Кӧдза-пуктас тшыкӧдӧм йылысь

by Темноев Н. И.

1923 во петкӧдліс миянлы мый ыджда лёк вермӧны вӧчны крестьяналы му вылын олысь вегыльяс, гагъяс. Водзӧ вылӧ колӧ мездысьны наысь, виавны найӧс. Вегыль да гаг кындзи кӧдза-пуктастӧ быд во жугӧдӧны ёна быдсяма пӧлӧс висьӧмъяс.

Вегыль артмӧ бобулысь, артмӧ гутысь. Бобув да гут уна пӧлӧс лэбалӧ, сы вӧсна артмӧ уна пӧлӧс вегыль. Найӧ зэв ӧдйӧ рӧдмӧны-паськалӧны. Бобувъяс, гутъяс гожӧмбыдӧн колькъялӧны кыкысьӧн, куимысьӧн, мукӧдыс нёльысьӧн; вайӧны 18 сюрс колькйӧдз. Колькъясысь быдмӧны выль бобувъяс, гутъяс; найӧ бара колькъяласны. Татшӧм ӧдйӧ рӧдмӧны гагйыд вывті уна гожӧмбыднад. Он кӧ кут накӧд вермасьны, нянь пыддиыд да пуктас пыддиыд куш муыс пондас дӧввидзны: нянь-пуктастӧ найӧ ставсӧ жугӧдасны-сёясны.

Вегыльяс, гагъяс кындзи няньястӧ ёна тшыкӧдӧны шомшеп да ужпинь. Сійӧ — аслыспӧлӧс висьӧм няньяслӧн. Висьмӧны найӧ зэв посньыд тшакъясысь. Тшакыс сёян судзӧдны муысь ачыс оз вермы, быдмӧ дась лӧсьӧдӧм сёянӧн. Вӧрын тшакъяс быдмӧны сісь пу вылын, вуж вылын либӧ сісь кор вылын. Сідз жӧ ужпинь да шома шеп: ӧтиыс быдмӧ сю тусь вылын, мӧдыс ид тусь вылын. Став сёянсӧ, кодӧс сю, зӧр, ид тусьяс чукӧртӧны аслыныс, — ставсӧ найӧс нёнялӧны ужпиньяс, тшакъяс да шома шепъяс.

Кыдзи быдмӧ тшак, кыдзи сійӧ паськалӧ, кор кутшӧм нога сійӧ, ставсӧ тані висьтавны он вермы. Сы йылысь колӧ лыддьыны нигаяс либӧ юасьны тӧдысь мортлысь.

Градвыв пуктаслӧн (капуста, сёркни, кушман да мукӧд) овлӧ аслыспӧлӧс висьӧм. Видзӧдан — некутшӧм вегыль, гаг, тшак абу, а рӧсада мыйлакӧ кулӧ, быдмысьяс быдмӧны зэв ньӧжйӧ. Унаысь сёркни-галан пыдди артмӧ кила.

Висьӧмыс налӧн заводитчӧ вужсяньыс. Уна во помся ӧти местаын ӧти пӧлӧс пуктас вӧдитӧмысь му мудзӧ. Некутшӧм куйӧд оз вермы сэк сійӧс вынсьӧдны. Му пиас чужӧ синмӧн аддзытӧм аслыспӧлӧс гаг, тыдалӧны найӧ сӧмын микроскоп пыр. Гаг овмӧдчӧ пуктас вуж гӧгӧрын, вӧчӧ яд. Дырӧн ядыс содӧ, пуктасъяс кулӧны либӧ сетӧны кила.

Му уджалысь крестьяналы пыр колӧ кутны тӧд вылас, кыдзи водзӧ вылӧ му уджавны, кыдзи мездысьны гагъясысь, нянь-пуктас висьӧмысь. Сылы колӧ тӧдны:

1 Му уджавны — гӧрны, кӧдзны, пинёвтны агроном велӧдӧм серти.

2. Кӧйдыс колӧ весавны машинаӧн, ёна, мед некутшӧм ёг оз коль сы пытшкӧ. Миян обласьтын эм 32 триер (кӧйдыс весалан машина). Сійӧн и колӧ весавны.

3. Межаяс бырӧдны. Насянь паськалӧ ёг турун, быдсяма гаг. Межасӧ кӧ дзик нин оз позь бырӧдны, межавыв турунсӧ ытшкыны унджыкысь, медым оз вермыны сэтчӧ колькъявны гагъяс, вегыльяс, медым турун дзоридзьяс оз вермыны воны.

4. Тӧв кежлӧ сю подув да ид подув гӧрны, гӧрӧмӧн пинёвттӧг кольны тӧв кежлӧ, медым кӧдзыдыс виас ловъя гаг-вегыльясӧс.

5. Унджыкысь вежлавны кӧдза-пуктас. Кӧдзалы колӧ перемена вит-квайт либӧ унджык, пуктаслы — куим.

6. Казялан кӧ му вылысь вегыль, колӧ сійӧс бӧрӧздаӧн кытш пиӧ босьтны, мед оз вермыны водзӧ паськавны. Сэсся мунны агроном дінӧ сёрнитны вегыльясӧс бырӧдӧм йылысь.

7. Агроном велӧдас мездысьны ужпиньысь, шома шепысь. Агроном кӧ матын абу, позьӧ гижӧдӧн юасьны сы йылысь Областнӧй земельнӧй отделысь. Ньӧти куттӧг ыстасны сэсь воча кабала бур индалӧмъясӧн.