Stare Serby a stari Serbjo

nadpis	Stare Serby a stari Serbjo
awtor	Jan Arnošt Smoler
lěto
žórło	http://texty.citanka.cz/
licenca	public domain

Serbjo, kiž pola Němcow "Wenden" rěkaju, su narod wulkeho słowjanskeho luda a wobydlachu něhdy wšón kraj wot Bobra hač do Sale a k Šmrěkowym horam. K połdnju mjezowachu z Čechami a k połnocy z Łutycami, a na tutej stronje ćehnjechu so jich mjezy něhdźe wot zjednoćenja Wódry a Warty hač k zjednoćenju Łobja a Sale. Wobstojachu z mnohich splahow. Z nich běchu Łužičenjo a Milčenjo najwosobniši. Tamnym słušeše kraj, kotryž so nětko Delnja Łužica mjenuje, tući wobydlachu pak krajiny, kotrymž su pozdźišo mjeno Hornja Łužica nawdali. W staršim času njerěkaše Hornja Łužica hinak hač Milska abo milčanski kraj, a jeje wobydlerjo běchu wšudźom jako Milčenjo abo milčanscy Serbjo znaći; pozdźišo pak poča so Milska wot cuzych z nětčišim mjenom pomjenować a je swoje stare mjeno cyle zhubiła, hačrunje naš lud hišće dźensniši dźeń jenož Delnjołužičana za Łužičana spóznawa.

Słowjenjo bydla w Europje tak dołho kaž Keltojo, Germanojo a Romanojo. Hižo w najstaršich časach běše wšón kraj, kiž mjez adriatiskim a narańšim morjom so rozpřescěra a wot Wódry hač do žórłow Dnjepra a Dona dosahuje, jich samsne wobsedźeństwo. Woni běchu stajnje jedyn z najwjetšich europskich ludow. Z krajinow, kiž w dźensnišej Pólskej na woběmaj stronomaj Wisły leža, přicežechu najskerje Serbjo do hoŕjeka spomnjeneho serbskeho kraja, a při spočatku šěsteho letstoka widźimy jón wot samych Serbow wobsadźeny.

Štož zwonkowne napohladanje Słowjanow a z nimi Serbow nastupa, dha słušeja do najrjeńšich ludow indoeuropskeho splaha. Woni licachu so stajnje k tym narodam, kiž w khěžach a domach bydla. To bě wina, zo so najradšo na rataŕstwo abo rólnistwó złožowachu. Ratarjo pak so dołho rjemjesła, překupstwa a wšelakich wunamakanjow zminyć njemóža. Płuh je słowjanske wunamakanje.

Serbjo mějachu rady měr z cuzymi, běchu sprawni a dobroćiwi, štož tež jich boža słužba, jich prawa, wašnja a domjace žiwjenje wobswědča. Boha wjeŕšneho česćachu jako stworićela njebjes a zemje, pódla njeho pak mějachu nižšich bohow, kaž Běłoboha, Čornoboha, Swjatowita, Djasa, Připołdnicu, Smjertnicu atd., kotrymž jako srědnikam mjez sobua mjez wjeŕšnym bohom howjadła, wowcy, sad a wšelake płody woprowachu. Zo bychu ludźi woprowali, to da so jenož pola někotrych druhich słowjanskich splahow pri narańšim morju dopokazać; tam pak bě tajke wašnje z cuzby přišło a traješe jenož krótki cas. Woni wěrjachu do žiwjenja a wotrunanja po smjerći. Při naležnosćach cyłeho kraja wobzamkaše tež cyły łud; w swojej swójbje měješe pak jeje starši njewobmjezene knjejstwo. Za zastejenje zjawneje božeje słužby, krajnych naležnosćow a sudow, za dohladowanje překupstwa a za wothladanje wójny a měra buchu woleni zastojnicy na powšitkownych zhromadźiznach. Hižom w prastarym času mějachu swoje zakońje, kotrež so wot nana synej rozpowědowachu abo tež wot měšnikow z rězami - do drjewa wurězanymi znamjenjemi - napisowachu. Wšitcy Serbjo běchu swobodni, tola so, jako do němskeho susodstwa přińdźechu, někajki rozdźěl stawow pola nich započinaše. Njewólnistwo, a wotrocstwo su Serbam Němcy přinjesli. Starych ludźi Serbjo swěru hladachu, a zo su jich morili, je hoła wunamakana bajka a njepřećelska łža.

Za khorych a khudych starachu po zdobnje; tohodla njebě mjez nimi prošerjow a krajbłudźerjow. Jich wubjerna hospodliwosć, kotraž z jich přinarodźeneje dobroćiwosće wukhadźeše a kotruž za swjatu přisłušnosć mějachu, njemóža tež jich njepřećeljo dokhwalić. Žony, kotrychž mandźelsku swěrnosć swjaty Bonifacij wulcy khwali, smědźachu wšudźe po woli přikhadźeć. Wyše rataŕstwa, pčólnistwa, hońtwy a kubłanja skotu zaběrachu so wosebje z wikowanjom. Spěw, hudźba a reja běchu jim najlubše zabawy. Woni běchu wosobni ćěslojo, kowarjo, twarcy, jěrcharjo, rjemjenjerjo, hewjerjo a rězbarjo. Zo pozdźišo, wot 11. a 12. lětstotka sem překupstwo a rjemjesło kónc bjerješe, zo jich města hinjechu, zo hrubosć a lěnjosć pola nich přiběraštej, na tym njeběchu woni wina, ale jich němscy potłóčowarjo, kiž kóždeho Serba z wyššich stawow wuzamkachu. Dokelž Serbjo rataŕstwo lubowachu, dha rady wójny njezapočinachu. Njeběchu dobywaŕski lud; hdyž pak mějachu sebje a wótčinu před njepřećelom wobarać, wojowachu z najwjetšej wutrobitosću. Tuta bě wšudźom wuwołana.

Při tak mnohich dobrych počinkach namakatej so pola Słowjanow tež dwaj žałostnaj njepočinkaj: njejednota a cuzolubstwo, kotrajž staj jim hač do dźensnišeho dnja k najwjetšej škodźe byłoj. Dla jich njejednoty móžeše jich kóždy jenož trochu rozhladny a mócny njepřećel lohcy přewinyć a to ćim skerje, dokelž so tež často Słowjenjo namakachu, kiž cuzbnikam přećiwo swojim krajanam pomhachu. To je bohužel hišće dźensniši dźeń tak, přetož Serbjo su Serbow najhórši njepřećeljo a hladaju, kak bychu jich zahubili. Cuzolubstwo, zo bych hišće dale na nětčišich Serbow składnostnje spomnił, kćěje tež pola Serbow. Přetož hdźe nadeńdźeš wjetšu pokhilnosć: cuzu rěč, cuze wašnje, cuzu narodnosć wyše swojeje wuzběhować? Hdźe słyšiš husćišo w cuzej rěči rěčeć hač mjez samsnymi Serbami? W najnowišim čau drje počinaju so bóle zjednoćeć a so jako lud začuwać; w našich dnjach počinaju drje tež Serbjo při zjawnych składnosćach serbscy rěčee a w towaŕšnostnym žiwjenju serbsku rěč nałožeć, ale to ma so hišće wjele bóle přisporjeć, prjedy hač móžemy prajić, zo so za swoju serbsku narodnosć tak jara staramy kaž Němcy za němsku.