Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Chrzanów

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 650 ]Chrzanów, 1.) wś, pow. warszawski, gm. Blizne, par. Babice. W 1827 r. było tu 17 dm. i 84 mk.

2.) Ch. mały i duży, wś, pow. błoński, gm. i par. Grodzisk. R. 1827 Ch. mały liczył 17 dm. i 167 mk., obecnie liczy 263 mk. Ch. duży zaś liczył 8 dm. i 71. Dobra Ch. mały składają się z fol. tejże nazwy, tudzież wsi: Ch. duży, Ch. mały, Makówki i Tłuste, od Warszawy w. 28, od Błonia w. 5, od Grodziska w. 2. Nabyte w r. 1873 za rs. 42541. Rozległość ogólna wynosi m. 555 a mianowicie grunta orne i ogrody m. 462, łąk m. 65, place i nieużytki m. 28. Płodozmian 8-polowy, budowli z drzewa 20; znajduje się młyn wodny; wś Ch. duży osad 8, gruntu m. 279; wś Ch. Mały osad 26, gruntu m. 545; wś Makówki osad 17, gruntu m. 342; wś Tłuste osad 12, gruntu m. 116.

3.) Ch., szlachecki i ordynacki, dwie wsie, pow. janowski, gm. Chrzanów, par. Góraj. Od Goraja 1 mila, okolica górzysta ale urodzajna i lesista. Ch. posiada browar wyrabiający rocznie za 1980 rs. W 1827 r. w Ch. ordynackim było 113 dm., 587 mk.; Ch. szlachecki 35 dm. i 306 mk. Gmina Ch. należy do s. gm. okr. IV w Godziszewie, liczy 6,856 mk. Składa się z 14 wsi i 8 fol. Urząd gm. we wś Chrzanowie. Ziemia gliniasta, gdzieniegdzie sapowata. Gospodarstwo 3-polowe. Cała gm. bardzo górzysta. Wody wiosenne i jesienne czynią duże szkody, stałej zaś wody brak. Wieś Otrocz odznacza się przemysłem, włościanie wypalają tu dziegieć. Pszczolnictwo przynosi też duże dochody, do 1500 rs. rocznie. Lasy, po większej części do ordynacyi Zamojskich należące, w dobrym stanie. Pomiędzy wś Ładą i Maliniem są trzy ogromnych rozmiarów kopce, a we wsi Batorzu znajduje się zamczysko, mające ⅛ wiorsty obwodu a 150 stóp wysokości. W skład gminy wchodzą wsie: Branew szlachecki i ordynacki i Branew folw., Branewka, Maliń, Ch. szlachecki i ordynacki, Jabłonowiec folw. Dobra Ch. szlachecki składają się z folw. Ch. szlachecki, a attynencyą Zalesie, folw. Jabłonowiec, Dalekowice i Branew, tudzież wsi Ch. szlachecki i Branew szlachecki. Rozległość ogólna wynosiła m. 2754, lecz w skutek sprzedaży folw. Jabłonowca m. 1010, folw. Dalekowic m. 337, folw. Braniewa m. 695 i gruntów porozrzucanych pomiędzy włościańskiemi m. 78, obecnie pozostało przy folw. Ch. szlachecki z przyległością Zalesie m. 711, a mianowicie: grunta orne i ogrody m. 558, łąk m. 24, lasu m. 101, nieużytki i place m. 24, lasu m. 101, nieużytki i place m. 27, płodozmian 11 i 8-polowy. Budowli murowanych 9, z drzewa 18; znajdują się tu pokłady kamienia wapiennego. Wś Ch. szlachecki osad 71, gruntu m. 1435. Wś Branew szlachecki osad 23, gruntu m. 659.

4.) Ch., wś, pow. stopnicki, gm. Wojcza, par. Biechów. W 1827 r. było tu 11 dm. i 98 mk. Br. Ch. i A. Pal.

Chrzanów, wś i folw. w 1 okr. administr. pow. słuckiego, odl. od Słucka w. 10, par. słuckiej. Grunta włośc. wsi Chrzanów i Szulaki 2664 dzies. Folw. Ch. z zaściankiem Szulaki po Radziwiłłach należy do ks. Piotra Wittgensteina. Glina wyborna, cegielnia. Ludność prawosławna. Była tu kapl. katol. b. parafii Hrozów. H. R.

Chrzanów, 1) (z Bereską, Kroczymiechem, Ogiernią i Kuźnią), m. pow. w Galicyi, położone pod 37° 1′, dług. wsch. od Ferro, a 50° 2′ szer. półn., ma 2271 morg. gruntu, 535 domów, 2981 męż., 3117 kob., razem 6098 miesz. Z tych 2499 rz. katol., 1 gr. katol., 7 akatol. i 3591 izrael. Siedziba starostwa, sądu pow., [ 651 ]urzędu podatktowego, oddziału straży skarbowej, notaryatu, urzędu pocztowego i telegraficznego, wydziału rady powiatowej, posterunku żandarmeryi, urzędu dekanalnego i parafialnego rz. katol. Zakład ubogich fundowany przez dziedzica miejscowego i mieszczan chrześciańskich w r. 1607, celem umieszczenia i zaopatrzenia ubogich miejscowych wyznania chrześciańskiego, posiada majątek zakładowy 19472 złr. z budynkiem i 34 morgami gruntu. Dochód zakładu w r. 1877 wynosił 1821 złr. Szkoła ludowa 4-klasowa, oprócz tego szkoła etatowa żeńska 4-klasowa. Dystylarnia spirytusu, gorzelnia, młyn amerykański, tartak, kopalnie galmanu (Winklera) i żelaza (Schoenfelda). Ch. leży w równinie przy dwu szosach, z których pierwsza prowadzi z Krakowa do Mysłowic a druga z Oświęcimia do granicy Król. Polskiego; w miejscu jest przystanek kolei żelaznej północnej Cesarza Ferdynanda o 4 kil. za Trzebinią ku Oświęcimowi. W Ch. jest wiele pięknych murowanych kamienic, ale największa część domów bezpiętrowych; czystość miasta pozostawia wiele do życzenia. Miasto posiada 24000 złr. majątku ale zarazem 16000 złr. długów a dochody miejskie są bardzo nieznaczne. Ludność w małej części żyje z rolnictwa, więcej z przemysłu a izraelska z handlu. Odbywa się też w Ch. 12 jarmarków rocznie, bardzo odwiedzanych; w ożywionym ruchu handlowym i przemysłowym czuć sąsiedztwo Szląska Pruskiego. Par. katol. Ch. dek. nowogórskiego liczy wiernych 3210, obejmuje Ch., oraz wsie Kąty i Góry Luszowskie. W par. tej jest 6124 izrael. Do dóbr Ch. należą wsie Balin wielki i mały, Kąty, Libiąż, Jawor, Moczydło. Państwo to w zamian za dobra Buszcze nabyła od arcyksięcia Karola, jako sukcesora ks. sasko-cieszyńskiego, Wiktorya z Klozow Janowa Mieroszowska; w r. 1856 sprzedane p. Lobenfeldowi. Niegdyś własność książąt cieszyńskich.

Powiat chrzanowski ma 3 miasteczka, 81 gmin wiejskich, 29 zarządów obszarowych dworskich, razem 113 jednostek administracyjnych. Rozl. 12,₅₃₇₀ mil kw. Ludności 66174. Miasteczka: C., Nowagora i Trzebinia. Okolice Ch. stanowią osobną strefę rolniczą, która nosi nazwę „Chrzanowskie“. Z zakresu fizyografii pisał 1836 r. Jensen o „Roślinach w okolicach Chrzanowa, przez Bessera pominionych“. Mac.

Chrzanów, 1.) wieś, pow. pleszewski, 6 dm., 77 mk., 8 ew., 69 kat., 31 analf.

2,) Ch., domin., pow. pleszewski, należy do Kuczkowa; 3 dm., 26 mk., 12 ew., 14 kat., 9 analf. Stac. poczt. i kol. żel. Pleszew o 7 kil. M. St.

Chrzanów, por. Chrzanowo.