دیوانی سالم/ا

by سالم

دیوانی سالم  (1860)  by سالم پیتی ا

پیتی ب→

1

هەر بە عەمدەن یاری من، بێ پەردە، قامەت دەردەخا	مەحزی کیزبی موددەعای دەهری، قیامەت دەردەخا
سیڕڕی عیشق و دڵ بەخوێنبوونم بەسێ نۆشی، وەڵی	ئەشکی ئالوودەم لە ڕوودا بەس عەلامەت دەردەخا
تەرکی مەی بۆ من، بەجوز ئەفسووردەگی، نەفعی چ بوو؟	کاری بێ مەعنا، چ زوو، شێوەی نەدامەت دەردەخا؟
موقتەزای خوونڕێزییە چاوت کە بیمارە ئەبەد	خاسسە بۆ قاتیل، لە دونیا، حەق شەئامەت دەردەخا
من وتم: تیغی برۆت ساو دا بە قەسدی، ئەو وتی:	پیری عیشقە «سالم» و یەک یەک کەرامەت دەردەخا

2

دەزانی باغی بەختی ئەهلی دڵ بۆ قەت سەمەر نادا؟	فەلەک هەرگیز مورادی مەردومی ساحیب هونەر نادا؟
دەزانێ تا لە شیشەی دیدەما بی، ئەشکئالوودەم!	شەرابی جەی لە جاما ڕەونەقی خوێنی جگەر نادا!
نەکەن تا لەتلەتم بۆسەی نیهانت ڕاستی ناڵێم	بەڵێ قەفقەف هەتا نەی نەیبڕی حاسڵ، شەکەر نادا
لە من دانا نەپرسێ با ڕەوش هەرگیز لەڕێی عەشقا	بزانێ کیمیا هەرکەس، سەری ببڕن خەبەر نادا
ڕەگی دڵ دێتە جونبوش گاهی فەسدی لێوی مەرجانت	دەلەرزێ دەستی فەسساد و نمەک ڕێی نێشتەر نادا
لەبی توشنەی کوهەن زەخمم بە خوێنی تازەگی تەڕ بێ	حەیا! بۆ ماهی مەستوورم کە دەستووری نەزەر نادا
لە پایا کۆمەڵێ لوئلوویی ئەشک ئەر تا کەمەر بێنم	ڕەهی دەستی خەیاڵیشم بە قەدیا وەک کەمەر نادا
بە حاڵی نامورادی من وەها موشتاقە مەعشووقم	لە توڕڕەی بۆ نەوا بێنێ ڕەهی دەستی سەحەر نادا
لە فیکری پاسی عیسمەتدا بە زاهیر دووربینێکە	لە حوکمی دووربینا قەت بە من ڕێگەی گوزەر نادا
سیەهبەختی جودا ناکا دڵی سالم لە توڕڕەی تۆ	بە مەحزی کەشمەکەش سەرڕوشتەیی ئەم کارە بەرنادا

3

لە ڕازی دڵ ئەگەر تیرت خەبەر دا	دەدەی دەستی نیگارینت بەسەردا
شەتی خوێن دێ بە ڕووما گەر لەتی جەرگ	دەمی ڕێگەی پلووسکی دیدە بەردا
قوبووڵ نابێ حەجی کەعبەی ویسالت	ئەگەر دڵ حەڵقەیی ئەو زوڵفە بەر دا
ئەوەند عوقدەی نیهانم کەوتە ناو دڵ	دەترسم مایەیی ئەم دەردە دەردا
لە جێی تیرت دڵم دەردێ لە سینەم	بە ئیستقباڵی تۆ گەر بێی لە دەردا
دەڵێم وەک قامەتت دڵگیرە سەرویش	ئەگەر سیب و گوڵ و سونبول سەمەر دا
لە بیمی جەور و ئوممێدی تەرەححوم	دەلەرزێ دڵ لە حاڵاتی نەزەردا
ڕەوانم بێ نیساری بەرقی شمشێر	ئەگەر بۆ کوشتنی سالم خەبەر دا

4

مایلە وەک سەری زوڵفت سەری من بۆ بەری پا	بە جەفا مەیخەرە لا، سا سەنەما تۆ بی خودا
زێوەری حوسنی دڵارامە سەوادی خەمی زوڵف	نانوێنی کە نەبێ زوڵمەتی شەو شەوقی چرا
عوزری مەسمووعە عەیادەت نییە گەر عادەتی ئەو	پێی نیگارینی لە بەندایە بە زنجیری حەیا
عوجبە ئاهیستەخەرامی بەتەرەف ئێمەوە یا	بارە بۆ پەنجەیی پێی نازکی تۆ ڕەنگی حەنا
بووە ئەزبەس کە نەزارم لە فیراقی مەهی ڕووت	وەکوو ئەبرۆیی هیلالت قەدم ئەنگوشتنوما
میهری جانانە هووەیدایە لەسەر خاکی لەحد	لە موقابیل دڵی سالم دەڕوێ میهری گیا

5

گەر بە بۆ نیسبەتی توڕڕەت بدەمە موشکی خەتا	بۆ خەتا فەخرە بەسا بۆ منە بەس خەبت و خەتا
شێوەیی ئەبرۆیی تاقت هەمەجا دێتە نەزەر	دەگەڕێ دڵ بە تەرەف تۆوە وەکوو قیبلەنوما
کەی بە چەنگاڵی هەڵۆی غەم دەکەوێ تایری دڵ	تا لە زاغی خەمی زوڵفت هەیەتی زیللی هوما
ئەبەدەن ڕەنگی عەدەم نایەتە ڕووی کوشتەیی عیشق	بە دەمی تیغی ستەمدا دەڕژێ ئاوی بەقا
لە دو لا زولفی بەڵاجۆ کە بە لا دەنوێنێ	نەفی مانەندی لەتیفیی ڕوخی جانانە دەکا
کەی لەبەر توڕڕە دەگا دەستی خەیاڵم بە ڕوخت	تۆ نەبی کێیە بکا دەستەیی سونبول بە قەڵا
مورغی پڕ وەحشەتی دڵ ئەو شەوە ئەمنییەتی بێ	لە ڕوخ و توڕڕەیی تۆ دەردەکەوێ دام و چرا
نەقدی جان و دڵ و دین پێشکەشی یەک نیگەهت	گەر قوبووڵ کەی لە منی سووختەدڵ ڕۆیی نەما
وەرە سا پەنجە لە خوێنی دڵی سالم بگرە	سەبتە ئەم ڕەنگە بەدایم نییە وەک ڕەنگی حەنا

6

هەر سەحەر دێنێتە یادم کۆیی تۆ موڵکی خەتا	نەفحەها دێنێ لە موشکین زوڵفی تۆ بادی سەبا
نەهری ئەشک ئەمشەو لە دیدەم وا بەخوڕ دەڕژایە ڕوو	دڵ لە سینەم تا سەحەر، سەنگاسیائاسا گەڕا
بەسکی هەرجا کوشتەیی تیغی مەحەببەت کەوتوون	کۆی دڵارامم لە خوێنا بوو بە دەشتی نەینەوا
چەسپە هەرجا ڕیشەیی جەرگم لەگەڵ ڕیشەی خەدەنگ	چەند بە چوستی تیری موژگانت لەناو دڵما ڕووا
نامنوێنێ بێ بەسەرما گەر موسیبەتهایی چەرخ	تا لەسەر سەرمە لە سایەی زوڵفی تۆ باڵی هوما
بێت و سەیری چینی زوڵفت کا لەدەوری عاریزت	هەر کەسێ نەیدیوە تاریکی لەبەر شەوقی چرا
من دەمێکە خۆ لە خووی یاری قەدیمم شارەزام	دوشمنی یارانی دێرینە و بە دوشمن ئاشنا
غەرقی بەحری عیشقە سالم دەست و پای جەهدی نییە	قەت شەنا ناکا لە دەریادا کەسی بێ دەست و پا

7

شەهیدی دیدەیی مەخمووری شۆخێکم منی شەیدا	لە خاکی مەشهەدم نەزدیکە بڕوێ نێرگسی شەهلا
بە مەحزی ئیمتحان دەستم بنێنە باخەڵت یەک دەم	لە بندا بیبڕن ڕازیم ئەگەر نەمبوو یەدی بەیزا
بە ئوممێدی وەفای گوڵ کۆششی بولبول چ سوودی بوو	بەڵایە، ڕامی عاشق کەی دەبێ مەعشووقی بێ پەروا
بە فیکری مووشکاف ئەمشەو قیاسم کرد لەڕووی زوڵفت	بە تاریشی بە توولیشی بەقەد تاری نەبوو یەلدا
لە پەستی بۆ دەکێشن زاهیدی غافڵ چلەی خەڵوەت	بچن عاشق بە باڵا بن بچن بۆ مەرتەبەی باڵا
حەدیسی نەنگ و نامم زوو شوکور مەشهووری عالەم بوو	لە حەرفی موددەعی ناکەس نییە باکم منی ڕیسوا
لە کاری هائیل و سەعبا گورێزە چارەیی مەردوم	وەلێکین سالمی یەکدڵ لە عیشقا ماوە پابەرجا!

8

زەورەقە دڵ، دیدەیە دەریا و مەردوم ناخودا	جۆشی خاتر وەک شەپۆل و غەم نەهەنگ لەنگەر جەفا
جان موسافیر، تاجیرە، ئاهم بوخار و تەن مەتاع	گەمیە عەوق و دوورە ساحیل دڵ لەڕێی بیم و بەڵا
وایە دەرکی غەم بەڕووی دڵما هەتا دونیا هەیە	دەربچەی شادی بە وەعدەی تا قیامەت داخرا
شوعلەوەر نابێ چرای شادی لەبەر بادی فیراق	ئاگری میحنەت لە خەرمانی وجوودم هەڵگڕا
شەوقی دانەی خاڵی تۆ خستوومیە ناو داوی خەتەر	بەم گوناهە ئادەمیش وەک من لە جەننەت دەرکرا
جەزبی کرد تەئسیری ناڵەم دەردەدارانی زەعیف	با وجوودی ڕەنگی کاهی بوومە ڕەنگی کەهڕوبا
عومر و دڵ دیسان بە با چوو شانە هاتە ڕوویی کار	بۆیی زوڵفت خاکی سەحرای کرد سەراسەر موشکسا
هەر کە غایب بم لە فیکرا دڵ دەچێتە پەردەیێ	پەی بەوێ نابات و ناگا تا ببێ پەیکی سەبا
زوڵفی حەیپەروەردەیە سالم ئەبەد ئەیمەن مەبە	بەم قەرارە شێتییە بازی بە حەلقەی ئەژدەها

9

بە خاریج، تا بە کەی سازەندە بم بۆ جیفەیی دونیا؟!	لە بامی بێنەوایی لێ بدەم، با تەبڵی ئیستیغنا
فەواقی بێ ئیفاقەی من یەکایەک نزگەری حیرسە!	تەکانی فەقر و بێبەرگی، مەگەر ئەم عیللەتە دەرکا
درشتە لوقمەیی حیرسم، فرۆناچێت و ئازادم	مەراقی بێنەوایی، گەر بە من ئەم سەددەیە قەی کا
حەریسانی ئەمەل هەرگیز بە ئاوی جیفە پڕ نابن	تەمووزی حیرسە پڕ تابش، تەمەع لەبخوشکی ئیستیسقا
لەناو زەرفی قەناعەتدا تەماعی دیگی دەروێشی	نەخۆی، تا دەست نەشۆی ئەووەڵ لە چرکی جیفەیی دونیا
تەنیدەتەنمە سەرتاپا، تەمەع تەنپۆشی زیشتێکە	وەلێ ڕەملی ئەمەل کردوویە دیدەی زیشتبین ئەعما
لە بەینی بوخل و بەخششدا، تەفاوت هەر لە کوێ تا کوێ!	دەبەستێ ئەم دەری نیعمەت، دەکا ئەو بابی ڕەحمەت وا
هەوەس کێشامی بۆ عوزلەت، ئەمەل گرتوومی، نایێڵێ!	چ غوولێکە لە ڕێگەی ڕاستی هەر لامئەدا عەمدا
خەرابی، مەردومی بوومی نەتیجە دا بە وێرانی	لە شوومیی ئەو بەرووبوومە سیفەت نایابە وەک عەنقا
لەتاو زیعفی نەدارایی، گەدا ئاهێ کە دەیکێشێ	خەدەنگی زەهرئالوودە بە قەسدی سینەیی دارا
قەبایی ئەتڵەسی زاڵم لە وەرعا چەندە مەهتووکە!	پەڵاسی چاکی مەزڵوومی دەبێتە زینەتی باڵا
بە پوولی مەردومئازاری مەپۆشە تورمە پا تا سەر	بە شاڵی پەشمی دەروێشی بدە تەشریفی سەرتاپا
دڵم دایم لە سەیری کاروانی زاد و مەرگایە	بە میسلی جادەیی بەندەر، مودام ئەم دێت و ئەو دەڕوا!
بە سەنگی تەوبە دوندانی تەمەع بشکێنە، پەس بیخۆ	بە دوندانی قەناعەت نانی سوڵتانیی «ئووەیس» ئاسا
سەنگی نەفست لەسەر ڕێی تەوبەتا ئامادەیی جەنگە،	بە قەسدی قەتلی ئەو، چابوک بکێشە تیغی «بسم اللە»
بە خەمیازەی سەفای مەستی، مەدە تەن بۆ خەوی غەفڵەت	بە ئەندازەی هەوای هەستی، مەدە سەر بۆ شەڕی ئەعدا
بە میسلی خرسی لۆتی بۆ تەمەع هەردەم لە ماڵێکی!	مەهاری کردوی شەیتان و دەدگێرێ بە ئیستیهزا
لە کەس ڕۆزیت نەوێ، جوز ڕازیقت، گەر مەردی دەروێشی	زەمین گەر قەحتی قووتە، بۆت دەبارێ مەنن و هەم سەلوا
پەلەی چەرخ و فەلەک بگرە، قیاسی بەرز و نزمی کە:	بوڵەندی سوویی پەستی بێ، کە پەستی هەستە بۆ باڵا
تەرەققی چەند بە تەعجیلە، تەنەززول وا بە سیرعەت دێ،	بە فەووارەی بدە نیسبەت، بوڵەندی و پەستییی دونیا
زەلیلی نەفسی ئەممارە، شکستی بیمی ئەم مارە!	پەناهت بۆ «عەلی» بێنە، مەڕۆ بۆ «بووعەلی سینا»
بە تاجی فەقر، ئەگەر «ئەدهەم» سیفەت، جۆیایی سوڵتانی	لە تەختی سەڵتەنەت هەڵسە، وەرە ژێر خەرقەیی مەولا
دڵا! هەر کەس دەپرسێ لێت: لە «مەولا» کێیە مەقسوودت؟	بڵێ: مەولایی دەروێشان، عەلیی عالیی ئەعلا
سەڵابەت دەمگرێ هەنگامی شەرحی هەیبەتی وەسفی،	قەڵەم نایێتە سەر کاغەز لە شەرحی جونبوشی ئەعزا

10

غەم وەکوو یەم هاتە جۆش و کەوتمە گێژاوی بەڵا	ئاوی هائیلزایە کەشتی کەوتمە حاڵی حەلوەلا
شەتتی میحنەت هات لەسەردا سەددی هۆشی ڕاڕفاند	بادی غەم لێم بوو بە شەرکێ جیسری شادیم تێک شکا
گەمیە کەوتە گێژی نەمروود تەن وەکوو ئاش هاتە خول	بای موراد کەی دێ خەبەر دە تۆ خودا ئەی ناخودا
دادی دەریای میحنەت و تۆفانی غەم با بەس بدەم	بێمە شەرحی بەدفیعالی بۆزەیی دامەن سیا
ئەی ڕەفێق کۆزیلکەیە، بێن، وەک حەسار دەورم بدەن	بێ جڵەو سوارم، وەرن سەیر کەن لە بارگیری قەزا
ئەسپەکی بۆز و ترووسک و سەرکەش و توندشیڕەتە	وا سڵە گەر خشپە بێ جووتە لە کلکی خۆی دەدا
سپیە سەرپاک موو و بژانگ و ژێرقەپۆز و یاڵ و دووی	گەندە باخەڵ جووتە پێشانی چەپ و ڕاست دەست و پا
گەر زڕنگەی پڵپڵە و زەنگی جەرەس بگهێتە گوێی	جووت لەسەر پاشوو دەوەستێ میسلی ورچ دێتە سەما
دەست ئەبەم زینی بکەم چوونکە لە سواری عاجزە	بۆ لەقە خۆی خۆش ئەکات و مۆڕ ئەبێ لێم لابەلا
گەر لەلایێ دابەزم باز نییەتم بێ سواری بم	ئاوزەنگ نادا لە دەورم دێتە خول وەک ئاشی با
گەی لە گوێی جۆگە کە بگرێ دێم بە توندی لێی خوڕم	تاق و جووت، جووتە ئەوەند داوێژێ، پاڵوو هەڵدەکا
کا و جۆی گەر بێنمە پێش وەک کەر دەلووشکێ و هێدییە	گەر لەغاوی بۆ بەرم بۆ جووتە پاشووم تێدەکا
وەختی ئالیک ڕووبەڕووی ماڵ وەک شەماڵ شیریندەوە	بۆ ڕێگەی تەعجیل ئەوەند سستە دەڵێی وا داوەشا
وەک کەری دێز فەوتی خۆی و ڕەنجشی خێوی دەوێ	هەر لە ناکاوا بە عەمدەن خۆی لە خمخۆرک دەخا
وەک سەگێکی پەتپسێن بێ و سەد سنک ببڕێ بە دەم	دەم دەبا کەڵبەی لە پێچکەی لالەغاوی گیر دەکا
گەر حەمەی ئەحمەد بڵێ بۆز خۆشبەزە باوەڕ مەکەن	ئیمتحانم کرد لە مەرگە واقیعەن بڵح ڕادەکا
گوایە ئیزهاری غرووری خۆی دەکا دێم زینی کەم	هەڵدەتووڕێنێ وەکوو گای بارنەبەر خۆی شێت ئەکا
گەر لە بازار بیفرۆشن دۆم نەبێ کەس نایکڕێ	بۆ بنی هێڵەک لە کن من کلک و یاڵی دەس دەدا
دوو قرۆش بۆ ناڵی، شایی کلکی، چەرمی دوو ڕیاڵ	پێنج قرۆش و شاییەکە نرخی بۆزەی کەمبەها
وەک خدر قوشچی چەقەڵ فێر بوون حیسابی فارسی	ئەستێرە دەژمێرن ئاخۆ لاکی بۆز کەی دێتە لا؟

11

ئیبتدا بۆز لە «سنەی» کردوە چەرا	بوویەتی، چونکە لەوێ، نەشئونەما
با وجوودی عەلەفی دەشت و زەلی	ئارەزووی هیچی نییە، غەیری کەما
گوو بە گۆڕی پودرەی خێوی بەرووی	چونکە دوورە لە کەما، هێزی نەما!
گەر موقیمی «سنە» بێ، ئەسپی عەرەب	عاقیبەت ئاوی ئەوێ حیزی دەکا
کاشکی دادەڕا، سفرە سیفەت	مادەری ئەم سەگە، وەختێ کە دەزا
بەسکی بێقووەت و بێتاوە لە دەر	ناشکێنێ لە ڕەها بەیزە بە پا
شیڕەت و شەیهەرکەر و عیننینە	نییە، ئیللا لە سنە، فەحلی وەها
تەیع کەر، خووگ دەم و فیل خوراک	پۆزەگا، لچ شوتور و ڕەعد سەدا
تۆزە ڕێی گاهی گلانی لە دەرا	هەرەس ئاسا لەسەرا هاژە دەکا
پشتی یەک میل و ملی یەک وەجەبە	زگی قامیش و خورش خەرمەنی کا
مەحوە گۆشتی بەدەنی ئەو بە دەمی	گاهی زین کردنی وەک خیگەیی با!
مەقسەد ئەر دەهـ دە قەدەمە، بۆزە دەڵێ:	من کۆجا، مەنزڵی ئەمشەو لە کوجا
من گیاهم لە کەفایە و عەزە زین	ڕوو دەکاتە من و لەو جووتە دەدا!
ناشنێ بۆزە، مەگەر بۆ گزرە	گەردنی ناگرێ، جوز توربەیی کا
ساعەتێ لۆدەیێ کا سەهلە بخوا	فەرسەخێ، ساحێبی خۆی سەعبە ببا
بۆ ڕەهێ لازمە، ناچێ بە کوتەک	ڕووبەرووی پووش و گیا دێ بە سەما
وەختێ ساغەونی لە تەعلیمی عەزیز	جایی ڕەوت و دەوێ هەر لۆقە دەکا
دەشکێنێ دەهەنی سەنگی زەمین	بەس بە سەرسم، لە ڕەها سوجدە دەبا
گاهی دەو، خووگ سیفەت، گەر شەقی کەی	لە عەقەب، ناگەڕێ ئەستۆی بە قەفا
بە حەقیقەت نییە جوز کوڕڕەیی شێخ	لە هەموو ڕوویی زەمین، عیبرەتی وا
بەسە «سالم»، مەکە لەم سەیکە خەیاڵ	لادە لەم فیکرە، حەیای بۆزە نەما

12

موعجیزەی یاری پەری چیهرەی دڵارامم، دەکا	شەتتی ساوا، تاقی کیسرا، ئاگری زەردەشت فەنا
ڕووی جیهان بێ ڕەونەقە یاران بڵێن با دەرکەوێ	سەروقەددی جامەنەسرین ماهڕوویی گوڵقەبا
هۆش لە کوێ؟ ئارام لە کوێ؟ هەی قوڕ بەسەر خۆم و خیرەد	چاوی پڕ ئەفسوونی مەیگوونی بە ئیما دڵ دەبا
بەخ بەخ ئەی یاران تەماشای شەوکەتی ئەم جیلوە کەن	دیدەئاهوو عەنبەرینموو موشکبوو حۆریلەقا
ڕووی دڵارامم بەهەشتێکە لە ئیمکانی خولوود	ئارێ ئارێ مەنعی نەسلی ئادەمی بۆیێ دەکا
دڵ بە لەمحە ناسرەوێ هەرگیز لە پەیکانی موژەی	دەمبەدەم ئیمابەئیما دێ وەکوو تیری قەزا
ڕەشکی نافەی، بۆنی زوڵفی، قەلبی غونچەی کرد بە خوێن	وا لە گەردنیا خەراجی گەردنی ئاهووی خەتا
گەر لە سایەی ئاستانەی دڵبەرم جێ دەست کەوێ	قەت هەوەس ناکەم شەرەف ئیتر لەژێر باڵی هوما
جان موحەققەر نەقدبەرکەف، سەرفکەندە و مونتەزیر	خوسرەوی خووبان بڵێن: سالم ئەوا پێشکەش دەکا

13

حەسرەتا دڵ غافڵە نازانی قسمەت چی دەکا	ئەمڕۆ ئێرەم بوو بە مەسکەن، ئاخۆ فەردا کوێم دەبا؟!
بەدرەقەی میحنەتنومایە شاتری تەقدیر مودام	دەستکەشمە و پێشڕەو، دەمبا بە مەنزڵگای بەڵا
نابەڵەد بێچارە بوو دڵ، ئارەزووی ئارامی کرد	هات و نەیزانی لەپڕدا کەوتە ناو چاهی جەفا
حیللە خورمایە، منیش مێش، جیسری دامی عەنکەبووت	نەفسی سەرکەش دامنەدیوە، ڕوو لە شیرینی دەکا
گەردشی دەوران جڵەوکێش بردمێ ماڵی عارەبێ	چووم و دیم، ئەمما نەچوومایە، درێغا، حەسرەتا!
تەڵخکام و تەڵخوەقت و تەڵخڕووم کرد ساعەتەن	تەڵخیێکم خستە ڕووی، ژەهریش بە ئینسانی نەکا
عالەمی ئینسانییەت لاچوو لە ڕووی ئەمن و ئەوی	من لەتاو عیجزی زەمیری، ئەو لەبەر فەقدی وەفا
لای یەساری دیدە و گوێ بۆی نەما سەمع و بەسەر	ئەهلی دەستی چەپ لە یومنی من ئومێدیان لێ بڕا
هێندە مات دانیشتم و نەیپرسی ئەژنۆم هاتە ژان	ناعیلاج وەک پووش لە مەوجی نابەڵەد خۆم گرتە لا
حوجرەیێکم کەوتە دەست و چوومە ناوی وەک قەفەس	کەبکی جەنگئاسا لە برسان دڵ لە سینەم سەر دەدا
خۆم چەپۆکم دا بەسەردا ئەسپەکەم شیوەنیەتی	تازەمان کرد هەر دوو لا شینی شەهیدی کەربەلا
ئەهلی کووفە فەقدی ئاویان کرد لە میهمانی عەزیز	خانەخوێی من مەنعی نان و قووت و جێگە و ڕێ دەکا
خانەخوێم میهماننەوازە وەرنە سەیری حورمەتم	دۆشەکی خۆم خاک و خۆڵە، سەرکەشی ئەسپم سەما
شیشی سوور بێنن وەرن خاڵیگەمان داخ کەن بە جووت	چوونکە ژانمانە من و ئەسپم لەبەر سەردیی هەوا
توورەکەی ئەسپم زەمین و موتتەکای خۆم زانووە	قووتی من خوێنی جگەر، خۆراکی ئەو تەسویری کا
کورکەکورکییە ئەسپەکەم، خۆشم دەناڵم جاربەجار	ئەو لە داخی ئاخوڕ و جۆ، من لە حەسرەت جێ و چرا
با من و بارگیری کوێت هەر دوو بنووین بەشکەم بە خەو	من ببینم ڕووی تەعام و ئەو ببینێ ڕووی چەرا
ئاخوڕی ئەسپم هەوایە خوانی خۆراکم خەیاڵ	لازمە بۆ ڕەفعی جووع هەر دوو بکەین دەممان لە با
ئاهی خۆم بۆ نانی جۆ سمکۆڵی ئەسپم بۆ حەشیش	ئەم گەییشتە پشتی ماهی ئەو گەییشتە ڕووی سەما
چاوی قووچان ئەسپەکەم باقڵ تەویلەی هاتە یاد	دڵ لە سینەم ماتە تەحقیق یادی جێگەی خەو ئەکا
لووتی داژەند ئەسپەکەم خۆم دەستەئەژنۆ ماتی غەم	من لە فیکری حاڵی ئەو، ئەو شینی حاڵی من دەکا
ئەمن و ئەسپ ئوستاد و شاگردین لە تەسویری خەیاڵ	ئەو لە نەقشی توورەکە ئەمنیش لە سونعی بۆریا
شاممە میغناتیسە بۆ بۆنی کەبابی سەر گوزەر	لێوی ئەسپم جازیبی پووشە بە میسلی کەهڕوبا
موژدە بێ یاران لە برسانا ددانی ئەسپەکەم	بۆ بژارەی پووشی ناو خشت کاری دیواربڕ دەکا
سەنگکرۆژێکە لە برسانا ددانی گردەکوێت	هەر دەڵێی مێبازی ناو شارە و خەیاری نەو دەخوا
زۆر دەترسم تا سەحەر دووبڕسیفەت بێ تەوسەنم	وا لە حەسرەت پووشی خورما دەم لە کلکی خۆی ئەدا
وا دەزانێ زینەکەی پاڵانی پووشە گردەکوێت	وەک مقاش جارجار لەلاوە لچ لە لاپێچکەی دەخا
سانیی عەنقایە وەیا گۆگردی ئەحمەر پیاوەتی	لەم دەرە میوانی مەزڵووم ئەر نەچێ، چۆن دەردەبا؟
مەجلیسێ بۆ زیب و زینەت جیم و ڕێی پێ لازمە	ئیبتیدای ئیسمی لەسەر ڕێ ئەلف و نوونی موقتەزا
گەر عەرەب بەم نەوعە بن با شیری وشتر بێتە ناو	وەر زەبیب تەبعن هەزاران مەرحەبا ئەهلی سەفا
من لە فیکری حاڵی خۆمدا، ئەسپەکەش هذا القياس	تۆی خودایا قادر و تۆی ڕەبەننا موشکیلگوشا
هەمنشینم قەت نەبێ ئیتر عەرەب تا حاڵی مەرگ	ئاینە کەسبی جەلا حەیفە لە خاکستەر بکا

14

نوسخەیی ئەحواڵی من ڕۆژی عاشقان ئینشا دەکا:	توڕڕەیی تۆماری زوڵفت، موو بە موو، سەر تا بە پا
چار فەرد هەریەک بە ڕەنگێ بوون لە یاری بەهرەوەر	مول لە نەشئە، گوڵ لە بۆ، سونبول لە پێچ و مەهـ زیا
دوور لە سەهئە، بە شەرتێ دەست و دڵ یارم ببن	گەی بکەم ئاخر لە قەبرا جامەیی عوقبا قەبا
با وجوود ئەلبەت یەقینە دوژمنی خوێنت منم	قەد قەبووڵ ناکا بە غەیرەز تۆ دڵی من ئاشنا
موو بە موو زوڵفی سیات ئەسبابە بۆ قەیدی غەریب	تا قیامەت مورغی دڵ لەم داوە قەت نابێ ڕەها
وەهـ چ سەڕڕافێکی قەللابی، پەناهم برد بە حەق	دات بەسەر مندا ڕەواجی موددەعی وەک شەهڕەوا
غەم وەکوو دەریایی قوزلوم، ئەشک مەوج و خۆم حوباب	سەیری «سالم» کەن لە دەریای بێ پەیا کەوتە شەنا

15

یەکی خست ڕۆژی ئەزەل دەستی قەزا	چیهرەیی بەختی من و زوڵفی سیا
گەر وەها عیشوەگەرە شاهیدی بەخت	بۆ کەفی بەختی غەریب نیلە حەنا
کەوتە دەست قامەتی سەروت بە تەرەب	لە خیابانی ئیرەم، نەشئونوما
عاریزی سەیقەلی میرئاتی دڵە	عەکسی ڕووت، دوایە بە ئایینە جەلا
وەکوو من پیرەهەنیش بەدبەختە	یا دەبێتە کەفەنم، یا بە کەوا
چونکە نەوعێکە وەفای یار و حوباب	لە ئەزەل هەردوو ڕجووعن بە هەوا
لە کەمین قەلبی دڵە تیپی موژەت	حیلەجۆ بۆ یێرشن ڕوو بە قەفا
مەکە «سالم» لە یەما جوهدی نەجات	قولزومی غەم نییە مەیدانی شەنا

16

دڵم شادە لە بەندی سیلسیلەی گێسوویی دڵبەردا	لە شانە خۆفناکم دەفعەیێ لەم بەندە دڵ بەردا
لە دونیادا دڵم گەر تەرکی توڕڕەی تۆ نەکا سەهلە	بروون نایێ لە شۆر و زەمزەمەی غەوغایی مەحشەردا
بەسەر سەرتا بپێکێ چەتری تاووسی ئەگەر توڕڕەت	دەکا بیروون لە فەرقی پادشەهـ زینەت لە ئەفسەردا
گڕی بەست دڵ لە سینەمدا لە حەسرەت سەردی میهری تۆ	هەتا کەی ئاگری پڕ گڕ دەسووتێنی لە مەجمەردا
تەحەممول کە زەمانی کوشتنی من سورعەتی ناوێ	لە دڵمایە بگێڕم خۆم بەدەوری دەست و خەنجەردا
نە فەرهاد کەوتە شۆری من نە شیرین گەییە ڕوتبەی تۆ	لە دڵ من نەقشی تۆم هەڵکەند و ئەو کێشای بەڕووی بەردا

17

تەریقی عیشقت ئەر بەردەم، خەجاڵەت بم لە مەحشەردا	نەنووسرابم لە پێتا، گەر ئەزەل، حەک بم لە دەفتەردا
قوبووڵ ناکەم خەیاڵیشت لەناو دڵما موقیمی بێ	نەوا پەژموردە بێ گوڵدەستەیی حوسنت لە مەجمەردا
موحەسسیل بێ، ئەگەر بۆ نەقدی جانت، قابیزی قودرەت	ڕەزامەندم لە بالینت ئەمن بگرێت و تۆ بەردا
لە دەستم بەرمەدە دامەن، مەبادا بمکوژێ هیجرت	چ حاجەت خوێنی ناحەق دامەنت بگرێ لە مەحشەردا
تەوانایی بەسەر زەعفا دەبێ فائیق، ئەگەر گاهێ	سەبا بێنێ، سەحەر، بۆی تۆ بەسەر مندا، لە دەم دەردا
حەلاوەت تا قیامەت نابڕێ، سالم، لەناو دەمما	ئەگەر نەخلی مورادم دەفعەیێ یەک بۆسە نەوبەر دا

18

حیکایەتخوانە تووتیی دڵ، بە دەوری دامی گێسوودا	مەزەننە عەکسی خۆی دیبێ لەناو ئایینەیی ڕوودا
لەبت بوو دارویی جێ نێشی ماری عەقرەبت، نەتدا	هەتا دەمرم لە حەسرەت با بدەم دەستم بە زانوودا
تەمام بوو حەڵقە کەم دەستم لە قەددت، زوڵفت ئاڵۆزا	نیهان بوو مەتڵەبم وا کەوتە سەر یەک موو بەسەر موودا
دڵی تووتی لە پەروازا لەسەر گوڵ لەنگەری ڕاگرت	کە یاری شۆخ و شیرینم سەحەر وەسمەی لە ئەبروو دا
تەڵەبکارم بدا ڕوتبەم بە دامەنبۆسیی خاڵت	شەهەنشاهێ کە شاهیی کیشوەری ڕوومی بە هیندوو دا
لە سیدقم شانە و بادی سەحەرگەهـ شاهیدن هەر دوو	غوباری توڕڕەیی موشکینی تۆ نافەی بە ئاهوو دا
لە عەهدی دیدەیی یارا دڵ و سیححەت بەسێ زیددن	بە سالم کەی دەمێنێ، باز ئەگەر چنگی لە تەیهوو دا

19

دەکا دونیایی پڕ شۆڕش بەدایم فیتنەها پەیدا	بە نەیڕەنگ و فسوونی ئەو لەهەر سوویێ وەغا پەیدا
عەجەب ماخۆلیایێ بۆ دڵی دونیا موسەللەت بوو	لە سەودای موقتەزای تەبعی، بە موختەس، ماجەرا پەیدا
تەماشای جەوری کەن دونیا چ زوڵمێکی لە خوسرەو کرد	نە بۆ تاجی نیشانێ ما، نە بۆ تەختی نیا پەیدا
بە میسلی خوویی دڵبەرمە دڵی دونیا لەگەڵ مەردوم	بە دوشمن نیعمەت و لوتف و جەفای بۆ ئاشنا پەیدا
خوداوەند چادری دونیای بە دوونییەت سەراپا کرد	بروون سوور سوور و ئایینە، دەروون ڕەنگی عەزا پەیدا
جیهان گەر ڕووبەڕووی من بێ بە خوونڕێزی زەفەر نابا	دەکەم بۆ حیرزی جان و دڵ بە چالاکی پەنا پەیدا
پەناهم شەهسەوارێکە گوزەر کا گەر بە ئەلبورزا	دەکا زەربی سمی ئەسپی لە خارا تووتیا پەیدا
ئەگەر خورشیدی تیغی بێ، بەسەر شەودا شەبیخوون کا	دەکا بەرقی بە یەک پەرتەو لە یەلدادا زیا پەیدا
بە هەر لادا بکا جەولان، لە بادی سممی ڕەهواری	چرای عومری عەدوو، وەک سوبحدەم وەزعی فەنا پەیدا
بە حوججەت نێزە گەر لێدا، سیپەر وەک کاغەزی قەندە	بە هەر وەزعێ لەگەڵ بازوویی ئەو حوکمی قەزا پەیدا
هەماوەردی عەرووسی قەبر و تیغی ماشیتەی مەرگە	لە زەخمی موردەگان بۆ دەست و پا ڕەنگی حەنا پەیدا
لە مەیدانا بە ڕەسمی ڕەزم ئەگەر مەرکەب بدا جەولان	لە ناڵەی گاو و ماهی دێ لەژێر خاکا سەدا پەیدا
غوباری سممی ئەسپی ئەو مەگەر ئەجزایی ئیکسیرە	لە چیهرەی دوشمنی ئەودا هەموو ڕەنگی تەڵا پەیدا
بەرابەر ڕوویی ئەو ڕەنگی عەدوو سیمابگوون سیمە	دەکا ئەجزایی تیغی ئەو لە قەلبا کیمیا پەیدا
سفیدە چاوی بەدخواهی لە حەسرەت حەلقەیی دیرعی	دەکا بەرقی سینانی بۆ عەدوو ڕۆژی سیا پەیدا
نەهەنگ ئاسا لە دەریای خاترا قەهری کە گەردش کا	لە کەشتیی عومری بەدخواهی سەراسەر ڕەخنەها پەیدا
لە گەرمی ڕۆژی مەیدانا عەدوو لەب توشنە سێراون	لە ئاوی تیغی جەوهەرداری ئەو کاری سەقا پەیدا
بە تیغی ئەو لە خوێنی ڕوومیان شەتتێ بە ڕووما دێ	تەنی ئوفتادە زەورەق، سەر لە جێگەی ناخودا پەیدا
لە بەحری ڕۆژی ڕەزما نەهەنگی تیغی سەر هەڵدا	لەناو کەشتیی ئەتراکا دەبێ شین و سەدا پەیدا
لە سەهمی حەملەیی ئەو بۆ عەدوو هەر جا حەزەر لازم	لە دەس ئەو بۆ کراسی ڕوومیان شێوەی قەبا پەیدا
دەبێ گەر بێتە ڕووی مەیدان وەکوو بەبری بەیان یەکدەم	لیباسی ڕووبەهی دەردەم لە ئەندامی کییا پەیدا
ئەگەر ئاوی بەقای نۆشیبێ دوژمن فائیدە نادا	لە مەوجی جەوهەری تیغی حورووفی لابەقا پەیدا
بە پەستی دوشمنی سەرکەش عەجایب سەرفەرازێکە	بە سەر هەر گەردەنە و شاخا، لە پێتا وەک لیوا پەیدا
ئەگەر وەک کێوی قاف مەحکەم بێ دوشمن گاهی حەملەی ئەو	لە مەیدانی گورێزا دێتەوە ڕووبەرقەفا پەیدا
لە خاکا خوێنی مەرجانی دەبێ مەخلووت و بێ حورمەت	دەکا ئەڵماسی دەشنەی ئەو لە گەردندا سەنا پەیدا
لە زەربی زەرگی ئەو دوژمن وەکوو پووشە بەدەم باوە	لە میغناتیسی زووپینی فونوونی کەهڕوبا پەیدا
چ حاسڵ دوشمنی وەختی هەزیمەت گەر موحەسسەن بێ؟	لە فەتحی هیممەتی ئەودا کلیدی دەرگوشا پەیدا
لە بەحری جەنگی مەغڵووبا کە تیغی مەوجی خوێن بێنێ	دەبێ بۆ دەست و پای ئوفتادەگان هەر سوو شەنا پەیدا
ئەگەر یەک لەمحە توولی بێ لە قەلبی لەشکرا قەهری	لە سەحرادا دەبێ بۆ جانەوەر سوور و غەزا پەیدا
عەسای مووسایە مەر نێزەی لە ڕەغمی مشتی فیرعەونی	بە بەرقی ئاتەشئەفشان و بە شکڵی ئەژدەها پەیدا
وەلێ تالیع نەبوو پۆشیدەیە جەوهەر لەڕووی دونیا	بە مەردانی دلاوەر حاسڵی کۆشش جەفا پەیدا
عەزیزە وا لەناو چاهە خوداوەندا نەجاتی دە	لە چیهرەی ئەو بکا یەعقووب دڵی شێوەی سەفا پەیدا
خودایە موڵکی بابان بێ ڕەواج و قەڵبە سا لوتفێ	بە ئیکسیری وجوودی ئەو بکا وەک موو بەها پەیدا

20

ئەگەر ئوممێدی دڵ بێنێتە جێ ماهی جیهان ئارا	به خال هندوش بخشم سمرقند و بخارا را
لە بن خاری موغەیلان وەسڵ ئەگەر بێ، ئارەزوو ناکەم	کنار آب رکن آباد و گلگشت مصلّا را
لە عەزمم لا نەدا فەوتام، بە تاڵان چوو سەر و ماڵم	چنان بردند صبر از دل که ترکان خوان یغما را
نەسیحەت بگرە گوێ قوربان لەلایان زۆر بە تەعزیمە	جوانان سعادتمند، پند پیر دانا را
دوسەد جار گەر بە گوێی خۆم حەرفی سەردت بشنەوم، شادم	جواب تلخ میزیبد لب لعل شکرخا را
ئەگەر حۆری لە کەوسەر شوستوشۆی خۆی دا، بە تۆ نابێ	به آب و رنگ و خال و خط، چه حاجت روی زیبا را؟!
لە ئیدراکی شکەنج و عوقدەیی زوڵفت پەرێشانم	که کس نگشود و نگشاید به حکمت این معما را
کە شوعلەی تەلعەتی یووسف تلووعی کرد، بە چی زانیم؟	که عشق از پرده‌ی عصمت برون آرد زلیخا را
کەلامت «حافزا» دڵسەنجە بۆ سالم وەها چاکە	که بر نظم تو افشاند فلک عقد ثریا را

21

کشا گێسوو بە گۆشەی ڕوویی یارا	چ جنسێ بێ لە مارا، بێ بە نارا
پەزیرای ڕەنگی من بوو ئاینەی ڕووت	خەزانم دی لە ئاغووشی بەهارا
تەزەروی دڵ دەخوازێ بازی چاوت	کە گەردش کا لە تەیرانی شکارا
بە تەحسیل مەتڵەبی چەندێ بەری دا	کە بگرێ دامەنی دارا نەدارا
دەسا چۆن دامەنت بگرم کە مەیلت	ئەوەند ساردە نەما پەنجەم لە کارا
سەری تەسلیمی داوە نێرگسی مەست	بە دیدەی تۆ لە هەنگامی خومارا
لە ئەشکی سوور و سوێری خۆم دەبینم	گوڵستانێ لە خاکی شوورەزارا
دڵی دڵبەر کە مایل بێ بە ئەغیار	نییە تەدبیری سالم جوز مودارا

22

پەرچینی زولف و پەرچەم نەقشن لە ڕوویی یارا	وەک میللەتی مەجووسی هەر دێن بە دەوری نارا
توڕڕەت کە دێ بە ڕوودا گەر عەینی کوفرە، حوسنە	بۆ ڕەونەقی کڵێسا با هەر ببن نەسارا
غەمزەت کە تیری باراند زوڵفت دڵی پەنا دا	بەم ڕەنگە حوسنی ئەخلاق کێ دی لە جینسی مارا؟
مەی گەر حەرام و تەڵخە ساقی بە چاوی مەستت	اشهىٰ لنا و احلىٰ مِن قبلة العذارا
ئەی ئەو کەسەی کە شەوها یادت ئەنیسی دڵمە	یەک لەحزە دێمە یادت داخۆ لە ڕۆژگارا؟
تۆ ناتەوان و مسکین دوژمن قەویی و مونعیم	سالم لە عەهدی وادا کوا چارە جوز مودارا

23

ئاشوفتە کەناری گرت، گێسوو بە ڕوخی یارا	ئارێ نییە حەددی مار، ڕابوورێ بەسەر نارا
عەزمی دڵی پڕ شۆرم بۆ دامەنی سەحرایە	بێزار و هەراسانم بەو نەوعە لەناو شارا
مەجنوونی بیابانی زوو ڕاهی نەجاتی دی	ناڵینی منی بەدبەخت جاویدە لە کۆهسارا
بۆ شادیی دوشمن یار تا من لە غەما بمرم	مەلفووفەیی نەومێدی ناردوویە بە ئەغیارا
ئاشوفتە و غەمگینە یارم لە قسەی ناسیح	وەک تازەگوڵی باغە پەژموردە لەناو خارا
عاشق بە قەد و ڕووتە، سۆفی بەنیهان وەک من	دزپیشەیە سا قوربان گوێی بکوتە بە بزمارا
جانانە لەگەڵ سالم نەزدیکە تەرەححوم کا	بەم نەوعە لە گریانی خوێن دێ لە دڵی خارا

24

زوڵفی جانانە لە دەوری کەمەرا	وەک سیەهمارە بە قەد نەیشەکەرا
دەوری ڕووی داوە خەمی سونبولی موو	هەر وەکوو هالە بە گەردی قەمەرا
تیری تۆ ڕەنگە لە سینەم بڕوێ	غەرقە پەیکانی لە ڕیشەی جگەرا
گەردن ئارایشە بەو توڕڕەیی تۆ	شەبە خۆشڕەنگە لە پەهلووی گوهەرا
دەبمە ئەو ئاشە کە ئاوی ببڕن	شۆری عیشقم کە نەمێنێ لە سەرا
لە هەناسەی منی مەزڵوومی غەریب	خۆت بپارێزە لە وەختی سەحەرا
حورمەتی تۆ لە زەمانەی سالم	بە قەدەر دینە لە عەهدی عومەرا

25

شەڕیانە لە ئەندێشەیی موو موئمین و تەرسا	کێشاویە لەسەر مەسحەفی ڕوو شکڵی چەلیپا
ئەم کیشە کە گێسووت هەیەتی کامی کەشیشە	بگرن بە جەدەل با عولەما ڕیشی سوکووبا
جێی هیندوویی خاڵت نییە خورشیدی جەماڵت	ئەم مەرتەبەیە قابیلە بۆ حەزرەتی عیسا
هەرچی نییەتت بوو نیگەهت دڵمی بەڵەد کرد	هەرچی نییەتم بوو بە موژەت دڵ خەبەری دا
مەجنوون غەمی کوا پردی سیرات ئەر وەکوو موو بێ	دەیکێشێ لەوێشا کەششی توڕڕەیی لەیلا
وەسفی بەدەنی کافییە سالم کە بە مەعنا	ڕووحێکی موجەسسەم لە کراسایە سەراپا

26

بە مەحزی جەوری دڵبەر هەر کەسێ تەرکی مەحەببەت کا	لە قەبریشا، بە میحنەت، تا قیامەت گریە عادەت کا
قوبووڵ ناکا ببێ غیر از پەرێشانی لە عالەمدا	فەلەک، گەر پەیڕەویی کرداری یاری بێ مورووەت کا
لە بێ ئینسافیا دەکوژێ بە ئیما سەییدی خەڵوەت	بە مەزموونی عەفوو، گەر نامەیی قابیز بە حوججەت کا
دەزانی چەن فەرەحناکم بە بۆسەی لێوی شیرینت	بە موفلیس مەردی مونعم وەک سەدا بۆ خوانی نیعمەت کا
بە مەحزی کەشمەکەش دامانی عیشقت بەر بدەم نابێ	دەمی تیغی موسیبەت، گەر کەفی فیکرم هەموو لەت کا
سەراسەر کاری سالم عیشقی تۆیە، ئەووەڵ و ئاخر	خەجاڵەت بێ قیامەت، گەر بەبێ تۆ مەیلی جەننەت کا

27

فەلەک زەحمەت لە دڵ مەیلت بەدەر کا	بینای هەستیم ئەگەر زیر و زەبەر کا
تەلاشی عیشقی بێ هەر کەس لە دڵدا	دەبێ سینەی سپەر بێ و تەرکی سەر کا
کە سوڵتانی خەیاڵت بێتە خاتر	دەبێ شاهی خیرەد مەیلی سەفەر کا
دەڵێی بەهرامی گۆڕە تورکی چاوت	لە دڵ نەمدیوە قەت تیری خەتەر کا
مەتاعی جانە پایەندازی غەمزەت	ئەگەر بۆ شاهڕاهی دڵ گوزەر کا
دەنێمە زەرفی خاتر یادی بووسەت	ئەگەر تەبعم تەمەننای گوڵشەکەر کا
پەرێشانم دەکا وەک موڵکی بێ شاهـ	لە قامەت هەر سەحەر گێسوو کەمەر کا
حەڵاڵی کرد بە مەردوم دڵ لە قوربا	نەزەر کا غەمزەت ئەر خوێنی هەدەر کا
ویسالت پایەیی میعراجە بۆ من	لە ڕووتا گەر لەبم شَق ّالقَمَر کا
دەکا تەسخیری دڵ چاوت بە ئیما	سەراسەر ئیسمی ئەعزەم گەر لەبەر کا
بەدڵ وا بگرە دڵ، تیرێ لە غەمزەت	لە موهرەی پشتی سالم سەر بەدەر کا

28

شەهدی لەبی لەعلی یار، قیمەتی شەککەر شکا	دیدەیی مەستی نواند، ساغەری عەبهەر شکا
تیژیی تیری موژەی گەییە مەقامێ لە دڵ	بۆ کەفی ڕەزمازوما حورمەتی خەنجەر شکا
شوعلەیی ئەنواری ڕووی، پەرتەوی وا کرد عەیان	ئێستە لە بازاڕی شەو ڕەونەقی گەوهەر شکا
ڕوویی دڵارامی من، پڕیە لە خشڵ و حولی	خانەیی زەرگەڕ خەراب، قیمەتی زێوەر شکا
دوێنێ لە سەحنی چەمەن دڵبەری من هات و چوو	بۆ قەدی وەک سەروی ئەو، قامەتی عەرعەر شکا
موشکی جودا کرد لە چین، شەبڕەوی بادی سەحەر	وەهـ، لە دەماغا بە بۆ نەفخەیی عەنبەر شکا
ناری غەمی عیشقی یار، گەییە مەقامی عوروج	پێشی تەب و تابی دڵ جۆششی مەجمەر شکا
شاهیدی شەهر و فەلەک، کەوتنە مەقامی جەدەل	وەختێ موقابیل لە دوور، خوسرەوی خاوەر شکا
عیشوە بە ئیمایی چاو، تیپی موژەی دا نیزام	قەلبی دڵی زاری من وەقتێ بەرابەر شکا
لوججەیی ئەشکم لە خوێن عەکسی وەها کرد زوهوور	بۆ«فلك الاطلس»ی شێوەیی ئەحمەر شکا
گەرچی بە جان و بە دڵ، لەم دەرە هەر تۆی خەلیل	خاتری «سالم» لە ڕووت وەک بتی ئازەر شکا

29

کاتیبی فیکرم لە دڵدا دیققەتێ ئینشا دەکا	جوستوجۆ بۆ سەتربەندیی کاغەزی میرزا دەکا
ئەحمەقە لەقلەق، ئەگەر تەرکیبی نیسبەت دا بە ئەو	وشتر ئەر بێت و بڵێ «وەک ئەو دەڕۆم» بێجا دەکا
زۆر نییە گەر ساقی عووجیان کرد بە جیسری ئاوی نیل	ئیستیخوانی دەستی میرزا، پول لەسەر دەریا دەکا!
ناکەوێتە سەر سەری سایەی هوما، تا وا نەبێ	لووتی پاپاخی لەگەڵ سەقفی فەلەک دەعوا دەکا
گەر لەلای زەوجەی لە شەودا بێت و هەستێ بۆ عەمەل!	قامەتی میلێ لە دەرگانەی حەرەم بەرپا دەکا

30

تورکی پڕ ئەفسوونی چاوی کاری سەد جادوو دەکا	ساعەتەن تەسخیر دەبێ بۆ هەر مەکانێ ڕوو دەکا
هەرچی نادر قەبز و بەستی کرد بە شەمشێر و سوپا	ئەم بە تیغی جەوهەرئالوودی خەمی ئەبروو دەکا
خاڵی سەر سەفحەی ڕوخی جانان، چ نادر کەوتووە!	حیکمەتی، دارالخلافهی گورجییان هیندوو دەکا
ڕیشوەیی گەردنکەچیی ئەو گەردنە، حوکمی قەزا	بۆ خەراجی بەندەگیی سەر گەردەنی ئاهوو دەکا
ئێستە بۆ مەللاحی دەریای عیشق و ئەهلی مەعریفەت	قەترە قەترە ئەشکی چاوم قیمەتی لوولوو دەکا
سەهلە گەر مووسا عەسای کردە حەی و سەهمی نوواند	موعجیزەی وا دڵبەرم هەردەم بە مووی گێسوو دەکا
ڕوویی دونیا تارە، تا شەمعی جەبینی دوورە لێم	ناسییەی پڕ چینی من دایم هەوای زانوو دەکا
گەر بە موژدەی مەرحەمەت جانی ڕەقیبم تازە کەی	میسلی تیفلی موردەمادەر دڵ بە شیوەن خوو دەکا
ئیسمی «هوو» حەققە لەڕێی حەق، دەستی ڕەددم لێ مەدەن	سالمی مسکین وەکوو دەروێش لە دەرگەت هوو دەکا

31

غەم لە دڵ بۆ فەوتی شادی مەیلی سەرخۆشی دەکا	سوبحی عیشقە شەمعی عەقڵم ڕوو لە خامۆشی دەکا
زوڵفی شەبڕەنگت وەکوو ڕۆژە پەرێشان با نەبێ	وا سەحاباسا لە ڕووتا قەسدی مەهپۆشی دەکا
بۆ ئەدایی تەعزییەی من تورکی چاوی مەستی یار	بۆ تەرەب هەردەم لە بەزمی عیشوە مەینۆشی دەکا
داستانی عیشقی من فاشە لە هەر کووچە و سوقاق	عەقڵی دێوانەم لەپاش ئەم حاڵە سیڕپۆشی دەکا
کەسرەتی زەعفم لە هیجرانا گەییشتە مەرکەزی	دڵ لە سینەمدا بە دایم مەشقی بێهۆشی دەکا
دڵبەری باڵابڵندم گەر خەرامان بێ بە ناز	سەروی گوڵزاری ئیرەم چۆن مەیلی هەمدۆشی دەکا
گەر نەوێڕێ ڕێی سەگی قاپیت بەرن بۆ جێی غەریب	سالمی مسکین لە دەرگا حەڵقەدەرگۆشی دەکا

32

پەنجە بۆ تەسویری ئەبرووت پەیڕەویی مانی دەکا	خامە بۆ زەنجیری گێسووت عەنبەرەفشانی دەکا
قووتی ڕۆحە لێوەکەت یاقووت وەها ئاودار نییە	مەنعی بازاڕی عەقیق و لەعلی ڕوممانی دەکا
گەر لە پەردەی نازەوە ئاوازی تۆ بگرێتە گوێ	تووتییی شیرین سوخەن کەی مەیلی خۆشخوانی دەکا؟
قامەتی نەوخێزی شیرینت نەهالی جەننەتە	سەروی ڕەعنا، کەی لە لات سا مەیلی هەمشانی دەکا؟
دڵ بە نەشئەی حاڵی مەستیی چاوەکەت لايعقلە	بۆ کەبابی جەرگی من، لێوت نەمەکدانی دەکا
سا هەزار جارت دەخیل بم، حەرفی بەدکار مەشنەوە	هەرچی دەربارەم بڵێ، بێ پیرە؛ شەیتانی دەکا
لێوی یاقووتت نگینە خاتەمی نادر زوهوور	مۆری دەستی ئاسەفە و ئەمری سولەیمانی دەکا
کەس نییە ئەو شۆخە حاڵی کا لە سۆزی ئاتەشم	پێی بڵێ: سالم لە عیشقت وا غەزەلخوانی دەکا

33

چاوەکەت وەختێ بە ئیما مەیلی جامی مەی دەکا	هەرچی مەی دەیکا لەگەڵ ئەو، ئەو لەگەڵ ئێمەی دەکا
نەی لە ناڵینا چ گوستاخانە بۆ ئەربابی سەمع	باسی ئەییامی گوزەشتەی کەیقوباد و کەی دەکا
تا سوپاهی خوسرەوی عیشقت ئیحاتەی جانی دا	بۆ شەڕ و شۆری موسیبەت دڵ لە موڵکی ڕەی دەکا
کاروان ئەر سستڕەو بێ تا دەگاتە کۆیی لەیل	شەوقی بێ پایانی دڵ، ئوشتر بە مەجنوون پەی دەکا
حاڵی عیشق و تابشی هیجرت نیشانی دا بە من	ئاگری سۆزەندە هەر کارێ بە بێشەی نەی دەکا
تا بەسەر باغی دڵا بێ بای خەزانی فیرقەتت	عاریزم بۆ سێوی ڕوخسارت لە ڕەنگی بەی دەکا
جورعەنۆشی بۆ بکەم ئیتر لە بەزمی مەیکەدە	چاوی مەخموورت بە عاشق کاری بادەی جەی دەکا
وەختی بەخشش گەر بنووسم داستانی هیممەتت	مەردی دانا وەسفی جوودی حاتەمی تەی کەی دەکا
ئابڵەی دەردا کەفی پێی تاقەتی هەنگامی جەهد	سالمی سەرگەشتە ئەزبەس ڕێی موسیبەت تەی دەکا

34

دیدە بێ دیداری دڵبەر تارە، مەستووری نەکا	خۆیشی نەزدیکە لە نەزدیکم، بڵا دووری نەکا
دەهری دوون ناپایەدار و نازەنینان بێ خەبەر	بەم قەرارە، حەیفە، با مەعشووقە مەغرووری نەکا
عاشقی مسکین قوبووڵی تەبعی دڵبەر کەی دەبێ؟	تا قوبووڵی غوربەت و ئەندووهـ و ڕەنجووری نەکا
داخڵی بەزمی حەقیقەت کەی دەبێ پیری سولووک	تا بە خوێنی دوختەری ڕەز خەرقە ئەنگووری نەکا؟
سیڕڕی مەستانی عەیان کرد، مەهـ لە پەردەی تیرەشەو	چاوەکەت توهمەت بە شوعلەی شەمعی کافووری نەکا
ئاسمان، سالم لەگەڵ یەک خەندە سەد شیوەن دەدا	دڵ نەسیحەت کە: بڵا قەد مەیلی مەغرووری نەکا

35

سونبولی توڕڕە کە پەرژینە بە پەهلوویی گوڵا	مووبەموو هەر یەکە داوێکە لەڕێی مورغی دڵا
ڕەوشەنی داوە بە دڵ ڕەوزەنی سینەم لە خەدەنگ	دەک ئیلاهی نەڕزێ دەست و کەمانت لە گڵا
سیڕڕی نوکتەی دەهەنت چاکە نەزانن قەنناد	نمەکئالوودە نەکەن با لە خەمیری نوقوڵا
گەر لەڕووی گوڵ دڵی من شادە بەبێ خەندەیی تۆ	با بدا دەستی قەزا مەردومی دیدەم بە چڵا
یار گلەی بوو لە دڵم چونکە نەسووتا لە فیراق	لە قسەی بەرحەقی ئەو سالمی مسکین خەجڵا

36

دەستی من تەعویزە بۆ ڕەددی بەڵا	با حەمایل بێ لە ملتا، بێڵە سا
نیسبەتی ڕووم دا بە گوڵ، گێسوو بە موشک	سەهوە حەرفی ئەووەڵم، سانی خەتا
دڵ بە نادیدەت لە جێی دڵ چی بەرێ	کەهـ نەکێشێ چی بکێشێ کەهڕوبا
گەر بزانی چۆنە حاڵی ئیحتیاج	دەستی ڕوو نانێیە بەر سینەی گەدا
سەربەسەر پێچیدە بوو تۆماری عومر	شەرحی تۆ بوو ئیبتدا تا ئینتها
کاشفی ئەسرارە بولبول حەقیەتی	وا لە جەوری گوڵ لە دڵیا خارها
دەوڵەتی دنیا لە دەست نامەرد و دوون	توولی نابێ قەت بەقەد ڕەنگی حەنا
بۆ سەباحەلخەیری دڵ غەم هاتەوە	مەرحەبا بێ مەرحەبا بێ مەرحەبا
سیحری فیکری من قەڵەم دێنێتە چەرخ	موعجیزەی عیسا بوو، چالاکی عەسا
زەڕڕەسان ئەعزایی سالم دێتە ڕەقس	هەر سەحەر میهری ڕوخت پەڕتەو دەخا

37

بە هەیوولا شوتوری نەوتە، مەلا	لەقلەق ئاسا لەق و بەد ڕەوتە، مەلا
دیبەمە مەدرەسە تەنخواهی مەنار	قامەتی شاهیدی مزگەوتە، مەلا
پەیڕەویی سەبعەیی قوڕڕا نییە بۆی	بە نەوا خاریجی هەر حەوتە، مەلا
عیززەتی هەرچی ئوسوولاتە نەما	بەسکی بەد لەهجە و بەد سەوتە، مەلا
جامەدارانی حەمامن شاهید:	کونی پشتی وەکوو ئەشکەوتە، مەلا
یەک تەویلە کەر، ئەگەر هەمڕەهی بێ	هەمە جا قایم و بەرکەوتە، مەلا
وەک درەختی ڕەشەبا ڕیشە کەنیو،	هەر لە سەر تا بە قەدەم چەوتە، مەلا
خایەیی گزگلییە و نەوسی بەڕوو	شکەمی کوندەیی پڕ جەوتە، مەلا

38

غولامی دیدەیی مەخمووری تۆیە نێرگسی شەهلا	لە ئاب و تابی ڕووی تۆ داغدارە لالەیی حەمرا
بەیازی ناسییەی تۆ بوو سفیدەی دا بە سوبحی عید	لە نوسخەی قیرگوونزولفت سیاهی برد شەوی یەلدا
عەقیمئاسا لە زگ وەستایەوە حەملی نەما ئیتر	لەپاش تۆ دایەیی دونیا بە میسلی مادەری عیسا
لە قوببەی نووری پوستانت یەدی بەیزا نموودارە	ئەبەد ناگاتە دوگمەی جیبی جامەی تۆ کەفی مووسا
خەزانی ڕەنگی زەردم باعیسی نەشوونمای تۆیە	سیاهی ڕۆژی مەجنوون سورمەیە بۆ دیدەیی لەیلا
لە سەیحەم هاتە لەرزش قەلبی گاوی ژێرزەمین ئەمشەو	دڵی کەیوان لە ئاهی من لە هەفتەم ئاسمان سووتا
دووسەد جار وەزعی چەرخی ئاسمان گۆڕا بە سەعد و شووم	ستارەی نەحسی من سالم! لە قەڕنێکا نەبوو ئاوا

39

شەتی ئەشکم دەبێ هەر بێ بە ڕووما	هەتا بێ بەحری (ئاقدانیز) بە (ڕووم)ا
دەزانی چۆنە ئەحواڵم لە هیجرت	وەکوو تیشنەم لەناو بەحری زەقووما
لە پیریشا عەرووسی یادی وەسڵت	بروون نایێ لە خانەی ئارەزووما
دەمی وەسفی دەمی تیغت دەلەرزێ	ڕەگی گەردن بەسەر تەختەی گەلووما
بە سیحری غەمزە مەغڵووبم ئەگەرچی	ئەرەستوو بم لە ئیدراکی علووما
لە کوورەی دڵ بروون دێ ئاهی سەردم	عەجەب یەخ بێ لەناو چاهی سمووما
تەجاوز کەی دەکا سالم لە ئەمرت	کەسێ نەیدیوە ڕووسەختی لە مووما

40

وەکوو فەووارە خوێن دەقوڵێ دەمی ئاهم لە حولقووما	بە دڵ پەیوەستە تا سۆراخی پەیکانت لە پەهلووما
مەگەر وەختێ لە سەیری خاڵی چیهرەت دیدە فاریغ بێ	سیاهی مەردومەک بتکێ لەگەڵ ئەشکم بەسەر ڕووما
لە هیجریشا موسیبەت نایەڵێ سەر هەڵبڕم یەکدەم	لە خوێنی ئەشکما چەسپاوە پێشانی بە زانووما
لەسەر ڕوو لادە تاری توڕڕەیی موشکینی تاتارت	حەبەش دەستی تەتاوەل ڕانەکێشێ، با بەسەر ڕووما
ئەگەر چی کارییە دەردم وەلێ نەزدیکە تەسکینم	بپڕژێنێ حەکیم ئەر ئارەقی چیهرەت بە داڕووما
بە مەششاتەی دەوت دڵبەر دڵی سالم مەڕەنجێنە	لەناو جەمعی پەرێشانا لە حەلقەی چینی گێسووما

41

بێ تەماشای خاڵی تۆ، خاڵی لە مەردوم دیدە ما	عەکسی ئەو بوو مەردومی دانا لە پەردەی دیدەما
شوعلە نەیدا فرسەتی پەروانە مەتڵەب کا بەیان	سیڕڕی سەربەستەی، لە پێی شەمعا، هەموو پۆشیدە ما
وا نەبوو لێوت بە سروەی بای خەیاڵی بۆسەیێ	غونچەیی سێرابی نەشکوفتەت چ بوو، ناچیدە ما
ڕوویی وەک لالەت لە خەشما یەک نیگەهـ ڕەنگێکی ڕیت	داغی حەسرەت تا قیامەت بۆ دڵی ڕەنجیدە ما
تا دەڵێم: مروەت کە، ڕەحمێ، جەوری تۆ ئەفزوون دەبێ	داد و بێدادی لە گوێتا هەر وەها نەشنیدە ما
کوا تەرازوویێ قیاسی وەزنی حوببی پێ بکەم	میهری سەنگینت لە کەففەی دڵ بە ناسەنجیدە ما
نەزمی سامانی لە کوێ بوو، عاشقی شۆریدەبەخت؟!	موویی ئاشوفتەی سەرم دەرهەم، هەموو ژوولیدە ما
تابی بێ میهری نەبوو یەک دەم، وەکوو سالم، ڕەقیب	سەگ بە تۆپین چوو لە قەحتا، گورگی باراندیدە ما

42

بۆ منی بێ سەر و پا غەیری وەفا پیشە نەما	بۆ دڵی تۆ سەنەما! جوز ستەم، ئەندیشە نەما
ئاب و ڕەنگم نییە، از بس که تکا خوێنی سروشک	مەیی ئەحمەر کە ڕژا، خاسییەتی شیشە نەما
چ تەکانێکە، خودایا هەرەسی جەوری حەبیب؟	بۆ نیهالی ئەمەلم بەرگ و بەر و ڕیشە نەما
وام تراشیوە بە ناخون لە غەمت، سینەیی ڕێش	شوهرەتی کۆهکەن و وەسفی دەمی تیشە نەما
بەس بسووتێنە لە غەم سالمی مسکین بە جەفا	بۆ وجوودی سەر و پا، لەحم و دەم و پیشە نەما

43

لە عەرسەی ئەوجی عیشقت بازی دڵ هەڵسا لە دەورانا	بە بەرقی پەڕتەوی حوسنت پەڕی سووتا لە تەیرانا
لە ڕۆژی ئیمتحانا دیم بەرابەر ڕۆئیەتی مەعشووق	کەمەربەستەی هونەر هاتن لە تیپی عیشقبازانا
لەیەک لا نالی و مەشوی لەلایێ سالم و کوردی	لە هەنگامەی هونەرگەرمی تکاجۆ بوون لە مەولانا
لە مەیدانی بەلاغەتدا بە سواری مەرکەبی مەزموون	بە کوردی هەر یەکە تازی سوارێ بوون لە بابانا
کە نالی تەوسەنی تەبعی بە تەرزێ گەرمجوستەن بوو	بە چەوگانی خیرەد گۆی دانشی دەرکرد لە مەیدانا
کە ڕەخشی تەبعی ڕامی هاتە سەر میقرازەکی تەعلیم	ڕیکابی پایبووسن سالم و مەشوی لە دەورانا

44

ساقی لە پەردە دەرهات، جامی شەرابی هێنا	دڵ خیرە ما لە حیرەت، مەهـ ئافتابی هێنا
یەک زەڕە عەکسی پەڕتەو دەرکەوت و تووری سووتاند	ئایینە سەختڕوو بوو لەو عەکسە تابی هێنا
تیماری چاکی سینەم ڕاجیع بە چاوی مەستە	بەختیش موافقی عیشق بۆ من خەرابی هێنا
یارم لە دەر دەروون هات دەستی ڕەقیب لە دەستا	غەمناک و شادمانم ڕەحمەت عەزابی هێنا
بۆ تۆبە سوویی مەسجید هاتم بچم لەڕێدا	بۆ کۆیی مەیفرۆشان عەزمم شتابی هێنا
ڕوو هەر لە من دەپۆشێ وا حاڵییە کە جیبریل	هەر خاسسە بۆ من و ئەو ئایەی حیجابی هێنا
وەهـ وەهـ چ مەجلیسێ بوو دوێشەو لە دیدە و دڵ	دڵبەر شەڕابی گێڕا سالم کەبابی هێنا

45

بەدەل کەین با بە نەشئەی مەی خوماری میحنەتی دونیا	الا يا ايها الساقي ادر کاساً و ناولها
مەحەببەت زۆر بە ئاشووبە بە سەهلی تێ مەگەن یاران	که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل‌ها
کە بادی سوبحدەم ئەفشان ئەکا گێسوویی پڕ چینی	ز تاب جعد مشکینش چه خون افتاد در دل‌ها
دڵا هەرچی بڵێ ناسیح لە نیک و بەد بەجێی بێنە	که سالک بی‌خبر نبود ز راه و رسم منزل‌ها
مەحەللی ڕیحلەتە دونیا ڕەفیق ئیمرووز و فەردایە	جرس فریاد میدارد که بربندید محملها
لە بیمی مەوجی دەریای ئەهلی دڵ زاهید خەبەردار نین	کجا دانند حال ما سبکباران ساحل‌ها
قسەی من شوهرەیی شەهرە تەماتە تازە بیپۆشم!	نهان کی ماند آن رازی کز او سازند محفل‌ها
ویسالی دڵبەرە سالم موعەززەمتر لە هەر مەتڵەب	متىٰ ما تلق من تهوىٰ دع الدنيا و اهملها

46

ڕووبەڕووی نەقش و نگینی موستەفا	نەسخە تۆماری جەمیعی ئەنبیا
یا محەممەد تۆی شەفاعەتخوازی خەڵق	بەهرەیابی لوتفی تۆن شاهـ و گەدا
بۆ تەوافی کەعبەیی تۆ تا حەشر	حەلقەگێڕن جانی کوللی ئەولیا
وەقتی کەشفی زەمزەمەی ئیعجازی تۆ	گوم دەکا مووسایی عیمرانی عەسا
دادەتاشێ حەق لە شەوقی تۆ، نەبی	نووری مانگ و خۆر وەکوو سەنگئاسیا
شەمعی دینت بیمی خامۆشیی نییە	تا حەشر بادی موخالیف لێی بدا
جەزبی تۆ ئاهەنڕوبا دێنێتە چەرخ	میهری تۆ وەک کەهـ دەکێشێ کەهڕوبا
ئانگەهـ عیسا مورغی خۆی بێ ڕەهبەری	ئافتابی موعجیزەت گەر جیلوە کا
ڕووبەڕووی ئیحرامییانی کۆیی تۆ	عەترها دێنێ هەموو سوبحێ سەبا
وا بە دڵ بۆ تەوفی کەعبەت موبتەلان	بوو بە خوێن نافی غەزالانی خەتا
زوڵمەتێ بوو ئوممەتی خۆت بردە دەر	مووسە ئەر بڕوا لەوێ ڕێ ون دەکا
سەروی جەننەت هەر دەکا ئیدریس، گەز	تا بە ئەندازەی قەدت ببڕێ قەبا
هەر کە ئیسمت بوو بە سککەی زەڕڕی دین	سائیری دین بوونە زەربی شەهڕەوا
گەر نەهەنگی قولزومی ئیعجازی تۆ	بێتە ڕوو سوعبانی مووسا ڕەد دەبا
هەر چی جان و جورمی بێ مەعلوومە لێم	خاسسە بۆ تۆ ئافەریدەی کرد خودا
ون دەبێ وەک گەنجی قاروون زەڕڕی ناب	خاکی کەعبەت گەر نەبێ بۆ کیمیا
ڕووبەڕووی ڕەوزەی مونیرت ئینس و جین	دێن وەکوو پەروانە بۆ شەوقی چرا
ئوستخوانی دەستی لەتلەت بێ بە تیغ	هەر کەسێ دامانی دینت بەر بدا
دوشمنی سددیق و فاڕووقم بە جان	غەیری تۆ گەر دڵ قوبووڵ کا ئاشنا
بۆ ڕەواجی دین بە شەمشێر و قەڵەم	کاتبت عوسمانە، شێرت مورتەزا
تیغی قەسسابی قەزا وەک گووسفەند	گەردی کەعبەت جانی سالم کا فیدا

47

بە غەیرەز میهری تۆ، گەر بێ لە دڵما

زڕەی زنجیری زاڵم بێ لە ملما