دیوانا مەلایێ جزیری/ن

by مەلایێ جزیری

←قافییا م

دیوانا مەلایێ جزیری  (1630)  by مەلایێ جزیری قافییا ن

قافییا ە→

ڕەمزێن تە د جانان نە ب ئەندازە درازن

ڕەمزێن تە د جانان نە ب ئەندازە درازن	هەر یەک ب هەزار ڕەنگ ڕەوانێ مە دخوازن
وان دەربە ل جانێ مە وەکی بەرق و برووسکان	ڕەمزێن تە د جانان نە تنێ سینەگودازن
جانا ژ جەفایا تە و زولمێ چ خەبەر دین	کو تیر ژ جەورا تە د دل دا مە ب گازن
پەروانە و بولبول ب دلن شوعلەیێ عشقێ	لێ گەر تو نەزەر دی ب خوە ئەو گولشەنێ ڕازن
پەیوەستە د وەسلێ کو دمینن ب سەراسەر	بشکۆژ و تلسم و وەرەق و نەترک و بازن
سوببووحی و قوددووسی و حوورێن د بهشتێ	پەیوەستە شەبێ قەدرێ لقایا تە دخوازن
سونبول ب سەما تێن و گولان پەردە دڕاندن	بشکفتنە ئالال و هشین بوونە تەرازن
جۆبار د ڕەوانن چەمەنان تەرح جوانن	مەستانە ب ڕەف ڕەف ل کناران سی و قازن
هەر یەک ب تەماشاگەهێ حوسنا تە ژ هەر جا	تەشبیهی نگاران ب جەمالا تە دنازن
تیران ل مە دت دۆست مە تێ سینە هەدەف کر	نازان ل مە کت یارێ مە زاری و نیازن
محرابێ دو ئەبروو کو ژ بالا ڤە خویا بن	دەر سەجدەگەهێ عشقێ نیازێ مە نەمازن
گەر حوسن و مەحەببەت ب سەرا پەردەیێ جان بن	گەهـ شاهـ و گەدا، گەهـ ب خوە مەحموود و ئەیازن
ئەڤ حوور و پەری چهرە، بوت و لاتێ جەمالێ	دەر سوورەتێ تەحقیق مەلا، عەینی مەجازن

مەلا مە ل گەردەنا دلبەر ژ نوو سەد بووسە ماین دەین

مەلا مە ل گەردەنا دلبەر ژ نوو سەد بووسە ماین دەین	مەجالێ دێ بخوازم ژێ دبێ: دەینێ تە «فَوْقَ الْعَينْ»!
ب ڕەمزا قابە قەوسەینێ ژ وان برهان خەبەردارین	«فآتِ الْقَوْسَ باريها ألا يارِامی الْقوسَيْنْ»
ژ سررا «لامكان» واجب تەنەززول کر د ئمکانێ	«فَأيْنَ الْعِلْمُ، أيْنَ الْعَينْ، وَأَيْنَ الأيْن إِذْ لا أَيْنْ؟»
ژ مابەینا دو ئەبروویان پەیاپەی بەرقێ لامع تێن	ب عەینێ گەر ببی سافە چ نوورەک سرفە ئەو «ما بينْ»
ب دەستوورا تە، دا وی ژی ژ ڤێ ناڤێ ڤەڕێکم ئەز	«فَصَّفِ الْعَيْنَ نُورَ الْعَيْن ألا يا زَيْنَ كُلّ الَّزيْنْ»
بوهایێ عشوەیەک لەعلان مە یەکسەر «ما مَلَكْ» بەخشی	دل و جان ژی ل سەر دانی و زالم هێژ دبێژت دەین!
مەلا هەر وی ببین هەر وی ئەگەر هەر وی دناسی تو	«هُوَ الْمَعْبود و الْمَشهود بَلْ لا غَيْرَ فی الدّارَيْن»

من د بەر «قالوا بَلی» باتن ڤ وێ ڕا بوو ئەڤین

من د بەر «قالوا بلی» باتن ڤ وێ ڕا بوو ئەڤین	هێژ ل سەر عەهدا «ألَست»م تا ب ڕۆژا ئاخرین
من دڤێ لێ ئەشکەرا کم جارەکێ داغا نهین	«گفتم او را ما دعاگوی توام ای حور عین
أَعْرضَتَ عَنّی وَ قالَتْ: ما دُعاءُ الْكافِرين»
ئەی شەهێ عالی جەناب پوڕ عاجز و پەرکەندە ئەم	ئاهـ ژ دەست جەورا ئەڤینێ چ بکرم؟ من بەندە ئەم
سەبر و تاقەت من نەمان لێ بێ کەس و دەرماندە ئەم	«گر بخوانی، ور برانی بنده‌ام تا زنده‌ام
واجِبْ لی ٳِمتثالُ الْأَمرِ ماذا تَأمُريْن؟»
سوهتم ئەز پێتا ئەڤینێ تێک بووم گەرد و هەبا	«إِنَّ لی آياتُ صِدْق كانَ فی هَذا النَّبا»
حوورییا ڕۆژا لقائێ نازکا مەخموور قەبا	«حَبّذا رَوْضاتُ نَجْد زُرْتُها عَهْدَ الْصَبا
رَوْضَة يَجْری عَلی أَرجائِها ماءُ مَعينْ»
من ل سەر بەدرا مونیر مەکتووب دییە نەقشێ سەواد	سەر ب یەک ئانی دو نوونان خەتتێ رەیحانی دو صاد
هادری من سەجدە بر لەو غەرقێ خوونێ بوو فوئاد	«بر در باغ وصالش هاتفی آواز داد:
هذِهِ جَنّاتُ عَدْن فادخُلوها خالِدِين»
نائێتن گوهتن ب قال، شەرح و بەیانا حوسنێ تو	دێ ب حال و سڕ بناسین دل فەسانا حوسنێ تو
خوەش مەلا ئامانجێ تیران کر کەمانا حوسنێ تو	«قصهٔ عشق جلال و داستان حسن تو
تِلْكَ أنْباءُ يَقولُ الْناسُ مِنّا بَعَد حين»

سەنەمێ ژ قەوسێ ئەبروو دو هلالێ نەو نوماندن

سەنەمێ ژ قەوسێ ئەبروو دو هلالێ نەو نوماندن	دو کەمان ل بورجێ میزان ب غەزەب ل من کشاندن
نە دو نوون قەلەم موقابل ب بەدیع خەت نڤیسین	دو هلالێ دەستێ قودرەت ب قرانێ یەک کشاندن
چ بەراتێ حوسنە یا رەب ب نشانێ پادشاهی	ب تەرەف دو توررە، توغرا وە ب ماوەرێ ڕەشاندن
ئەلیف و دو لام و هێ دین مە د ئایەتا جەمالێ	ژ جەگەر مە کر تەسەللی و ژ سینە دەست فەشاندن
نە تنێ ژ قشت و زولفان مە د سینە سەد کولابن	ل جەگەر سییەهـ کەمانان دو هەزار تیر ڕەشاندن
ژ جەگەر مەلا پلنگان ب کولابێ پەنس کەر کر	ئەسەدان ژ پەنجە ڤێڕان دل و سینە هەڕشاندن

خەشمێ ل فەقیران مەکە زوو پادشەهێ من

خەشمێ ل فەقیران مەکە زوو پادشەهێ من	پورسێ بکە جارەک ل خەتا و گونەهێ من
تەفتیش ب مووموو بکە ئەر ئەم ب خەتا یین	هنجا نەکە بێتن ت وەلاتی ت جەهێ من
جەورا تە بەهیتین و جەفایا تە پەرێتین	قوربانی تە بم گوهـ بدە جارەک گلەهێ من
زانی کو ژ بەر زەرب و جەفایان ئەلەمین دل	ڕەحمێ ب گەدایێ خوە کە سولتان و شەهێ من
سهـ سالە ژ دەرد و ژ بەلایێ تە هلاکین	حەتتا ب فەلەک هەر دڕەتن ئاهـ و ئەهێ من
ما یەک نەفەسەک من دبتن سەبر و قەرارەک	قەد بێ تە و بێ تە دبتن مسلی سەهێ من
گەر شوبهەتی پەروانە د بەزمێ تە چ سەد گەڕ	سەد نالە هەزار ڕەنگ وەکی چەنگ و ژەهێ من
نوورین قەدەحا خەمر و حەیاتا مە ب سەر دان	گەر وێ بدەتن دەست ب دەست موشتەرەهێ من
یەک عشوە، مەلا گەر ب بوها بێت ژ لەعلان	سەد جان مە هەبن هێژ کو موقەسسر د بەهێ من

ئەز نزانم سەبەبێ، یارێ چڕا دوور کرین

ئەز نزانم سەبەبێ، یارێ چڕا دوور کرین	شاهێ شیرین دەهەنان ئەم ژ خوە مەهجوور کرین
شبهی گۆ بێ سەر و پا بوومە ل بەر زەرب و شەکان	لەو ب چەوگانێ جەفایا خوە ژ دل هوور کرین
دا مە سەد جامێ فراقێ ژ خوە غائب نەبوویین	ژ وسالێ قەدەحەک دا مە و مەخموور کرین
نوورێ چەشمێ مە کو عالەم مە ب چەشمێن تە ددی	ب جەمالا خوە تە وەک دیدەیێ بێ نوور کرین
نەفەسەک بێ تە مە ناچی نە دژین بێ تە دەمەک	ژ تە هات ئەمرێ هومایوون تە وە مەئموور کرین
مە دزانی کو تو دێ «عاقبة الأمر» چ کی	لەبێ لەعلێ شەکرین ئاهـ کو مەغروور کرین!
زەررەیەک بووم د هەوایا تە د وێرانەیەکی	مسلی ڕۆژێ ب شوعاعا خوە تە مەشهوور کرین
ژ «أنا الحق» ب لەبێن لەعل خەبەردار بوویین	ب کولابا سەرێ زولفا خوە تە مەنسوور کرین
مونسەرف ما دبوویین ئەم ب دوسەد جارری مەلێ	لێ ب وێ کەسر و ئزافێ ڤ خوە مەجروور کرین

ئیرۆ ژ حوسنا دێم دوڕێ، دیسا هەلاک و سەرخوەشین

ئیرۆ ژ حوسنا دێم دوڕێ، دیسا هەلاک و سەرخوەشین	ڕەمزێن د وێ شیرین سوڕێ، سوهتم ب پێتا ئاتەشین
سوهتم ب بەرقا لامعە، ئەو نەجم و بەدرا تالعە	شەمسا سەمائێ رابعە، لەو پوڕ ژ شەوقێ شەووشین
پوڕ شەووشاندن وێ دلە، زولفێن سیاهـ سەر دان ملە	تۆڕا موخالف سلسلە، سەلوا عەقارب لێ مەشین
سەلوا عەقارب لێ وەتەن، ئەو نازکا نوورین بەدەن	قەندێ دڕێژن گوفت و کەن، بسکان د لێ کر باوەشین
بسک هاتە سەر لێ بوو بەلاڤ، حەمیان د هەڤ گرتی خوناڤ	ئەو فەننەرە وێ ڕوو د ناڤ، دل بەندێ وێ ماهێ گەشین
بسکا سیاهـ ڕەعنایە مەست، یەک دی ب حەیران پێڤە ڕەست	حەمیان ب مەستی حەلقە بەست، دەر بەندێ ئەو زولفا ڕەشین
ئێسیر کرم زولفا چەلەک، ئەو حوورییا شوبهەت مەلەک	تیر دان ژ ڕەشتۆزێن هەلەک، مەجرووحێ قەوسێ پەڕوەشین
تیر دان ژ قەوسێ مال زراڤ، ئەو گەوهەرا پوڕ شەوق و تاڤ	سۆتن ل من جەرگ و هناڤ، لەو تێک ژ جەرگێ هەررشین
جەرگ و جەسەد تێک سوهتنە، لەو خەف خەدەنگان نوهتنە	ژ قەوسێ هلالی ژهـ تونە، حەیرانێ دێمێ مەهوەشین
هەم بەدر و هەم زوهرایە دێم، ژ وێ عالەما کوبرایە دێم	خوەش دەستخەت و توغرایە دێم، حەرفا ژ مسکێ ڕەش وەشین
لەوحێ ژ نوو سیقال بدن، هەردەم ژ نوو ڤە خال بدن	دا دل ب یەک دی پال بدن، نوقتان ژ زیرابێ وەشین
زولفا سیاهـ عەنبەر بکە، خەملێ ژ زێرێ زەر بکە	زەرباف و دیبا بەر بکە، مسک و گولاڤێ لێ ڕەشین
ماوەرکە تەرح و بشکۆوان، جیرانێ بەرگ و لوئلووان	ئەو عەرعەر و سەلوا جوان، شەتری ب مەستی لێ خوەشین
شەتری و تایێن سۆر و زەر، بایێ نەسیم لێدا سەحەر	ل جەبهەتێ هەژیان دوو پەڕ، لەورا سوکارا بێ هەشین
مەشها سەحەر یارێ شەفیق، دا من ب ئەنگوشتێن عەقیق	ژ وێ بادەیا نوورین ڕەحیق، مەخموورێ خەمرا بێ غەشین
مەخموورێ بێ جامێ ئەزم، یەغماکری ڕامێ ئەزم	چاڤنێرێ پەیغامێ ئەزم، پەروانەیێ شەمعا گەشین
پەروانەیین سۆتی کەبەد، دلبەر ژ بەر بورجا ئەسەد	تیر دان ژ ڕەشتۆزێن سەمەد، لەو تێک ژ خوونێ نەققشین
کوشتم ب قەوسێ عەنبەرە، شۆخێ ژ دل مل دان بەرە	ئێخستە دل سەد پەنجەرە، ئەڤ ڕەنگە ئەم محنەتکەشین
محنەتکەشین ڕووز و شەبێ، دەر فورقەتا شیرین لەبێ	زولما ژ بەر دەستێ تە بێ، ئەو عەدلە ئەم پوڕ پێ خوەشین
زولما تو کی پوڕ پێ خوەشم، سوهتی دلێ هجرانکەشم	مسلی پەڕەنگێ ئاتەشم، ڕووحەک موجەررەد بێ لەشین
من دی سەحەرگاها «ألست»، جامەک ژ کەوسەر دۆست د دەست	ژێ دا مەلێ لەو مایە مەست، حەتتا حەیاتێ سەرخوەشین

وەرە جانم کو چ نازک وەرەسین

وەرە جانم کو چ نازک وەرەسین	ژ گول و نەستەرەنان ئەم تە بەسین
تو شەهەنشاهی بەسی من ژ بوتان	نە موحب هەر نە کەس و خار و خەسین
ژ خوە خانم ڤەدی ناکی مە ب تیغ	تو نەباتی وە ل تەبعێ مەگەسین
«هر شبم نعره‌زنان تا به سحر	به سگ کوی تو را» هەمنەفەسین
بێ تو «بالله» نەبوویین یەک نەفەسەک	مە تویی ڕووح و موجەررەد قەفەسین
جەزبە دل ڕادهەژینت ژ مە لەو	د شەبان نالە ژ ڕەنگێ جەرەسین
مە ژ زولفێن د سیەهـ ڕەشترە بەخت	سەحەرێ بێت پەری پێ نەحەسین
وەرە مەیخانەیێ شاهد پەرەسان	شەمعێ مەجلس تە نەبیتن چ کەسین
مە ژ ناری دییە نوورا تە د دل	لێ ژ عشقا تە هەر ئاتەش پەرەسین
عەینی عشقین و د دل ئاتەشێ توور	ژ سەنا بەرقێ جەمالێ قەبەسین
تە دڤێ داوی بڕی بت نهە دا	ببڕم سەر ب دو ئەنگوشت مەقەسین
گەر چ یەکسەر ل ڕەخێن فیل سفەت	ڕاست و چەپ بازی ل سەیرێ فەرەسین
ب مەیێ سافی بدین خرقەیێ زەرق	ب خەراباتێ موغان ئەر بڕەسین
ئەم قەدیم بادە دنووشین ژ تەهوور	لەو موقیم مەست و خومار و تەلەسین
مە شەڤان جام د کەف یارێ د بەر	هەی هەی و سوحبەت و میرێ عەسەسین
مە سەراپەردەیێ حوورانە مەقام	ژ سیەهـ زولفێ بوتان ئەر ڤەڕەسین
مە ژ کەف بادە دبر جامێ ب خەف	«بالحقيقت» لەو د عشقێ پەرەسین
قەلبێ ئەعیان دکرت حوببێ ووجوود	عشق ئکسیرە و ئەم سیم و مەسین
مولهمێ غەیبێ وە ئملا دکرت	مەدەد و فەیز ژ «روح القدس»ین
جەوهەرێ عالییە عونسور مە مەلا	«بالحقيقة» نە ژ خوار ئوستوقوسین

پەیوەستە دوو ئەبروو ل مە مەحبووبێ کشاندن

پەیوەستە دوو ئەبروو ل مە مەحبووبێ کشاندن	سەد گەزمە پەیاپەی ل ئەزێ خەستە ڕەشاندن
تیرەک ژ کەمانێ غەزەبێ دا جەگەرێ ڕیش	مل دانە بەر و سەر ژ دو گۆشان ڤەوەشاندن
جوهتێ ئەسەدان پەنجە ل سەر سینە نهاندن	کوللاب گهاندن دل و هەستی هەڕشاندن
برهێن تە ژ قودرەت کو نومان گۆشەیێ ئعجاز	پەیوەستە کەمانان ل گوهان گۆشە کشاندن
مهرا تە د جانێ خوە ژ دل خەف کربوو من	دل چوو جەگەر و سینە ل سەر جان فەشاندن
نوونێن تە هلالی ب قران یەک ژ سوڕا حەق	بێ عەیب ل دێمێ قەلەمێ غەیبێ کشاندن
نەققاشێ ئەزەل ئسمێ جەمالێ کو نڤیسی	حەرفێن تە موجەسسەم ژ سوڕێ تازە ڕەشاندن
رەیحانی و دیوانی و هەم سولس و موسەلسەل	یەک یەک وە هەزار ڕەنگ ژ حوسنێ نەقشاندن
ئەڤ ئایەتێ نوورێ ژ مەلا ڕا کو نڤیسی	کاتب ژ سوڕێ نوقتە ب زیرابێ فەشاندن

شۆخ و شەنگێ زوهرە ڕەنگێ، دل ژ من بر دل ژ من

شۆخ و شەنگێ زوهرە ڕەنگێ، دل ژ من بر دل ژ من	ئاوڕێن هەیبەت پلەنگێ، دل ژ من بر دل ژ من
وێ شەپالێ مسک خالێ، دێم دوڕێ گەردەن شەمالێ	جەبهەتا بسکان سەما لێ، دل ژ من بر دل ژ من
زولف و خالان نوون و دالان، وان ژ من بر دل ب تالان	گۆشەیێ قەوسێ هلالان، دل ژ من بر دل ژ من
دێم نەدیرێ بوو عەبیرێ، خەمری و گیسوو حەریرێ	سینە کر ئامانجێ تیرێ، دل ژ من بر دل ژ من
سوڕ شرینێ نازەنینێ، کوشتم و ناکت یەقینێ	وێ ب چەنگالا ئەڤینێ، دل ژ من بر دل ژ من
فەتل و تابان دا غورابان، ئەبلەق و جوهتێ شبابان	دامە بەر پەنجە و کولابان، دل ژ من بر دل ژ من
خوەش خەرامێ ئەز غولامێ، نازکێ شیرین کەلامێ	تووتییا ئەیوان مەقامێ، دل ژ من بر دل ژ من
ماهڕوویێ مسک بوویێ، سوڕ پلنگێ شێر خوویێ	وێ ب زولفا شوبهی گوویێ، دل ژ من بر دل ژ من
هەردو چەشمان ناز و خەشمان، کێ ژ بەر وان عەقل و هەش مان	ساعەتا من دی ب چەشمان، دل ژ من بر دل ژ من
ماهتابێ ئافتابێ، دێم ژ ڕۆژێ، شەب نقابێ	خوەش ب چەنگال و کولابێ، دل ژ من بر دل ژ من
«سروناز»ێ سەرفەرازێ، شوبهی زێڕ ڕەمزا مەجازێ	دامە بەر چاکووچ و گازێ، دل ژ من بر دل ژ من
بەژن و بالا تۆخ و عالا، من کرن ڤێکرا موتالا	چیچەکا تەرحێن والا، دل ژ من بر دل ژ من
میرێ غازی شیرێ تازی، ڤێکڕا من دین ب بازی	کر ل م ژ غەفلەت ڤە گازی، دل ژ من بر دل ژ من
شیر و خشتن زولف و قشتن، هن ڤەشارن هن وە هشتن	پەهلەوانان دەست ڤەمشتن، دل ژ من بر دل ژ من
روهنییا چەهڤێن مەلایی، ئەو تەجەللایا تە دایی	یا ژ ئەحمەد دل ڕەڤایی، دل ژ من بر دل ژ من

ئەی دل وەرە وەقت و مەجال، دا کەین سەنایا هندییان

ئەی دل وەرە وەقت و مەجال، دا کەین سەنایا هندییان	عەبدال ببین ئەم لا ئوبال، دیسا ژ دەست وان خەمرییان
دیسا ژ دەست وان سۆرگولان، پەرجان ژ خال و فلفلان	پەردە ژ تایێ سونبولان، بەند بوو ژ داڤا بەندییان
بەند بووم ب داڤا عەنبەرین، شاها ژ من پەردا بەرین	ڕەنگێن سیاهـ دێ پێک بەرین، دا بێنە جەنگێ جندییان
دا بێنە جەنگ و حەرب و شەڕ، زولفا ژ قەوسێ بێ وەتەر	تێک دا خوڕین تورک و تەتەر، دەنگ تێتە نێڤا مەستییان
بەستم ب دێم ئەز بووم مەدام، چوونە ژ دەست من عەقل و فام	مەجنوون ئەزم سەحرا مەقام، دل کەفتە زارێ نەفعییان
ئەفعا ل سەر وا سلسلین، ڕەشمار ژ دورجان کەمملین	دبەر دا بنێر باغێ گولین، دائم خەیالا حەبسییان
مەحبووس ئەزم زندان قەفەس، شاهی ژ من گرتی هەوەس	زاغا ژ دێمێ ڕەنگ وەرەس، مەخلووق ژ مسکی جسمییان
مەخلووق ژ مسکی ڕەنگ جەسەد، دندان و لێڤ لەعل و بەرەد	پەیدا نییە ئەو ڕەنگ چو قەد، نە مەغرب و نە شەرقییان
نینە د شەرق ئەو ڕەنگ زەری، ئنسانەکە مسلی پەری	مەولا ژ نوورێ ئافەری، نائێت ژ وێ دین وەسفییان
نائێت ژ وێ دین وەسفەتان، دێمێ شەمالا زولمەتان	سەردارە تا ئنسانەتان، ئدراک ژ وێ گرت ئەسلییان
ئەحمەد مەبە جەور و جەفا، تو تەرک مەکە ئەمرێ ئیلاهـ	لەو عاقبەت دێ بین فەنا، بگرن تەریقا شەرعییان

بوویین چۆلەخ و کەڤتین مەتبەخا میر

بوویین چۆلەخ و کەڤتین مەتبەخا میر	قەوی زولمە ل مە مسکین و ژاران
ژ دوهنێ سونبولان و خوون و گۆشتی	فراخ شەو بوون ب مە سەیرێن بهاران
مە هەسکوو بوو قەلەم سونبول د وێ دە	سیاهین ئەم وەکوو کەڤلێن د ماران
ژ بهنا جلک و پەلکێ دوو بوە عوود	مە وێ زانی قەوی علمێ گراران
مە دەست و پێ مودام هەر ب برینن	ژ بەر زەربێن بڤر تەڤشێن تراران
وە ئەجلافین کو نائێت ژێ خەبەردان	ژ بهنا زنخییا پیست و عیاران
قەوی زەحمەت چییە تێدا کلاهی	سەلام و سەد سەلام ل رەمزێن کوفاران