UmThethosisekelo weRiphabliki yeSewula Afrika/Isahluko 10

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
UmThethosisekelo weRiphabliki yeSewula Afrika  (1996) 
Isahluko 10: ZokuPhatha KuRhulumende

195. Amagugu Aqakathekileko Nekambisolawulo Elawula Zokuphatha KuRhulumende
1. Ukuphatha kuRhulumende kumele kulawulwe magugu asekela intando yesitjhaba nemigomo emumethwe mThethosisekelo okufaka hlangana:
a. Izinga eliphakemeko lepatho eyamukelwako kufanele lithuthukiswe beliphumeleliswe.
b. Imithombo ifanele isetjeniswe ngekghono nangokubabalela iindleko okumele ziphunyeleliswe.
c. Ukuphatha kuRhulumende kumele kuphunyeleliswe.
d. Imisebenzi kumele yethulwe ngaphandle kokuthatha ihlangothi, ngokufaneleko, ngokulinganako nangaphandle kokuveza iinrhuluphelo zalowo owethula umsebenzi.
e. Iindingo zabantu kumele zibonelelwe begodu umphakathi kumele ukhuthazwe bona ubenesandla ekuthatheni iinqunto ezimanqophana nokuphatha.
f. Ukuphatha kwakaRhulumende kumele kube nokuziphendulela.
g. Ukuphatha kwakaRhulumende kumele kube setjhatjhalazini ngokubonelela umphakathi ngamaqiniso ngeenkhathi ezifaneleko.
h. Ubudlelwano hlangana nabantu netuthuko yokuthwasiselwa imisebenzi kumele kungezelelwe begodu kutjalwe emphakathini.
i. Ukuphatha kwakwaRhulumende kumele kutjengise ukujanyelwa ngokunabileko babantu beSewula Afrika, ukuqatjha nekambiso yokuphatha kumele kusekelwe phezu kwekghono, kumele kuzaliswe neendingo zokukhuphula labo abatjhiyeke emva ngebanga lebandlululo kuze kufikelele ubujamo obulinganako.
2. Iinkambisolawulo ezingehla zisetjenziswa—
a. kwezokuphatha kunanyana ngiliphi izinga likaRhulumende;
b. eenjamisweni zombuso; begodu
c. nakumabhizinisi wombuso.
3. UmThetho weNarha kumele uqinisekise ukwenyulwa kwezinga lamagugu neenkambisolawulo ezirheliswe esigatjaneni (1).
4. Ukuqatjhwa kwenani labantu emsebenzini wezokuphatha kuRhulumende ngokutjhejwa komthethokambiso akukavimbelwa, kodwana umThetho weNarha kumele alawule ukuqatjhwa emsebenzini womphakathi.
5. UmThetho olawula ukuphatha kwakaRhulumende ungahlukanisa phakathi kweengcenye ezahlukeneko, zokuphatha namkha iinkhungo.
6. Umhlobo nemisebenzi yeengcenye ezahlukileko, zezokuphatha namkha iinkhungo zokuphathwa komphakathi zimaphuzu aqakathekileko okumele atjhejwe emThethweni olawula zokuphatha komphakathi.

196. IKomitjhini YeenSebenzi ZikaRhulumende
1. KuneKomitjhini yabasebenzi bakaRhulumende eyodwa yeRiphabliki.
2. IKomitjhini izijamele begodu kumele ingakhethi, begodu kumele isebenzise amandlayo yenze nemisebenzayo ngaphandle kokwesaba, ukuthatha ihlangothi namkha ukulimaza ngenrhuluphelo lokutjhejwa lokuphathwa komphakathi ngepumelelo nangekghono begodu nezinga eliphezulu lobukghoni emsebenzini womphakathi. IKomitjhini kumele ilawulwe mThetho weNarha.
3. Ezinye iinjamiso zombuso, ngokusetjenziswa komthetho namanye amagadango, kumele zivikele bezisize iKomitjhini ukuqinisekisa ukuziphatha, ukungakhethi, isithunzi kunye nokuphumelela kweKomitjhini. Akunamuntu namkha ihlangano yombuso engangenangena hlangana ukusebenza kweKomitjhini le.
4. Amandla nemisebenzi yeKomitjhini le nginaka alandelako—
a. kunyula amagugu neenkambisolawulo ezendlalwe esigabeni 195 kizo zoke iinkhungo zomsebenzi womphakathi;
b. kuphenya, ukubeka ilihlo nokutjhejisisa ukuhleleka nekambiso begodu namagadango athathwa ziinsebenzi, zomsebenzi womPhakhathi;
c. kwenza iimphakamiso zamagadango angahle athathwe ukuqinisekisa ipumelelo nobukghoni bokusebenza umsebenzi womphakathi;
d. kukhupha iinqophiso ezinqophe ukuqinisekisa bona indlela yekambiso ephathelene nokutholela abantu umsebenzi, ukutjhidiselwa kwabasebenzi kezinye iindawo, ukukhutjhulwa eenkhundleni begodu nokukhutjhwa emsebenzini ukobana, iyakhambisana yini nemihlinzeko neenkambisolawulo ezitjhiwo esigabeni 195;
e. kukwethula umbiko manqophana nemisebenzayo okufaka hlangana neenqunto ezithetheko, iimphakamiso nokweluleka ekunikelweko ukufikela ezingeni lapha imihlinzeko neenkambisolawulo ezendlalwe esigabeni 195 zizalisiwe; begodu
f. nayinye yeenrhuluphelo zayo namkha ukwamukelwa kwananyana ngiziphi iinghonghoyilo zayo okumele—
i. iphenye namkha ihlolisise amagadango wezokuphatha anamatha abasebenzi nokwethula umbiko kusiphathiswa esiqondeneko namkha kwiBethamthetho;
ii. ukuphenyisisa iinghonghoyilo zeensebenzi zombuso manqophana namagandango wangokomThetho namkha ukubhalelwa kuthatha amagadango lawo, begodu yenze iimphakamiso zeensombululo; ukuhlolisisa nokuphenyisisa ukulandelwa kweenkambiso ezifaneleko kwezomsebenzi womphakhathi; begodu
iii. ukutjheja nokuphenya bona kubanjelelwe kangangani eenkambisweni ukusetjenzelwa komphakathi; begodu
iv. nokuyelelisa amagatja womBuso weNarha newesiFunda manqophana neekambiso ezimanqophana neensebenzi zombuso okufaka hlangana lezo ezimanqophana nokuqatjha, ukuthunyelwa kwenye indawo yesisebenzi namkha ukuphiwa omunye umsebenzi, wokuqotjhwa neminye imininingwana emanqophana neensebenzi zombuso.
g. Ukusebenzisa amandla namkha imisebenzi engezelelweko etholakala emThethweni wePalamende.

[Ipharagrafu (g) ifakelelwe ngesigaba 3 somThethosisekelo oliTjhuguluko lesiBili lomThetho womnyaka we-1998.]

5. IKomitjhini iziphendulela esiBethamthethweni seNarha.
6. IKomitjhini kumele yethule umbiko okungasenani kanye ngomnyaka ngokuya kwesigatjana (4)(e)—
a. esiBethamthethweni seNarha; begodu
b. manqophana nemisebenzayo esiFundeni, esiBethamthethweni sesiFundeso.
7. IKomitjhini inaboKomitjhinara abali-14 abalandelako ababekwe eenkhundleni nguMongameli:
a. aboKomitjhinara abahlanu abavunywe siBethamthetho seNarha ngokwesigatjana (8) (a); begodu
b. uKomitjhinara oyedwa qobe siFunda okhethwe nguNdunakulu wesiFundeso ngokuya kwesigatjana (8)(b).
8. a. uKomitjhinara obekwe esikhundleni ngokuya kwesigatjana (7)(a) kumele—
i. aphakanyiswe yiKomidi yesiBethamthetho ebunjwe ngokulinganako manqophana neenhlangano zoke ezijanyelwe kusiBethamthetho; begodu
ii. avunywe siBethamthetho seNarha ngesiqunto esithethwe ngevowudu esekelwa linengi lamalungalo.
b. UKomitjhinara okhethwe nguNdunakulu wesiFunda okumele—
i. aphakanyiswe yiKomidi yesiBethamthetho sesiFunda ebunjwe ngokulinganako manqophana neenhlangano zoke ezijanyelweko esiBethamthethweni; begodu
ii. avunywe siBethamthetho ngesiqunto esithathwe ngevowudu esekelwa linengi lamalungaso.
9. UmThetho wePalamende kumele, ulawule indlela yekambiso yokunikelwa umsebenzi kwaboKomitjhinara.
10. UKomitjhinara ubekwa anikelwe umsebenzi isikhathi seminyaka emihlanu, evuselelwa isikhathi esingezelelweko sonyaka munye kwaphela, begodu okumele abengumma namkha ubaba—
a. osisakhamuzi seSewula Afrika; begodu
b. nomumuntu okulungeleko begodu nonelwazi le, namkha ilemuko lokwenza, ukuphatha namkha ukunikela ngemisebenzi kaRhulumende.
11. UKomitjhinara angakhutjhwa emsebenzini kwaphela ngebanga—
a. lokungaziphathi kuhle, ukungakghoni namkha ukubhalelwa ukwenza umsebenzi;
b. sokutholwa anephoso ngalokho siBethamthetho seNarha namkha nange kunguKomitjhinara owenyulwe nguNdunakulu wesiFunda, namkha yiKomidi yesiBethamthetho sesiFunda leyo; begodu
c. nangesiqunto esithethwe siBethamthetho seNarha namkha siBethamThetho sesiFunda esithintekako, ngesiqunto sevowudu elisekelwe linengi lamalungaso bona uKomitjhinara akhutjhwe emsebenzini.
12. UMongameli kumele akhuphe uKomitjhinara othintekako emsebenzini nangabe—
a. isiBethamthetho seNarha yamukele isiqunto esitjho bona uKomitjhinara lowo asuswe; namkha
b. isaziso esitlolwe nguNdunakulu bona iPalamende yesiFunda ithethe isiqunto sokobana uKomitjhinara lowo akhujthwe.
13. AboKomitjhinara abatjhiwo esigatjaneni (7) (b) bangasebenzisa amandla bebenze imisebenzi yeKomitjhini eemFundeni zabo njenganyana kuquntwe mThetho weNarha.

197. ZemiSebenzi KaRhulumende
1. Ngaphakathi kwezokuphathwa komphakathi kunemisebenzi kaRhulumende weRiphabliki, okumele isebenze begodu yakhiwe ngokuya komThetho weNarha begodu nokumele bona ngokwethembeka yethulwe ngemithethokambiso esemthethweni kaRhulumende wanamhlanjesi.
2. Imininingwana nemibandela yokuqatjhwa kweensebenzi zikaRhulumende kumele ilawulwe mThetho weNarha. Iinsebenzi zinamalungelo wokuthola umhlalaphasi njengombana ulawulwa mThetho weNarha.
3. Asikho isisebenzi sikaRhulumende esizakuphathwa ngcono kunabanye namkha akhubazeke ngebanga kwaphela lokusekela ihlangano ethileko yezombanganarha namkha umnqopho wayo.
4. Kusemahlombe kaRhulumende weemfunda ukuzifunela ukuqatjha, ukukhuphula emsebenzini, ukuthumela kwenye indawo yokusebenza namkha ukwenza omunye umsebenzi nokuqotjhwa kwabasebenzi bakaRhulumende ngakwezokuphatha ngeendaweni zakhe , kodwana ngokulandela imigomo efanako namazinga asetjenziswa kwezomsebenzi kaRhulumende.