دیوانی خانای قوبادی/هەمەچەشن

by خانای قوبادی

←تەرجیعبەند

دیوانی خانای قوبادی  (1750)  by خانای قوبادی هەمەچەشن

بای شەماڵ ڕێشەن

بای شەماڵ ڕێشەن، بای شەماڵ ڕێشەن	سوفتەی دڵ بە داغ مەینەتان ڕێشەن
نە یار نە یاوەر، نە قەوم نە خوێشەن	کەس نمەزانان حاڵ من چێشەن
لە عاجز عاجز، جە پیران پیر بیم	سەر لە کۆتەڵان، پا لە زنجیر بیم
قوباد و قۆچاغ، قەدیمساڵان بیم	بابۆی بەگزادان کەمەرلاڵان بیم
میرزای خاتوونان، شۆخ شیرین بیم	کاکەی کناچان، زوڵف عەنبەرین بیم
ساحێب ئۆتاقەن، ئەقرەبا و پشتم	دەستگیر دەستدار، بەگلەران گشتم
عێلبەگی و ڕەشید، میر جافانم	پەروەردەی سای چین، زوڵف کڵافانم
بەور باڵادەس، بان شێرانم	نامیدەی وڵات ڕۆم و ئێرانم
قۆچ سەر نە پێچ، وایەی هەیهاتم	شێر سەفشکێن، کۆی زۆر و زاتم
دارای دەماغبەرز، کەرەمکوڵاوم	ئوستادان جە تەرح، جۆی سێڵاتاوم
تەکیەی ڕاهداران، شای سەماواتم	دەفتەردار موڵک سەرجۆی کاواتم
باش باڵادەس پەهلەوانانم	قەڵغان لای شان نەوجەوانانم
تورک تیرئەنداز، شیرین سوارم	تەورزین بە دۆش ڕووی نۆهەوارم
بەهار پای ئێڵاخ، جە کوردەماڵ بیم	جە پای سەراوان، چەشمەی زوڵاڵ بیم
قوباد قۆچاغ کۆی نەوسوارم	تەرح جەبڵەکێش باخچە و حەسارم
سوڵتان هاروون، میر سەریاسم	ساحێب ناواک، تیغ ئەڵماسم
میر سەرحەدگیر لای خان ئاشوورم	لە تەعنەی بەدان، یانەخاپوورم
ئیستا من دەستاخ کۆتەڵ پاوەنانانم	بێ جەد خاین باجەڵانانم
بە ڕۆژ بێخورد و بە شەو بێخاوم	دیل بێتاوان، پاشای زەهاوم
ئوفتادە و زەبوون، خاترپەشێوم	تەشنە و زوبانلاڵ، شەو بار بە لێوم
نەوەی ئەمیرخان، بەچەی بێباکم	بێ فەرش، بێ باڵین، ئوفتادەی خاکم
ئیستا ڕووگەردان قاپیی مورادم	ئەبڵەی مایەپووچ خزمەت وە بادم
ئەی بادی شەماڵ، یە جەستە و حاڵە	یە گونای پەڕگەرد زەردیی جەماڵە
یە لاشەی زەبوون بێنازکەفتەی من	جە ناڵە کۆسار شەو نەسرەفتەی من
یە جامەی جیاز دوڕ نەوکافوورە	یە گڵکۆی مەزار گەدا دەسوورە
یە کەلوەلای زام، زوڵم ساڵانە	یە عەیش و واوەیلای میرەماڵانە
نە شەرم، نە سیرەت، نە زوڵف، نە خاڵە	یە پەردەی ڕەنگین تەختەی ڕەشماڵە
یە کار گەردوون بینای کارانە	بەگزادان سەرکز، سای تالارانە
ئەی بادی شەماڵ! فرە زەلیلم	وێنەی عارەبان، بە تۆ دەخیلم
عەرزەی جەستە و حاڵ ئێمە و ئەسیران	بەرە پەی ئۆتاق بەگزادەی میران
گلەیی و شکات فرە و ناپیاو	شەرع من و تۆ، مەقسوودی زەهاو
ماجەرای پیریم، سککەی سپیدیم	مەعلووم بی جەلای خانەی ڕەشیدیم
باچە نەوتووڵ نەمامان، ناوەران زامان	بەواندەی گریان، تەڕ بکەن دامان
نەچنان بە شاد، نەنیشن بێغەم	نەماڵان سورمەی سێوەنگی لە چەم
پەڵاس قەتران بشان وە گەردەن	بەو شەرت بواچان: کاکەش نەمەردەن
باچە بەو جاهیلان قەوم و قارداشم	ئەو چاپوکسوار، لە مەیدان باشم
ئەمانەت فەرز بۆ، فەسڵ بەهاران	ئەر مەچن بە سەیر قەدیم هەواران
هەر لە گەرمەسێر تا بانلەیلاخ بێ	هەر لە ڕووی کۆهسار هەرتا بۆباغ بێ
هەر جە ڕووی خاکەن، هەر جە تۆی غارە	فراوان بە کار، دەسگام دیارە
چەندێ دەستکەرد من، مەندەن لە جێدا	یاران با بەیان، بگرەوان پێدا
چەندێ کەرامات عەجایب کەردم	یاران سەڵامەت، ئەوا من مەردەم

عەبدوڵڵا تەرزەن

عەبدوڵڵا تەرزەن، عەبدوڵڵا تەرزەن	ڕاستەن خان بەور کەیانی تەرزەن
خاستەر جە ئەولاد گیو و گودەرزەن	سەد پایە پایەش، جە خانان بەرزەن
نوتفەی سەفی خان، کەخوسرەو وێنە	ساحێب ئەسباب و گەنج و خەزێنە
سەد گەدای چون من، موفلیس بێبەش	کەردەن بە ساحێب بەفتان و مەفرەش
بەڵێ، هەی سەڕاف، ساحێب خەزێنە!	دانای دوڕشکاف، نیزامیی وێنە
کەسێ چێش کەرۆ، من شوومستارم	من نەحس بەدبەخت میحنەتیی چارەم
عەقڵ مەعیشەت خودا نەدا پێم	وێم نائومێد کەرد، من بە دەست وێم
وەرنە خان بەور، حاتەم دەوستوورەن	خزمەت ساڵان، جەلاش مەنزوورەن
هرگیزنمازۆ چوون من غوڵامێ	خاقانی نەزمێ، نیزامی فامێ
جە ئاستانەی عالیش، ڕەنجم بێبەر بۆ	بە جەستەی مەجنوون، توونم نەوەر بۆ.

دەلیل داخیی من

دەلیل داخیی من، دەلیل داخیی من	بزانە بە حاڵ، دەرد و داخیی من
دڵگیریی سزای بەیداخی من	بشۆ وە پاتەخت، قیبلەی یاخیی من
......! شاباڵ شازادەی پەریی	وەسەن وەس! تا کەی ئی یاخیگەریی!؟
ئەر مەکەری سوڵح جە ڕای دۆستداریی	جەی یاخیگەریی، دەست هۆرمەداریی
..................................م! بەژن وباڵات	.....................! شەرەنگ خاڵان ئاڵات

شەوێ وەخت ڕۆ

شەوێ وەخت ڕۆ، شەوێ وەخت ڕۆ	شەوێ پەی تەقدیر، وادەی وەخت ڕۆ
جە گوڵ باخچەی، ئاڵای عەنبەربۆ	بین بە دوچارم، دوو شەخس شەڕجۆ
هەرچێکە من دین، لەب بە قین گەستەن	پەی کوشتەم دەرلاد، هەردوو بەین بەستەن
جە هیچکامشان، ڕای ئامان نەدیم	باوەکوشتەشان، چمان هەر من بیم
هورێزا بە خەشم، دەست بە نەیەوە	ئەو دەست بە قەبزەی قەوس ویەرەوە
زانام خەرابەن، چەنیم قەستشان	ئامام بوگرێزۆن، من جە دەستشان
نەی بە دەست قایم، گیرم دا بە نەی	تاکە قەوس بە مشت، نە قەوس پەڕ پەی
تەییار کەرد خەدەنگ، من ناڵام جە تەرس	واتم:هەی سەرمەست هیچ هەواڵ نەپەرس!
مەر یە وەس نییەن عارەب تەی	ڕەفیقت گرتەن، بەیتەور من بەی نەی
فیدای باڵات بام، سەوزەی کەماندار	هیچ زەروور نییەن بکێشی ئازار
من نەچیر موفت، ئەی دیدە مەستم	من کوشتەی سینان، ئەی نەی بە دەستم
تا کە ئید شنەفت، ئەو کڵاف موشکین	خرابتەر جە خەشم، شی نە جامەی قین
نەخشی پڕموشکین، ڕەها کەرد جە شەست	مەودای خەدەنگش، ڕیشەی جەرگم گەست
سست بیم جە ساعەت، جە سەر شی هۆشم	ئاما بە تاجیل، قایم گرت گۆشم
کێشا، وات: نە نە قوڕمساخ خانای	من جە نەی بە دەست، بەڵ کەمتەر زانای
سا با بەیتەورە، شووم هەرزەگۆ	...............! تیرەوە لقەفڕێت بۆ!

نەوسوەیل دەستوور

نەوسوەیل دەستوور، نەوسوەیل دەستوور	خێزا ژە چەمەن، شاهان دەستوور
خاستەر ژە خێمەی خاقان و غەفوور	ئاوەرد ژە چەمەن، توڕڕەی زەرد و سوور
.................................! ئاڵای زەمەق ئارا	....................................! داران بە دارا
......................................................	......................................................
درەختان ژە دوور، نمانا وە زەوق	چەمەن کیم خای گوڵ، خارای زەڕتەبەق
قەترەی قرمزیی، بە پەنجە سێوەنگ	سەند نەڕووی خەزان عەزیز........!
......! چوون شاپوور ئوستاد تەڕدەست	..........! خەزان نەخش خوونیی بەست
دەست بە ڕەنگ ئاڵ ئاڵای عەجەب بەرد	ئەفشانی دیبای، وەڵگ مێوان کەرد
کێشا نەڕووی فەرق نەمامان تەڕ	فەڕبافیی تافتەی توکمەی تەرز زەڕ
بە کاڵای پەڕنەخش نارنجیی خەزان	چوون نۆعەرووسان، ڕەنگین کەرد ڕەزان
چەند تۆپ پارچەی ئاڵای مەخمەڵ تەرز	بڕیی بە باڵای درەختان بەرز
فەڕڕوست نە چەمەن خواجەی یەمەن شار	چەنی ڕەنگ سوور قرمزیی گوڵنار
.........................ی! لەیل بۆ	....ڕای..............! سوەیل بۆ
ببۆ بە دڵواز، سەرگەرد ڕازان	بپکیۆ وە سەر مەخمەڵیی خەزان
..............! من سیاپۆش خەم	.............................................!
بێزار جە خەزان، نارنجی بەڕ بۆ	دامان بە ئەسری هوون دڵتەڕ بۆ.

هەر من خەمبارم

هەر من خەمبارم، هەر من خەمبارم	هەر من، بەخت شووم خەمبارم
هەر من خەمسوزان دڵ بێقەرارم	هەر من پێکای ڕەند قەتارم
هەر من شوومتالع زوحێڵ ستارەم	هەر من هیجرانبار، جە زێد ئاوارەم
هەر من سیابەرگ قەڵاخی پۆشام	هەر من جە ئەزەڵ، زوخاوان نۆشام
هەر من دووی سیام جە دڵ مەخێزۆ	هەر من ڕوخسارم، خەزان مەبێزۆ
هەر من دەربەدەر، هیجرانبارەنان	هەر من زەدەی زام، نادیارەنان
هەر من داخ نەدڵ، وێنەی مەجنوونم	هەر من پەی لەیلێ، ئاوارەی توونم
هەر من خەمخەڵات، خەم بەراتمەن	هەر من کاراتەی ڕای نەهاتمەن
هەر من وێنەی شێخ سەنعان دەستوورم	هەر من زوننارپێچ، جە مەزهەب دوورم
هەر من دڵ بە تێغ هیجران پارە بیم	هەر من سەرەشووم، سیاچارە بیم
وەرنە یا مەردم، بە جەستەی فەرهاد	قیبلەم سەلامەت، عومرم شی وە باد
یەخانا واتەن، خاتر ناشادەن	نائومێد جە دین، دیدەی بگزادەن

خانا و مەحروومی

خانا:
خەدەنگ غەمزەی وەنەوشەخاڵان	حەربەی نیم نیگای نازک نەوهاڵان
ئەر بگنۆ وە سەنگ کۆی سەخت خارا	مەکەرۆش وە گەرد، بەبێ مودارا
مەحروومی:
مەخمووریی دیدەی قەترانی خاڵان	نیم نیگای موژەی گەردن غەزاڵان
ئەر بگنۆ وە هەرد قولەی کۆی پەڕاو	وە زات موتڵەق، مەکەرۆش بە ئاو
***
زڕەی زریزەی یاز و خرخاڵان	پەشێوی شێوەی پەشێودەسماڵان
ئەر بگنۆ وە نەجد قولەی پەڕخەتەر	مەکەرۆش وە تۆز بادبەردەی سەحەر

خانای قوبادی و مەحروومی و هەڵسەنگاندنی مەولەوی

خانا:
بەرق سەیف ناز، ئەبرۆ خەمینان	عەکس ماوی خاڵ خورشید جەمینان
ئەر بگنۆ وە کۆی قولەی قەزاڵە	مەکەرۆش وە بووڵ سفتەی سەد ساڵە
مەحروومی:
بەرق بەرقەی ناز عیشوەفرۆشان	چەخماخەی لەنجەی تەڵا نە گۆشان
بزیسکەی نیگای دیدە شابازان	بریقەی غەمزەی شەکەرین ڕازان
ئەر بگنۆ وە سەنگ جای تەجەلای نوور	مەکەرۆش وە گەرد، چوون سورمەی کۆی توور
مەعدووم ڕاس خانا سۆزان عەشق بی	کەی وێنەی مەحرووم، هەر عەشقش مەشق بی؟
هەڵسەنگاندنی مەولەوی:
نەوباوەی خەیاڵ، مەحرووم دانا	ڕەدیف لەتیف، زەریف خانا
یاوا وە دیدەی کەمبینام ساوا	جە نەو بینایی پەی دیدەم یاوا
پەیڕەویی خانات یاد ئاوەردە بێ	ئەو ئەسڵ و وێت فەرع حەساو کەردەبێ
لاکین زادەی تەبع بۆ عەنبەرینت	دەسڕێسەکەی فیکر بیکر شیرینت
پەسەندیدەی فام عەقڵ دانا بی	خاستەر جە خەیاڵ خاسەی خانا بی
زیادە پەی فەرع، وە سەر ئەسڵەدا	خاسەین واتەی تۆن جەی سەرفەسڵەدا