دیوانی مەحوی/ت

by مەحوی

←پیتی ب

دیوانی مەحوی  (1896)  by مەحوی پیتی ت

پیتی ج→

-١-

دڵ لەسەر خۆچوونی پەی دەرپەی دەلیلی یارە ھات	عەقڵ و دڵ ئەی ھۆش بکە حازر، لە پیشە کارە ھات
ون بووە لەو ڕۆژەوە لێوی حەیات ئەفزاتی دی	وا دەبێ شەرم و حەیا، ئەی ئافەرین ئاوی حەیات
بۆ وەفاکردن بە وەعدی ھاتنی بمرە، وتی:	کەس نیە ئیختاری کات وا ھاتووە وادەی وەفات
تۆ کە دەرکەوتی، مەپرسە چی بەسەر دێ جان و دڵ	حاڵەتی شەونم تەماشاکە بە وەقتی ڕۆژھەلات
گەر لە تۆ دنیا بەری بوو، قەوم و خوێشت لێ بەرین	گەر بەراتی بوو، ھەموو عالەم بووە باب وبرات
((الحذر)) لەم چەرخی کەچ بازە، بە روو چەرخاندنێک	چەندە سوڵتان و شەھی کرد و دەکا بێ دەست و مات
واعیزم پرسی، یەکێ شۆخانە جوابی دامەوە:	وەعزی چی؟ سەرلنگە دەستاڕی کڕەی دەستاڕی ھات
شێخ وتوڕەی مێزەر و نەقڵ ونوقڵی ھیچ وپووچ	من بە توڕڕەی یار ئەسیرم، ئەو بە کۆڵێ توڕڕەھات
عەنبەری سارا وتم زوڵفی، نەباتی میسری لێو	زوڵفی ئاڵۆزا، وتی: لێوی کە ناوی من نەبات
ئەو نەھاتن: دەردە، داغی ئەو نەھاتن: دەردەھا	کەس بە دەردی من نەچێ، وەک من نەبێ تووشی نەھات
جوان و شیرینە دنیا ئەگەر لە روودا میھرەبان	وەردی خارە، شەھدی زەھری مارە، عەھدی بێ سەبات
گەر بتی ئێمەت نەدیوە، بۆچی دوێنێ دەتپەرست؟!	ئەی بوڕەھمەن، تۆ لەلات ئەمڕۆ کەچی وەک لاکە ((لات))
چاویان، ئەم ئەھلی دنیایە ئەوەندە برسییە	پادشاکانی بە دەمدا یەک سەری یەکتر دەبات
ئابڕوو یەکجاری چوونی خونچە، یەک دەم خەندە بوو	گەر حەیات ئەی دڵ دەوێ، شیوەن کە ((ما دام الحیاة))
بەر خودایە و بەس، لە شەیتانی شەقی، ((مەحوی)) پەنا	بەس لە غەدری شەیتەنەت پیشە مەبە بەر کەس شکات

-٢-

کەم بوو وەک ئەو دەمە، سیدق ئەم دەمە ھەم کەم بووە قات	فەرەحی نەک بە دوا بێ، غەم و ھەم ھەم بووە قات
مەسەلی عەھد و وەفا وەک مەسەلی عەنقایە	پیاوەتی باسی لە کن کەس مەکە، ئادەم بووە قات
لە ھەموو جێ لە چ کەس بێنی مرووەت نایێ	کەرەم و سیدق و وەفا ئێستە لە عالەم بووە قات
بە دوو بەیتێ غەم و دەردی دڵ گەر بێنمە عەرز	کەسی وا عەرزی کرێ خۆ نیە، مەحرەم بووە قات
بە حەددێ بێ ئەدەبی باوە، لەمەولا سەییاد	پەکی ڕاوی بکەوێ کەلبی موعەللەم بووە قات
حەقی وت ئەو کەسە: نابەم ئیکە ناوی ((مەحوی))	کەسی وا زیکری ئەوانەی کە لە کن کەم، بووە قات

-٣-

خزر ئەگەر چاوی حەیاتی بڕییە ئاوی حەیات	من لە خاکی دەری جانانەمە ھەر چاوی حەیات
مردنێکی لەبەر ئەو قاپییەدا مەردانە	بە خودا چاترە ئەمڕۆ لە گلاراوی حەیات
تەنکە توێژێکی کشاوە بە ڕووا قولزومی مەوت	وەک حەبابێ بە ھەوا بەندە نرا ناوی حەیات
ئەگەر ئازادەگییەک بێ لە عەدەمدا بۆمان	چی ھەیە بە غەیری پێچی پەل پەل داوی حەیات
دەم لە دەم نانی ڕەقیبانی چ بێ مروەتییە	تێکەلی ئاوی دەباخانە دەکا ئاوی حەیات
بەو ھەموو تاڵییەوە شەربەتی مەرگ، ئەھلی حەیا	خۆش گەواراترە بۆی ئێستە لە شەکراوی حەیات
ئیزنی چوونە چەمەنی وەسڵی سپێرا بە رەقیب	((مەحویا)) بمرە کە مردن بووە میراوی حەیات

-٤-

خەلاسی بوونی قەت ناوێ ئەسیری زوڵفی زنجیرت	لەبەر تیرت، مەلەک بێ، ھەڵفڕینی نەبووە نەخجیرت
موژەت قولاپی گیرا، زوڵفی دڵگیرت کەمەندئاسا	مەحاڵە بەرگرێ یا بەرببێ کەس کەوتە بەر گیرت
لەناوا باسی تۆبەی تۆ بوو ئەمڕۆ ئەی ستەمگەر شۆخ	بخە ئەم تۆبە پاشی کوشتنی من، تۆ بی یو پیرت
بە دەنگی ناڵەوەم ھات، ئەو دەمە رۆح ھاتە سەر لێوم	بڵێ: ئەی ناڵە، ئاخر من ئێستە چی بکەم لە تەئسیرت
لە چینی پەرچەما نووری جەبینی دی، وتی زاھید:	کە سووتا دامی تەزویرم بە نووری دامی تەنویرت
فەزیلەی ئەسڵ و فەسڵ ئینسانی پێ نابێ بە ساحێب فەزڵ	کە تۆ کۆسەی، بە تۆ چی مامە ڕیشی باب وباپیرت!
لە خاکی پاکی ئەو بەر دەرگەدا گەوزا رەقیب، ئامان	دەری کە، حەیفە گوور ئاسن خەسارەت دا لە ئیکسیرت
لە بار باری مەحەببەت ئاسمان و ئەرز ئەناڵێنن	چیە ئەم دەعوەییەت زاھید، جلی لی بارە گاپیرت
شوکور ((مەحوی)) کەوا موددێکە ناوی چوو بووە نیسیان	لە زومڕەی وەعدی کوشتن ھاتوانا ھاتەوە بیرت

-٥-

((جگر ز زخم تو معمور و دل ز غم شاداست))	ئەمەندە بابەتی عیشق نەداوە بۆ شاە دەست
لە سینە جۆشی ناڵینە، چاوە پڕ ئەسرین	((ز یمن جور تو اقلیم درد آباد است))
قوڕێ بکەم بە سەرا یا بە دادڕینی بەرۆک	حەقی مەحەببەت ئەداکەم، بدەی خودایا دەست
غەنیمەتە، بە دەست و دەمی بگرە دامەنی دۆست	لە دەستی خۆتی مەدە، داویە خودا تا دەست
وتم: نیازمە بەر پێتی خەم سەرم، فەرمووی	بە ناز و عیشوە: شەھی بۆ گەدا کە نادا دەست
لە پێ حەرامە زڕەی سیلسیلەی موقەددەسی عیشق	ببێ بە شێر و مەگەر ھەڵگری لە دنیا دەست
ھیلاکی دەستی حەناییتە، کوشتە بێ دەمی تیغ	ئەمن شکاریی پابەستە و ئەتۆ با دەست
بە دەستی غونچە دەمێ، دەستی دا کە بەیعەت بۆم	چ ئارەزوومە لە ((عیسا)) دەم و لە ((مووسا)) دەست
بە دەستی دوور دەکەون ئەھلی، ئەر لە پێ کەوتن	بەسم نەدیوە لە دنیا، ھەتاکوو بڕوا دەست
بڵێ بە ئەھلی حەسەد ((مەحویا)) وەکوو ((حافیز)):	((قبول خاطر ولطف سخن خداداد دست))

-٦-

نەوەک ھەر چاوی مەستە، خۆشی ھەر مەست	بە لادا دێ. کـــــە دێ، وەک تورکی سەرمـەست
لە حـــەجلەی نـاز و ئیعزازی بـــــە سەد نـاز	خودا تۆ حــافیزی بـی، ھـــاتەدەر مەست
بــە دوویـــــا شێخ و سۆفی مەستی عیشقی	لە ڕێیا کـەوتوون مەستە لـەسەر مەست
نیـگاھی مـــەستی تــــا مـــەستانی ڕێ دا	نەما لەو جێـگە ڕێگەی کەس لەبەر مەست
بنازم بەو پیــــاڵەی چـــاوی مـەستە	بــە یەک پرشنگی عالەم سەربەسەر مەست
لەبەر حوکمی نیـــگایـــا قـاتـە ھوشیار	ھەتـا چـــاوی بـکا بڕ، ،مەستە، ھەر مــەست
وتـی: ســــەیـری دەر و دەشتم نـەمـاوە	لە چـاوم مەوج ئـــەدا، پڕ دەشت و دەر مـەست
بە جوز مەی ناوی ئەم نـاوە بە چـی بــــەم	بە نەشئەی ئەو بەشەر ھەمبو البشرمەست
دەناسێ بـادەکــەی، .مەقسودی حــەشرە	دەڵێ: ((مەحوی)) بنوو تۆ تا سەحـــەر مەست

-٧-

خەرامی ناز ئەگەر ھێنایە لەنجە سەروی مەوزوونت	وەکو لەیلا، لەسەر رێ پرسشێ کە حاڵی مەجنوونت
دەترسم گەردی خوێنی من لە شیشەی گەردنت نیشێ	وەگەرنا، غەم نیە بمرم لە حەسرەت لێوی مەیگوونت
خەرامت چوویە باغ و سەروی بەر بادی خەجاڵەت دا	گوڵی ھەروەک دڕک ئاڵاوەتە داوێنی واژوونت
کەمەندی زوڵفی وەک ئەبرێشمی خاوی نیگارێکت	لە دڵ ئاڵا، خەیاڵی خاوە، دڵ لەو داوە بەربوونت
حەیاتی تازە دێتە بەرم و رۆحم دەردەچێ، وەرنا	سەداێیکی نیە وەک مەوجی گەوھەر ھاتن وچوونت
لە ھەر شیعرێ لە دیوانت دەچۆشێ نەشئەیێ ((مەحوی))	سەدایێکی لە یەکتر جوێ دەدا ھەر تاری قانوونت
لە چەند وچوونی دنیادا بە زایع چوونی عومرم چەند!	خودایا بەس بە زایع چم، بە حەققی زاتی بێ چوونت!

-٨-

بە دەم مەوجی خوێنی ئەشکەوەم، بڕوانە چۆنم بۆت!	دەروونم کەیلی زووخی دەرد و غەم، بڕوانە چۆنم بۆت!
ڕەقیبی سەگ حەزی بوو، کوشتمت، سەیریکە چۆنی بۆم	دوعا بۆ دەست و تێغت من دەکەم، بڕوانە چۆنم بۆت!
بە غەدداریی نەوەک ناوت بەرن، بمئەنجنی، قەت من	شکاتی جەوری تۆ بەر کەس دەبەم؟ بڕوانە چۆنم بۆت!
ھەناسەی ئاگرینم بردەوەبەر، تا دەروونم سووت	بە ناڵە تا دڵت سەخڵەت نەدەم، بڕوانە چۆنم بۆت!
بیانوو بگرە، شێوەی خۆت بشێوێنە بە من کوشتن	وەھا چاوی بەدت لێ لادەدەم، بڕوانە چۆنم بۆت!
بە ئاوی گریە ھەردەم ناوی چاوم ششتوە، نەک جێت	بە خوێن ئاغوشتە بێ، تۆ، چاوەکەم، بڕوانە چۆنم بۆت!
غەمی خۆشی نییە ((مەحوی)) لە دڵیا، ھەر غەمی تۆیە	لەعیشقتدا دەکەم غەم بۆ بەغەم، بڕوانە چۆنم بۆت

-٩-

ئیتیفاقی ئافتاب ئانێ موقابیل بوو بە رووت	ئافەتێکی دی نەما تابی، بوەستێ رووبەرووت
خۆ پەروانە ھەر سووتانە ئەسڵی موددەعای	بۆیە ئێمەش عاشقین، ئەی شەخسی ئاتەش خوو، بە خووت
ئەم فیزاعەت بەدوەوە، حەقتە کە ناپرسی چیە	تۆ یەکێ، دائیم ھەزارێکی وەکوو من دوو بە دووت
ئەی مەحەببەت! ئاگرێکی ھێندە خۆش و دڵ نشین	ئەو کەسەی سووتووتە، ھەر ئەو ھەوڵ ئەدا بۆ سوو بە سووت
ئەم شەرارەی فیرقەتە مەخلووقی وا کردە کەباب	مالیکی دۆزەخ دلی بەم عالەمی ناسووتە، سووت
سوبحی مەحشەر بوو، وتت: سوبحەی زووە وادەی ویسال	عالەمی کوشت وادەی ئینتیزاری ھاتی وادەی زوو بە زووت
تۆ لە باسی زوڵفیا ((مەحوی)) نەبێتە موشکاف	رۆح و دڵیە ((مدة العمر))ی ئەسیری موو بە مووت

-١٠-

دەمت چی؟ پڕ لە دوڕ، دورجێکی یاقووت	نیشانە و مۆری چی؟ خەتێکی زومڕووت
بە گریانم وەکــوو گــوڵ پێکەنی یار	لە باغی من بە بارش غونچە پشـــکووت
شوکر ھەر مامەمەوە بۆ یــــادگاری	بە کاری زەخمەکەی شمشێری ئەبرووت
لە غەمزەی چاوت ئەبرۆ داگرە و بەس	مەکە بۆ قەتڵی عــــاشق ڕەنجە بازووت
نەخۆشی عیشقی لێوت وەسیەتی کرد	بتــاشـــن داری عوننـــــابی بە تابــووت
منی بەم حاڵ و قاڵە دی کە دەیوت	کتێـبێـکی غەریبــم دیــوە، پەڕپــووت
بە نیلە بێ نەباتی میــسری لـێوت	جلم، سوبحم ھەموو ھەر شامە بێ ڕووت
لە ناڵەی گەرمی دڵ باکت نەبوو تۆ	بە ئاھی سەردی مەحوی من دڵم سووت

-١١-

دڵ دۆزە تیری ئاھی فەقیرانی رووت و قووت	بۆ کوشتنە ھەمیشە کە ئامادە شیری رووت
مەحفووزی تۆ کە روو لەخودا بی لە دێو و دەد	بۆ حیرزی تۆ، دەبێتە زرێ نوسجی عەنکەبووت
دڵ زیندووە بە عیشق و بژی تۆ لە مەرگ ئەمین	بەم دەردە بمرە، تا ببیە ((حی لا یموت))
گەر سەنگی کۆھسارە، بووە لەعلی تابدار	ھەرکەس بە جەبری سەبر و حەیا خوێنی بوو بە قووت
یا رەب لە دۆزەخ ئوممەتی ((ئەحمەد)) بدەی نەجات	کەم بێ چیە لە کوورەیی وا باوەشێ بزووت
دەیوت: قیامەت ئەڵبەتە روومت نیشان ئەدەم	روو دەرخە، تاکوو رۆژی قیامەت ھەڵێ لە رووت
بەر پێی ئەوم، بە مێزەرەوە، سەر کە نا، وتی:	((مەحوی)) تەمایە بم خەڵەتێنێ بە تووری پووت

-١٢-

خودا بیدا، لە ھێڵێکی دەدا، سەیری ھەیە ڕێکەوت	وەنەوزم دا، نیگارم ھاتە خەو، ئەمشەو خەوم پێ کەوت
بە لەیلاوە وەرە بەر قاپی ئەم لەیلایە ئەی مەجنوون	شەھێکە سەد سەری فەرھاد و شیرینی لەبەر پێ کەوت
وتم: ئاوێکی رەحمەت، گەییە رۆحم ئاگری فیرقەت	وتی: لەم دۆزەخە زەحمەت کە دەربێ ھەرکەسی تێ کەوت
لەگەڵ دڵ چووم و بێ دڵ دێمەوە، ئەم گەوھەرە یارەب	لەوێ کەوت و بەجێ ما، لە رێدا کەوت و بێ جێ کەوت
نیگاھی گرتە غەیر و من دڵم لەت بوو، تەماشا کەن	خەدەنگی گرتە کێ، شەققژنی لە کوێ، زەربی بەر کێ کەوت
لەسەر شانی کەسانی دی جەنازەی من، وتی: چا بوو	ئەم ئیفتادەش لە غەم رسگاری بوو بۆ خۆی و سەر پێ کەوت
بە جیلوەی ئەو، وەکوو شەونم، فڕی ھەر عەقڵ و ھۆشێ بوو	کە سێبەر مەحوە لەو جێیە ھەتاوی لەحزەیەک لێ کەوت

-١٣-

وەکوو رۆژ ئەو مەھە لەو دوورە دەرکەوت	لە نێو ئەشک و ئاھی ئێمە سەرکەوت
کە ئەو لێو وددانەم دی، بە جارێ	لەبەر چاوم ھەموو لەعل و گەوھەر کەوت
وەنەوزێکم شەوێ دا، گەییە سەرم و	وتی: ھەستە، ھەتاوت وا لەسەر کەوت
لە کێ یاڕەب خەبەر پرسی بکەم من	کە ھەرکەس بۆ خەبەر چوو، بێ خەبەر کەوت
دڵم وەک شێری بێشەی شوعلە گرتوو	لە سینەی پڕ لە سۆزم دەربەدەر کەوت
بە تیر ئەمڕۆ دڕی وا ھەرچی پێش ھات	خودا پێداوە ھەر کەس بەر نەزەر کەوت
لەسەر خۆ چوو بەدەم گریانەوە دڵ	گەڕەک پڕ بوو کە ئەم منداڵە دەرکەوت
لە رۆژئاواوە ئیمشەو بێ نیقابە	مەھی من، ماھی عالەم بێ مەفەڕ کەوت
بە خۆڕایی ئەوەندە ناڵەم کێشا	لە سینەمدا پسا، ما، بێ ئەسەر کەوت
برۆی ئەو شۆخە ئەمڕۆ تێغی کێشا	نەجاتی دا بە رەحمەت ھەرچی بەرکەوت
بە پیر ئەو ڕۆژەوە ((مەحوی)) ئەوەندە...	بەسەر چوو بوو، وەکوو شەونم لەسەر کەوت

-١٤-

بە کەس نابێ بتی من ئاشنا قەت	غەزالەی بەڕ نیە رامی وەفا قەت
مەحاڵە بێتو ئەو پێ سەر سەرم نێ	بە تاجی پادشا ناگا گەدا قەت
وتم: چ بکەم لە بۆ وەسڵت؟ وتی: کەس	بە کەس نەیوتووە عیلمی کیمیا قەت
چ ئیستیغنا، چ وەحشی تەبعییێکە	نەپرسی تۆ ھەواڵی ئاشنا قەت؟!
لە یادت دەرنەچم بەس، پەس ھەوەستە	لە دەرحەقما مەکە غەیری جەفا قەت
ھەموو بیسمیلیە، ھەر نیمە بیسمیل	نەبوو کارێ بکا ھەر بۆ خودا، قەت
ھەموو فەخری کە داغ ودەردە عاشق	مەبەن، ریسوایییە، ناوی دەوا قەت
وتم: بێ باکە بۆ خوون ڕێزی، ئەبرۆت	وتی: تێغ ئەز بڕش ناکا حەیا قەت
وتی: ((مەحوی)) ھەناسەی ئاگرینە	بە دەم من نازکم، ناوم نەبا قەت