Wužitnosć serbskeje rěče
Hač-tež-to je serbska rěc wužitna? Serbska rěč, kiž ma wjacy gramatiskich twórbow dyžli němska, je rozwiwanju myslenja wulcy spomóžna; tohodla serbscy hólcy, kotřiž woprawdźe serbscy mysla, na gymnasiju při wuknjenju cuzych rěčow z wjetša so wuznamjenjeju. Ale wužitk serbšćiny přez wučeŕnju won daloko do žiwjenja saha. Němcy žadaju za naš nětčiši čas pódla němčiny znajomosć dweju nowišeju rěčow: francózskeje a jeńdźelskeje, a nekotryžkuli na wuknjenje teju sameju rad wjele pjenjez waži, dokelž při pućowanju do wukraja abo doma we wobkhadźe z ludźimi druhich narodow bjez njeju być njemóže. Tomu abo tamnomu česćenych čitarjow snadź so to tak nuzne njezda; ale wón mi, ja z nazhonjenja rěcu, na słowo wěŕ, a kóždy młódši daj sebi wote mnje radźić, zo khroble njedyrbi wuknjenje rěčow zakomdźeć, hdyž so jemu, kaž wosebje na gymnasŕju, składnosć k tomu poskića. Přetož - tež wothladujo wot wužiwanja literatury - nichtón njemóže wědźeć, hač budźe wón přichodnje na měrnej wjescy sedźeć, kotraž je z jenej abo dwěmaj rěcomaj dospołnje spokojom, abo hač snadź do wobstojnosćow přińdźe, kiž znajomosć někotrych nowišich rěčow wužitnu abo tež njewobkhadnje nuznu činja. Tak daloko smy z praktiskimi Nemcami cyle přezjene, kotřiž germanske a romanske jazyki wobjimać pytaju: ale my hišće něšto wjacy žadamy; přetož štóž němske mjezy překroči, tón lohko do tajkich krajow dóńdźe, hdźež ani germanska, ani romanska rěč njedosaha. To widźimy hižom w najbližšej blizkosći, w susodnej Rakuskej, hdźež je najwjetši dźěl krajow wot Słowjanow wobydleny. Tu, kaž tež w Pólskej a Ruskej, je wikowanja a słužby dla hižom tón abo tamón łužiski Serb pobył, kiž sebi ze serbskej rěču přez kraj pom-haše. Wo wužitku serbskeje rěče wjedźa tež stari ludźo powědać, kiž móžachu so we wójnje z ruskimi wojakami atd. zrěceć, a kotřiž při tym lěpje woteńdźechu hač susodni Němcy. Ćim bóle pak w našich časach wobkhad ludow mjez sobu, ze železnicami atd., priběra, čim nuzniša bywa - na čož su němscy překupcy z dźěla tež hižom kedźbować počeli - znajomosć z najmjeńša jedneje słowjanskeje rěče. Štóž pak jednu rozumi, namaka so lohko do wšitkich druhich jako sotrowskich rěčow. A tónle wulki wužitk, kotryž budźe so w běhu lětstotkow přeco zjawnišo pokazować, podawa nam naša luba maćeŕna rěč, naša serbšćina. Tohodla sebi ju khwalmy a hajmy jako wosobnu dobrotu, kotruž je boža miłosć nam wobradźiła.
- Author: Křesćan Bohuwěr Pful (public domain)
- Source: http://texty.citanka.cz/pata/sc1-88.html
- Note: Stary prawopis