سنڌ جي ادبي تاريخ/ڀاڱو ٻيو/03
برٽش سرڪار جي ڪوشش سان سنڌي آئيويٽا يعني ”الف بي“ سنه 1851ع ۾ مقرر ٿي، جنهن ڪري عربي ۽ پارسي ڄاڻندڙ اهل قلم جدا جدا مضمونن وارا سنڌي ڪتاب صحيح سنڌي آئيويٽا ۾ لکيو سگهندا هئا، پر لفظن جي صحيح تلفظ ڏيکارڻ لاءِ عربي صورت خطيءَ واريون سڀ اعرابون (زير، پيش، شد، جزم ۽ مد) ڪم آڻيندا هئا. تنهن کان سواءِ ”نون غنه“ وارن ڇوٽن خواه ڊگهن آوازن ظاهر ڪرڻ لاءِ ٻہ زبرون، ٻہ زيرون يا ٻہ پيش ڪتب ايندا هئا. مطلب ته آئيويٽا جي درست اکرن ڌاران ٻي سموري صورتخطي اها ساڳي ڪم ايندي هئي، جا پهرئين دور واري سنڌي ادب ۾ ان وقت جي عالمن ڪم آندي آهي. نئين دور جي شروعات وارن سرڪاري درسي ڪتابن توڙي عام واقفيت ۽ وندر جي ڪتابن مان ڪي جنسي ٽڪر هيٺ ڏجن ٿا، جن مان نئين دور جي سنڌي لٽريچر جي صورتخطيءَ جو نمونو چڱيءَ طرح روشن ٿيندو.
مثال: جڏهي سبق ياد ٿيو تڏهي پهراءِ پنهنجي هيڪجهڙي سبق واري کي ٻڌائي ۽ ان جو پڻ ٻڌي سو ڪو ته اِن کان ٻئي جو سبق چڱو ياد رهندو.
(بابنامو يعني ٻاراڻو ڪتاب سبق ٻيو جملو 20) جوڙيل ديوان ننديرام ميراڻي.
مثال2:- پاڻ کان جيڪو وڏو آهي تہ جي سامهون وڏي سر نہ ڳالائجي گهڻو نہ کلجي. جي پاڻ جيڏا آهن تن سان سرهائي ۽ ڪنورائي سان ڳاله ٻول ڪجي. ڳالائڻ جي ويلي نہ کلجي ۽ چوڻ ۾ تڪڙ نڪجي ڪيهي تي ڏمر ڪرڻ نہ گهرجي ۽ ڪو پاڻ کي چڱائي جي مت ڏي ته ٻڏجي ۽ پنهنجي ڀينرن ڀائرن ۽ سوٽن کي گهڻي پيار ڪجي. (بابنامو يعني ٻاراڻو ڪتاب سبق اٺون جملو نمبر 67 کان 70)
مثال 3:- هن ويچاري ڪهڙي تقصير ڪئي آهي. هن لفظ تي نقطا ساري ڏي ۽ ٻڌاءِ ته ڪل ڪيترا ٿيا. پرائي دهلين احمق نچي. (پهريون ڪتاب سبق ايڪيهون جمله نمبر8-10 جوڙيل ديوان اڌارام ٿانورداس)
مٿين مثالن مان روشن ٿيندو، ته سنڌي ادب جي نئين دور جي شروعات ۾ تعليمي ماهرن اسڪولن جي درسي ڪتابن ۾ لفظن جي صحيح تلفظ سيکارڻ تي قابل تحسين ڌيان ڏنو هو ۽ هجي جي طريقي سان ٻولي سيکارڻ پسند ڪئي هئائون. انهن بزرگن اهو نهايت ڪارائتو ۽ سهائيندو طريقو اختيار ڪيو هو، ڇاڪاڻ جو جڏهن صورت خطي ”عربي سنڌي“ مقرر ٿي چڪي، تڏهن عربي ٻوليءَ جي مکيه اعرابن يعني زير، زبر، پيش، جزم ۽ شد کي ڇڏي ڏيڻ بلڪل وڏي غلطي آهي.