Z Waršawy do Moskwy
Běłoruska wjes! Z čim pak so po prawym rozeznawa wot kajkeježkuli z našich serbskich wsow! Nizke domy, z ćesanych, nad so składźenych hrjadow natwarjene, ze słomu kryte abo ze šindźelom, měwaš dźě tež pola nas hišće do našich dnjow, a prjedy hinašich ani we Łužicy njebě.
Ale něšto dźiwneho tu tola maš. Nihdźe njeje zahrody, ani zahrodki před statokom abo při statoku, haj ani štoma, ani keŕcka njewohladaš, kaž we wsy nic, tak nic přede wsu. Kaž na płonu łuku zdadźa so ći khěžki zestajane być.
Njejsu to njerjane twarjenja, ale cyle přihódne, a po swojim wašnju tež přijomneho napohlada. Poskhodow njebywa, w šěrokim přizemju bydla ludźo a skót. A z nahła nad domom wustupuje wysoka třěcha, z wjetša ze wšěch štyri stron. Swisle su proste, z rědka debjene, kaž w našich Błótach z konjacymi hłowami. Za krydło słuži słoma - dale k ranju wšak přikhadźeće: drjewo. Barba knježi šěra, barba drjewa. Tajke nizke twarjenje, z drobnymi woknješkami, skića wobraz pokojnosće a měra. Jewišćo dopjelnjeju wurazne wysoke studnje, kaž by je štó sem přenjesł był wot Trjebina, wot Slepoho.
Pódla bróžnje mějachu tu z wjetša wysoku, šěroku rjebliznu. Na nju běše, kaž sćěna wulki rjad žitnych snopow nawěšany na sušenje. Najbóle wšak tu burjo hakle syno syčechu, hrjadki rozćepować pak so jim treba być njezdaše, ani tu syno njedźěłachu, kaž pola nas. Smalace ruske słónco syno tež na hrjadkach wusušuje.
Lud je w tych stronach khětro njezdźěłany hišće. Ale ćežko tu komu što porokować; to wšak zwisuje ze zemjepisnym połoženjom. Bjez měry khuda krajina je běłoruski kraj. 13 ludźi bydli tam na kósnym kilometru; a to je krajina hižo přewobydłena; wjacy zežiwić njemóže. Zo bychu so wobydlerjo z najmjeńša cyrkwinscy zastarali, nakhadźeš dosć casto cyrkew-syrotku wosrjedź wulkeho lěsa. Jenož tak je móžno, zo móža pobožni z dalokich wsow a ze wšech stron na swjaty dźeń do cyrkwje hić. A šulu? Teje wšak tu z ćežka na wsach nadeńdźeš, Kak daloko měłe tu dźěći jenož do šule khodźić... Toho dla maš tu tež jenož porědko čłowjeka, kotryž by mohł čitać a pisać.
Kachlow w tych kónčinach hišće nježnaju. Po starsku widźiš tu wóhnišćo w srjedź jstwy, při kotrymž so po našich prawótcow wašnju hišće dźensniši dźeń w zymje wohrěwaju. Kuŕ pak pyta sebi puć do božeho powětra, hdźež so runje hodźi: z woknom, z durjemi, z pod třěchi. Tam a sem drje běše we wsy tež hižo wuheńčk wohladać, kotryž z třěchi kukaše jako swědk, zo kultura ćehnje ... Wopomń wšak při tym, zo je wjes, kotruž wopisach, pódla železnicy, a zo je železnica žiwjoł kultury. Štó znaje, kak je dale ...
Prěnje ruske město, kotrež wo dnjo wohladach, beše gubernialne město Minsk, khuduške hnězdo, kaž wšě města běłoruskeje krajiny, z drjewjanymi domami. Jenož někotre twary so wuzběhowachu: wulka katolska cyrkew, dom.gubernatora,kasarmy a "ostrog", t. j. jastwo. Při dwórnišću mierwješe so z mazanymi, wobtorhanymi židami; židźa wšak tworja třeći dźěl wobydleŕstwa Minska. Židźa to najkhudšeje a najhóršeje družiny.
Za Minskom bě luty hobrski lěs bjez kónca. Jara mokro tu bě a wjele zwěriny, kotraž lubuje wodu. Njewěm so dopomnić, zo bych hdźe telko baćonow wohladał, kaž tu, a skludny widźach skót. W Borisowje běše na dwórnišću baćonowe hnězdo. Delka parowóz hroznje pachaše, hnydom pódla klepotaše na štomje baćon z młodymi wjesoły w hnězdźe.
Za někotre lěta snadź so tale krajina wotwódni. Rusko knježeŕstwo připrawuje wulki kanal, wot Baltiskeho do Čorneho morja, tak hłuboki a šěroki, zo budźe najwjetšim wójnskim łódźam móžno, jón wužiwać. Kanal ma bliže Minska se połožić, a budźe wón bjez dwěla dźěło znamjeniteje kulturneje wažnoty.
Bórzy dale Borisowa překročuje železnica rěku sławneho a struchłeho wopomnjeća: lesnu Bjerjezinu. Mějach ju za rěku podobnu Sprjewi pola Małsec a Něwsec; móžno pak, zo sym so mylił a zo je šěrša. Pomalu běžeše po rěčnišću woda - njemóžno mi bě wěrić, zo je w tutej rěcy, něhdźe 12 wjerst na sewjer wot železnicy, w zastrašnych dnjach, wot 26.-28. novembra 1812, ze 70.000 mužow zahinyło drja połojca.
Wozpjet přejědźechmy šěroku drohu, k Moskwje wjedźacu. Stare štomy, wosebje brězy, při drozy stojachu. Haj, mohłe-łi wone rěčeć, te bychu nam powědałe z młodych lět, kak je tu ćahnył Napoleon z hordym wójskom, dobyć Moskwu běłu a hobrske carstwo - a tak je tu zaso ćahnył, ćěkajo a khudši wo 300.000 mužow.
Zajłmawa běše stacija Slawjany. Kopica ludźi tu stoješe, kotřiž wšelako wokřewjenja pućowarjam skićachu: pšeńčne pječwa, warjene jeja, mloko w pěknych bleškach, kórki, kotrež běchu čas w selenej wodźe ležałe, a druhe; dźěći pak běchu za kiješk trubičku z březoweje skory tyknyłe a předawachu tajke trubički, napjelnjene z malenami abo holanskimi jahodami, za někajku kopejku.
Tu mějach tež składnosć, běłoruske drasty studować. Běłoruski mužik - bur - drasći so na běło. Do wysokich škórnjow su běłe kholowy stykane; hornje ćěło kryje běła košla, kotruž so na kholowy woblekaš a z pasom přez pas přepasaš. Běła košla z čeŕwjenymi nitkami rjenje wušiwana bywa.
Žónske drasty su pisaniše. Běła košla je nad ramjenjomaj z rjanymi čeŕwjenymi wušiwanjemi debjena. Nad košlu maš wutřihany štałćik, suknja je najbóle z čeŕwjeno-róžičkateho katuna, tohorunja su šórcuchi na čeŕwjeń. Hłowu přikrywaše rubišćo, druhe rubišćo lěhaše so na křiž přez wutrobno, a běše na khribjeće zwjazane.
- Author: Adolf Sommer (public domain)
- Source: http://texty.citanka.cz/pata/sc1-175.html