Turkistonning jon tomiri

by Abdulhamid Choʻlpon

Turkistonning jon tomiri  (1923)  by Abdulhamid Choʻlpon

“Turkpravda” yo‘ldoshimiz-da o‘rtoq Yefanif “Sug‘orish ishchilari hozirlash” to‘g‘risida bir maqolacha yozib, bu muhim mas’alaning shu kungi vaz’iyatidan bir oz ma’lumot berib o‘tadir.

Bizning Turkistonda sug‘orish ishlarining ahamiyati ma’lum. Bu to‘g‘rida gazetalarda, yig‘inlarda, qurultoy va kengash majlislarida juda ko‘b gap-so‘z bo‘ladir. Juda ko‘b qaror va tilaklar chiqariladir. Lokin jahon urushi va ayniqsa ichki urushlar boshlang‘andan beri sug‘orish yo‘llari (anhor, soy, ariq va hokazolar) tuzalish emas, buzulish bilan kelmakdadir. Turkiston, ozuq va g‘alla yetishdirish bilangina qolg‘an vaqtlarda ham, sug‘orish yo‘llarining ahamiyati kamaymaydir. Lokin mana bu yilgidek paxtag‘a ko‘brak ahamiyat berib, uning uchun markazdan ulgurji pul chiqarilg‘an vaqtda sug‘orish yo‘llarining ahamiyati juda zo‘rayadir.

Shuni tushunub bo‘lsa kerak, markaz Turkistonning sug‘orish ishlari uchun oltun hisobi bilan 6 milyon so‘m pul chiqardi. Pul bo‘lg‘andan so‘ng uni ishlatish, ayniqsa “sarf qilish” juda oson. Faqat, ishlatilgan yerdan unum chiqarish mas’alasi qiyinroq. Demak, istaymizkim, oling‘an pullar o‘z yo‘li bilan o‘z joyig‘a keta berar, yangi ariqlar kavlatilar, buzulg‘an ariqlar tuzatilur. Suv chiqmag‘an yerlarga suv chiqarilur. Faqat, bularning hammasiga odam kerak, ishchi kerak. O‘rtoq Yefanif bu to‘g‘rida gapirib turub:

“Aniq ma’lumdirkim, ariq oqsoqol va miroblar bilan taraqlay olmaymiz. Yaxshi hozirliq ko‘rgan bir muncha ishchilar, ya’ni: suv texnigi, muhandis va boshqalar kerak. Ular esa bizda yo‘q.” deydir. Bu to‘g‘ri, bu rost. Shunday bo‘lg‘andan keyin u ishchilarni yetishtirmak kerak. Yetishtiraturg‘an muassasalarimiz bormi? Bor bo‘lsa qanday holda? Bu to‘g‘rida gapni yana o‘rtoq Yefanifdan eshitaylik:

“Bu kun bizning qo‘limizda suv texniklari tayyorlayturg‘an birgina muassasa bor. Muassasa Toshkantdagi kechlik texnikumdirkim, bizning ixtiyorimizni sira ta’min qila olmaydir.

Shu kunlarda sug‘orish ishlari to‘g‘risida bir kengash majlisi bo‘lub, suv texniklari yetishdirish to‘g‘risida bir muncha kundalik yo‘llar ko‘rsatdi”.

Bu kengash majlisining ko‘rsatgan yo‘llari orasida: shu ko‘klam va yoz oylarida suv texniklari yetishtiraturg‘an bir muncha o‘rta maktablar ochish; Bayramalida suv o‘nboshilari maktabi ochish; kelgusi yilda esa Samarqand, Poltoratsk va Olmaotada suv texniklari maktabi ochish niyati bordir.

Durust, bular ko‘b yaxshi tadbirlar, ko‘b yaxshi yo‘llar. Endi mas’alaning boshqa bir muhim jihati bor, u-da shu maktablarga yerlik xalqni ko‘brak tortish mas’alasi. Bu to‘g‘rida o‘rtoq Yefanif qisqag‘ina qilib, shu to‘rt og‘iz gapni aytib o‘tadir:

“Suv texniklari yetishdiraturg‘an maktablarga yerlik xalqni jalb etish maqsadi bilan har bir maktab yonida tayyorliq sinflari ochmoqchi bo‘lunadir”.

“Ochmoqchi bo‘lunadur”- bu niyat “tayyorliq sinflari” – maktabning ko‘lankasidir. Bularni ham qilaturg‘an bizning “Turkprofubar” va “Turktorkompros”… Mas’ala muhim, Turkistonning jon tomiri, faqat, nimaga ekanki ko‘ngil to‘lmaydir.

Q.

“Turkiston” gazetasi,

1923-yil, 27-mart.