دیوانا مەلایێ جزیری/ز

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
دیوانا مەلایێ جزیری  (1630)  by مەلایێ جزیری
قافییا ز

جانا ژ جەمالا تە موقەددەس قەبەسم ئەز[edit]

جانا ژ جەمالا تە موقەددەس قەبەسم ئەز گەر خووب و پەریزادە نەزەر کی تە بەسم ئەز
مسلی مەهێ نەو گەر تە دڤێتن مە ببینی مێزە بکە جامێ تو دزانی چ کەسم ئەز
یەغما ژ مە جان کر کو تەجەللایێ ل دل دا من رووحێ د قالب تویی تەنها قەفەسم ئەز
حوببا تەیە من ڕادهەژینی کو بنالم شەب تا ب سەحەر نالە ژ ڕەنگێ جەرەسم ئەز
من گۆ: مەهێ نەو چاشنییێ ئەبروویێ یاری گۆ: من چ حەدە شوبهەتی نەعلێ فەرەسم ئەز
ساقی ژ ئەزەل یەک دو قەدەح بادە ب من دا حەتتا ب ئەبەد مەست و خومار و تەلەسم ئەز
جانا تویی من جان گولییێ خار چ کەرەم پێ مننەت کو نە وەک بولبولێ محنەت عەبەسم ئەز
سەد جەور و جەفا دی ب مە ناچین ژ دەرێ تە یەکسەر تو نەباتی وە ل تەبعێ مەگەسم ئەز
گەر وەهـ! تە دڤێتن ببڕی سەر بکە فەرمان دا ڤێ سەعەتێ سەر ببڕم خوەش مەقەسم ئەز
سەر تا ب قەدەم ئەر بسوژم شوبهی مەلایی پەروانە سفەت سوهتم و بێ سەوت و حسم ئەز

توورم ب دل و پەیرەوێ موسایم ئەز[edit]

توورم ب دل و پەیرەوێ موسایم ئەز ئاتەشپەرەسێ نوورێ تەجەللایم ئەز
باری ژ «وعلم» کو خەبەردار کرین ئیرۆ تو بزان ئادەمێ ئەسمایم ئەز
ئنشائێ عولوومێ لەدونی چونکە م زانی زانی کو ب حەقیقەت چ ئنشایم ئەز
حەرفێن ڕەقەمێ لەوحێ وجوودا مە بخوونە دا قەنج ببینی کو چ ئملایم ئەز
زاهر تو پەریشانییێ حالێ م نەبین مەجمووعە د زاتێ خوە و توغرایم ئەز
عالەم چیە؟ ئعراب و حورووف و کەلماتن ئەو نوقتە د نەفسا خوە و مەعنایم ئەز
سەد نیل و فورات تێن ددەرن قەلبێ مە لێ پێ ناحەسهین قولزوم و دەریایم ئەز
سەد نەقل و روایەت د مەیا ساف و موویەک ئیرۆ کو ژ پیرێ خوە ب فەتوایم ئەز
پەیوەستە تو هەر بانگی مەکی شوبهەتی نەی بێ یار و مەی و ساز وەکوو نایم ئەز
هەرچی تە دڤێتن ژ مە وەر جان ب خوە بت جانا بکە فەروارێ ڤەوەستایم ئەز
تو ژ نوسخەیێ تەوحیدێ مەخوون ئایەتێ نەفیێ بێ ئالەتێ ئسباتێ کو «إلا»یم ئەز
سەد شیش ل دل دانە ژ مهرێ مە مەلا لەو هەر ب فغان مسلی نەی و نایم ئەز
ئیرۆ تو بەس بکە لوقمانییێ خانم لوتفەک ب مەلێ ڕا بکە سەودایم ئەز

عاشق ئەر جارەک ژ بالایێ بدت بەرقا مەجاز[edit]

عاشق ئەر جارەک ژ بالایێ بدت بەرقا مەجاز دێ ل نک ساحبدلان حەتتا ئەبەد بت سەرفەراز
کەشفێ ئەسرارێ سفاتان بێ مەحەببەت نابتن سوورەتێ ئەسما دڤێتن دا بکن ژێ فەهم ڕاز
لامعا حوسن و جەمالێ دێ ژ علمی بێتە عەین عشق دا ژێ هلبتن کێ دی حەقیقەت بێ مەجاز؟
حوسن و حوب بێ یەک دو نابن دێ بکن شاهـ و گەدا نوور نادت شوعلەیا مەحموود بێ شەمعا ئەیاز
مەعنەیا عشقێ دزانی ئایەتا حوسنێ بخوون دا تو حەرفێن موحبەتێ یەک یەک ژ هەڤ کی ئمتیاز
عاشقان بێ گاڤ لەو کالین ژ دل تێن شوبهێ رەعد وان ژ بالایێ دبارن وەک برووسکان ڕەمز و ڕاز
کی خەبەر دا کت ژ عشقێ کەی ژ بەر وەستان گرت «گر چه راه از ذره ذره سینه سوز و جانگداز»
ئافەرین سەد ئافەرین هێ من ژ وان ڕا ئافەرین ئێ ژ تیرێن دلبەران دائم د دل پەیکان و گاز
گوهـ دە ئاوازێ نەیێ وەقتێ سەما تێن موغبەچە فەهمێ ڕازێ گەر دکی چاوا دنالن چەنگ و ساز
ئەو دلێ من وەک کەبووتەر نابتن کەس لەومە کت لەو د ڤێ تۆرێ وە دا کەفتی مە دین سەد شاهباز
وەر دلۆ دا چین تەماشایا جوانانێ چەمەن وێ هلانی سەر ب ناز و سایەبان دانێ نیاز
سونبول و ڕەیحان ب لەرزن چیچەک و گول سەر گەڕان نێرگزان کو سەیف پۆشن لەو بنەفشان غونچەباز
زولف و سونبول مشک بووی و بسک و سووسن سڕشرین «سرو بالا» سەبزپووش و گول نشان و غونچەباز
نێرگزێن قامەت زوموررود سەرگران هاتن خەرام چار ئەترافان ب ڕەف ڕەف لێ ب مەش تێن سی و قاز
دل ب کێ دم ئەز ژ وان؟ هەر یەک ب غەنجان دل دبن! دلروبایێن جانفەزایێن دلبەرێن عاشق نەواز
عەقدێ ئحرامێ دەما دلبەر خویا بی «فرض عين» سەجدەیەک بەر وان دو برهان ناگرت جهـ سەد نماز
عیدە و میرێ مە ئیرۆ دەرگەهێ لوتفێ ڤەکر گۆ: مەلا هنگی بخوازی دێ بدم بەس تو بخواز

ژ ڕەعنا نێگزێن تەی مەست و خوونریز[edit]

ژ ڕەعنا نێگزێن تەی مەست و خوونریز زەمان بوو عەهدێ جەنگ ئەنگیزێ جەنگیز
تە جانێ من دڤێت ئەی جانێ عالەم ژ من بستین ب لەعلێن خوەی شەکەرریز
دو عەنبەر بوو ل شمشادی ب مەستی ڤەبەستن لەو هەوا بوو عەنبەرئامیز
ژ ئاخا ئاستانێ مستەکێ بین ل داغان دا ببینم خوەش سەبا تیز
تنێ فەرهاد دزانت لەززەتێ عشق کو وی جان دایە شێرینێ نە پەرویز
تولووعا ما ژ بۆ گیتی شەفەق دا ژ شیرازێ شوعاعێ دایە تەبریز
تەب و تابێ هەزار ئشکەنجە دا دل ژ شیرازێ نگاهی مەستێ تەبریز
ئیلاهی نێرگزا مەی مەست و نازک ژ دەستێ خوار و بەدخواهان بپاریز
کو لێ تێت ئەو قەبایێ ئاسمانی لەتیفا شەنگ و نازک وەک بەلازیز
سەواشەک ڕێهتە دیسا عالەما دل ب جادوویێ دو چەشمێ فتنە ئەنگیز
خەبائس تەبعە ژاهل سەگ سرشتە یەقین ئەو کەر ژ جانان لەو دکت بیز
مەلا جانێ تە چاوا پەهلەوان کر ل تایێن خەمرییان زولفا دل ئاویز
ژ حوسنا بێ نشان نادی نشانەک نشانی گەر ژ دل نەکرا ب پەرهیز
مەبین ئەڤ گەر ب سوورەت ئادەمینە حەمی دارن ژ ئێگر ڕا کری ڕیز

تو دزانی ب خودێ من تو خەیالی شەب و رووز[edit]

تو دزانی ب خودێ من تو خەیالی شەب و رووز ب خەیالا خوە مەدام من تو ل بالی شەب و رووز
هەر ب میزان دڕەشینی جەگەرێ تیر و خەدەنگ ژ نەسەق ساعقە مە ژ قەوسێ هلالی شەب و رووز
مسلی گۆیین تە ڕەوان نالە ژ دل تێن مسکین ئەم نزانین تو چڕا هەر وە دنالی شەب و رووز
تە ژ فەریاد و فەغانان ب خوە بولبول کەڕ کر ئەللاهـ ئەللاهـ! ژ چ دەردی وە دکالی شەب و رووز
خوزیا من بدیا ئەو قەد و بالایێ شرین هەر دەما ئەو کو بمەش تێ ب دەلالی شەب و رووز
دا کو دلبەر قەدەمێ لێ بنهەد ڕەوشەن کت لەو تو خوونێ وە ژ چەهڤان ڤەدمالی شەب و رووز
تە تنێ زەوق و سەفا کر ب سەیێن دلبەرێ ڕا سەرنخوون گەهـ شوبی نوون گەهـ وەکوو دالی شەب و رووز
فەتوەیا پیر و مەلا یان تو ب ئلهامێ نەبی ڤێ مەیێ هەر وە دنووشی ب حەلالی شەب و رووز

چوومە تەماشا چەمەن[edit]

چوومە تەماشا چەمەن، تازە گول و نەستەرەن غونچە و بشکۆ ب کەن، چیچەک و نەسرین سەمەن
تێک سەحەر مەست بوون، موحبەتەکێ خوەست بوون زولفەکێ ئەو بەست بوون، عەقرەبییان گەست بوون
یەک ب یەک ئەو خەمملین، بوغچە ب وان کەمملین بولبولێ سوهتی دلین، تێک ژ وان دەست بلین
دل ب مەیێ بێتە ساز، ڕەوزەیێ باغێ مەجاز

مەست و خەرامان ب ساز، لێ دمەشن سی وقاز

بولبولێ حەیران هەزار، نالەیە وان زارە زار غونچە لەب و گولعزار، نازکێ زێرین هەزار
هن گەش و هن غونچەنە، پێشی یەکن غونجەنە پوڕ سوڕ و پوڕ عشوەنە، عاشقێ حوسنا خوەنە
پەرتەوێ عشقێ ژ حەق، سەد سفەت و سەد نەسەق ئەو ددەرن یەک شەفەق، لەو مە ڕەوان تێن سەبەق
مەعرفەتێ ڕەمز و ناز، ڕەوزەیێ باغێ مەجاز

مەست و خەرامان ب ساز، لێ دمەشن سی وقاز

موغنی و سازەندەین، لێ ب مەجالا مەین خەف ژ سوڕا پەردەین، بێژە مە تو موژدەین
زێدە ب حوسنن د قەنج، شۆخ و شەپالن د غەنج لێ مە ئەوان زێر و گەنج، دا مە ئەوان سەد شکەنج
جان بدە وان دلکڕان، گەوهەر و لەعل و دوڕان بەخشە ب شیرین سوڕان، دل ب خوە بر ئاوڕان
زەرمە کرین ئحتراز، ڕەوزەیێ باغێ مەجاز

مەست و خەرامان ب ساز، لێ دمەشن سی وقاز

لات و بوت و سیمبەر، قامەت و قەد نەی شەکەر گوفت ب قەندێ د تەڕ، وان ل مە کەرکر جەگەر
وەهـ کو چ شیرین لەبن، غەبغەب و دێم کەوکەبن کاکول و گیسوو شەبن، زولم و جەفا مەشرەبن
حووری و شەهزادەیەک، دێم گول و لەب غونچەیەک بۆرییێ حەق شیوەیەک، نازە نەمان غونچەیەک
ڕم مە د دل چوو وگاز، ڕەوزەیێ باغێ مەجاز

مەست و خەرامان ب ساز، لێ دمەشن سی وقاز

پوڕ خەجلین سیم و زەر، غەیری ل تەرحێن د تەڕ بەلگ و وەرەق تاج و سەر، زولف ل سەر بوونە گەڕ
دل بدە وان پشکۆوان، لوئلوء و عەقد و گۆوان عەرعەر و سەروا جوان، دا تو ب وان بی جوان
نازک و خووب و زەری، ڕەنگ مەلەکن سوڕ پەری دێم دوڕ و لەب گەوهەری، لێ ببە جان موشتەری
حوسن و جەمالا بخواز، ڕەوزەیێ باغێ مەجاز

مەست و خەرامان ب ساز، لێ دمەشن سی وقاز

گولشەنێ باغێ ئرەم، نەی شەکەرێن موحتەرەم جوملەیێ ئەهلێ حەرەم، زەمزەمە وان سوبحدەم
پەردەنشینێ خومار، دێم ژ خەتتێ غوبار ڕۆژ ب حوسنێ ڤەشار، پوڕ ل مولووکێن کوبار
عەرعەر و سەروان جوان، یاسەمەن و ئەرغەوان رووح ئەون و هەر ڕەوان، دێ دل و جان دین ب وان
لات و بوتێ دلنەواز، ڕەوزەیێ باغێ مەجاز

مەست و خەرامان ب ساز، لێ دمەشن سی وقاز

دل ب شەپالان بدە، ب ئاسک و غەزالان بدە سینە ب تالان بدە، رووحێ ب خالان بدە
نوورێ چرایێ دلن، چهرەگوشایێ دلن شەیخ و مەلایێ دلن، قبلەنەمایێ دلن
کەعبە و ئەسوەد حەجەر، پەردە هلینن ژ بەر لازمە یەک سەجدە فەر، سەجدەیێ شوکرێ ببەر
دا تو ببی سەرفەراز، ڕەوزەیێ باغێ مەجاز

مەست و خەرامان ب ساز، لێ دمەشن سی وقاز

شیوەیێ دلبەری بزان، سوننەتە شیوە عشوە فەرز[edit]

شیوەیێ دلبەری بزان، سوننەتە شیوە عشوە فەرز هەر دو نەزەر کو بن قران واجبە یەک گرشمە فەرز
هەردو قران کو قبلە بن هەر چ دەما خویا بن ئەو وێ سەعەتێ د دینێ عشق لازمە یەک دو سەجدە فەرز
خرقەیێ زەرق و ژەنگێ زوهد من ب مەیێ موغانە شووست شووست و شووەک د مەیکەدێ ئەووەلێ کار فەرزە فەرز
نەیشەککەرێن شرین زەبان مەستێ ب جام و بادە تێن فەرزە دبت ژ تەوبەیێ سالکێ عشقێ تەوبە فەرز
ساقییێ سیمێ ساقێ ما زەهرێ هەلاهلی ب دەست جانێ مە شوکر و مننەتە تیز و ڕەوانە ڕەقسە فەرز
خال ئەگەر ب وەجهەکێ بێتە قرانێ ئەبرووان شوبهەتی بەیتێ مەقدەس و کەعبە دبن دو قبلە فەرز
ئەز کو د دەعوا عاشقی کفشە دکت زەبان دەرەو کەتمێ شەهادەتێ دبت وێ سەعەتێ ب شەهدە فەرز
جەبهەت و دێم و گەردەنێ پەردە دەما ژ بەر برەت فەرزە مەلا ل حاجییان سەعی و تەواف و عومرە فەرز

مە ژ بل حوسن و جەمالێ چ غەرەز[edit]

مە ژ بل حوسن و جەمالێ چ غەرەز بێ جەمالێ ژ پەیالێ چ غەرەز؟
گەر نە تەشبیهی دو برهێن تە بتن مە د عیدان ب هلالێ چ غەرەز؟
گەر نە ڕووحێ مە د پێ دل برەتن مە ژ وێ قەنج و دەلالێ چ غەرەز؟
گەر نە قەستا دل و جانێ مە دکت مە ژ وێ شۆخ و شەپالێ چ غەرەز؟
گەر نە ب ئسمێ تە موعەمما بن حورووف مە ب شکلێ خەت و خالێ چ غەرەز؟
نە کو شەرمەندە ژ ڕوویێ تە بووا ئافتابێ ب زەوالێ چ غەرەز؟
قەستێ وەحدەت دکرت ڕووح ب ڕووح وەر نە، عاشق ژ وسالێ چ غەرەز؟
د شەبێ قەدرێ تەجەللی تو بکی مە ل پەی مۆم و شەمالێ چ غەرەز؟
نە جەمالا تە تەجەللی بکرت مە ژ خووبان ب جەمالێ چ غەرەز؟
نە ژ لەعلێن تە مەلا بەحسێ بکت مە ژ ڤێ بەحس و سوئالێ چ غەرەز

وەللاهـ ژ هەر دوو عالەمان من حوسنێ جانانە غەرەز[edit]

وەللاهـ ژ هەر دوو عالەمان من حوسنێ جانانە غەرەز لەو من ژ حوسنا دلبەران هەر سونعێ ڕەحمانە غەرەز
ئەو کافرێن جامە سیاهـ هاتن ب هەڤڕا سەف ب سەف زانم کو هەر تێن ئەو مەدام وان ئەخزێ ئیمانە غەرەز
ئیرۆ دلێ من دلبەران ئاڤێتە سەر سەد پەیکەران ئانین مەیا گولگوون و ساف دان من کو بوریانە غەرەز
ب شاهی ب هەڤڕا هەمنەشین ڕەنگ و ڕوویێ هەڤ مە نەدین هەر یەک تەعامەک بوو ئەڤین لەورا کو پوڕ خوانە غەرەز
عەقل و دلێ من بر ئەوان، شاهان ب ڕەمز و عشوەیان وان عەقل و دل ڤێکڕا دڤێن لەو ئەخز و ئعتانە غەرەز
من گۆ: گەلۆ ئەی دلروبا فتنا ڕەقیب فەیدە هەیە؟ گۆ: سووند ب حوسنا من کو نە! لێ فعلێ شەیتانە غەرەز
ئەو سونبولێن بووعەنبەری رەیحان بەنەفش و عەرعەری لەو تێن ب دێمی دا ب لەز وان سەیر ل نیشانە غەرەز
خالێن مودەووەر فلفلین ماوەر ژ بسکان لێ وەرین زولفێن پەریشان تێنە مەست بهنا بها وانە غەرەز
دل گرت ب داما سونبولان، بەردا و دیسا حەبس کر میرە کو هەر ئەو دائمەن گرتن و بەردانە غەرەز
.. .. .. .. .. عالی دبت ڕۆژ و شەڤان مەیلە ب سەر سەلوان کەڤت کو سەیرێ ئەسمانە غەرەز
.. .. .. .. .. دا فەتل و ڕاست و چەپ گەڕی وێ من دخاپینت ب خوە لێ قەلبێ پڕ ژانە غەرەز
.. .. .. .. .. دەر بوون ژ چەشمان ئاڤ و خوین دلبەر ب عورف زانی و گۆت: زانم تە تەوافە غەرەز
.. .. .. .. .. شەهپەر ژ بەر چاڤێن بەلەک ئا یەک دلێ من بەندە تێ یا دیترێ جانە غەرەز
.. .. .. .. .. جەللادی رێ و میم خواند گەر تو نزانی قەنج بزان وان ئەینێ دەورانە غەرەز
ڤان عشوەیان دل هەررشاند سەرتیر ژ خوونێ نەققشاند لەو ئەز دبێم جانێ مەلێ، ئیرۆ تە قوربانە غەرەز

بێ لەبێ لەعلێ مەلا مە ژ مەیا ئال چ حەز[edit]

بێ لەبێ لەعلێ مەلا مە ژ مەیا ئال چ حەز سوحبەتا تێ نەبتن یار ب هەر حال چ حەز؟
قەدەحەک بادە ب دەستێ خوە ل قەلبێ مە بڕێژ عاشقێ سوختە بێ ئاتەشێ سەییال چ حەز؟
نەکو وەک تەیر ژ موژێن تە ببارن پەیکان ژ برینێن د دلی شوبهەتی غربال چ حەز؟
حەز و لەززەت مە ب عومرێ خوە د عشقا تە نەدی هەم ب ڤان دەرد و غەمان زێدە تو ئیسال چ حەز؟
حوسن و سوڕ کو تونەیین جەزبە ل دل دت مەحبووب مە ژ زولف و خەت و خال و قەدێ مەییال چ حەز؟
علمێ عشقێ بوت و لاتان ب روایەت نابتن قەدرەک حال کو نەبت شوبهەتی هەر قال چ حەز؟
بەدەوی پاک چ کت فوسحەتێ مەیدان کو نەبت موستەمع گوهـ نەدرت موترب و قەووال چ حەز؟
دوڕێ ناسوفتە دڕێژم ژ لەبێ لەعل مەلێ گەر ڕەوانبەخش نەبت نەزمێ کەڕ و لال چ حەز؟