر سەرئەفراز
ئەی حەرف و ئەی ڕاز چۆنم پەسەندەن	بەوێم مەزانووم فامت نەمەندەن
مەزانوو مەردیت بەغارەت بەردەن	بەدیدار وێش موبتەڵات کەردەن
ئەمن کە حەکاک ڕۆزگارانم	سەرمەشق دەفتەر «کول کارانم»
ئیسە ئەی کارە زاهر دیارەن	شازادە زەلیل زوڵف نازارەن
من حەسرەتمەندم شێوە و جەماڵش	بوینام وە چەم فیرۆزە و خاڵش
مەعلوم بۆ جە من شێوەش چەتەورەن	بەی دەستوورە تۆ موتبەلا کەردەن
ئەو هەم وە ڕۆدا شێوەی تۆ پێشەن	خاترش بەتیر عەشق تۆ ڕێشەن
نۆش ئافەرین وات شازادەی خوونخوار	با بشین وەسەیر ئەو شۆخ نازار
بەڵکو بوینم ئەو وەبێ نێقاب	بزانووم چۆنەن ماهـ جەهان تاب
ساکە ئێدش وات هۆرێزان وە پا	تەشریف بەردشان بە ئەو بارەگا
تا شین بە حەرەم سەرای پادشا	ناگا کەردشان نەو جاگە و ماوا
دین کە بارەگا کەس نییەن تێدا	شنۆی دیاریش نمەیۆ پێدا
شازادە پەرسا جە خدمەتکاران	جە کۆن نازەنین شای وەفاداران
جەواب دا وەنەش شێر دڵئەفرۆز	دەستوور شاهەن تا وەعدەی هەفت ڕۆز
جە ئەوەل جلووس جە عالیجاهی	وەختێ کە یاوان وە پادشاهی
نەسەرا و حەرەم نمەکێشۆن سەر	نمەیۆن وە بان تەخت کورسیی زەر
مەشۆن وەمەسجێد خانە و کلیسا	مەنیشۆ نەوجا تاهەفت ڕۆ تەنیا
ساکە ئێد شنەفت نەوەی نامدار	وات بەخان محەمەد یار وەفادار
ئیرادەم هەوەس کلیسا دارۆم	بشووم بە ئەو جا بوینوم یارۆم
شازادە و یاران هەم نۆش ئافەرین	ماهـ زەڕئەفشان شۆخ نازەنین
شین بە کلیسا کام وێشان	شێوەی شیرین خاڵ زاهر بی لێشان
دیشان مەکانێ بیروون جە پەردە	پەردە وە باڵای پەردە ویەردە
هەفت پەردە کریان سورخ ئەڵوەنی	ئەزرەق و ئابی گوڵ گوڵ سۆسەنی
شازادە پەرسا جە خدمەتکاران	حاجێب دەرگای شای وەفاداران
واتش ئەی حاجێب ئەی پەردە چێشەن	پەردەدار کێیەن کێ نەدڵێشەن
حاجێب دا جەواب ئەی شێر جەنگی	ئینە دەستوورەن جەلای فەرەنگی
هەر وەقت پادشای فەرەنگ فەنا بی	کەسێ تەر بە جای ئەو پادشا بی
نەقاشان مەیان سوورەت مەکێشان	پەی یادگاری بمانۆ لێشان
هەر وەقت پادشای تازە بەرجا بۆ	جە دمای ئەو شا وە پادشا بۆ
بوینۆ سوورەت شاهان تازی	نەنازۆ بەتاج بە سەرئەفرازی
بزانۆ دنیا بەی تەور بێ شەرمەن	هەر ڕۆ بەرەنگێ بازارش گەرمەن
سەرفکەندە بۆ جە دونیای غەدار	پەی هیچ کەس نییەن شاهی پایەدار
عەداڵەت خاسەن، ڕەعیەت پەروەری	ساحێب هیمەت بۆ و دانا گوستەری
هەم تێدا بەستەن نەقش قاتب شا	ئەی پەردە پۆشان کەس نیگا نەکا
ئینە فەرموودەی شای گوڵعوزارەن	پەردەشان کەردەن ئەو نەپێوارەن
بەی تەور سێ پەردە کەردەنش موحکەم	تا کە بێگانە نەوینۆش وە چەم
شا وات ئەی پەردە پەردە دا نەرووش	تا من بەدیدەی زیا ببینووش
حاجب بە فەرمان شازادەی سەروەر	پەردەی نەقاشی هەوادا نەسەر
ناگا یەک خورشید ئاما بەدیدار	شەوقش خۆر بەردەن نەپەردەی پێوار
شازادە پەرسا نیگا کەرد بە جەخت	بەو مەجلیس شا بەو ئەفسەر و تەخت
وەزیران نەپای تەخت زەڕنیگار	دەستەبەدەستە مدران ئینتیزار
شا نیشتەن وە بان تەخت ساف زەڕ	شەوق مەدۆ چون شەوق فەرەیدوون فەڕ
خورشید نە سەرتەخت گرتەنش قەرار	شەوق مەدا چون شەوق شۆڵەی خۆرئێوار
ئاهیر کەفت نەجەرگ سفتەی شازادە	جەنیگای ئەو شۆخ فەرەنگی زادە
مەدهۆش بی نەشەوق نازار دڵکێش	یەکسەر شی وە باد عەقڵ و فام و هۆش
خورشید چ خورشید ڕای تاریف نییەن	نە وێنەی حووران نە چون پەرییەن
نە وێنەی شیرین شار ئەرمەنەن	نە تەرسای شار نە جە فەرەنگەن
نە چون گوڵئەندام خاقان چینەن	نە چون هومەیلا گیسوو مشکینەن
نە چون زولەیخا میسری موقامەن	پەری و جن و دێو نە سەوداش سامەن
بەی شۆخی و شەنگیی شیرین عاڵەم	دیدەی زەمانە ناوەردەن بە چەم
نییەن گونجایش سەنای جەماڵش	مانەندش نییەن فیرووزەی خاڵش
عارفان شەیدای ڕێزەی قەندشەن	شاهان گرفتار تای کەمەندشەن
دەروێش و مسکین سەر نە سەوداشەن	مورشیدان خەستەی تیغ مەوداشەن
جە ئادەم بەری سەرڕشتەی نوورەن	پەری بەهەشتەن هەم وێنەی حوورەن
ناوەردەن نەخاو دیدەی زەمانە	هەر کەس بوینۆ مەبۆ دێوانە
هەر کەس بوینۆ ئەو شۆخ شەڕجۆ	بەوێنەی مەجنوون ڕوو مەکەرۆ کۆ
هەر کەس بوینو خاڵ فلفل دانە	مەبۆ بەڕسوای دەورە و زەمانە
بەوێنەی شیرین زوڵف عەنبەرینەن	کەمتەر کەنیزش نۆش ئافەرینەن
وەلحاسڵ ئەو شۆخ نادرەی نارین	بە تەمەنای دڵ بییەن ئافەرین
ئەر بەیۆ بە زبان تەمام مووی ئەعزام	وەسف جەماڵش نمەبۆ تەمام
هەرگیز بەی دەستوور نادرەی نایاب	نەکەس شنەفتەن نە دییەن بە خواب
بەڵێ شیرینەن جە پا تا وە سەر	نییەن جە سوورەت بوتخانەی ئەخزەر
ئەبرۆ چون کەمان قەوس ئاسا سەنعەت	خەم کەردەن بە دەست قەواس سەنعەت
موژگانش بە خون دڵدۆز قاتڵ	غەزەب بێ باک عەدوو چەنی دڵ
سافیی سای گەردەن تا سەدر سینە	کەس نەدییەن مەحبووب بەی شکڵ و وێنە
خولاسەی کەلام جە سەر تا دامان	ڕژیان بە لەقای تەجەلای سوبحان
شازادە و یاران هەم نۆش ئافەرین	حەیران بین بە شەوق شۆخ گوڵ جەمین
بەو زوڵف و بەو تەرز فیرووزەی خاڵش	عاشق بین بەشەوق شێوەی جەماڵش
پەرسا جە حاجب شازادەی چینی	ئەی شۆخە کییەن بەی نازەنینی
واتش یە خورشید زەڕین کوڵاهەن	کناچەی عەزیز فەرزەند شاهەن
وێت بەستی کەمەر زونار نەگەردەن	تو وێت پادشای فەرەنگیت کەردەن
شازادەی ئەی حەرف ئاشنا بی پێش	گورێزا جەلاش ئێختیار وێش
دڵ نە دەرک هەوڵ کەماڵ تەواسا	بەر ئاما جە بەیت ماڵ کلیسا
قەرارش بڕیا سەبووری نەداشت	بار غەم حەڵقەش نەدەروون گوزاشت
تا شین بە مەنزڵ شەو دیدە بێ خاو	ئەسرین مەرێزا چون جۆش سەیڵاو
کەردش بە عادەت هەر وێنەی عیسا	گشت ڕۆژێ مەشی بە تۆی کلیسا
مەگرتش قەرار تا بە نمای شام	مەکەردش نیگای شۆخ جەمین جام
تا مودەی هەفت ڕۆژ ئینە کارش بی	نە کەماڵ و هۆش نەئێختیارش بی
جە دمای هەفت ڕۆژ جاڕکێشان وە شار	ئەهل بازاڕ کەردن خەبەردار
نازار فەرەنگ شای شیرین دەماغ	مەشۆ بە گوڵگەشت بە سەیران باغ
ئەی خەبەر بە گۆش شازادە یاوا	خەبەر وێنەی تێغ جەرگش ئەشکاوا
واتش خان محەمەد ڕەفیق گیانی	حەرفێ مەواچووم من وە پەنهانی
ئیمشەو هۆرێزە وە بێ دەردیسەر	بشین وە تۆی باغ شیرین دوڵبەر
بەڵکو بوینووم شێوەی جەماڵش	تا نەبۆ نە دڵ وەسواسەی خاڵش
خان محەمەد واتش ئەی شێر دڵجۆ	ناموناسبەن ئەی کارە پەی تۆ
نەی شەوی تاریک بەراگەی گوڵزار	ئەرکەسێ ببۆ لێمان خەبەردار
ئەڵبەت مەپەرسۆ مەکەرۆ خەتاب	فیدات بام جەودەم چێش مەدەی جەواب
ئەگەر دەست وە تیغ مەودا باوەریم	غوڵام خورشید خوون ڕێز مەکەریم
فەردا جە دیوان شۆخ چەم سیاهـ	حەرفمان چێش بۆ کەردەی ئەی گوناهـ
مەبین خەجاڵەت شەرمەندەی دوڵبەر	هەم ڕسوای عاڵەم تا یەومولمەحشەر
شازادە عەرزش تەمام قەبوول کەرد	بە ئارەزووی دڵ پەشیمانی بەرد
واتش ئەی یاران دڵ بە هەراسەن	پەنەم بواچن چێش کەروون خاسەن
بوینووم ڕەونەق شێوەی جەماڵش	تا ساکن بۆ دڵ نەفیکر خاڵش
خان محەمەد واتش ئەی شێر سەرکەش	پەڕ ڕوخ باوەر بینەر بە ئاتەش
زووبەزوو مەبۆ حازر ڕوخ جە لات	دروست مەبۆ کار هەرچێ هەن سەودات
قەبوول کەرد عەرزش شێر هونەرمەند	خۆشحاڵ بی خەیلێ تەمام کەرد پەسەند
ئاهیر نەجەرگ بوریان کەردش گەش	پەڕ ڕوخ ئاوەرد نیا بە ئاتەش
حازر بی دەردەم مورغ پڕمایە	کەفت نەخاک پای شای بوڵەند پایە
واتش فیدات بام چێشتەن موشکڵ	ئەر جەکۆی قاف بۆ مەکەرووم حامڵ
واتش ئیستێدعام ئێدەن من بە تۆ	بەشەو و بە ڕۆژ مدارات نەبۆ
تۆ بشی بە باغ ڕەوزەی دڵگوشا	بشی وە خدمەت عەبدورەحمان شا
چەنی نازەنین خاتوونەی پەری	تا بە وەقت شام وەی جا باوەری
من جە دەرووندا خەیلێ زگارم	نەشەو خاوم هەن نە ڕۆژ بێ قەرارم
تا بەدیدارش دیدە ڕەوشەن کەم	دەروون پڕ غەم وێنەی گوڵشەن کەم
بشین وە گوڵزار خورشید عاڵەم	ئەو شۆخ شیرین بوینوون وە چەم
بەڵکم بەر بشۆ غەم نە دەروونم	سارێش بۆ زامان خەستەی زەبوونم
بوینووم شێوەی بەهار پڕ گوڵ	بەرباد بۆ غوسەی پەژاران دڵ
مورغ مەرەخەس بی پەرواز کەرد نەوجا	ڕووکەرد نە ئیرەم بە فەرمان شا
با ڕوخ بمانۆ بە فەرمانبەری	بشین وە سەروەخت خاتوونەی پەری