تەئریخی جاف/فەسڵی چوارەم
| ←فەسڵی سێیەم | تەئریخی جاف (1949) by فەسڵی چوارەم |
فەسڵی پێنجەم→ |
ئەم عەشیرەتی جافە کە هان لە عێراقدا بۆ چی پێیان ئەڵێن جافی مورادی؟ ئەمانە لە پێش زاهیر بەگدا لە زەمانی سەڵتەنەتی سەفەویەکانا و خەلافەتی سوڵتان موراد خانی ڕابیعدا هاتوونەتە کوردستانی بابان، موددەتێ لە خاکی بابان و شارەزووردا ئەمێننەوە و تیکرار ئەچنەوە بۆ جوانڕۆ و جێگەی خۆیان، گەڵاڵی، ئەمێننەوە لە شارەزوور و ناگەڕێنەوە. جافەکانی جوانڕۆ و ئەیالەتی کرماشان بەمان ئەڵێن «جافی مورادی». تیکرار لە پاش موددەیێکی زۆر کە تەسادوفی زەمانی زاهیر بەگ و تاهیر بەگ ئەکا کە ئەولادی یارئەحمەد بەگی کوڕی سەیفوڵڵا بەگی کوڕی سەید ئەحمەد بەگی ڕەئیسی ئێڵی جافن. زاهیر بەگ و تاهیر بەگ لە جوانڕۆ، کە جاف زۆر ئەبن و زیادی نوفووسیان ئەبێ، زاهیر بەگ بە خۆی و چوارسەد ماڵ لەتەک خانەبەگدا کە باوکی گەورەی بەگزادەی وەڵەدبەگییە دێنە بانی خێڵان.
لە تەئریخی هەزار و سەد و پەنجای هیجریدا و هاتنی ئەوەلی جاف لە زەمانی سوڵتان مورادی ڕابیعدا لە تەئریخی هەزار و چل و پێنجی هیجریدا بووە. ئەمانە لە بانی خێڵان ئەمێنن کە مەوقیعێکە لە لێواری سیرواندا لە بەینی ئەڵەبجە و پێبازدایە و ئەمڕۆ داخڵی ناحیەی وارماوایە و لەوێ ئەمێننەوە.
شارەزوور، گەڵاڵی و مەنمی و گەڵباغی و کەڵهوڕ و تیلەکۆ و بڵباسی تێدا ئەبێ، نزیکی هەشت نۆ هەزار ماڵ زیاتر ئەبن، وەکوو جاف ئیسە ئەچنە کوێستانی ئێران. ئەمانە ناتوانن بچنە ناویان و لەوەڕخۆریی بکەن. بەم وەزعییەتە هەشت، نۆ ساڵ ئەمێنن، ئەمما کەم کەم لە جافی جوانڕۆ دە ماڵ و پانزە ماڵ بۆیان دێ، ئەبن بە هەزار ماڵ. لەو وەقتەدا چل کەس جەردە لە حاکمی قەڵاچوالان کە حاکمی بەبە بێ، یاخی ئەبن، حاکمی قەڵاچوالان زۆر مەتڵەب ئەبێ لە لای گرتن یا کوشتنی ئەم جەردانە و جەردەکانیش دێن بۆ دەوری دزیایش و بانی خێڵان لە تەرەفی حوکمداری بابانەوە مەئموور دێتە ئەسەر زاهیر بەگ: ئەبێ یا ئەم جەردانەم بۆ بگری یا بکوژی وە یا نایەڵم لەم خاکما دانیشی، زاهیر بەگیش ئەڵێ بە تاقمی خۆی: ئەمڕۆ لە خاکی بابانا زۆر کەمین، لازمە خزمەتێ بە حوکمداری بەبە بکەین کە لێمان مەمنوون ببێ، ئەوانیش ئەچن بۆ شوێنی ئەو جەردانە، لای دەربەندیخانا تووشیان ئەبن، ئەبێ بە شەڕیان، هەر چل جەردەکە ئەکوژن و سەرەکانیان ئەبەن بۆ حاکمی بەبە! حاکمی بەبەش لە موکافاتی ئەمەدا بانی خێڵان و نۆدێی دزیایشیان ئەداتێ بۆ خۆیان. لە پاش ئەمە چاو ئەکەنەوە و ئەچنە قەڵاچوالان و ئەم دێهاتانە بە دەستیانەوە ئەبێ و حاکمی بەبە زۆر حورمەتیان ئەگرێ و لە جافی جوانڕۆ ماڵی تریشیان بۆ دێ لەو دێهاتانەدا دایان ئەنێن. دانیشتووی ئەو دێیانە لەو جافانەن کە لە زەمانی زاهیر بەگا هاتوون و زۆریان لە عەشیرەتی شاترین.
بەو دەلیلە کە دانیشتووی ئەو دێیانە گشتی شاترییە و شاتریش لەتەک زاهیر بەگدا لەو وەقتەدا زیاتر هاتوونەتە ئەمبەرەوە. لە زەمانی زاهیر بەگدا کەمێ قووەت ئەگرن و زۆر ئەبن ئەمما ناتوانن لەبەر ئەو عەشیرەتانەی کە لە شارەزووردا بوون بچن بۆ کوێستانی ئێران. لەو زەمانەدا تاکو ناڵپارێز و تاری دەر و مەحاڵی سرۆچک هاوینان ئەڕۆیشتن. لە تەئریخی هەزار و سەد و شست و پێنجی هیجریدا زاهیر بەگ بە ڕەحمەت ئەچێ و قەبری ها لە فەقێ جنە کە یەکێکە لەو دێهاتانەی کە حاکمی بەبە دای بە زاهیر بەگ و گۆمەزەکەشی ئیستە ماوە.
برای بچووکی زاهیر بەگ کە تاهیر بەگە وەقتێ کە لەتەک زاهیر بەگدا دێنە بانی خێڵان و خاکی بابان لە پاش دوو ساڵ خۆی و عایلەیی و چەند کەسێکی تر لە ئەقاریبی ئەچنە شام و ئیستە لە محەللەی صالحيةی شامدا ئەولادیان ماوە و هەموو وەقتێ کاغەزیان بۆ لای عوموومی بەگزادەکانی جاف نووسیوە و بۆ لای خۆشم هاتووە. ساڵی هەزار و سێسەد و چل و نۆ لە نیساندا عیزەدین بەگ بۆ سیلەی ڕەحم لە شامەوە هات بۆ لامان.