دیوانی سالم/ێ

by سالم

←پیتی ی

دیوانی سالم  (1860)  by سالم پیتی ێ

1

ئەو یارە هەتا وا لە منی غەمزەدە لابێ	شوربم لە دەما ژەهرە ئەگەر ئابی بەقا بێ
زوڵفت لە دوو لا سابیتی نەفیی وەکوو تۆی کرد	لێی لادە بڵا دا لە دوو سەر شێوەیی لا بێ
دیدەم بە نیگای دیدەیی مەستت دڵی سەد چاک	بەس سەهوە سپاردوومە کە چاکێ بە خەرابێ
مەعشووقەیی ئەم شارە هەموو تالیبی جاهن	تف لەو کەسە وەک من کە گەدا و بێ سەروپا بێ
بۆ خاتری ئەغیارە کە یار سالمی تۆراند	نەیداوە کەسێ تووتییی ناتیق بە غورابێ

2

زەمانە قەت لەگەڵ ئەولادی ئادەم باوەفا نابێ	وەکوو گوربەی سیەهـ ئەسڵەن بە مەردوم ئاشنا نابێ
مەکانی تیرە وەک تەرکەش لە غەمزەت قەلبی بیمارم	لە لەوحی سینە بۆ تیری نیگاهی غەیرە جا نابێ
چ سوڵحێکە، وتم: زوڵفت لەگەڵ ڕوو باهەمن دایم؟	وتی: هەرگیز لە شەودا مەجلیسی من بێ چرا نابێ
لە زەربی نەبزی ئاشوفتە و لەبی خوشکم موحەققەق بوو:	بەجوز بۆسەی لەبت دەردم بە سەد حیکمەت دەوا نابێ
دەبێ هەر حەق بپارێزێ لە گێژاوی غەما کەشتی	تەلاشی ناخودا ئەی دڵ بە ئەلتافی خودا نابێ
لە فیتنەی دامە ماهی تیشنەلەب هیجرانی ئاوی دی	لە زوڵفت شانە گەر موهڵەت بدا دڵ قەت جودا نابێ
مەقامی حیرەتە لێوت لەناو ئایینەیی ڕووتا	لە جێگەی ڕۆشنا سەرچەشمەیی ئاوی بەقا نابێ
لەڕووی غونچەی دەهانت گوڵ لە گوڵشەندا بەها ناکا	کە سککەی زەڕ زوهووری بوو ڕەواجی شەهڕەوا نابێ
نەچوونی خزمەتی جانانە گەر وەک مردنە ئەمما	مەچۆ سالم لە بەزمی مونعیما جێگەی گەدا نابێ

3

جانا! هەوەسی عیشقت بێ تەرکی هەوەس نابێ	کامە کەسی وا بێ، کام نایابە؟ چ کەس نابێ؟
شەهـ کێیە لەلای مەعشووق؟ عوششاقی گەدا شاهن	ئارێ لە نەزەر ئەودا عەنقا بە مەگەس نابێ
عومرێکە لەتاو زوڵفت یاتاغی دڵە سینەم	بۆ مورغی لەداوترساو گوڵشەن بە قەفەس نابێ!
ئەم مەرحەلەجۆ بۆ دوزد، ئەو مەسئەلەجۆی ڕیشوەت	بۆ نەفعی موسوڵمانان «قازی» بە «عەسەس» نابێ
سالیک لە بیابانا شەو قافڵە گەر گوم کا،	سەد قیبلەنوما بۆ ئەو وەک سەوتی جەرەس نابێ
تەبعی نەجیسی بەنگی ناجینسی لەلا جینسە!	بۆ جینسی کەسیفی وا شاور بە تەوەس نابێ
زەنجیری وەفا مەحکەم کێشامی بەلای تۆوە	عارف، سەگی وەک «سالم» حاجەت بە مەرەس نابێ!

4

ئەبەد قەت سەتری ئەندامت بە تای جامەی کەتان نابێ	بەڵێ شەوقی چرا ئەڵبەت لە فانووسا نیهان نابێ
لە جوستەندایە موژگانی بە تەحریکی برۆ ئەی دڵ	حەزەر لەو تورکە بۆ ناکەی کە بێ تیر و کەمان نابێ
بوخاری مەوجی ئەشکم ڕەونەقی دێبایی ڕووی لابرد	مەتاعی مایەیی تاجیر لە دەریا بێ زیان نابێ
لە ڕووی تۆ مەهڕوخی گەر بێتە مەیدانی جەدەل سەهوە	ئەگەرچی تا میان مووی بێ وەکوو تۆ موومیان نابێ
لە مەعنای شیعری مەتڵووبا دەبێ ئیزهاری مەتڵەب کەم	ئەگەر دڵداری سەنگین دڵ لە سالم دڵگران نابێ

5

چ دەبێ گەر لە ڕەقیبم دڵم ئازاری ببێ؟	هەر گوڵێ بولبولی بێ حوکمە دەبێ خاری ببێ
مانیعە بۆ گوزەری دڵ لە ڕوخت زوڵفی سیاهـ	گەنجی بێ هەر تەرەفێ شەرتە دەبێ ماری ببێ
زەحمەتە عوقدەیی خاتر بە ویساڵیش وا بێ	قۆرغەیی بۆسە دەکەی وا لەبی من باری ببێ
نایەڵێ لەززەتی وەسڵت لە دڵا جەوری ڕەقیب	شادمانی نییە بۆ ئەو کەسە ئەغیاری ببێ
لە ڕەهی کەشمەکەشا جانی هەمیشە هەدەرە	عاشقی بێدڵ ئەگەر دڵبەری عەییاری ببێ
بە شەوێ ڕەنگە بەڵەد بێ لە غەمی توولی فیراق	گەر تەبیبم وەکوو من دیدەیی بێداری ببێ
جان نیساری ڕەهی جانانەیە سالم بە ئەبەد	لەتی کا تیغی جەفا گەر دڵی ئینکاری ببێ

6

پێم خۆشە کە عومرم بە جەفا سەرفی غەمت بێ	بەو شەرتە کە مایەی زەرەرم ماچی دەمت بێ
خۆ ڕۆشنە خانەی دڵی من مەنزڵی تۆیە	مروەت نییە بەم ڕەنگە خەرابی ستەمت بێ
یاقووتی لەبت جایزە بەخشینی بە ئیسبات	بێت و بەقەدەر خدمەتی من گەر کەرەمت بێ

7

ئەگەر نەخلی مورادم بێ سەمەر بێ	بە من چی باغی دونیا جوملە بەر بێ
ڕەقیب یار ئەر بە من بۆسێ کەرەم کا	بە تۆ چی گەر هەمووی شەهد و شەکەر بێ
لە وەختێکا سەری خۆم بێ کڵاو بێ	بە من چی تاجی شاهی پڕ گوهەر بێ؟
ڕەقیب ئەمجار کە دڵبەر رامە بۆ من	بە تۆ چی گەر هەموو شام و سەحەر بێ
کە خۆم ڕەختی غوڵامی شک نەبەم هیچ	بە من چی خواجە گەر زەڕڕین کەمەر بێ
ئەیا دوشمن کە بەختم هاتە یاری	بە تۆ چی گەر قەبای شاهیم لەبەر بێ
لە کونجێکا لەگەڵ یار ئەر بنیشم	بە من چی عالەمێ زیر و زەبەر بێ؟
ئەرێ حاریس کە مونعیم پێم کەرەم کا	بە تۆ چی سەد تمەن گەر بیشتەر بێ
بە نەومیدی دەرم کا گەر لە دەرگا	بە من چی تاق و حوجرەی پڕ لە زەر بێ؟
کە سالم بازی دەوڵەت هاتە سەر من	بە تۆ چی دوشمن ئەر خاکی بەسەر بێ

8

ئیشارەی غەمزە ڕەنگە قەسدی سەر بێ	کە بۆ سەر بێ دەسا با زوودتەر بێ
سەرم گەر سەرسەری شۆرەت قوبووڵ کا	هەموو مایەم سەراسەر دەردیسەر بێ
حەساری سینە با لابەم لە ڕێدا	مەبادا بۆ دڵم تیرت خەتەر بێ
گوشادیی دڵمە هەر جا گەر لە تیرت	لە سینەم بۆ هەناسەم ڕێ گوزەر بێ
لە خۆشیدا کەسێ دوشمنمە گاهێ	بە ڕووی مندا لە ڕووی تیغت سوپەر بێ
ویداعی دڵ دەکا جانم لە چاوت	کە وەختێ تیرەبارانی نەزەر بێ
چ مەنناعێ فیراقی خستە بەر من	ئەویش وەک من خودایا دەربەدەر بێ
شەفیعم بێ بە عەفو ئەر قابیزی جان	لەڕێی تیرت دەبێ خوونم هەدەر بێ
وەها پڕ بوو لەبالەب دڵ لە غەمها	دەترسم جێی نەبێ مەیلت بەدەر بێ
ئەگەر گاهێ تەڵەب کا عاشقی زار	بە پێ نا ڕەنگە سالم هەر بە سەر بێ

9

بە ئیما گەر لە عاشق خواهیشی مەعشووقە بۆ سەر بێ	ئەگەر نەیخاتە بەر پێی ڕووڕەشی سەحرایی مەحشەر بێ
لە ڕووی ئەو شەمعەدا سیححەت تەڵەب کا قوربجۆ سەهوە	دەسووتێ یەک نەزەر پەروانەئاسا گەر سەمەندەر بێ
لە مەیدانی نەزەر چاوت شەجاعەت نایەڵێ بۆ من	بە چاو کێ دیی غەزالی وا کە سەییادی غەزەنفەر بێ
لەسەر خاڵی ڕوخت کەس وەسفی خاڵی کەس نەکا خەتمە	خەلیلی پێ بڵێن نابێ کە هەر کەس جێی لە ئازەر بێ
هونەر سابت دەکەم بۆ ئەو ئیمامەی قامەتی تۆی دی	لە وەختی خوێندنی قدقامتا گەر ڕووی لە مینبەر بێ
لەناو سینەی قەفەسما شەرتە ئازادی نەکەم ئیتر	لە داوی زوڵفی دڵبەر گەر بە سالم مورغی دڵ بەربێ

10

تا مەنزڵی تیری نیگەهت ناوی دڵم بێ	یاڕەب هەمەجا توڕڕەیی تۆ تەوقی ملم بێ
خوێن کا جگەرم خاری ئەلەم گاهی تەماشا	بێ عاریزی تۆ گەر هەوەسی ڕوویی گوڵم بێ
پڕ بادەیی خوێن بێ بە ئەلەم بیلبیلەیی چاو	بێ دڵبەر ئەگەر ئارەزوویی جامی مولم بێ

11

هەتا کەی ئەی فەلەک بۆ بەختی من جەور و تەزەللوم بێ	وە چاکە چەند ڕۆژێ نەوبەتی لوتف و تەرەححوم بێ
لە قەهرت مودەتێکە زەهرنۆشی جامی بەدبەختیم	لە خوانی نیعمەتم با هەفتەیێ باری تەنەععوم بێ
چلۆن دڵ دێنێ ئەی یاران دەخیل سوحبەت لەگەڵ دوشمن	گرانە ئیستیخوانی لێی گەڕێن تو خوا بڵا گوم بێ
بە ئوممێدی خودا واجیب دەبێ قەتڵی ڕەقیب شەرعەن	لە بەزمی دڵبەرا گەر بۆ زوبانم ڕێی تەکەللوم بێ
قەدیم جانبازی ڕێی عیشقم لەمەو لا تازە لا نادەم	ئەگەر لوتفت موجەددەد بێ وەگەر قەهرت تەقەددوم بێ
تەسەلسول تەعزییەی دونیا ئەبەد پایانی قەت نابێ	بەجێیە خەرقەیی سالم مودام ئالوودەیی خوم بێ

12

چ حاسڵ ئەژدەهای زوڵفت بەدایم وەقفی گەردن بێ؟	کەرەم کە، با ئەمانەت یەک شەوێ تەوقی ملی من بێ
کە بێ تیری نیگاهت وەختی ئیما بۆ دڵی خوێنین	بە نەرمیی مۆمە سینەم گەر بە سەختیی حیسنی ئاهەن بێ
نیامی تیغی پاداشە بە مەخفی دڵ لە سینەمدا	لە وەختا هەر کەسێ فرسەت بە دوشمن دا دەبێ ژن بێ
هەتا جێت غورفە بێ وەک دووربینە دیدە بۆ چیهرەت	بە تیری غەمزەت ئەر وەک پەنجەرە دڵ جوملە کونکون بێ
لە ڕووی ئەغیار ئەگەر شیرینە حەرفم مەسڵەحەت وایە	لەگەڵ مەردی گەدا کەلبی دڕندە سەعبە دوشمن بێ
نەنووسراوە لە مەکتەبخانەیی عیشقا حورووفی «نا»	لە جوابت هەر «بەڵێ» بۆ سالمە گەر ئەمری مردن بێ

13

فەلەک! ئەر مەرتەبەیێ بێت و وەفا کەی، چ دەبێ!؟	دەری شادی له دڵم دەفعەیێ وا کەی، چ دەبێ!؟
وەک دەکەی عاشقی سەرگەشته هەزارێ بێ ڕۆح	دەردەدارێ به کەرەم جارێ دەوا کەی، چ دەبێ!؟
من فوتادەم بە میحەن، تۆ بە غەزەب دێی و دەچی	وەختی گەردش نیگەهێ سوویی گەدا کەی، چ دەبێ!؟
حەق، حەقی کاهێ لە کۆهـ وەردەگرێ ڕۆژی حیساب	تۆ بە کۆهێ گونەهـ ئەر فیکری خودا کەی، چ دەبێ!؟
دڵ لە قەیدی ستەمت زارە بە دایم مەهـ و ساڵ	چەند ڕۆژێ بە وەفا تەرکی جەفا کەی، چ دەبێ!؟
ڕەسمی عاشق نییە «سالم» لە فەلەک شەکوە بکا	سەر و جان بۆ ڕەهی جانانە فیدا کەی، چ دەبێ!؟

14

خۆزگە دەمزانی لە تارانێ نەجاتم کەی دەبێ	کۆیی یارە مەشهەدم یا مەدفەنم هەر ڕەی دەبێ
تەییی ئەرزم بۆ نەکا تا ڕۆحی شاهی نەقشبەند	کەی بە پێی پڕ ئابڵەم وادیی فیراقت تەی دەبێ
هەر کەسێ زانیی لە سۆزی ناڵە حاڵی دەردی دڵ	مەتڵەبی نابێ هەموو حاڵی لە فەحوای نەی دەبێ
نێشی حەییەی زوڵفی لەیلا ڕاستە مەجنوونکوش بووە	خۆ گەزیدەی ماری وا قەت نامرێ هەر حەی دەبێ
عەیشی وەسڵم بردە سەر ئەندووهی هیجریش سەردەچێ	مەوسیمی ئوردیبیهیشتم دی دەمێکیش دەی دەبێ
بۆ تەلیسمی ڕوو برۆ شەمشێری ڕووتە ڕاست و چەپ	تا دەگاتە گەنجی حوسنت پەیکی فیکرم پەی دەبێ
گەر بە حوججەت بێ ڕوخم سابیت دەکا سیدقی زەمیر	مایلی سیبی ڕوخت ڕەنگی بە میسلی بەی دەبێ
من لە نەشئەی جامی لەعلت مەحشەریش نایێمە هۆش	جامی وا سالم لە دەورا قسمەتی جەم کەی دەبێ؟

15

تا لەسەر لێوم خودایا باری ئەم هیجرانە بێ	بێ لەبی من لێوی غونچەت بۆ لەبی کەس وا نەبێ
هەر کەسێ دەستی خەیاڵ لەو زوڵفی تۆ بێنێتە یاد	لەوحی سینەی چاک بە چاک وەک چاک و زەخمی شانە بێ
ورد کە ئەستۆم ئیستیخوانم ئامیتەی خڕخاڵە کە	تەوقە لێم ئەم گەردنە با سیلسیلەی پاوانە بێ
مەرحەمەت بێهوودەیە ئەو شەمعی ڕووی خۆی دەربخا	دڵ دەسووتێ چار نییە لابد دەبێ پەروانە بێ
تا لە فانۆسی جەماڵا شوعلەوەر بێ شەمعی ڕووت	دڵ بە تاریکیی لەگەڵ غەم هەر دەبێ هەمخانە بێ

16

دەک ڕەقیب تووشی بەڵایێ بی، نەجاتت قەت نەبێ	مانیعی وەسڵی حەیاتم تۆی، حەیاتت قەت نەبێ
وەک لە من تێک چوو حوزووری دڵبەرم، ڕەببی خودا!	غەیری دەست و داری کوێری، تۆش جمانت قەت نەبێ
ئەی موفەتتین هێندە بەدگۆ بووی نیشاتت کردمە غەم	تا بەسەر زیندوو بی ڕەببی تۆش نیشاتت قەت نەبێ
چاوەکانت هەر دوو کوێر بن دەستەوئەژنۆ دانیشی	زیندەگیت زەهری هەلاهیل بێ مەماتت قەت نەبێ
سینەپاڵوو بدگرێ عیللەت بە سەردیی جێگەکەت	پارچە بۆریایێ ڕزیو فەرشی بیساتت قەت نەبێ
ئەی ڕەقیب بیمارە دڵ تیکرار دوعای ئەووەڵ دەکا	دەک ئە زنجیرێ کەوی ڕەببی نەجاتت قەت نەبێ

17

ڕەنجشی مەعشووقە گەر عاشق لە بەرچاوی نەبێ	پادشەهـ عاجز دەبێ هەر وادییێ ڕاوی نەبێ
لامەبە گێسوویی موشکینت لەدەوری خاڵی ڕوو	مفتە بۆ مورغانی جۆیا دانە گەر داوی نەبێ
نەهری ئەشکم بۆ مەداری دڵ گەلێ نەفعی هەیە	ناگەڕێ سەنگ ئاسیا تا قووەتی ئاوی نەبێ
مەنعی موژگانت مەکە با باجی خۆی بگرێ لە دڵ	شەهـ بە لەشکر، چی بدا گەر کیشوەری ساوی نەبێ؟
باعیسە بۆ پوختەگیی دڵ سۆزی ناری فیرقەتت	نانی نابرژێ تەنوور ئەر گەرمیی و تاوی نەبێ
خاوی غەفڵەت عەهدی چاوت سەهلە بۆ بێداردڵ	کەی زەبوونگیری دەکا خەرگۆش ئەگەر خاوی نەبێ
باری دڵ گەر هەڵگرێ دەشکێ بەتەنها گەردنم	حامیلی ناکا سەمەک هەمدۆشی وەک گاوی نەبێ
بەردە بۆ دڵ داشی جانم دەر نەکا گەر حوکمی خاڵ	داوی بەرنووی بۆسەیە گەر داشی کوژراوی نەبێ
هەر خودادادێ نەکا جامەی هەتیوێ بۆ خودا	وا دەزانم هەر کە بمرێ بۆ کفن جاوی نەبێ
سەردمیهری وا لە بەینا ناوی سالم گەر نەبەی	ساحیبی خۆی کەی دەناسێ هەر سەگێ ناوی نەبێ

18

هەموو شەو چاوەڕێم بەڵکم بە مەخفی یاری جانی بێ	لە تاریکیی شەوا شوعلەی چرا موشکیل نیهانی بێ
چرای ئەووەڵ شەوی قەبرم گڕەی دڵمە لە هیجرانت	بە سروەی بای ئەجەل شەمعی حەیاتم هەر کە فانی بێ
لە سەحرای مەحشەریشا یاری من تەرکی ستەم ناکا	فیدای ئەو شۆخە بێ ڕۆحم کە جەوری دوو جیهانی بێ
لیقا خواهیش دەکەم دایم کە بنوێنێ وەلێ ناچار	ڕەزام حەرفێ لە جوابت بشنەوم گەر لن ترانی بێ
بە شێوەی چەنبەریی قەددی خەمیدەی پیری بێتاقەت	دەبێ فیکرێ بکا یار ئەر غورووری نەوجەوانی بێ
بەجوز مانی، موسەوویر قەوسی ئەبرۆی وی نەکێشاوە	کە مانی نەقشی کێشا بێ دەبێ هەروا کەمانی بێ
وەفا داغی نەکا گەر دڵ بە کزلک چاکە دوولەت بێ	زوبانی پێوەدا عەقرەب کەسێ سیدقی زوبانی بێ
ڕەوانی کۆهکەن با تازە کا تەقریری شیرینم	بە شیرینیی لەبت ناگا شەکەر با ئیسفەهانی بێ
خەمۆشی بەسیەتی سالم برینی باتینی کوشتمی	نیهانی تا بە کەی خوێنم حەنای پەنجەی فڵانی بێ

19

ئەی بە تەلعەت ماهی کامیل، وەی بە حورمەت «ب» و «ت»	زلف داری همچو عنبر، لب چو «ش» و «ک» و «ر»
عیشوەیی چاوت، دەبا وەختی نیگەهـ سەد گیان و دڵ	قبله آزادگانی، ای صنم! با «ر» و «خ»
دڵ وەها ئاشوفتەیە شەوها لە قەیدی «م» و «و»	دردمندم، مستمندم تن گرفته «ت» و «ب»
«غەین» و «میم» گەر نەخۆی، جانا! لە دەستت دەر دەچم	دردمندان را بباید «ط» و «ب» و «ی» و «ب»
بەزمی «ی» و «ا» و «ر» وەک جەننەتە بۆ «م» و «ن»	مطربان! با نای و بربط، با رباب و «دال» و «ف»
موددەعی دوورە منیش مەستم لە «و» و «ص» و «ل»	تا سحرگاهان نهاده «ل» و «ب» با «ل» و «ب»
«س» و «ا» و «ل» و «م» ئاگاهە بۆ کیزب و خیلاف	این غزل گفتست مسکین «س» و «ع» و «د» و «ی»

20

بەسەر گوڵدا لە شانەت دڵ دەبارێ	قەزا بۆ دڵ لەسەر سونبول دەبارێ
چراغێ ڕووبەڕووی حوسنت بسووتێ	بە دوودی ئەو لە هەورا گوڵ دەبارێ
بەرێ باد ئەر غوباری کوشتەیی ڕووت	بەسەر باغا سەحەر بولبول دەبارێ
لە دڵتا ناڕوێ توخمی مەحەببەت	لە چاوم ئەشکی بێ حاسڵ دەبارێ
بەسەر کیشتی دڵا بارانی شادی	لە هەوری بەختی من موشکڵ دەبارێ
لەسەر یەک سەنگها لەم سەقفە هەر سوو	بەسەر شیشەی دڵا غافڵ دەبارێ
لە هەوری تالیعی نامەردی جاهیل	کودوورەت بۆ دڵی عاقڵ دەبارێ
لە قوربانگاهی عیشقا خوێنی سالم	لە شەمشێری برۆی قاتڵ دەبارێ

21

بۆ منی سووختەدڵ شەمعی نەدامەت دەگڕێ	کە لەمێ بەخت سەگە، بۆیە هەموو دەم دەوەڕێ
واعیزان گوێ بگرن لەم قسەیە زۆر خۆشە	سەیری وا نابێتەوە گەر بە دو ئاویش بگەڕێ
ئەسپەکەی چەوت و سیەهـ عینە وەکوو تالیعی خۆم	سەقەت و ساتمەزەن و لاجڵەو و لوقمەبڕێ
شیڕەت و بەدعەمەل و کەم ڕەوەش و بەدسیرەت	سەرکەش و دەم قەویی و ئەستۆ کوڵ و پوزەخڕی
زینم لێ کرد و لەسەر ئاخوڕەکەی بەستمەوە	توورەکە دەس نەدەکەوت نامە بەری سەویە شڕێ
ماینەبۆزە، دەبێ شووڵی قەفەسی هەڵکێشم	کەبکی جەنگی بە بۆیی هەجوی ئەو هەڵدەفڕێ
گەر لەبن داری بەڕوو کیسەڵی ڕەق خشپە بکا	بێ هەوەس وەسڵی ئەویش بێ لە قوڕ هەڵدەپەڕێ
بۆزە بەو عیسمەتەوە هەر کە ئەوا تەقریر بوو	ساحیبی بەستییە جووت لەتەنیشت ئەسپە خڕێ
ئەسپەخڕ توند و بەجۆش ماینەکوێت بۆز بەخورۆش	لە تەویلەی درێژا سەربەرەوژێر دایە بەرێ
ماین گرد و دەرکی نزم و سیازینی پێوە	زین و قەڵتاخی بەجارێ دووکەرت کرد، دەرپەڕێ
پێی دەڵێم: شای ئاڵچاغ ماینی بۆز زینی شکاند	پێم دەڵێ: چاکی ئەکەم گەر تەڵێ هەنجیر بکڕێ
هەی خودا داد لەدەست زوڵمی حسەینی ڕانک سوور	زینیشم دەشکێنێت و هەنجیریشم پێ دەکڕێ

22

بە پابۆسی لە قەدتا توڕڕە تا کەی چین بە چین دەڕژێ	وەکوو بارانی ڕەحمەت هەر لەسەردا بۆ زەمین دەڕژێ
دەمی هیجرت شەوێ گەر بێتە یادم لەززەتی بۆسەت	لە لێوی وشکی بێ ئاوم سەحەرگەهـ ئەنگەبین دەڕژێ
بە چاکیی چاکی زەخمی دڵ، لە وەسڵا سەهوە ئوممێدم	نەمەک تا وا بەسەر ئەودا لە لێوی شەککەرین دەڕژێ
دەڕێژێ دیدەکەت خوێنی دڵی پڕ میحنەتم ئارێ	پیاڵەی پڕ لە دەستی تورکی مەستا بێ یەقین دەڕژێ
بە میسلی ئەشکی مەجنوون خوێنی موشتاقانی بێ سامان	لە شەمشێری برۆی بێدادی لەیلی مەهجەبین دەڕژێ
لەیەک مسرەع ئەگەر سالم بنووسێ شەرحی هیجرانت	بەسەر مەعنای کەلاما تا حەشر دوڕڕی سەمین دەڕژێ

23

بێم ڕەقەم کەم گەر لە شەرحی غەم کەمێ	ماتەمێ دەگرێ دەروونی عالەمێ
بێتە یادم هەر سەحەرگەهـ ڕوویی تۆ	دێ بەسەر ڕووما لەهەر چاوم یەمێ
چاوی من مەخفی دەڕێژێ ئەشکی خوێن	نەک بزانێ دەردی دڵ نامەحرەمێ
تا بە کەی لەم کارە کۆتاهی دەکەی؟	ئەی تەبیبی دەردی کاری مەرهەمێ
بەندی دێوی میحنەتە کاووسی دڵ	سا لە وەسڵت بۆ نەجاتی ڕۆستەمێ
بۆ منی پڕغەم چ حاسڵ تەرفی باغ	خاسسە گوڵگەشتی چەمەن بۆ بێغەمێ
سوحبەتی حوور و بەهەشت و کەوسەرە	جۆیبار و سەبزەزار و هەمدەمێ
دیدە نابینێ بەغەیرەز زوڵفی یار	هەر تەرەف وەک کاری سالم دەرهەمێ

24

بەندی کردم بە جەفا لامەزەبێ پڕستەمێ	نەمەکی ڕیتە برینم نەمەکین لەب سەنەمێ
جیلوە تاووس و نیگەهـ ئاهوو و دوڕڕاج خەرام	تووتی ئاواز و هوماسایە و فەڕڕوخ قەدەمێ
نەقش چین، بوویی خەتا، خوویی فەڕەنگ، موویی حەبەش	هیندوویی خاڵ و عەرەب دیدە، نەزاکەت عەجەمێ
یەک نیگەهـ ڕەونەقی باخی ئیرەمی خستە دڵم	دڵبەرێ لالەڕوخێ گوڵبەدەنێ غونچەدەمێ
گەنجی کونجی لەبی ڕاگرت و وتی: بگرە بڕۆ	فازیلی فەزل وەلی مونعیم حاتەم کەرەمێ
وەهـ لەپاش ڕەنجی چ گەنجێ بوو لە کونجی دەست کەوت	چ کەریمێکە کە دەروێشی غەنی کرد بە دەمێ
تا زوبان قوفڵە لە کونجی لەبی گەنجا سالم	گەنجی شاهی نییەتی قوربێ بەقەدری درەمێ

25

ڕۆژی دڵ هەر شەوی تارە چ لەوێ بم چ لەمێ	مەنزڵی گێسوویی تارە چ لەوێ بم چ لەمێ
گۆشەگیرم لە فیراق و لە ویسال دەمخەیە لا	جایی من هەر لە کەنارە چ لەوێ بم چ لەمێ
گاهی بوعدت دەڕژێ لوئلوئی ئەشکم وەکوو قورب	دیدە مەشغووڵی نیسارە چ لەوێ بم چ لەمێ
جەوری وەسڵت شەرەر و حاڵی فیراقت سەقەرە	مەنزڵم هەر دوو لە نارە چ لەوێ بم چ لەمێ
بەری دا تووڕڕە دڵ و لەشکری غەم دەورەیی دا	گەردی ئەو جوملە خەسارە چ لەوێ بم چ لەمێ
تا خەیاڵ قووەتی بێ قوربە بە سالم فیرقەت	ڕوویی جانانە دیارە چ لەوێ بم چ لەمێ

26

هونەر ئیکسیرمە، بێ، تا زەڕ و سیمت بدەمێ	دیدە دەریامە، وەرە دوڕڕی یەتیمت بدەمێ
داومە بۆ جەزبی دڵت دڵ وەکوو داروویی تەبیب	هەمە ئوممێدی دروست، ئەرچی بە بیمت بدەمێ
وەزعی ئەربابی جیهان؛ گەر هەموو تەغییرە، چ غەم؟	دڵ لە جێدایە، وەرە مەیلی قەدیمت بدەمێ!
ئەدەب ئامووختەیە دڵ، نیگەرانم، سا بێ	تۆ کە شای مەملەکەتی حوسنی، نەدیمت بدەمێ
وەهـ چ کۆتا بوو، لەبەر توولی ئەمەل، عومری خەسیس	بە حەڵاڵی وەرە میراسی لەئیمت بدەمێ!
دڵی ئیسقاتییی مەعیووبی ڕەقیبم بکە ڕەد	لە سەقیم لابدە، بێ، قەلبی سەلیمت بدەمێ
تەرجەمەی ئایەیی «لاتَقْنِطوا» ئەم شیعرە دەکا	با نەویدێ لە غەفوورییی ڕەحیمت بدەمێ
حادیس و فەردی مەجازن هەموو فەرماندەهی دەهر	بێرە لای من، خەبەری فەردی قەدیمت بدەمێ
تەنگە بەرچاوی لەئیمانی جیهان، «سالم»! بێ،	موژدەیی ویسعەتی بەرچاوی کەریمت بدەمێ

27

نەسیمی سوبحدەم دەم دەم بەسەر مندا قەزا دێنێ	لە توڕڕەی چینی زوڵفی یارەوە موشکی خەتا دێنێ
لە هەمدەردانی ئەهلی دڵ، ئەمەلها بۆچی پەنهان کەم؟	دڵم بۆس و کەناری دڵبەری حووری لیقا دێنێ
ئەگەر گوڵگوون دەکا پەنجەی نیگارین، دڵ خەبەردار کا	لە تاسی دیدەیی تارم مودام ئەشکی حەنا دێنێ
هەوا حاسڵ دەکا دڵ، گەر لە غەم یەک لەحزە فاریغ بێ	بەڵێ، شیشە سەری خاڵی بێ، ئەڵبەتتە هەوا دێنێ
لە زەردیدا ڕوخم هەمزادی کایە و خەوفی ون ناکا	بە بێڕەنگی، لە جەلبی ئیمتیحانا، کەهڕوبا دێنێ
مولووکی تەنگدەستە، من نەبم، دڵبەر لەگەڵ ئەغیار	بەبێ ڕەنگی تەڵاکارم ڕەواجی شەهڕەوا دێنێ
خوداوەند نەقشی تەسویری لە دڵما حەک نەکا هەرگیز	بە یادی بێکەسی وەک من لە بەختا دڵگوشا دێنێ
لە سەیری گوڵشەنی ڕووی، هەر زەمان دیدەم خەتاکارە	نیگاهی جاویدانەی بۆ دڵم، تیری قەزا دێنێ
عەجەب ساحێب ئیعجازە و ساحیرە، یاران تەماشا کەن	بەبێ نێش، ئەژدەهای زوڵفی بە حەلقە سەر بە پا دێنێ
چ موشتاقم خەرامان بێ بە شۆخیی قامەتی سەروی	غوباری مەقدەمی، بۆ چاوی تارم، تووتیا دێنێ
حەکیم تا خۆی نەدا داروو، دەوایی عیللەتم نابێ	ئەگەر زەهریشە شیرینە، بە دەستی ئەو شیفا دێنێ
بە خاڵی مەسحەفی «سالم»! تەکاسول غەیرە مەقدوورە	بە ئەمری سیرعەتی کۆشش کە ئایەی «ماسَعی» دێنێ

28

بە خودایێ کە ڕۆژ و شەو دێنێ	دڵی من هەر ویسالی ئەو دێنێ
بە هەوای مەزرەعەم درەوکەری چەرخ	داسی بوڕڕا لە ماهی نەو دێنێ
ڕامی بۆسەی پیاڵەیی لێوت	سوبحی مەحشەر خوماری نەو دێنێ
فەرەح و غەم بە دەستی گەردوونە	ئەم بە ئاهیستە ئەو بە دەو دێنێ
پەرچەمت کەوتە سەر بەیازی جەبین	ئەووەڵی سوبحە تازە شەو دێنێ
تیفلی دڵ هەرزەگەرد و لایەشعور	ئاسمان ئەسپی لاجڵەو دێنێ
ماتی کردم ڕەفاقەتی زاهید	هەر کوجا هەمنشینە خەو دێنێ
دوڕڕی ئەشکە بیزاعەتی سالم	قەرزی بۆسەت دەکا، گرەو دێنێ

29

سەری زوڵفت، بە ڕووی ڕۆژا، لە عەسرت تیرەشەو دێنێ	لە شاما ناسییەت، وەک سوبحدەم، ئاساری خەو دێنێ
ڕەوایە گەر بزانی ماهی دووهەفتەش بەقای نابێ	خەمیدەقامەتم هەردەم بە یادت ماهی نەو دێنێ
ڕەهینت گەر قوبووڵ بێ، قیمەتی بۆسەت موعەییەن کە	لە بەحری دیدەیی مەردوم لوئلوئی ئەشکم گرەو دێنێ
کەسێکم ناردە دووی دڵبەر، یەکێ چوو بادە حازر کا	نە ئەو هات و ئەمی هێنا، نە ئەم زوو دێت و ئەو دێنێ!
مەگەر مەرگ ئاشتیی تەن دا لەگەڵ بالینی ئاسایش	نەوید، ئەی جانی بێ تاقەت! ئەجەل وا دێت و خەو دێنێ!
بە ڕەنجم گەندومینگوونی لە خەرمانی مەحەببەتدا	جەفا و جەوری بە خەروار و وەفا و لوتفی بە جەو دێنێ
بە هەدیە کوحلە بۆ «سالم»، سەبا عەهدی لەگەڵ کردی	هەتا بەختت وەها سست بێ، نە لەم دێنێ، نە لەو دێنێ

30

بەرابەر گوڵعوزاری، دیدە خوێن وەک لالە دەڕژێنێ	بەسەر ڕووی زەردما بەو ڕەنگە ئەم تیمسالە دەڕژێنێ
خەیاڵی بۆسەیی عاشق بە دڵیا گەر خوتووری بێ	بەسەر لەبیا تەب و لەرزی حەیا تەبخاڵە دەڕژێنێ
نیشانەی کەسرەتی بارانی ئەشکم، دیدەنی تۆ بوو	لە دەوری ماهی ڕوو زوڵفت کە ڕەنگی هالە دەڕژێنێ
مەراقی گریە بۆیێ دیدە دەگرێ، حاڵەتی دووری	بەسەر باغی خەیاڵی ڕوویی یارا ژالە دەڕژێنێ!
بە قەسدی دڵ، لە مەهتابی ڕوخا، ئەگریجە کەچ وەستا	بە نێشی عەقرەبی زەهری لەسەر دونبالە دەڕژێنێ
بە مەیلی موددەعی، یارم بە قەتلی من میانی بەست	بە میسلی «سامیری» خوێنم لە پێی گووسالە دەڕژێنێ!
زیادیی قووەتی زاڵم، نیشانەی فەتحی مەزلوومە	لە عەینی خوارییا خوێنی بە تیری ناڵە دەڕژێنێ
نیگای ساقی لە گەردشدا بەبێ مەی حاڵی هێنامێ!	لە مەجلیس دەستی «سالم» مەی لەتاو ئەم حاڵە دەڕژێنێ!

31

دڵ لە مەعموورەی جیهانا، مونتەخەب هەر تۆی دەوێ	وا لەناو چاهی زەنەختا، ئابڕوو گەر دەس کەوێ
دایێ لێڵاییی دوو دیدەم، دوور لە دیدەت دەفعەیێ	غەیری دەرگانەت، ئەگەر بێ، پێی خەیاڵم هەڵکەوێ
تۆ فیراقیشت لەلای من حوکمی نەزدیکی هەیە	ڕاستە خۆم لێرەم، بە مەرگت، ڕۆح و دڵ هەر وا لەوێ
دوژمنێکی چەند موهەییایە ڕەقیبی سەگ سیفەت	ڕۆژ و شەو بۆ مەلعەنەت قەت یەک دەقیقە ناسرەوێ
شەو دەڵێن دڵبەر نیشانەی «ليله القَدْر»ی هەیە	پەرتەوی ئەو نوورە، بۆچ جارێ لە کولبەم ناکەوێ؟
گەردنی دڵ کەوتە ژێر سەنگی فیراق و «سالم»ە!	وای لەژێر ئەم کێوەدا، چەند مەحکەمە و چۆن نانەوێ؟

32

داغی کردم بە جەفا لالەڕوخێ، زێبایێ	پیری کردم بە ستەم لامەزەبێ، تەرسایێ
تیزبین وەختی ستەم، گاهی کەرەم بێ بەسەرێ	لە وەفا هیچ نەدانێ، بە جەفا دانایێ!
یاری ئەغیارخویێ، موئمینی کافرسیفەتێ	خوێشی دوشمن ڕەوشێ، قاتیلێ، بێ پەروایێ
قەوم بێگانەدڵێ، خوونڕەسێ، خوونی هەوەسێ	سەرکەشێ، ڕاست قەدێ، کەچڕەوشێ، ڕەعنایێ
ناموسوڵمان سەنەمێ، خوونی موسوڵمان ڕیزێ	سەرکەشێ، توندخوێ، دڵشکەنێ، خودڕایێ
هۆش و عەقڵ و خیرەدی برد بە تاراجی نیگاهـ	زیرەکێ، ساحیرەیێ، پڕخیرەدێ، دانایێ
قیسسەیی حاڵەتی ئەو کەشفە لە ڕۆم و عەجەما	نییە وەک «سالم»ی سەرگەشتە ئەبەد، ڕیسوایێ

33

سەراپا بەندە ئەندامم لە قەیدی سیحری جادوویێ	فەرەنگی مەزهەبێ، تەرسامیزاجێ ئاتەشی خوویێ
بە ئیما قاتیلی عوششاقە دیدەیی مەست بێماری	دەکا سەیدئەفگەنی سەییادی خوونڕێزم بە ئاهوویێ
وەفا ناکا بەڵا بەم موومیانەی من سەری یەک موو	ئەگەر هەر مووم زوبانێ بێت و دەرکا هەر زوبان موویێ
سەرەنگوشتی گەزی ڕاهیب کە دیی خاڵێ لە موهری ڕوو	بەسەریادا وتی: هەممەنزڵی عیسایە هیندوویێ
خزرئاسا دڵم ئابی بەقای نۆشی لە خوەی عاریز	کە شەوهای زوڵمەتی تەی کرد لە حەلقەی چینی گێسوویێ
لە سایەی تووبەیا زەخمی دەشۆن مەحشەر لە کەوسەر حوور	بەرێ هەر کەس لە دونیادا برینی تیغی ئەبروویێ
حیجابت با بە ناری ئارەزوو، سالم نەسووتێنێ	لە چاکی جامە بۆ دەفعی تەبی، سا دەرخە لیموویێ