Xakî Cizîr û Botan

by Hecî Qadirê Koyî

Xakî Cizîr û Botan, ye’nî willatî kurdan
Sed heyf û sed mixabin deyken be Ermenistan

Wa rêgetan debesrê ‘êlatî Caf û Billbas
Ger mirdûn le germên memnû’ e biçine kwêstan

Kamî kiç û hetîwî şîrîn bê raydekêşin
Hawar debene ber kê peşme dexîl û aman

Mescîd debête dêre naqûsyan mu’ezzîn
Metran debête qazî, muftî debête rehban

Hîç xîretêk nemawe sed car qesem be Qur’an
Peyda bê Ermenistan namênê yek le kurdan

Sertan le qurr hellênin, ehwallman bibînin
çon în le destî zullmî bêdînî dûr le îman

Wellahî summe bîlla, tellahî em bella ye
Her hêndey pê dezanin îqlîmî kirde tofan

Tofanî aw nîye hîç derçê le kêwî Cûdî
Behrî tifeng û top e, însan e behrî ‘Umman

Em qîsseyey ke kirdim nagate çend sallî tir
Em hallete debînin yek yek be çawî xotan

Hall êstêke weha ye meger Xuda be sûkî
Têkyan bida we îlla dûr e le ‘eqillî însan

Herçî weku beyanim bo kirdûn be tehqîq
Peyda debin segane, kam qurr bikeyn be serman

Lem beyne îttîfaqê peyda biken be merdî
Ferqî nebê şiwan û cutyar û mîr û gawan

Ger hîç nebê be oyin nabî’ be dewlletê bin
Bêgane çak e duşmin nek duşminî le xotan

Romî weku benî mûn kes piştiyan pê nebestê
Kewtûne dawî xoyan, sergeşte mawin û heyran

Kiwa walîyî Senenduc, begzadey Rewandur
Kiwa hakimanî Baban, mîrî Cizîr û Botan

Ew ayetey fe sîrû fî-l erzî Xuwa ke fermûy
îcray deken segane bî-n nefsî şahî xoyan

Kiwa ew demey ke kurdan azad û serbexo bûn
Sulltanî mullk û mîllet, sahîbî ceyş û ‘îrfan

Coşêk biden weku heng, tegbîr biken be bê deng
Esbabî şerr peyda ken top û tifeng û hawan

Parranewe û tewekkul lem ‘esre pare naka
Tîre du’ay cewşen peykan e hîrzî meydan

Boçî beşîrî ême ye’nî resûlî ekrem
Hîç ed’îyey nezanî rojê ke deçuwe meydan

Wek Xêwe û Buxara, bellam narrwa be hîmmet
Ref’î biken meşayix, def’î biken melatan

Her şêxê kewte şiwênî yek dû kesî reş û rût
Xellkî be mûr dezanê, xoy hezretî Suleyman

Yektan neçûne gerdiş wa tê degen le dinya
Her padşahî rom e û şahî ‘ecem le Taran

Qutbî zemane Xalîd aware bû weku min
Bê qedir û qîmet û şan, bê xan û man û bê nan

şîr û qellem şerîk in lem ‘esre da, dirêxa
şîrim qellemtiraş e û kalanî ye qellemdan!

Em me’sele meşhur e ger qurr dekey be serta
îksîr e xak û xollî dermallî gewremallan

Tenha ême weha nîn, dîbaçey Mem û Zîn
Hallît deka çi lon e ehwallyan suxendan

Xotan dellên: Eger çî meşhûrî xas û ‘am e
Her rêwîyek gerra bê azatir e le şêran

Sed qa’îme û qesîde kes naykirrê be pûlê
Rozname û cerîde û kewtote qîmet û şan

Binwarre se’î û xîret êsta le dewlletî rom
Xoyan xezînedar in, xoyan tebîb û sulltan

Her diwênê ehlî Sûdan hestane pê weku şêr
Êstêke musteqîll in mehsûdî kullî edyan

Bulxar u sîrb û yonan, hem ermen û qeretax
Her pêncyan be te’dad nabin be qeddî baban

Her êke musteqîll in, kullêkî dewlletêk in
Sahîbî ceyş û rayet, erkanî herb û meydan

Hem heqqyane ermen xîretkeşî yektir in
Wek ême nîn le gell yek de’wa biken be şîran

Bo fennî herb û sen’et, bo zebt û rebtî mîllet
Deynêrine Urûpa gewre û biçûkî xoyan

Hacî kesêke bêkes bo êwe qurr depêwê
Gwêy lê degirin zerîf e, nagirin bella le xotan