Wašnja při wotemrěću a pohrjebje
Hdyž je pola serbskich wjesnjanow khory smjerći blizko, połoža jeho we jstwje na nowu słomu, kotraž je z płachtu wodźěta, ale ze žadnym spódnim poslešćom. Hdyž mrěje, wotewrja přitomni wokno a powočinja jstwine durje a poklaknywši wuspěwaju ćichi wótčenaš. Nětk posćelu po ćěłowu žonu, kotraž ćěło wumyje a po móžnosći bórzy tež zwobleka a wupyši. Woda, z kotrejž bu ćěło wotmyte, wuliwa so tu a tam do keŕka, zo ju ptačk woblětuje; a słoma, na kotruž bě ćěło połožene, njesmě nihdźe do ćmoweho přińć. Bě-li wotemrěty z pčołarjom, dóńdźe bórzy něchtó do pčolenca, zaklepa na kóždy kołč a wozjewja jeho smjerć z tymi słowami: "Pčołki, stawajće, waš hospodaŕ je so minył", abo po delnjołužisku: "Pčołki, stawajśo, waš góspodaŕ jo humŕeł!" Ćěłowa žona prosy potom přećelow, znatych a wjesnych ludźi na přewodźenje. Druhdźe noša gmejnsku heju abo kwakulu dwór wot dwora abo čorny kij. Kaž dołho je ćěło w domje, je wšitko po móžnosći z ćicha a tež pola wobeju susodow. Tehdom so njemłóći, drjewo so njeruba, skót so njepřaha. W žarowanskim domje su husto smjertne kěrluše słyšeć. Wječor přikhadźeja susodźa a přećeljo, zo bychu zrudnych zmerowali. Wjecor před pohrjebom přińdźe wyše tychle, z kóždeho domu we wsy znajmjeńša jedyn na "pusty wječpr", a tu spěwaja so zhromadnje kěrluše hač do nocy. Ćěło z kitelom woblečene leži w kašću z wysokim wěkom, na kotrež so w někotrych wsach sekera kładźe. Na pohrjebnym dnju přikhadźeja přewodźerjo w žarowanskich drastach, a dostanu piwo abo škleńčku palenca. Najbližši přećeljo pojědźa we jstwje. Hdyž so ćěło z domu njese, dawa so domjacemu skotej pica, zo by njeležał. Je-li pohrjebnišćo w druhej wsy, dowjezu tam ćěło z deskowanym wozom a w Delnjej Łužicy z rjeblowanym. Kóžda wjes ma najbóle swoju "mortwu kupku" z kónc wsy, hdźež žarowanski ćah zastawa, a přewodźerjo wuspěwaju wótcenaš; katólscy pak pozastanu najbóle pola třoch swjatych křižow. W někotrych krajinach najbližši žarowacy při tychle modlitwach ani w božim domje tehdom kłobuk njezejimaja, dokelž njesmědźa swoje z wysoka žarowanje přetorhnyć. Njedaloko pohrjebnišća staji so kašć na mary, hdźež duchowny ze spěwarjom napřećo přińdźe. Hdyž je modlitwa abo kěrluš dospěwany, pozběhnu nošerjo kašć a njesu jón k rowu. Wosebity rowaŕ njeje wšudźom, ale ryće rowa dźe po gmjenje wokoło, tak jzo dwaj mužej je wobstarataj. Wóz, na kotrymž bu ćěło sem dowjezene, a kóždy stólc, na kotrymž bě kašć stał, leži potom najbóle doma jedyn dźeń powróćeny, zo by mortwy lěpje wotpočował. Najbližši zawostajeni ćiskaju po dokonjenju cyrkwinskich modlitwow horstku abo tři pjeršće do rowa a "měra" so do rowa pušći. Potom podawaju so přewodźerjo do cyrkwje. Pola katólskich du bližši z přećelstwa při božej mši ze zaswěćenej swěčku wokoło wołtarja. Pola evangelskich spěwa so pohrjebny kěrluš a duchowny ma rěč a čita běh žiwjenja. We wjele wosadach přizamka so temu hišće "dobra nóc", to rěka prědaŕ praji w mjenje zemrěteho kóždemu přiwuznemu, susodam, kmótram, dobroćelam a přećelam božemje a to kóždy króć z mjenowanjom mjena, dźakuje so za wopokazanu lubosć a wšo přećelstwo a přeje za to kóždemu wšitko dobreho. Skónčnje je modlitwa a kěrluš. Po skónčenych kemšach poklaknu přećeljo zasy na row, mjez tym zasypany, a wuspěwaju wótčenaš; bližši přiwuzni činja to přez cyły žarowanski čas, hdyž do cyrkwje nimo du. Na row postaji so pak křiž, pak druhi wopomnik, abo při šulskich dźěćoch hnydom po pohrjebje wjele małych křižikow, kotrež sobušulerjo a sobušuleŕki darichu. Po pohrjebje zhromadźeja so přiwuzni najbóle hišće w žarowanskim domje k hosćinje, při kotrejž husto na wotemrěteho "na božej prawdźe" spominaju. Tu a tam pomodla so doma na tym městnje hdźež je ćěło stało, a wobzamknu cyłu pohrjebnu swatocnosć z kěrlušom. - Zarowanje abo žałowanje złožuje so po blizkosći přiwuznistwa abo swakowstwa k zemrětemu. Dźěći žaruja staršeju a staršej swoje dźěći lěto a něšto přez lěto, bratrow a sotry žaruja zawostajeni wósomnaće njedźeli, swakow a swakowe, wujow a ćety štwórć lěta. Hłuboke žarowanje traje štyri njedźele a w tym času njesmě nichtón jich drasty a druhe jich wěcy trjebać. Tež njesmě w tym času w žarowacym domje łuh dźěłany być, ani so płat z łuhom parić, tola pak smě so bjez łuha płokać.
Žarowanska drasta wobstoja nětko pola mužskich jenož w tym, zo so ničo pisaneho abo čeŕwjeneho njewobłekaju. Žónske žaruja w běłej płachće, kotraž je w Hornjej Łužicy z jednoho krucha a wot hłowy hač k nohomaj dosaha. Najbóle hišće maju na čole běłu šlebjerdku - nětko w "polu" jenož tule - a w holi běły podhubnik (podgubnik). Jako poł žarowanja je wokoło Mužakowa płachta hač do kolen, na ramjenjomaj (nic na hłowje) wotpočowaca, a šlewjeŕ t. r. na papjeru zwite naškrobjene rubiško na khapje (měcy). W někotrych stronach Delnjeje Łužicy płaći to za cyłe žarowanje. W Blótach pak wobstoja žarowanska drasta z dweju kruchow ćeńkeho płatu. Wjetši delni kruch wobdawa žiwot a je na pasu připinjeny, a mały horni, kiž so tež tam přityknje, dawa so na hłowu, tak zo ju a cyły horni dźěl žiwota a po spodobanju tež wobličo zawodźěwa. Mjez tym zo w druhich stronach jenož najbližše zawostajene w tej běłej žarowanskej drasće khodźa, nałožuja ju w Błótach nimale wšitke přewodźeŕki. Za cuzbnika je to spodźiwnje swjatočny zaćišć, hdyž někotre čołmy z tajkimi běłymi wosobami wobsadźene płuwać widźi na rozdźělenej Sprjewi, abo hdyž je po dwu a ze zrudnym druhdy zakrywanym woblicom pomału na pohrjebnišćo kročić wohlada.
- Author: Hórnikowa Čitanka. Po J. E. Smolerju. (public domain)
- Source: http://texty.citanka.cz/pata/sc1-79.html
- Note: Stary prawopis