Page:PL Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 1.djvu/659

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has been proofread.

Klasztor zamknięto i skasowano w 1863 r. w grudniu. Po skasowaniu zakonu jezuitów, komisya edukacyjna utrzymywała tu szkołę z dochodów jakie dobra po-jezuickie dawały (ob. Kroże), ale już w r. 1791 zakon karmelitów, posiadając pomiędzy zakonnikami ludzi uczonych, złożył do sejmu nieustającego podanie z oświadczeniem, że się zajmą uczeniem młodzieży bez żadnego wynagrodzenia, byleby im została oddana szkoła w Krożach. W roku 1797 roku generał gubernator litewski Repnin zaproponował komissyi edukacyjnej, aby niektóre szkoły oddała zakonom i poleciła im zająć się nauczaniem młodzieży, byleby one od rządu nie wymagały za to wynagrodzenia. Wówczas to karmelici chwałojńscy prosili o oddanie im szkoły kroskiej. W skutek tego kanonik Januszkiewicz, wespół z asesorem Tołłokiewiczem zjechawszy do Kroż, oddali karmelitom nietylko klasztor, kościół i dalsze budynki, ale i ziemię osiedloną. Co za osady były wówczas oddane karmelitom nie wiadomo. I tak wysłano z Chwałojń przełożonego, kaznodzieję i sześciu nauczycieli, którzy dnia 6 października 1797 roku otworzyli szkołę, do której zaraz zapisało się 287 uczniów; a w roku następnym było 400. Wykład nauk był bardzo staranny i pilny. W końcu budowle kroskie szkolne zaczęły upadać. Karmelici, utrzymując z dochodu klasztoru chwałojńskiego nauczycieli w Krożach, nie mieli środków, aby takie wielkie gmachy opuszczone przez przeszło dwadzieścia lat odrestaurować. Uniwersytet nie dawał znowu nic, bo obowiązali się nie potrzebować żadnych subsydyów. I tak w 1814 roku karmelici prosili już rektora Lobenwejna, aby pozwolił szkołę z Kroż do Chwałojń przenieść. Rektor odpowiedział, aby jeszcze rok na miejscu uczyli. Ale przeciągnęło się to aż do roku 1817, w którym zesłano Ignacego Dowjatta, magistra filozofii, z zalececeniem ministrra oświecenia księcia Golicyna aby karmelici zdali wszystkie budowle Dowjatowi. Karmelici wtedy odjechali do Chwałojń, wybudowali na dziedzińcu klasztornym klasy, i 29 sierpnia 1817 roku za dozwoleniem ministra oświecenia otworzyli gimnazyum o 6 klasach, a niekiedy i siódmą klasę urządzali. Pierwszym prefektem szkoły był ks. Poroczko. Stu uczniów przybyło razem z karmelitami z Kroż. Założono bibliotekę, sporządzono narzędzia fizyczne i małe laboratorymn chemiczne. W 1818 r., za staranie i pilność okazywaną przez karmelitów w nauczaniu młodzieży zwierzchność oświecenia udzieliła temu zakonowi pochwały później niejednokrotne, i stawiała za przykład innym zakonom. W 1831 r. szkołę zamknięto wcześnie na wiosnę, ale po minięciu zamieszek znowu szkołę otworzono. W 1835 roku w miesiącu czerwcu zjechał do Chwałojń towarzysz ministra oświecenia hr. Protasow, poczem kazano wprowadzić język rosyjski jako wykładowy, co od wakacyi 1835 r. i wprowadzono w czyn, ale w grudniu 1835 roku zjechał dozorca szkoły kiejdańskiej Jurkowski i z polecenia rządu szkołę zamknął. Ch. są o 48 łokci wzniesione nad poziom wody rzeki Wenty. Ks. biskup Wołonczewski w historyi biskupstwa żmudzkiego, wydanej w języku żmudzkim, powiada, że był tu kościół kalwiński. Gdzie i kiedy znikł? Niewiadomo. I tradycyi między ludem nie ma. Przypuszcza, że za Adamkowiczów. Wątpić jednak trzeba, bo Adamkowiczowie nabyli tę majętność od Syrewiczów w 1512 roku. Miasteczko sformowało się po osiedleniu oo. karmelitów. Składało się ono z 23 domów chrześciańskich, karczmy jednej i dwóch domków żydowskich. Prócz tego na końcu miasteczka folwark klasztorny. Domy zabudowane byly przy ulicach mających szerokości sążni sześć do dziesięciu. Ch. dawniej należały do pow. potumszewskiego. Dziś tworzą też mniejsze posiadłości, uformowane z okolicy niegdyś, na której w 1717 r. byli właścicielami Jan Kierbedź, Stan. Bichniewicz, Stefan Janowicz, Jan Sudimt, Jerzy Michał Jakowicz, Jan Narkiewicz, Piotr Dowgiałło i Stefan Kaz. Soroka. Z czasem uformowały się folwarki większe. Obecnie 1 należy do Francuzewiczów, 2 był niedawno jeszcze Francuzewicza, po 1863 został sprzedany jen. Rytterowi; 3 jest własnością Bichniewicza. Wszystkie te trzy folw. leżą przy drodze prowadzącej z Użwent przez mko Chwałojnie do Worń, o pół mili od Chwałojń a o 1 i pół m. od Worń. Najbliższa poczta Wornie. F. R.

Chwałów, wś, pow. złoczowski, leży nad bagnami, które się ciągną od Zahorzec na zachód pod Chwałów, Olesko i zowią się od potoku, któren środkiem nich płynie: Pokrowa; od Złoczowa oddalona na północ o 2 i pół mili, od Oleska na wschód o pół mili, od Podhorzec na północny zachód o pół mili. Przestrzeń pos. więk.: roli ornej 8, pastw. 19, lasu 142; pos. mniej.: roli ornej 291, łąk i ogr. 521, pastw. 19 m. Ludności rzym. kat. 20, gr. kat. 271, izraelitów 6: razem 297. Należy do rz. kat. par. w Olesku, gr. kat. par. w Podhorcach. Właściciel posiadłości większej Eustachy książę Sanguszko.

Chwałowice, 1.) wieś i folw., majorat, pow. iłżecki, gm. Krzyżanowice, par. Iłża. W 1827 r. było tu 39 dm., 209 mk., obecnie jest 47 dm., 408 mk., ziemi dworskiej 350 m., włośc. 1195 m. 2.) Ch., wieś, pow. pińczowski, gm. Kliszów, par. Kije. Leży na lewo od drogi z Pińczowa do Chmielnika. W 1827 r. było tu 14 dm. i 77 mk. Piękny ogród warzywny i owocowy. Gospodarstwo wzorowe.