سنڌ جي ادبي تاريخ/ڀاڱو ٻيو/34
| ←33 | سنڌ جي ادبي تاريخ (1954) by 34. سنڌ جو آفتاب ادب شمس العلماءُ مرزا قليچ بيگ |
35→ |
(از مولانا حڪيم فتح محمد صاحب سيوهاڻي)
سنڌ جي ملڪ ادب جو تاج ور مرزا قليچ
بحر معنى جو عجب در و گهر مرزا قليچ
صاحب علم و عمل ۽ صاحب فضل و ڪمال
صاحب خلق نبي هو سر بسر مرزا قليچ
عالمن جو شمس هو ۽ هو سيوطي سنڌ جو
صاحب تصنيف ذي شان اثر مرزا قليچ
صالح و مصلح هو ۽ هو صلح ڪل هر دلعزيز
عابد و زاهد هو ۽ هو راهبر مرزا قليچ
صورت و سيرت ۾ الحق بي مثال و بي نظير
هو بزرگ وقت ۽ والا گهر مرزا قليچ
عمر جو هر پير سال ۽ همت و دل جو جوان
پارسا پرهيزگار و پر هنر مرزا قليچ
سنڌ جو منهن ڪيئن مٿي تصنيف ۽ تاليف سان
سنڌ ۾ ساهت جي گهر جو کوليو در مرزا قليچ
عمر ساري صرف ڪيائين علم جي خدمت ۾ واه
سنڌ ۾ ساهت وڌايو خوبتر مرزا قليچ
هوا سندس آڏو ستارا سنڌ جا ساهت نويس
آسمان سنڌ جو شمس و قمر مرزا قليچ
هئي سنديس ڪڪ و قلم ۾ واه جا قدرت رکيل
هو وهائيندو قلم شام و سحر مرزا قليچ
سنڌي ساهت تي سندس احسان آهن بيشمار
جي ابو هو ڪو ادب جو، هو مگر مرزا قليچ
علم جا آثار ٿيا مرحوم جي اڄ يادگار
زنده جاويد آهي ۽ امر مرزا قليچ
خنده رو فرخنده خو خوش طبع خوشدل خوش مزاج
نيڪ فال و خوش خصال و خوش سير مرزا قليچ
محسن و مشفق هو سڀني تي ۽ هو منصف مزاج
صاف دل صوفي مزاج و صافتر مرزا قليچ
رحمتون رب جون هجن شل روح تي ان جي سدا
شال ماڻي لطف سان جنت ۾ گهر مرزا قليچ
سنڌ جي قديم خواه جديد اديبن ۾ مرزا جو درجو ممتاز آهي. جيتري سنڌي ادبي خدمت هن صاحب ڪئي آهي، اوتري ڪنهن بہ ٻئي نہ گذريل زماني ۾ ڪئي آهي ۽ نہ هلندڙ زماني ۾. هو سنڌي نثر جو علم بردار آهي. هن کان اڳ ۾ ننديرام، ڪيولرام، ڪوڙي مل سنڌيءَ ۾ بامحاوره ڪتاب جدا جدا مضمونن تي لکيا، پر جننهن تيزي ۽ روانيءَ سان مرزا صاحب سنڌي ڪتاب تصنيف ۽ تاليف ڪيا تن جو اندازو اهو ڪري سگهندو جنهن اهي ڪتاب نظر مان ڪڍيا هوندا. ناٽڪ ۽ ناول نويسي ۾ پنهنجو مٽ پاڻ هو. مشهور ناٽڪ نويس شڪسپير جا ڪيترا ڊراما ترجمو ڪري سنڌي ادب جي کوٽ جي پوءِ واري ڪيائين. ناٽڪ نويسي علم ادب جو هڪ مکيه جزو آهي جنهن ڏانهن اسان جي سنڌي اديبن جو توجه بلڪل گهٽ آهي مرڳو آهي ئي ڪونه. انهن ناٽڪن ۾ مرزا صاحب پنهنجي شعر سان اصليت بہ قائم رکي آهي. سنڌي ناولن ۾ زينت بلند پايه جو ناول آهي جنهن جهڙو مثال اڃا سنڌ ۾ ظاهر ئي ڪونه ٿيو آهي. قصا ڪهاڻيون ته اڪيچار لکيون اٿس. جن جو بيان اڳتي ڏنو ويندو. مرزا صاحب ڪيترا ڪتاب ٻئن ٻولين مان ترجمو ڪري سنڌي ادب جو شان بلند ڪيو آهي، جهڙا تاريخ نويسيءَ ۾ ڪتاب لکيا اٿس تهڙا جدا جدا مضمونن ۾ انساني اخلاقن تي تصنيفون مرتب ڪيون اٿس. مطلب ته جهڙي سنڌي ادب کي نثر جي کوٽ هئي، اوترو قلم کي جنبش ۾ آڻي سنڌي ادب ۾ اضٰافو ڪيو اٿس. ائين بہ چوڻ جائز آهي ته مرزا جي نثر جي عدم موجودگيءَ ۾ سنڌي نثر هڪ بيجان هستي آهي. مرزا جي تصنيف ايتري گهڻي ۽ بلند پايه جي آهي جو ماڻهو حيرت ۾ پئجو وڃي ته هن صاحب کي پنهنجي منصب کان ايتري فراغت ڪئن ملي جو هيترا گهڻا ڪتاب لکيائين. مرزا صاحب جي خدمت نہ رڳو نثر نويسي تائين محدود آهي، پر آئينده جي نسل لاءِ اها رهنمائي ڪري ويو آهي جنهن جو شڪريه قوم کي هر موقعه تي ڪرڻو پوندو. بي – اي، ايم – اي جي نصاب ۾ سنڌي هجيئي نہ ها، جيڪڏهن اهو سنڌ جو علم بردار رهنمائي نہ ڪري ها.
مرزا صاحب نہ رڳو نثر نويس هو، پر نظم ۾ يگانو هو. شعر جي سڀنن شعبن ۾ طبع آزمائي ڪئي اٿس ۽ سندس برابري رڳو سانگي ڪري سگهيو آهي. رباعيات ۾ سنڌ جو عمر خيام آهي. مرثيه گوئي ۾ ثابت علي شاه کان ڪنهن بہ صورت ۾ گهٽ نہ آهي. قصيده نويسي ۾ بي مثال شاعر آهي. قاسم قصيده جي شروعات ڪئي، پر قليچ هن جي تڪميل ڪئي.