UmThethosisekelo weRiphabliki yeSewula Afrika/IHlelo 6

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
UmThethosisekelo weRiphabliki yeSewula Afrika  (1996) 
IHlelo 6: AmaLungiselelo WesiKhatjhana

[IHlelo 6 itjhugululwe sigaba 3 somThethosisekelo oliTjhuguluko lekuThoma lomThetho womnyaka we-1997,nangesigaba 5 somThethosisekelo oliTjhuguluko lesiBili lomThetho womnyaka we-1998 kanye nangesigaba 20 somThethosisekelo oliTjhuguluko lesiThandathu lomThetho womnyaka we-2001.]

1. Iinhlathululo
EHlelweneli, ngaphandle kwanyana kungakhambisani nomtlolo—

“Isabelo” kutjhiwo ingcenye yeRiphabliki ngaphambi kokuthoma komThethosisekelo omutjha, ekhabe kuyindawo ngokuya komThethosisekelo weSewula Afrika yebandlululo ithathwa ezijameleko namkha ezibusako;

“UmThethosisekelo omutjha” kutjhiwo umThethosisekelo weRiphabliki yeSewula Afrika womnyaka we-1996;

“UmThetho wombuso owadlulako” kutjhiwo umThetho ophasiswe ngaphambi kobana umThethosisekelo odlulileko uthome;

“UmThethosisekelo odlulileko” kutjhiwo umThethosisekelo weRiphabliki yeSewula Afrika womnyaka we-1993 (umThetho wenomboro 200).

2. Ukuragela Phambili Komthetho Okhona
1. Woke umthetho ogade usebenza lokha umThethosisekelo omutjha uthoma ukusebenza, uragela phambili ngokusebenza, ngaphasi kwalokhu—
a. nanyana ngiliphi itjhugululo namkha ukwesulwa; begodu
b. nokukhambisana nomThethosisekelo omutjha.
2. UmThetho wombuso owadlulako usaragela phambili ngokusebenza ngokwesigatjana (1)—
a. awunakho ukusetjenziswa okubanzi, ngokwesifunda nanyana gayiphi indlela, kunokobana beyinjalo ngaphambi komThethosisekelo odlulileko usetjenziswe ngaphandle usulwe ngokulandelana bona ube nokusetjenziswa okubanzi; begodu
b. uragela phambili nokusetjenziswa baphathi labo egade bawusebenzisa ngesikhathi umThethosisekelo omutjha uthoma ukusebenza.

3. Ihlathululo Lomthetho Osese Khona
1. Ngaphandle kwanyana ungakhambisani nomqondo namkha ungakhambisani, kwananyana ngiwuphi umThetho lowo obukade ukhona lokha nakuthoma ukusebenza umThethosisekelo omutjha—
a. kuRiphabliki yeSewula Afrika namkha umbuso onomaziphathe, kumele kuthathwe bona kutjhiwo kuRiphabliki yeSewula Afrika ngaphasi komThethosisekelo omutjha;
b. ePalamende; isiBethamthetho seNarha namkha indlu yeSinethi kumele kuthathwe bona kutjhiwo yiPalamende,isiBethamthetho seNarha namkha umKhandlu weNarha ongamele iimFunda ngaphasi komThethosisekelo omutjha;
c. kuMongameli, iSekela likaMongameli, uNgqongqotjhe, iSekela likaNgqongqotjhe namkha iKhabinedi, kuthathwe bonyana kutjhiwo uMongameli, iSekela likaMongameli lokuthoma, uNgqongqotjhe, iSekela likaNgqongqotjhe namkha iKhabinedi ngaphasi komThethosisekelo omutjha, ngokwesigaba 9 seHlelweli;
d. kuMongameli weSinethi kumele kuthathwe bonyana kutjhiwo uSihlalo womKhandlu weNarha ongamele iimFunda;
e. kusiBethamthetho sesiFunda, uNdunankulu nofana umKhandlu wezokuphatha wesiFunda kuthathwe bona kutjhiwo isiBethamthetho sesiFunda uNdunankulu namkha umKhandlu wezokuphatha ngaphansi komThethosisekelo omutjha ngokwesigaba 12; eHlelweneli; namkha
f. elimini elisemthethweni nofana amalimi, kumele kuthathwe bona kutjhiwo nofana ngiliphi ilimi kulawo asemthethweni ngaphasi komThethosisekelo omutjha.
2. Ngaphandle kobanyana ingakhambisani nalokho okutjhiwoko nofana ingafani, kungaqalwa kunofana ngiwuphi umThetho wombuso owadlulako—
a. ePalamende, iNdlu yePalamende namkha isiBethamthetho namkha ibandla lesiBethamthetho nofana umbuso onamaziphathe, kufanele kuthathwe bonyana kutjhiwo—
i. iPalamende ngaphasi komThethosisekelo omutjha, nangabe ilawulo lomThetho lowo lifakiwe namkha linikelwe ngaphasi komThethosisekelo owadlulako namkha umThetho lo wombuso weNarha; namkha
ii. isiBethamthetho sesiFunda nakube ukusetjenziswa komThetho kunikelwe namkha unikelwe ngaphasi komThethosisekelo owadlulako nofana umThetho wombuso wesiFunda; namkha
b. uMongameli womBuso, uNdunakulu, umlawuli namkha esinye isiphathiswa esiphezulu, iKhabinedi, ibandla laboNgqongqotjhe namkha ibandla eliphakemeko leRiphabhligi nofana umbuso onomaziphathe kufanele kuthathwe bona kutjhiwo—
i. uMongameli ngaphasi komThethosisekelo, nakube ukusetjenziswa komThetho lowo kunikelwe namkha unikelwe ngaphasi komThethosisekelo owadlulako namkha eHlelweneli kuKhabinedi; namkha
ii. uNdunankulu wesiFunda ngaphasi komThethosisekelo omutjha, nakube ukulawulwa lokho kunikelwe namkha kunikelwe ngaphasi komThethosisekelo owadlulako namkha eHlelenweli esiGungwini seFunda.

4. IsiBethamthetho seNarha
1. Nanyana ngubani ogade alilunga lesiBethamthetho seNarha ngesikhathi umThethosisekelo omuntjha uthoma ukusebenza uba, lilunga ngesikhathi sokuthoma ukusebenza komThethosisekelo.
2. IsiBethamthetho seNarha njengombana sibunjwe ngokuya kwesigatjana (1) kumele ithathwe njengekhethwe ngaphasi komThethosisekelo omutjha ngokwesikhathi esiphela ngomhlaka 30 Apreli 1999.
3. IsiBethamthetho seNarha libunjwa malunga ama-400 ngokwesikhathi sakhona nje, ngaphasi kwesigaba 49(4) somThethosisekelo omutjha.
4. Imigomo neenqunto zesiBethamthetho ezisetjenziswako lokha umThethosisekelo omutjha uthoma ukusebenza, iragela phambili ngokusebenza ngaphasi kwetjhuguluko namkha ukwesulwa.

5. Umsebenzi Ongakaqedwa Ngaphambi KwePalamende
1. Nanyana ngimuphi umsebenzi ongakaqedwa siBethamthetho seNarha lokha umThethosisekelo omutjha uthoma ukusebenza kumele kuragelwe ngawo phambili ngokuya komThethosisekelo omutjha.
2. Nanyana ngimuphi umsebenzi ongakaqedwa phambi kweSinethi lokha umThethosisekelo omutjha nawuthoma ukusebenza, kumele udluliselwe emKhandlwini weNarha ongamele iimFunda, begodu umKhandlu loyo kumele uragele phambili ngomsebenzi loyo ngokuya komThethosisekelo omutjha.

6. Amakhetho WesiBethamthetho SeNarha
1. Amakhetho wesiBethamthetho seNarha angeze abanjwa ngaphambi kwamhlana zima-30 kuSihlabantangana 1999 ngaphandle kwalokha isiBethamthetho seNarha lipheliswe ngokwesigaba 50(2), ngemva kokuzwakalisa ivowudu yokungabi nethemba kuMongameli ngokulandela isigaba 102(2) somThethosisekelo omutjha.
2. Isigaba 50(1) sijamiswa kwesikhatjhana bekube mhlana amalanga ama-30 kuSihlabantangana 1999.
3. Nangaphandle kwalokhu umThethosisekelo ogadungileko wesuliwe, iHlelo 2 lomThethosisekelo lowo njengobana utjhugululo sesingezelelo A seHlelweli sizakusebenza—
a. bekufike amakhetho wokuthoma wesiBethamthetho seNarha gaphasi komThethosisekelo omutjha;
b. ukulahlekelwa bulunga besiBethamthetho seNarha ngaphasi kwamajamo obungayamaniko nalobo obutjhiwo esigabeni 47(3) kumThethosisekelo omuntjha; begodu
c. ekuzalisweni kweenkhundla zesiBethamthetho seNarha, ukungezelelwa, ukubuyekezwa nokusebenziswa kwamarhelo weenhlangano ekuzaliseni iinkhundla, bekufike amakhetho wesibili wesiBethamthetho seNarha ngaphasi komThethosisekelo omutjha.
4. Isigaba 47(4) somThethosisekelo omutjha siyajanyiswe bekufike amakhetho wesibili wesiBethamthetho seNarha ngaphasi komThethosisekelo omutjha.

7. UmKhandlu WeNarha Ongamele IimFunda
1. Ngokwesikhathi esiphela msinyana ngaphambi kokuhlala kokuthoma kwesiBethamthetho sesiFunda okubanjwa emva kwamakhethwaso wokuthoma ngaphasi komThethosisekelo omutjha—
a. ukujanyelwa kweenhlangano eenthunyweni zesiFunda eziya emKhandlwini weNarha ongamele iimFunda, kumele kufane nokujanyelwa kweenhlangano eenthunyweni zesiFunda lapha amaSinethi ali-10 wesiFunda enyulwa khona ngokuya kwesigaba 48 somThethosisekelo ogadungileko; begodu
b. ukunikelwa kwamalunga aziinthunywa zasafuthi namalunga athunyelwe kwesikhathana kweenhlangano ezijanyelweko esiBethamthethweni sesiFunda kungaleli hlobo:

Isifunda
Iinthunywa Zasafuthi
Iinthunywa Ezikhethekileko
1. IPumalanga-Kapa
ANC 5, NP 1
ANC 4
2. IFreystata
ANC 4, FF 1, NP 1
ANC 4
3. IGauteng
ANC 3, DP 1, FF 1, NP 1
ANC 3, NP 1
4. IKwaZulu-Natal
ANC 1, DP 1, IFP 3, NP 1
ANC 2, IFP 2
5. IMpumalanga
ANC 4, FF 1, NP 1
ANC 4
6. ITlhagwini-Kapa
ANC 3, FF 1, NP 2
ANC 2, NP 2
7. ITlhagwini
ANC 6
ANC 4
8. ITlhagwini Tjhingalanga
ANC 4, FF 1, NP 1
ANC 4
9. ITjhingalanga-Kapa
ANC 2, DP 1, NP 3
ANC 1, NP 3


2. Ihlangano ejanyelwe ngaphakathi kwesiBethamthetho sesiFunda—
a. kumele yenyule amalunga aziinthunywa zasafuthi hlangana nabantu abagade bamaSinethi lokha umThethosisekelo omutjha nawuthoma ukusebenza begodu bayaphumelela ukusebenza njengamalunga athunyelwe ngokuzeleko; begodu
b. inganyula abanye abantu njengamalunga athunyelwe safuthi kwaphela nangabe abakho abagade bamaSinethi abaphumelelako namkha inani labo liyatlhayela.
3. IsiBethamthetho sesiFunda kumele sikhethe amalunga athunyelwe ngokuzeleko ngokukhambisa nezenyulo zeenhlangano.
4. Iingatjana (2) nesesi- (3) zisetjenziswa kwaphela lokha nakukhethwa amalunga athunyelwe safuthi emKhandlwini weNarha kwamathomo.
5. Isigaba 62 (1) somThethosisekelo omutjha asizukusetjenziswa ekwenyulweni nekukhethweni kwalaba egade bamaSinethi njengamalunga athunyelwe safuthi ngokulandela isigabesi.
6. Imilayo nemiyalo yeSinethi egade zisetjenziswa lokha umThethosisekelo omutjha nawuthoma ukusebenza, kumele isetjenziswe malungana nemisebenzi yomKhandlu weNarha ekufikeni ezingeni lapho ingasetjenziswa khona, ngaphasi kwananyana ngiliphi itjhuguluko namkha ukwesulwa.

8. Labo Egade BamaSinethi
1. Loyo egade ayiSinethi ongakakhethwa ukuba lilunga elithunyelwe safuthi emKhandlwini weNarha ongamele iimFunda ulungelwa ukuba lilunga lesiBethamthetho sesiFunda enyulwa kiso ukuba yiSinethi ngokulandela isigaba 48 somThethosisekelo ogadungileko.
2. Nangabe loyo egade ayiSinethi uzikhethela ukungabi lilunga lesiBethamthetho sesiFunda, loyo muntu uthathwa njengomuntu otjhiye phasi isikhundla sobuSinethi ngelanga phambi bona umThethosisekelo uthome ukusebenza.
3. Umrholo, izabelo ezingezelela umrholo nemivuzo yalowo begade ayiSinethi okhethwe njengelunga elisithunywa ngokuzeleko angeze wehlizwe ngebanga kwaphela lokukhethwa lokho.

9. IsiGungu SeNarha
1. Nanyana ngubani egade anguMongameli, iSekela likaMongameli, uNgqongqotjhe namkha iSekela likaNgqongqotjhe weRiphabliki ngaphasi komThethosisekelo ogadungileko msinyana phambi kobana umThethosisekelo omutjha uthome ukusebenza, uzakuragela phambili aphathe isikhundla leso ngokulandela umThethosisekelo omutjha kodwana ngaphasi kwesigatjana (2).
2. Bekufike mhlana amalanga ama-30 kuSihlabantangana 1999 iingaba 84, 89, 90, 91, 93 nama-96 zomThethosisekelo omutjha zizakuthathwa njengezifundeka njengobana kwendlalwe esiNamathiselweni B seHlelweli.
Isigatjana (2) asivimbeli uNgqongqhotjhe obegade ayiSinethi 3. ngesikhathi umThethosisekelo omutjha uthoma ukusebenza, bona aragele phambili ukuba nguNgqongqhotjhe otjhiwo esigabeni 91(1) (a) somThethosisekelo omutjha, njengombana isigabeso sifundeka esiNamathiselweni B.

10. IimBethamthetho ZeemFunda
1. Nanyana ngimuphi umuntu okhabe alilunga namkha isiphathiswa sesiBethamthetho sesiFunda masinya ngaphambi kobana umThethosisekelo omutjha uthome ukusebenza uba lilunga namkha siphathiswa sesiBethamthetho saleso sifunda ngaphasi komThethosisekelo omutjha, begodu uphatha isikhundla njengelunga namkha isiphathiswa ngokulandela umThethosisekelo omutjha begodu namkha ngimuphi umThethosisekelo ongaphasiswako.
2. IsiBethamthetho sesiFunda njengobana sibunjwe ngokulandela isigatjana (1) kumele sithathwe njengesikhethwe ngokuya komThethosisekelo omutjha ngokwesikhathi esiphela mhlana amalanga am-30 kuSihlabantangana 1999.
3. Ngokwesikhathi saso esiphela mhlana amalanga ama-30 kuSihlabantangana 1999, begodu nangokulawulwa aba sigaba 108(4), isiBethamthetho sesiFunda sibunjwa malunga abekelwe isiBethamthetho leso ngaphasi komThethosisekelo ogadungileko kwengezelelwe ngalabo abagade bamaSinethi ababemalunga wesiBethamthetho ngokulandela isigaba 8 seHlelweli.
4. Imilayo nemiyalo yeemBethamthetho ezisebenzako masinya ngaphambi kobana umThethosisekelo omutjha uthome ukusebenza, zizakuragela phambili nokusebenza ngaphasi kwetjhuguluko nokusulwa.

11. Amakhetho WeemBethamthetho
1. Nangaphandle kwalokha umThethosisekelo ogadungileko wesulwe, eHlelweni 2 lomThethosisekelo loyo, njengombana itjhugululwe esingezelelweni A eHlelenweni, isasetjenziswa—
a. ekukhethweni kwesiBethamthetho samathomo ngaphasi komThethosisekelo omutjha;
b. ekulahlekelweni kobulunga kusiBethamthetho ngaphasi kwamajamo angezelelwe kulawo atjhiwo esigabeni 106 (3) somThethosisekelo omutjha; begodu
c. ekuzaliseni kweenkhundla esiBethamthethweni, nokwengezelelweni, ukuhlolisisa nokusetjenziswa kwerhelo leenhlangano ekuzaliseni iinkhundla kuze kufike amakhetho wesibili wesiBethamthetho ngaphasi komThethosisekelo omutjha.
2. Isigaba 106 (4) somThethosisekelo omutjha siyajanyiswa ngokumalungana nesiBethamthetho sesiFunda bekufike amakhetho wesibili ngaphasi komThethosisekelo omutjha.

12. IinGungu ZeemFunda
1. Lowo ogade anguNdunakulu namkha ilunga lomKhandlu wezokuphatha wesiFunda lokha umThethosisekelo omutjha uthoma ukusebenza, uragela phambili kuleso sikhundla begodu uphatha isikhundla leso ngokulandela lomThethosisekelo omutjha namkha ngimuphi umThethosisekelo wesiFunda ozabe umenyezelwe, kodwana ngaphasi kwesigatjana (2).
4. Bekufike lapha uNdunakulu akhethwe ngemva kwamakhetho wokuthoma wesiBethamthetho sesiFunda nakathoma ukusebenza, namkha isifunda simemezela wawo umThethosisekelo nofana ngikuphi okwenzeka kokuthoma, isigaba 132 nese-136 somThethosisekelo omutjha kumele zithathwe njengezifundeka njengokutjhiwo esiNamathiselweni C eHlelweneli.

13. ImiThethosisekelo YeemFunda
UmThethosisekelo wesiFunda ophasiswe ngaphambi bonyana umThethosisekelo omutjha uthome ukusebenza, kumele uzalise iindingo zesigaba 143 somThethosisekelo omutjha.

14. Imisebenzi YesiBethamthetho SesiFunda
1. UmThetho omanqophana nanyana ngiyiphi indaba engaphasi kwendawo yokusebenza etleliswe eHlelweni 4 nelesi- 5 emThethwenisisekelo omutjha begodu lowo, lokha umThethosisekelo omutjha uthoma ukusebenza, bewulawulwa siPhathiswa esingaphakathi kwesiGungu seNarha, unganikelwa nguMongameli, ngesimemezelo somThetho, esiPhathisweni ngaphasi komKhandlu wezokuPhatha wesiFunda okhonjwe siGungu somKhandlu lowo wesiFunda.
2. Ukufika kuzinga lapho kudingeka khona bona ukunikelwa komThetho ngaphasi kwesigatjana (1) kuphumeleliswe, nguMongameli, ngesimemezelo somThetho anga—
a. tjhugulula namkha amukele umThetho olawula ihlathululo namkha ukusetjenziswa;
b. lokha nangabe ukunikelwa lokho akusetjenjiswa emThethweni woke namkha ingcenye yawo, itjhugululwe begodu amemezele kabutjha namatjhuguluko atjhiwo endimeni (a) namkha, ngaphandle kwazo, lezo zimiso zizakusetjenziswa ukufika kilelo zinga lokusetjenziswa; namkha
c. lawula nofana ngiyiphi indaba edingekako ngokokunikelwa lokhu, kufaka hlangana ukudluliselwa kwabasenzi, namkha ukudluliselwa kwepahla, iinkolodo, amalungelo neembopho kusuka kulunga leKhabhinethe namkha lesiGungu somKhandlu wesiFunda namkha nanyana ngimuphi umNyango womBuso, ukuphatha, amaphiko wezokuphepha namkha amanye amaziko.
3. a. Ikhopi yesinye nesinye isimemezelo esikhitjhwe ngokuya isigatjana (1) namkha (2) kumele ithulwe ebandleni lesiBethamthethi nemKhandlwini weNarha ongamele iimFunda ngaphakathi kwamalangana ali-10 wokwaziswa kwesimemezelweso.
b. Nangabe isiBethamthetho seNarha nomKhandlu weNarha ongamele iimFunda ngesiqunto angasivumeli isimemezelo namkha nanyana ngiyiphi ingcenye yaso, isimemezelo namkha isiqalelelo siphelelwa sikhathi, ngaphandle kobana kuthinteke—
i. ukuba semthethweni kwakho koke okwenziwe ngokuya kwesimemezelweso ngaphambi kobana siphelelwe sikhathi; namkha
ii. amalungelo neenfanelo ezitholakele namkha iimbopho nemisebenzi enikelwe ngaphambi kobana kuphele isikhathi.
4. Nangabe umThetho unikelwa ngaphasi kwesigatjana (1) nanyana ngikuphi okhunye okukhonjwa emthethweni esiPhathisweni esiwulawulako, kumele kuhlathululwe siphathiswa okunikelwe kiso.
5. Nanyana ngimuphi umsebenzi womThetho onikelwe ngaphasi kwesigaba 235(8) somThethosisekelo ogadungileko kufaka hlangana nanyana ngiliphi itjhuguluko, ukwamukela namkha ukwesula nesimemezelo esenziwe kabutjha mThetho omunye nomunye begodu nanyana ngiliphi igadango elithethwe ngaphasi kwalesosigaba, kuthathwa njengokwenziwe ngaphasi kwesigaba lesi.

15. Umthetho Okhona Ongaphandle Kwamandla WePalamende Wokwenza Umthetho
1, IsiPhathiswa esingaphakathi kwesiGungu seNarha esitjheja nanyana ngimuphi umthetho owela ngaphandle kwamandla wePalamende wokwenza umthetho, ngesikhathi lapha umThethosisekelo uzabe uthoma khona ukusebenza, sona siragela phambili ngokuba namandla phezu komThetho lowo bekufike lapha unikelwa khona isiPhathiswa sesiGungu sesiFunda ngokuya kwesigaba 14 seHlelweli.
2. I-ayithemana (1) iphelelwa sikhathi emva kweminyaka emibili umThethosisekelo omutjha uthome ukusebenza.

16. Amakhotho
1. Enye nenye ikhotho okufaka hlangana namakhotho wabaRholi beNdabuko agade avele akhona maduze ngaphambi kobanyana umThethosisekelo omutjha uthome ukusebenza, azakuragela phambili ngokusebenza nokusebenzisa amandla anikezwe wona ngokulandela umThetho othintana nawo, begodu omunye nomunye ophethe isikhundla sokuba ngumahluleli uzakuragela phambili ngokuphatha lesosikhundla ngokulandela umThetho othintana nalesosikhundla, ngaphasi kwalokho—
a. nanyana ngiliphi itjhuguluko namkha ukwesulwa komThetho lo; begodu
b. nokukhambisana nomThethosisekelo omutjha.
2. a. Ikhotho yomThethosisekelo esungulwe ngokomThethosisekelo ogadungileko izakuba yikhotho yomThethosisekelo ngaphasi komThethosisekelo omutjha.
b. …….

[I-ayithemana (b) isulwe ngokwesigaba 20 (a) somThethosisekelo oliTjhugululo lesiThandathu lomThetho womnyaka we-2001.]

3. a. Ikhotho ePhakemeko yezokuBuyekeza yeSewula Afrika izakuba yikhotho ePhakameko yezokuBuyekeza ngaphasi komThethosisekelo omutjha.
b. …….

[I-ayithemana (b) isulwe ngokwesigaba 20 (a) somThethosisekelo oliTjhuguluko lesiThandathu lomThetho womnyaka we-2001.]

4. a. IKhotho ePhakemeko yesiFunda namkha yesiGodi, yeSewula Afrika namkha iKhotho ePhakemeko yomBuso weSabelo namkha iNgenye evamileko yeKhotho efana naleyo iba yiKhotho ePhakemeko ngaphasi komThethosisekelo omutjha ngaphandle kwananyana ngiliphi itjhguluko lendawo yayo yokuphatha, ngokulawulwa nginanyana ngiliphi ihlelo lokuhlanganiswa elitjhiwo esigatjaneni (6).
b. Nanyana ngubani ophethe isikhundla namkha othathwa njengophethe isikhundla sokuba liJaji eliNgameleko, iSekela leJaji eliNgameleko namkha iJaji leKhotho elitjhiwo endimaneni (a) lokha umThethosisekelo omutjha uthome ukusebenza, uzakuba liJaji eliNgameleko, liSekela leJaji eliNgameleko namkha iJaji leKhotho leyo ngaphasi komThethosisekelo omutjha, ngaphasi kwehlelo lokuhlanganisa elitjhiwo esigatjaneni (6).
5. Ngaphandle kwalokha kungakhambisani nokutjhiwo ngaphakathi namkha kungafaneli ngokusobala, okutjhiwo kunanyana ngimuphi umThetho namkha ikambiso—
a. IKhotho yomThethosisekelo ngaphasi komThethosisekelo ogadungileko ifanele ihlathululwe sengathi kutjhiwo iKhotho yomThethosisekelo ngaphasi komThethosisekelo omutjha;
b. IKhotho ePhakemeko yezokubuyekeza yeSewula Afrika kumele ihlathululwe sengathi kutjhiwo iKhotho ePhakemeko yezokuBuyekezwa; begodu
c. Ingcenye yeKhotho ePhakemeko yesiFunda namkha yesiGodi yiKhotho ePhakemeko yeSewula Afrika namkha iKhotho ePhakemeko yeNarha ezijameleko namkha ingcenye ejwayelekileko yeKhotho leyo, kumele ihlathululwe sengathi kutjhiwo iKhotho ePhakemeko.
6. a. Ngokurhaba okukghonakalako emva kobona umThethosisekelo omutjha uthome ukusebenza, amakhotho woke okufaka hlangana ukwakhiwa, ukubunjwa, ukusebenza namandla wawo nemithetho yoke ethintana nayo, okumele atjhugululwe ngokwehlelo lokuhlanganisa ngomnqopho wokusungula ihlelo lekambiso yezobulungiswa elikhambisana neendingo zomThethosisekelo omutjha.
b. Ilunga leKhabinedi eliziphendulela kwezekambiso yezobulungiswa, emva kokuthintana neKomitjhana yeKambiso yezoBulungiswa kumele lihlongoze ukuthoma kwehlelo lokuhlanganisa elibonelelwa epharagrafini (a).
7. a. Nanyana ngubani osesikhundleni, umThetho wokutjhugulula umThethosisekelo weRiphabliki yeSewula Afrika we-2001, uthoma ukusebenza njenge—
i. Mongameli weKhotho yomThethosisekelo, uba liJaji eliKhulu njengaba kutjhiwo esigabeni 167 (1) somThethosisekelo omutjha;
ii. iSekela likaMongameli weKhotho yomThethosisekelo, liba liSekela leJaji eliKhulu njengombana kutjhiwo esigabeni 167 (1) somThethosisekelo omutjha;
iii. Jaji eliKhulu liba nguMongameli weKhotho ekulu yokudlulisa imilandu njengombana kutjhiwo esigabeni 168 (1) somThethosisekelo omutjha; begodu
iv. iSekela leJaji eliKhulu, liba liSekela likaMongameli weKhotho eKulu yokudlulisa imilandu njengombana kutjhiwo esigabeni 168 (1) somThethosisekelo omutjha.
b. yoke imiyalo nemithetjhwana neenqophiso ezenziwa nguMongameli weKhotho yomThethosisekelo namkha iJaji eliKhulu usebenzile msinyana ngaphambi kokusebenza komThetho wokutjhugulula umThethosisekelo weRiphabliki yeSewula Afrika yomnyaka we-2001, uthoma ukusebenza kufikela usulwa namkha utjhugululwa.
c. Ungaphandle kokuthi kungakhambisani nokumumethweko namkha kungakhambisani, ukutjheja komunye nomunye umThetho namkha ikambiso eJajini eliKhulu namkha kuMongameli woKhotho yomThethosisekelo, kumele kuthathwe njengokutjhejwe neJaji eliKhulu njengombana kutjhiwo esigabeni 167 (1) somThethosisekelo omutjha.

[I-ayithemana (7) ifakwe ngokwesigaba 20 (b) somThethosisekelo oliTjhuguluko lesiThandathu lomThetho we- 2001.]

17. Imilandu Esaleleko
Ukuzwelelwa kwemilandu neembawo ezisalele emva maduze ngaphambi kobonyana umThethosisekelo omutjha uthome ukusebenza, kumele kuragelwe phambili ngazo begodu ziqedwe sengathi umThethosisekelo omutjha awukamemezelwa, ngaphandle kwalokha iinrhuluphelo zobulungiswa zibeka iindingo ezahlukileko.

18. Amandla Wokutjhutjhisa
1. Isigaba 108 somThethosisekelo ogadungileko siragela phambili ukuba namandla womThetho kuze kufike lapha umThetho weNarha obonelelwa kusigaba 179 somThethosisekelo omutjha uthoma ukusebenza. Isigaba lesi asithintani nokubekwa esikhundleni komNqophisi-mazombe wezobuTjhutjhisi ngaphasi kwesigaba 179.
2. Umtjhutjhisi-mazombe ophethe isikhundla lokha umThethosisekelo omutjha uthoma ukusebenza, uragela phambili ngokusebenza ngokomThetho osetjenziswa li-ofisi lakhe, ngaphasi kwe-ayithemana (1).

19. Ukufunga Nokuzibopha
Umuntu lowo oragela phambili esikhundleni ngokuya kweHlelweli begodu lowo othethe isifungo sesikhundla namkha isibopho ngaphasi komThethosisekelo ogadungileko angeze akatelelwa ukubuyelela isifungo sesikhundla leso namkha‘isibopho ngaphasi komThethosisekelo omutjha.

20. Amanye Amaziko Abunjwe MThethosisekelo
1. Kilesisigaba “amaziko abunjwe mThethosisekelo” kutjhiwo—
a. UmVikeli womPhakathi;
b. IKomitjini yamaLungelo wobuNtu;

[Indima (b) itjhugululwe sigaba 4 somThethosisekelo oliTjhuguluko lesiBili lomThetho womnyaka we-1998.]

c. iKomitjhini yokuLingana ngokoBulili;
d. umHloliincwadizombelele;
e. i-Reserve Bank yeSewula Afrika;
f. iKomitjhini yezeeMali neeMali zomBuso;
g. iKomitjhini yeKambiso yezoBulungiswa; namkha
h. iBhodo yamaLimi woKe weSewula Afrika.
2. Iziko elisungulwe mThethosisekelo ogadungileko namkha ngaphasi kwawo liragela phambili ngokusebenza ngokulandela umThetho osetjenziswa kilo, begodu omunye nomunye ophethe isikhundla sokuba lilunga lekomitjhana, ilunga leBhodo yeBhanga ePhakathi, umVikeli womPhakathi namkha umHloliincwadizombelele uzakuragela phambili ukuphatha isikhundla leso ngokulandela umThetho olawula isikhundla leso, ngaphasi—
a. kwananyana ngiliphi itjhuguluko namkha ukwesulwa kwaloyo mThetho; begodu
b. kwalokha kukhambisana nomThethosisekelo omutjha.
3. Iingatjana 199(1), 200(1), (3) nesesi-(5) ukufika kwese-(11) nesama- 201 ukufika ema-206 womThethosisekelo ogadungileko ziragela phambili ukusebenza kufikela zesulwa mThetho wePalamende ophasiswe ngokulandela isigaba 75 zomThethosisekelo omutjha.
4. Amalunga weKomitjhini yeKambiso yezoBulungiswa abatjhiwo esigabeni 105(1) (h) somThethosisekelo ogadungileko abasabi malunga weKomitjhni lokha amalunga atjhiwo esigabeni 178(1)(i) somThethosisekelo omutjha abekwa eenkhundleni.
5. a. UmKhandlu we-Volkstaat osungulwe ngokuya komThethosisekelo ogadungileko uragela phambili ngokusebenza ngokulandela umThetho othintana nawo, begodu lowo ophethe isikhundla njengelunga lomKhandlu lowo lokha umThethosisekelo omutjha uthoma ukusebenza, uragela phambili ngokuphatha isikhundla ngokulandela umThetho othintana nalesosikhundla, ngaphasi kwaloku—
i. ukutjhugululwa namkha ukwesulwa kwaloyo mThetho; begodu
ii. ngokukhambisana nomThethosisekelo omutjha.
b. Iingaba 184A nese-184B (1) (a), (b) nesika-(d) zomThethosisekelo ogadungileko ziragela phambili ngokuba namandla bekufike lapha zesulwa mThetho wePalamende ophasiswe ngokulandela isigaba 75 somThethosisekelo omutjha.

21. UkumEnyezelwa KomThetho Ngokweemfuno ZomThethosisekelo
1. Lokha umThethosisekelo omutjha utlhoga ukumenyezelwa komThetho weNarha namkha umThetho wesiFunda, lowo mThetho kumele umenyezelwe siPhathiswa esifaneleko ngaphakathi kwesikhathi esizwakalako.
2. Isigaba 198(b) somThethosisekelo omutjha angeze sakatelelwa kuze kufezeke isikhathi lapha umThetho obonelelwa kuleso sigaba umemezelwa khona.
3. Isigaba 199(3)(a) somThethosisekelo omutjha angeze sakatelelwa ngaphambi kokwedlula iinyanga ezintathu ngemva kobana umThetho obonelelwe esigabenesi sele umenyezelwe.
4. UmThetho weNarha obonelelwa esigabeni 217(3) kumele umenyezelwe ngaphakathi kweminyaka emithathu kusukela ngelanga umThethosisekelo omutjha uthome ukusebenza ngalo, kodwana ukungabikhona komThetho lo ngaleso sikhathi akuvimbeli ukusetjenziswa kwekambiso etjhiwo esigabeni 217(2).
5. Bekufike isikhathi lapha umThetho wePalamende otjhiwo esigabeni 65 (2) somThethosisekelo omutjha umemezelwa, esinye nesinye isiBethamthetho sesiFunda singaqunta indlela yaso yekambiso ngelokho sizakudlulisela amandla waso kubajameli baso bonyana baphosele amavuwudu ebujameni baso kumKhandlu weNarha ongamele iimFunda.
6. Bekufike isikhathi lapha umThetho otjhiwo esigabeni 229(1) (b) somThethosisekelo omutjha umemezelwa khona, uMasipala uhlala anamandla wokubhadelisa imithelo, namkha umthelo loyo bewuvele unamandla wokuyibhadelisa lokha umThethosisekelo omutjha uthoma ukusebenza.

22. Ibumbano Lesitjhaba Nokulibalelana
1. Nanyana kutjho ezinye iingaba zomThethosisekelo omutjha begodu nanyana umThethosisekelo ogadungileko wesulwe, zoke iingaba ezimalungana nokulibalelwa kumThethosisekelo ogadungileko ngaphasi kwesihloko“ibumbano lesitjhaba nokulibalelana”zithathwa njengengcenye yomThethosisekelo omutjha kilezo mfisakalelo zomThetho wokuthuthukisa iBumbano lesiTjhaba nokuBuyelana, 1995 (umThetho 34 we-1995) njengoba utjhugululiwe, okufaka hlangana nokuba namandla womThetho kwawo.
2. Ngokwehloso ye-ayithemu (1), ilanga lamhlana amalanga asi-’6 kuNobayeni 1993’ elitholakala eenqalelelweni zomThethosisekelo omdala ngaphasi kwesihloko‘ iBumbano lesiTjhaba nokuBuyelana’kumele ilungiswe ngokobana ithi, amalanga nakali‘ 11 kuMrhayili 1994’”.

[I-ayithemana (2) ifakwe ngokwesigaba 3 somThethosisekelo oliTjhuguluko lokuThoma lomThetho womnyaka we-1997.]

23. Umtlolo WamaLungelo WobuNtu
1. UmThetho weNarha obonelelwa eengabeni 9(4), 32(2) nesama-33(3) zomThethosisekelo omutjha okumele umemezelwe ngaphakathi kweminyaka emithathu kusukela ngelanga umThethosisekelo omutjha uthoma ngalo ukusebenza.
2. Kuze kufike isikhathi lapho umThetho obonelelwa eengabeni 32(2) nesama- 33(3) zomThethosisekelo omutjha umemezelwa—
a. Isigaba 32(1) kumele sithathwe nje ngesifundeka ngalendlela:

“(1) Omunye nomunye umuntu unelungelo lokubonelelwa ngombiko woke ophethwe mBuso namkha elinye nelinye lamagatja wawo, kwelinye nelinye izinga lombuso kufikela lapho umbiko lowo utlhogekako ekusetjenzisweni namkha ekuvikeleni nanoma ngimaphi amalungelo wabo.”; begodu

b. Iingaba 33(1) nesesi-(2) kumele zithathwe njengezifundeka ngalendlela:

“Omunye nomunye umuntu onelungelo —
(a) legadango lezokuphatha elisemthethweni lokha nanyana ngiliphi lamalungelo wabo namkha iinrhuluphelo zithinteka namkha zithuselwa;
(b) legadango lekambiso elifaneleko lokha nofana ngiliphi lamalungelo wabo namkha iimfisakelo ezisemthethweni zithinteka namkha zithuselwa;
(c) lokunikelwa kwamabanga atlolwe phasi ngedango lezokuphatha elithinta nofana ngiliphi lamalungelo namkha iinrhuluphelo zabo ngaphandle kwalokha amabanga wegadango lelo azisiwe; begodu
(d) isenzo sezokuphatha esilungileko malungana namabanga anikelweko lapho elinye nelinye lamalungelo wabo lithinteka namkha lithuselwa khona.”.

3. Iingaba 32(2) nesama-33(3) zomThethosisekelo omutjha ziphelelwa sikhathi nangabe umThetho obonelelwa kilezongaba, ngokuhlukahlukana, awumemezelwa ngaphakathi kweminyaka emithathu kusukela ngelanga umThethosisekelo omutjha uthoma ukusebenza.

24. Ukuphatha KwakaRhulumende Nezokuphepha
1. Iingaba 82(4) (b), 215, 218(1), 219(1), 224 ukufikela ema-228, 236(1), (2), (3), (6), (7)(b) nesobu- (8), 237(1) nesesi- (2)(a) sama- 239(4) nesesi- (5) zomThethosisekelo ogadungileko ziragela phambili nokusebenza kwangathi umThethosisekelo ogadungileko awukasulwa, ngaphasi kwalokhu—
a. amatjhuguluko weengaba lezo njengokutjhiwo esiNgezelelweni D;
b. namkha ngiliphi itjhuguluko olisezakwenzwa namkha ukusulwa kwalezo iingaba zomThetho wePalamende ophasiswe ngokulandela isigaba 75 somThethosisekelo omutjha; begodu
c. nokukhambisana nomThethosisekelo omutjha.
2. IKomitjhana yezabaSebenzi bakaRhulumende namaKomitjhini weensebenzi zikaRhulumende weemFunda etjhiwo eSahlukweni 13 somThethosisekelo ogadungileko, uragela phambili ngokusebenza ngokuya kweSahlukweso begodu nomThetho othintana nawo kube kwanga iSahlukweso asikatjhugululwa, bekufike isikhathi lapha iKomitjhini begodu namaKomitjhini wemisebenzi yeemFunda apheliswa khona mThetho wePalamende ophasiswe ngokuya kwesigaba 75 somThethosisekelo omutjha.
3. Ukwesulwa komThethosisekelo ogadungileko akuthintani nesimemezelo somThetho esikhutjhwe ngaphasi kwesigaba 237(3) somThethosisekelo ogadungileko begodu namkha ngisiphi isimemezelo somThetho esinjalo siragela phambili ngaphasi ko—
a. nanyana ngiliphi itjhuguluko namkha ukwesulwa; begodu
b. nokukhambisana nomThethosisekelo omutjha.

25. Ukungavunyelwa Okungezelelweko EsiBethamthethweni
1. Nanyana ngubani odosa iinyanga ezidlula ezili-12 ejele ngaphandle kwehlawulo ngaphakathi kweRiphabliki lokha umThethosisekelo omutjha uthoma ukusebenza, akanalungelo lokuba lilunga lesiBethamthetho seNarha namkha isiBethamthetho sesiFunda.
2. Ukungabi nelungelo komuntu ngokuya kwe-ayithemana (1)—
a. kuyaphela nakube umlandu uyasulwa yikhotho yokubuyekeza namkha isigwebo sehliselwa ngaphasi kwaleso esingathatheli umuntu ilungelo leli; namkha
b. kuphela iminyaka emihlanu ngemva kokukhutjhwa kwesigwebo leso.

26. Umbuso Wendawo
1. Nanyana kuvezwa iinqalelelo eziseengabeni 151,155,156 nese-157 zomThethosisekelo omutjha—
a. iinqalelelo zomThetho wokudlulisela uRhulumende weKhaya, womnyaka we-1993 (umThetho 209 womnyaka we-1993) njengobana ungatjhugululwa ngesikhathi nesikhathi mThetho weNarha okhambisana nomThethosisekelo omutjha,uhlala usebenza ngokwemiKhandlu kaMasipala ukufikela lapha umKhandlu kaMasipala ujamiselela umKhandlu loyo namakhetho amakhulu wokukhethwa komKhandlu kaMasipala emva kokuthoma komThethosisekelo omutjha; begodu

[I-ayithemana (a) ijanyiselelwe ngokwesigaba 5 (a) somThethosisekelo oliTjhuguluko lesiBili lomThetho womnyaka we-1998.]'

b. umRholi weNdabuko womphakathi olandela indlela yomThetho wesintu begodu ahlala endaweni yekhansela yendawo yesikhatjhana, ikhansela yesikhatjhana yemakhaya namkha ikhansela yabajameli yesikhatjhana etjhiwo kumThetho wokudlulisela umbuso wendawo, umThetho womnyaka we-1993, begodu leyo ikhonjwe njengoba kwendlalwe esigabeni 182 somThethosisekelo ogadungileko, ngokwesikhundla sakhe, ulungela ukuba lilunga laleyo khansela kufikela lapho umKhandlu kaMasipala ujamiselela umKhandlu loyo namakhetho amakhulu wokukhethwa komKhandlu kaMasipala emva kokuthoma komThethosisekelo omutjha.

[I-ayithemana (b) ijanyiselelwe sigaba 5(a) somThethosisekelo oliTjhuguluko lesiBili lomThetho womnyaka we-1998.]'

2. Isigaba 245(4) somThethosisekelo ogadungileko siragela phambili ngokusetjenziswa kuzekufike lapha ukusetjenziswa kwesigaba leso kuphelelwa sikhathi. Isigaba 16(5) nesesi-(6) somThetho wokuDlulisa uRhulumende weKhaya, womnyaka we-1993 ngeze sasulwa ngaphambi kwamhlana amalanga ama-30 kuSihlabantangana 2000.

[[I-ayithemu (2) itjhugululwe sigaba 5 (b) somThethosisekelo oliTjhuguluko lesiBili lomThetho womnyaka we-1998.]

27. Ukulondwa KwemiThetho YePalamende NemiThetho YeemFunda
Iingaba 82 nesama-124 zomThethosisekelo omutjha akuthintani nokulondwa kwemiThetho yePalamende namkha imiThetho yesiFunda isulwe ngaphambi kobana umThethosisekelo omutjha uthome ukusebenza.

28. Ukurejistarwa Kwepahla Engakhambiko Yombuso
1. Ekubonisweni kwesitifiketi libandla elifaneleko bona ipahla imhlaba namkha ipahla engatjhidiko yombuso ingeyombuso othize ngokwesigaba 239 somThethosisekelo wangaphambili, isikhulu seencwadi zobunikazi kumele senze ukutlolisa okufana nalokho namkha imitlolo enjalo namkha phezu kwananyana ngiyiphi irejistara, incwadi yobunikazi namkha omunye umtlolo ukurejistara ipahla engatjhidisekiko ngebizo likaRhulumende lowo.
2. Akunamthelo wepahla, imali namkha enye ihlawulo ebhadelwako manqophana nokutlolisa ngokuya kwe-ayithemana (1).