Кутшӧм олӧм Льӧмпуа пӧчинокын

by Темноев Н. И.

Кутшӧм олӧм Льӧмпуа пӧчинокын  (1924)  by Темноев Н. И.

Гижан кад: 1924, Йӧзӧдан во: 1924. Ӧшмӧс: Югыд туй (1924-08-16)

Верст 30−35 лоас сійӧ пӧчинокӧдз Паджгасянь (Визин карулын). Овмӧдчӧмаӧсь сэтчӧ паджгасаяс — во 5−7 сайын. Пӧчинокын 15 крестьянин олӧ. Паджгасянь рытыввылӧ пырӧ пӧчинокӧ пода туй. Верст 10 кузя туйыс зэв няйт, мунны сьӧкыд, делӧ. Сюрлӧны и нюръяс, эмӧсь юяс и ёльяс. Тӧлын ветлӧны вӧлӧн, а гожӧмын олысьяс петалӧны сьӧд вӧр шӧрысь подӧн. Ковмылӧ, ёна нуждапырысь, петавны и вӧлӧн — верзьӧмӧн ли доддьӧн. Няйт вывті да нюр вывті мунігӧн вӧв ёна жугалӧ. Юяс вомӧн посъяс абу — вуджӧны пӧрӧм пуяс кузя. Колян во ӧти вӧв усьӧма юас да пӧдӧма.

Овмӧдчысьяслы местасӧ индӧма паджгаса олӧма морт Степан Абрамович Конанов. Нэмыс сійӧ прӧмышляйтӧма вӧрын. Ёна тӧлкӧн уджавлӧма тыла: 300−400 пуд няньӧдз петкӧдлӧма вӧрысь. Тшапа ӧні казьтылӧ, кыдзи во 5−7 сайын сійӧ индӧма овмӧдчанін места выль олысьяслы: «Ме пӧ ӧд эськӧ тӧда вӧлі бурджыкин, да эг пӧ налы инды: пиянлы видзи, а найӧ война вылын усины».

Пӧчинок сулалӧ неджуджыд керӧс вылын. Юсянь верст 2−3 ӧдальтчӧма. Юкмӧсын ва омӧля кутчысьӧ, асьныс юӧны, скӧтсӧ юкталӧны ключ ваӧн. Ключ ва петӧ керӧс улысь ичӧтик гуранӧ, сэсь и босьталӧны васӧ. Тӧвнас и гожӧмын гураныс тырлӧ нюйтӧн, ва босьтігӧн нюйтсӧ вешталӧны.

Му вылын вӧдитӧны анькытш, сю, ид, картупель — сӧмын зэв на этша муыс. Вӧв-мӧс кындзи видзӧны ыжъяс да порсьясӧс. Кывлӧмаӧсь эськӧ, гожӧмын пӧ порсьтӧ вердны бур петшӧрӧн — сӧмын петшӧрыс налӧн абу, вердӧны тыла вылысь воййыв турунӧн. Скӧтлы став турунсӧ пуктӧны (додь 50 керка юр улӧ) егырысь (нюрысь). Быдмӧ сэні лёк-омӧлик турун: пушича, эжӧр, тӧзь и мукӧд пӧлӧс шогмытӧм турун. Быд во сы понда кулӧ ёна скӧт. Таво кулӧма 24 мӧс. Кодлӧн кольӧма кукань, кодлӧн висян мӧс, а кодлӧн и нинӧм абу кольӧма. Ӧти морт казялӧма да кутӧма вердігас сетны скӧтыслы сов, сы ради сылӧн мӧскыс справитчӧма. Висигас скӧтлӧн зэв ёна омӧльтчӧ лыыс: ловъядырйисӧ чегъясьӧны кок лыясыс шӧри. Став висьӧмыс мӧсъяслӧн сӧмын нюрвыв егыр турунӧн вердӧм понда. Сійӧ турунас зэв этша бур пӧткӧданторйыс.

Ю бокыс ставыс нюр, 7 верст кузя да 4 верст пасьта.

Видзьяс вылын гожӧмбыд пукалӧ ва 1½−2 весьт судта, ветлігӧн нюр вывті вӧялан. Вӧв пыртны сэтчӧ, дерт, оз нин лысьтны, турунсӧ идралӧны ас выланыс. Уджалысьяслӧн нюр вывті ветлӧмысь пыкталӧны кокъяс. Кык лун кӧ уджалӧ — ӧти лун шойччӧ пыкӧс понда.

Олысьяс зэв окотитчӧны нюрсӧ косьтыны, паськӧдны ёнджыка муяссӧ, заводитчыны турун кӧдзны. Ӧти сӧмын омӧль — паськӧдчыны зэв сьӧкыд... Джуджыд, сьӧд вӧр сулалӧ гӧгӧр. Жугӧдны сійӧс машинатӧг — ёна делӧ, ёна нэм помтӧ уджалысьяслысь дженьдӧдӧ, а сэтшӧм машинаясыс и миян карын весиг абу. Мӧвпалӧны бур турун кӧдзны тылаяс вылӧ мӧд во тулыссянь — удайтчас кӧ, шыбитасны и егырсӧ.

Льӧмпуаса олӧмкӧд тӧдмасьӧм бӧрын позьӧ шуны: овмӧдчанін бӧрйигӧн колӧ ёна думыштны водзӧ кежлӧ, юасьны агрономъяслысь, видлавны накӧд местаяссӧ — вӧлись сэсся позяс овмӧдчыны.

Н. Темноев.