Page:PL Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 2.djvu/98

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has been proofread.

Obszar ciągnący się wzdłuż granicy węgierskiej, 10 do 25 kil. szeroki, przedstawia się jako jednostajna prawie puszcza, przerwana tylko nad górną Mizuńką osadami Seneczów (oddalony 2 kil. od granicy) i Wyszków (odd. 4 kil. od granicy). Przechodząc do wymienienia poszczególnych pasm i grup górskich, zaczynamy od wsch. połowy powiatu, objętej Łomnicą od wsch. a Swicą od zach. Najwyższe góry wznoszą się tutaj w stronie płd., a przedewszystkiem w dzielnicy objętej Łomnicą od wschodu, Mołodą, Mszaną i Mszanką od płn. a granicą węgierską od płd. zach. Należą tu naprzód graniczne góry węgierskie, wymienione wyżej, a mianowicie od Kruhłej Młaki począwszy aż do granicznego pasma Preluka. Na płn. wsch. od tych gór granicznych ciągnie się między Łomnicą a Darowem od płd. zach. ku płn. wsch. Werch Darów ze szczytem 1263 m. wys., a na płn. wsch. od niego dochodzi Owół 1615 m. Między Darowem a Pietrosem wznosi się na płn. wsch. od granicznej Guretwyny, Werch Tulinycia (1605 m.); resztę przestrzeni wypełnia Jałowa Klewa, bieżąca w kierunku płn. wsch., ze szczytem 1563 m. wys. Między Pietrosem, Łomnicą, Mołodą i Hanińcem rozłożyło się kilka grup górskich, z pośród których najwyższą jest Grofa ze szczytem t. n. 1752 m. wys. a oraz najwyższym punktem powiatu, Na zach. od Grofy legło pasmo Męczył ze szczytami 1470 i 1436 m. wys.; na płd. od niego Parenki ze szczytami 1737 m. wys., a jeszcze dalej na płd. Popadia Mała (1603 m.), w pobliżu granicznej Popadii. Na płd. wsch. od Grofy, między Pietrosem a Kotelcem, wznosi się Kanius wełyki (1647 m.) i Kanius mały (1624 m.). Na zachód od tej grupy idzie wzdłuż lewegs brzegu Hanińca pasmo Haniniec ze szczytem 1196 m. wysok. Między potokami Mołodą, Mszaną i Mszanką rozłożyło się w samym środku przestrzeni pasmo Mszana ze szczytem 1724 m. wysok.; na płd. zach. od niego wybiega Hyczowa ze szcz. t. n. 1277 m. wys., na płd. Mołoda zakończona na płd. szcz. 1192 m. wys., a na płn. wsch. Jajce ze szczytem 1600 m. wys. Dalszy ciąg tego ostatniego pasma, poprzerzynany kilku potokami, biegnie w kierunku pln. zach. ponad prawym brzegiem Świcy aż do potoku Prawicz, wzbija się we środku najwyższym szczytem do 1683 m., dochodzi znacznej wysokości szczytami Szywana (1650) na płd., Wielki Lisak (1432 m.) na płn., dalej na płn. opada do 1231 m. i niżej, i wysyła krótkie ramiona na płd. zach. Posuwając się następnie od potoków Mołoda i Mszana na płn. wsch., natrafiamy na lewym brz. Łomnicy, na przestrzeni od Mołody aż do Czuty, na kilka równoległych pasm górskich, biegnących od doliny Łomnicy ku płn. zach. Najdłuższe z nich, Arszyca, wybiega z zakątka, który tworzy ujście Mołody z Łomnicą i ciągnie się wzdłuż lewego brzegu Mołody i Mszany na pln. zach. na przestrzeni 15 kil. długiej. W półn. stronie tego pasma wznosi się Gorgan ilemski do 1589 m., w połd. Neriedów (1557 m.) a na płd. od niego Mały (1516 m.). Arszyca wysyła krótkie ramiona na wsch. i zach. Jedno z nich, Luty, wybiega od płd. kończyny na wsch., idzie po nad Łomnicę i wzbija się najwyżej szcz. do 1032 m. Na płn. wsch. od niego wznosi się góra Za Todorem (1053 metr.). Między Todorem a Sokołem ciągnie się krótkie pasmo Todor; między Sokołem a Świnnym znacznie dłuższe Werch Sehlis ze szcz. 1350 m wys., między Świnnym a Czutą nakoniec Jawornik ze szcz. 1125 m. wys. Na płn. od pasm wymienionych wznoszą się dalej już tylko niższe góry i podgórza. I tak między Czutą, Łomnicą a Radową dochodzi najznaczniejszej wysokości Holesze (916 m.), na płd. zach. od niego opada Wierch Suchy do 910 m. a Uhłyski do 850 m. Między źródłami Radowy a Melecinki wznosi się Wólkan do 1021 metrów, między Czeczwą a Melecinką ciągnie się od płd. wsch. ku płn. zach. pasmo Górny Werch ze szcz. Wierzchny (983 m.) na pld., a Ostry Werch (881 m.) na płn. Między Melecinką, Czeczwą, a Dubą rozróżniamy, idąc od płd. ku płn., góry: Czerteż (758 m.), Łuhy (823 m.), Żerużny (813 m.), Ożenowata (710 m.); reszta zaś tej przestrzeni zniża się tak, że Batyn pod Rożniatowem dochodzi tylko 425 m. Między Czeczwą a Ilemką wznosi się na płn. wsch. od Arszycy Skorodna ze szczytem 1195 m. wys.; dalej na płn. Magura (1164 m.) i Kruhła (1081 m.); na płn. wsch. od nich Syhlos czyli Lipowica (1318 m.); na wsch. od niej Siwakowa (861 m.), dalej na płn. Helebartyn (1035), Czorna hora (866 m.), Czorny Werch (892 m.), Stouba (1082 metr.), Zielonków (861 m.), Polanka (766 m), Czerteż (784 m.) i Złób 676 metr.). Między Czeczwą, Ilemką a Maniawką wznosi się najwyżej Klewa (777 m.), na płd. od niej Wyrowaty (752 m.), na wsch. Spaska (664 m.), na płn. Kamień (685 m.). Idąc nakoniec od potoku Prawicz w kierunku płn. wsch. rozróżniamy na prawym brzegu Świcy następujące wyniosłości: Między Świcą, Prawiczem a Łukowcem wznosi się najwyżej Pustaszok (1427 m.), na płn. wschód od niego opada Żurapel do 1318 m. a dalej na płn. Petrikalny do 1037 m. Na zach. od tych gór leży Kamionka (1012 m.), na wschód zaś od nich Komarak (1190), Rozkoliska (1060 m.) a między potokiem Pohareckim i Lisną rozłożyła się Magura ze szczyt. 1137 m. wys.; od Rozkolisk począwszy wznoszą się ku płn. liczne góry, tworzące dział wodny między dopływami Świcy i Czeczwy lub jej dopływów (Ilemki, Maniawki), jako to: Sokołów (927 m.),