Serbski nakładnik Jakub Herrmann
Hdyž hišće we złotej Prazy přebywach, zo bych ducha a wutrobu na wažne powołanje přihotował, překhodźich wjele króć wosebje tamne wulicy, w kotrychž su najwjetše knihikupstwa. A dźiwna wěc, mje zajimowachu prasuche napisma nowych knihi, wo kajkežkuli wědomosći jednachu. A wěm so hišće dźensa na mnohu tam wupołoženu knihu dopomnić. Z woprědka činjachu na mnje najsylniši zaćišć mjena spisaćelow, a tajki profesor - profesorojo z wjetša knihi pisaju - tajki profesor, kotrehož wšelake titule mějachu na napismje lědma ruma, bě mi tehdom bjez mała něšto wjac dyžli čłowjek. A tak so sta, zo sym dosć husto přewidźał, što bě tam cyle delka w poslednim rjadku ćišćane, mjenujcy słowčko "nakład". A tola ma tuto słowčko, kotrež so tak ponižnje w poslědnim kućiku khowa, wulki, wažny wuznam. A tež ja sym do toho přišoł.
Běch mjenujcy sej zwěrił, tež sam knihu napisać, a nětko bě moja cyła a jenička žadosć, ju ćišćanu widźeć. Ale - ale štó budźe ju nakładować? Jedyn z mojich wučerjow mi radźeše, zo bych so pola Tempskeho w Prazy woprašeć spytał, a chcyše tež moju próstwu podpjerować. Tola to bě podarmo. Wobroćich so do Lipska, wot tam dostach radu, redakciju němskeho "słowjanskeho archiva" prosyć, zo by ju do swojeho časopisa přijała a potom wosebity woćišć zhotowić dała. Ale tež to so njeradźi. Skónčnje přepodach rukopis Michałej Hórnikej za Maćicu Serbsku. Ale tež Maćica so khětro wotlakowaše a rukopis měješe so najprjedy wot wosebiteje komisije swědomiće pruhować. To so ani Hórnikej nochcyše spodobać a - Hórnik přija sam na swoje risiko cyły nakład a mi wotpadźe ćežki kamjeń wot wutroby. Telko prócy, časa, woporow a wutrajnosće sej žadaše, nakładnika serbskeje knihi namakać.
A z toho časa wěm ja derje, što ma słowo "nakład" na sebi a tohodla sym so pjera přimnył, zo bych wopomnił a rozpomnił zasłužby, njezachodne zasłužby najwoporniwišeho serbskeho nakładnika: Jakuba Herrmanna.
Prěni króć jako horliweho serbskeho wótčinca spóznach našeho wosławjenca při slěbornym měšniskim jubileju našeho njezapomniteho Hórnika lěta 1881 pri krasnym swjedźenju w něhdušim Lauec hosćencu w Budyšinje. Słyšu to mohł rjec hišće dźensa, kak Hórnika jako wučerja serbskeje rěče a serbskeho pismowstwa khwaleše a sławješe. A to z dobrym prawom. Hórnik bě wučeŕ nic jeno z ertom, ale tež ze skutkom. Słowa pohnuwaju, přikłady ćahnu. To směmy wo Hórniku prajić. Hórnik je mjez druhimi tež wosebje wulke pjenježne wopory za naše pismowstwo přinošał. A jelizo tež našemu jubilarej njebě móžno, z pjerom za serbske pismowstwo wjele skutkować - znajemy pak tež jara rjane wudźěłki z jeho pjera - dha je tola tež mnohi serbski spis hakle přez njeho na swětło wušoł. Haj, njepraju přewjele, ale skerje hišće mało, hdyž wobkrućam, zo bě někotrežkuli serbske pjero dawno zezerzawiło, njeby-li naš jubilar so wo to starał, zo by, štož so dobreho pisa, tež w ćišću wudało. Ze złotej wutrobu a z darniwej ruku je sobudźěłaćerjam serbskich časopisow a serbskim basnikam ruku wodźił a hdyž so tak husto z khwalbu spomina na basnje a wudźěłki serbskeho ducha a pjera, mamy tež wšu winowatosć, jónu zjawnje a sprawnje čeśćić toho, štóž je nam tute dźěła hakle přistupne sčinił. A tak je kanonik Herrmann dobry a dźakowny šuleŕ našeho Hórnika, sćěhujo přikład swojeho wučerja wosebje jako nakładnik.
Skoro samo so rozumi, zo je naš wosławjenc tež dobry znajeŕ pismowstwa, kotryž dobre a mjenje dobre derje rozeznawa. To smy z jeho ertnych rozmołwow wjac hač jedyn raz spóznali. Toho dla płaći tež jeho słowo wjele. Wěm so dopomnić, zo je cyle krótke wuprajenje jeho erta jara dobre sćěhwki měło a k dźěłu na roli serbskeje literatury pohnuło. Tajki nastork je tež staršim přeswědčenym dźěłaćerjam trěbny, tajka ertna derje měnjaca kritika a tajke zrozumliwe pohnuwanje je mnohim wužitne, přetož to je dosć často jeničke myto serbskeho spisowaćela.
Štóž so za serbske pismowstwo zahori, zahori so wěsće tež za wšě druhe narodne a nabožniske potrěbnosće swojeho ludu. Tak tež kanonik Herrmann. Wo tom wědźa powědać serbscy studowacy, Towaŕstwo Pomocy, towaŕstwo swjateju Cyrilla a Methodija, towaŕstwo "Serbowka" w Prazy, wosebje pak Maćica Serbska a naš serbski dom. Njewěm a njemóžu rozsudźić, ale směm drje na poł wěsće zhódać, zo je wón jako wosadny duchowny wulki wliw měł na to, zo mamy z jeho wosady wjac hač jednoho zdźěłaneho Serba, kotryž je so hižo we mnohim nastupanju jako swěrny narodowc a dźěłaćeŕ wupokazał. Młoda mjehka wutroba přijima snadnje dobre zaćišće a te wostawaju čas žiwjenja: su podobne njewuhašomnemu pismej, kotrehož móc ani złósć tak bórzy njezniči. Wo mnohich, jara mnohich woporach našeho jubilara za wšě naležnosće našeho narodneho žiwjenja nochcu a njemóžu pisać, wjele z nich je zjawnje mjenowanych było, mnohe pak chce nadobny darowaŕ wěsće tež zamjelčane wostajić. Jeno na jednu, a to zawěsće nic najmjenje wažnu stronu jeho powahi dyrbju hišće pokazać.
Serbjo bydla bjez mała jeno na wsach, a to zadźěwa wuwiwanju zdźěłanosće njemało. Runje srjedźišćam wšeho wědomostneho, literarneho a wumjełskeho žiwjenja w residencach abo sydłach swojich mnohich wjeŕchow maja so Němcy dźakować, zo maja tak nahladnu zdźěłanosć. Cyle podobnje płaći to tež wo biskopskich městnach a klóštrach. Nam Serbam bohužel ani jene tajke srjedźišćo wostało njeje. Ćim wažniše a zasłužbniše je potajkim to, zo su někotři z našich na wsach přebywacych wótčincow swój dom serbskim narodowcam a přećelam našeje wěcy wotewrili, přistupny a wulcy přijomny sčinili. Starši kaž n. př. kantor Hicka, naš sławny hudźbnik Kocor a druzy, njemóžachu ženje dowukhwalić hospodliwosć Handrija Zejlerja, kiž we swojim času lěto wot lěta wulki dźěl serbskeje inteligency do swojeho domu witaše. Kajki wjesoły, zahorjacy, nadźiju stajnje z nowa zbudźowacy a k śkutkam napominacy a posylnjacy duch tam knježeše, to njech wopowěduja ći, kotřiž su to sami nazhonili. Cyle podobnje skutkowaše tež naš njezapomnity Imiš. A po tutym přikładźe zhromadźeše tež naš Herrmann hdys a hdys dźěłaćerjow w serbskim pismowstwje do swojeho domu, a kóždy, štóž móžeše, přijimaše z radosću jeho přeprošenje, dokelž bě sej wěsty, zo budźe z lubosću witany, zo tam nadeńdźe hospodliwosć, radu a - štož móžno - tež pomoc, nadeńdźe cyle jenak zmyslenych přećelow a znatych, kotřiž so skhadźuja, zo bychu sej swoje nazhonjenja wuměnjeli, słowa lubosće, wěrnosće a tróšta prajili a swoju wutrobu k nowemu dźěłu posylnjeli.
Jeno ideałne, idealne nadobne zmyslenje dźě horstku serbskich narodowcow stajnje nawjedowaše a tež hišće nawjeduje. Materialneho wužitka so nichtó nadźijeć njemóže wot dźěła za naše Serbstwo. Ćim wužitniše, haj, ćim nuzniše potajkim je, zo so tajke ideale zašćěpjeja, haja a zesylnjuja. A k tomu je jara mnoho čisteje, njesebičneje lubosće trjeba: we wjacy wutrobach pak so lubosć k naradej hori a mócniša wona je: wjele płomješkow dawa płomjo. A to vvšo dokonja wjesełe, přećelne, lubosćiwe towaŕstwo, hdźež su swoji mjez swojimi a ze swojimi, hdźež so njetrjeba kóžde słowčko wotwažeć, hdźež njeje nichtó wyšši a nichtó nižši, hdźež su wšitcy jenak zmysleni: kóždy kóždemu, kaž bratr bratrej. A duž tež z tajkeje hospodliwosće wukhadźa mnoho wužitka za našu narodnu wěc.
- Author: Jurij Libš (public domain)
- Source: http://texty.citanka.cz/pata/sc1-139.html