Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Bystrzyca

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

←Bystrzek

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich Tom I Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski Bystrzyca

Bystrzyce→

[ 509 ]Bystrzyca, 1.) wś nad rzeką t. n. z prawego brzegu, pow. lubelski, gm. Łuszczów, par. Bystrzyca. Leży o 12 w. na południowy wschód od Lublina a o 9 w. na półn. od Bystrzycy, mającej ruiny zamku. Posiada kościół par. murowany z XVIII w. W 1827 r. było tu 29 dm. i 198 mk., obecnie 41 dm. Parafia B. dek. lubelskiego 3839 dusz liczy.

2.) B., wś. nad rz. t. n. z prawego brzegu, pow. janowski, gm. i par. Zakrzówek. Leży na północ od Lublina. W 1827 r. było tu 61 dm., 462 mk.

3.) B., wś, pow. łukowski, gm. i par. Wojcieszków, o 3 w. na półn. wschód od Adamowa. W 1827 r. było tu 23 dm. i 167 mk., obecnie 38 dm., 315 mk. i 1383 m. obszaru. Do B. należy Bystrzycka Wola, wś i folw. w pobliżu B.; liczy 37 dm., 361 mk. i 3216 m. obszaru, wtem 2610 m. ziemi dworskiej.

4.) B., wś i folw., pow. koniński, gm. Rzgów, par. Królikowo. Rozległości mórg 35, ludności 46, od Konina wiorst 24, ob. Biskupice. Br. Ch.

Bystrzyca, wś, nad rz. t. n., pow. lubelski, gm. Piotrowice, par. Bychawka, o 3 i pół mili od Lublina. W 1827 r. było tu 28 dm. i 182 mk., obecnie 98 dm. Zamek tutejszy, niegdyś do wsi Strzyżowic należący, wystawili w pierwszych latach XVI wieku Żarczyńscy. Budowla niewielka, na jedno piętro wzniesiona, obszernemi lochami podmurowana. Miała dziedziniec murem obwiedziony, a nad bramą dosyć wysoką wieżę. Posiadali ten zamek później Gorajscy, a po nich Skarbkowie, Kiełczewscy, Kajetan Koźmian. Za dziedzictwa [ 510 ]Kiełczewskich, gdy się dwaj bracia na podział majątku zgodzić nie chcieli i każdy z nich pragnął zamek posiadać, podzielono się tą budowlą i odtąd każda jej połowa oddzielnego doświadczała losu. Wschodnia dająca widok na dolinę Bystrzycy, wcześnie opuszczona, z czasem poszła w ruinę, obecnie odnowił ją p. Stelmasiewicz. Zachodnia, na równinie położona, ciągle prawie mając mieszkańców, utrzymywana była w porządku, ale przerabiana stopniowo, straciła swą pierwotną postać. Br. Ch.

Bystrzyca, od 1865 r. Bystrica, mko powiatu wilejskiego, na lewym brzegu rzeki Wilii, o 38 w. od Wilna, o 14 od Wornian, najbliższej stacyi pocztowej, o 377 wiorst od źródeł Wilii, 4 stanu policyjnego i 4 ucząstku święciańskiego (IV) okręgu sądowego, posiada zarząd włość. gm., 103 mk., szkółkę wiejską i kościół paraf. prawosławny, murowany przez Zygmunta I w 1523 r., przyłączony z probostwem do fundowanej przez niego sufraganii wileńskiej; w 1760 r. wymurowany z tytułem Podwyższenia św. Krzyża, w 1865 przerobiony na cerkiew prawosławną. B. podług Stryjkowskiego i Kojałowicza była pierwszą stolicą wielkich ks. lit. Parafia B. szumskiego błahoczynija (dek.) liczy obecnie parafian prawosławnych mężczyzn 519, kobiet 509 dusz, a do 1865 była parafią klasy 5 dek. wileńskiego, posiadała w swym obrębie kaplicę Wojdaciszki i liczyła 2304 par., teraz rozdzielonych między sąsiednie parafie: worniańską, bujwidzką i ławaryską. Włościańska gmina bystrzycka dzieli się na 5 wiejskich okręgów i liczy w ogóle włościan 5098 osób w 136 wsiach, zawierających 783 domów. B. była niegdyś starostwem i w XVIII w. płaciła 1785 złp. kwarty (przez długi czas w ręku Brzostowskich). Dziś B. jest własnością miejscowej cerkwi i włościan. W pobliżu, niedaleko zaścianka rządowego Linomargi, nader stroma góra z okopami, zwana Zamkowszczyzna, śród lasu. Gmina B. liczy 5 okręgów wiejskich: 1) Bystrzyca, 1) Rubno, 3) Bujwidy, 4) Rycienie, 5) Preny. Okrąg wiejski B. w gminie B. liczy następujące wsie: Kowalówka, Tartak; zaścianki: Symoniczki, Burbliszki, Powoksza, Zybniszki, Auksztajcie, Linomargi, Raudy, Zamkowszyzna, Rudziszki, Kłaniszki, Paluniszki, Sienakły, Rudziszki, Ignacowo (dziś inaczej Wozdwiżenskoje zwane), Milguniszki, Łosze, Żorniele, Folwarki, Juchniszki, Piotrowszczyzna, Rawy. J. W.

2.) B., wś z zarządem gmin. w środku pow. słuckiego, niedaleko miasteczka Romanowa, nad rz. Moroczem, w 2 okręgu sądowym, w 3 stanie policyjnym (kopylskim). Gmina bystrzycka składa się z 19 wiosek i liczy 2698 mk. płci męz. Al. Jel.

3.) B., wś rząd., pow. uszycki, gm. Osłamów, ma 124 dusz męz., 251 dz. ziemi włośc. Wieś ta była darowaną klasztorowi franciszkanów w Kamieńcu przez Zofią ze Żmiechowskich Tyszkiewiczową, wojewodzinę trocką. Dr. M.

Bystrzyca, 1.) wieś, pow. drohobycki, o 11 kil. od st. p. Podbusz. Przestrzeń posiadłości większej: roli ornej 6, łąk i ogr. 45, past. 3, lasu 720; posiadł. mniej.: roli ornej 707, łąk i ogr. 319, past. 376, lasu 128 m. Ludn. rz. kat. 32, gr. kat. 503, izrael. 14: razem 549. Należy do rz. kat. parafii w Podbużu; gr. kat. par. ma w miejscu, która należy do dekanatu starosamborskiego. Właściciel większej posiadłości: Towarzystwo przemysłowe dla produktów leśnych w Wiedniu.

2.) B., dolna i górna, wieś, pow. ropczycki, 1439 m. rozl., wtem 988 m. roli ornej, 104 domów, 660 mk.; parafia w Nockowy, położenie górzyste, 12 kil. od Sędziszowa.

Bystrzyca, niem. Bystritz, Bistritz, Bistrzitz, wieś, pow. jabłonkowski na Szlązku austr., rozl. morg. 2792, ludności 1745. Ma parafią ewang. (od r. 1782), która liczy 7000 wiernych w samym B. 1600; ma też filią par. kat. Wędrynia, st. p. i szkołę ludową prywatną. W B. jest st. dr. żel. koszycko-bogumińskiej, między Jabłonkowem a Trzyńcem, o 46 kil. od Bogumina, o 15 od Cieszyna. F. S.

Bystrzyca, niem. Habelschwerdt, m. pow. w reg. wrocławskiej, o 2 m. na płd. od Kładzka, pod 50°17′40″ sz. płn. i 34°20′5″ dług. wsch., między rz. Nissą i Bystrzycą; miasto prawie wyłącznie katolickie, otoczone murem; ma 2 kościoły katolickie, 1 ewangelicki od roku 1822. Miasto rękodzielnicze. Trzy jarmarki.

Bystrzyca, ob. Bańska Bystrzyca.

Bystrzyca, 1.) rzeka, bierze początek ze źródeł we wsi Sulów, w pow. janowskim. Płynie ku półn. przez wsie: Zakrzówek i Bystrzyca, Kiełczewice, Strzyżowice, Bystrzyca, Piotrowice, Osmolice, Żabia Wola, Prawdniki, Zemborzyce, Wrotków, Rury, miasto Lublin, pod wsią Tatary, folwarkiem Ponikwody, wsiami: Hajdowo, Jakubowice Murowane, Długie, Turka, Sobianowice, Bystrzyca, Charlęż i pod wsią Spiczyn wpada do rzeki Wieprz z lewego jej brzegu. Źródła B. są dosyć obfite; w dalszym biegu, przyjmując wody różnych źródeł, strumieni i rzeczek, staje się ona dosyć znaczną. Do wsi Bystrzycy płynie niziną szeroką na 180 sążni. Od Osmolic nizina ta rozszerza się i aż do samego ujścia rzeki, szeroka jest na 370 sążni; brzegi rzeki są strome, stałe, suche, wznoszące się na 3 do 4 stóp nad średni stan wody; dno rzeki piaszczyste. Nizina po największej cześci torfowa, w wielu miejscach rozbłocona, a to głównie z powodu podniesienia wody na młyny. Pola orne i [ 511 ]lasy z obu stron niziny są wyniesione nad jej poziom na 20 do 40 stóp i mają wszędzie grunt gliniasty. Całkowita długość rzeki w rozwinięciu, wynosi 8 i pół mili; średnia szerokość od źródła aż do wsi Osmolic sążni 2, głębokość nieco więcej nad stopę; od Osmolic do ujścia średnia szerokość sążni 8, a przy ujściu 10; średnia głębokość stóp 2. Ponieważ rzeka płynie śród wzgórzystej okolicy, wylewa więc tylko w roztopach, tudzież po raptownych lub kilkodniowych ulewnych deszczach; wtedy woda wznosi się na stóp 6 nad stan zwykły i całą nizinę łączną zatapia. Na zimę woda zamarza tylko na stawach i w miejscach gdzie są płaskie lądy i większa szerokość rzeki. Do Bystrzycy wpadają: 1) pod wsią Bystrzycą z prawej strumień bez nazwiska, który wypływa w okolicy wzgórzystej wsi Rudnik, w powiecie zamojskim, z parowu głębokiego na stóp 20; płynie on kręto parowem w długości mili, ze spadkiem na jednę wiorstę stóp 4, w gruntach gliniastych; 2) rzeka Bychawka, Koza albo Samica; 3) pod wsią Krężnicą Jarą, z lewej strony strumień bez nazwiska, którego źródło i bieg są następujące: pod wsią Jaroszewicami, w okolicy wzgórzystej, poniżej miasta Bełżyc, schodzą się trzy strumienie: jeden mający swój początek ze źródeł o pół mili pod Bełżycami, drugi płynący przez miasto Bełżyce od Krężnicy Okrągłej o ¾ mili, a trzeci biorący początek o pół mili w parowie wsi Matczyna. Po takiem połączeniu powstały ztąd strumień przepływa około wsi: Jaroszewice, Babin, Strzeszkowice i przebiegłszy 1¾ mili uchodzi do Bystrzycy pod wspomnioną wsią Krężnica Jara. W każdej z pięciu wymienionych wsi znajdują się młyny. Długość strumienia około 2 i pół mili, spadek na wiorstę stóp 2⅓. Średnia szerokość stóp 8, głębokość w stanie zwykłym cali 9, brzegi strome, wysokie na 2 do 3 stóp; średnia szerokość niziny sążni 180, pola za nią wzniesione na stóp 30. Nizina w ogólności sucha, rozbłocona tylko powyżej stawów, utworzonych przez podniesienie wody dla młynów. Przybory wody bywają raptowne w czasie roztopów śniegowych i ulewnych deszczów, lecz wkrótce opadają. Naprzeciw wsi Krężnicy Jarej do strumienia tego wpada z prawej strony inny mały strumień, długi pół mili, biorący swój początek ze źródeł w gruncie wzgórzystym, pod wsią Niedrzwica Duża. 4) rzeka Czerniejówka; 5) rzeka Czechówka; 6) strumień pod wsią Jakubowice Murowane. Ten ma początek w parowie, głębokim stóp 40 a szerokim średnio na sążni 20, ze źródeł pod osadą Rudnik; długi pół mili, szeroki stóp 4, kręty, koryto gliniaste; 8) rzeczka Dyrka.

2.) B., rzeka. Pod wsią Lisikierz, w pow. łukowskim, wypływa z błot strumień Wilkojatka, i pod tem nazwiskiem dochodzi do wsi Świderki; od niej płynie około wsi: Wolka Domaszewska, Zofibór, Sętki, Sobole, pod nazwą Świder; dalej dopiero przyjmuje nazwę Bystrzyca, płynie pod wsiami Rozwadów, Ulan, Wola Chomejowa, Krassów, Olszewnica, Wola Osowińska, Osowno, Borki, rozgranicza dobra Wrzosów od dóbr Tchórzewek i nakoniec powyżej wsi Tchórzew wpada do rzeki Tyśmienicy, a z nią do Wieprza. Od początku swego aż do wsi Wola Chomejowa płynie prawie wprost na wschód odtąd zmienia kierunek na wschodnio-południowy. Powyżej wsi Wola Osowińska przyjmuje w siebie z prawej strony rzeczkę Bystrzycę małą, zwaną także Białowoda, która bierze początek na gruntach wsi Radoryż, w pow. łukowskim; płynie na wschód około wsi Cissownik, Ruda, Wólka Radoryska, Krzywda, Burzec, Wojcieszków, Wola Bystrzycka, Wola Bobrowa, Oszczepalin. Długość Bystrzycy mil 13, szerokość przy początku stóp 4, pod Staninem 6, Sarnowem i Świderkami 12, Ulanem 18, przy ujściu 24; głębokość stóp 5 do 6, bieg wody regularny. Okolice tej rzeki mają grunta urodzajne, złożone z próchnicy i części glinki; lądy nadbrzeżne płaskie, znacznie wyniesione nad powierzchnię wody; zalewy wiosenne nie dochodzą dalej jak na pół wiorsty, są krótko trwałe, nie zrządzają szkód; owszem przyczyniają się do użyznienia łąk, których nad rzeką tą znaczna znajduje się obfitość.

3.) B., rzeka, lewy dopływ Prosny, w W. ks. P. Br. Ch.

Bystrzyca, Bystryca, Bystryjówka (ob.)

Bystrzyca, 1.) prawy dopływ Dniestru. Jestto ostatnia rzeka, która z pod Beskidu lesistego do Dniestru płynie; również jest ostatnią większą rzeką, którą na górnym biegu Dniestr od pr. brz. ze sobą zabiera, i na niej kończy się górny bieg jego. Powstaje z połączenia dwóch Bystrzyc: Sołotwińskiej i Nadworniańskiej. Obie łączą się poniżej Stanisławowa a połączony potok, niespełna 16 kil. długi, poniżej Jezupola uchodzi do Dniestru. Bystrzyca Sołotwińska wypływa na samej granicy Galicyi i Węgier, z popod głównego grzbietu Beskidu lesistego, w obr. gm. Porohów w pow. bohorodczańskim, na granicy tegoż pow. z pow. kałuskim na połoninie Bystrą zwanej (1426 m.), między stokami skalistego działu beskidzkiego, zwanego Sewulą czyli Sywulą (1818 m.) i działu Negrową zwanego. Z połoniny tej śliczny rozpościera się widok. Od południa nad doliną bystrzycką wznoszą się łagodnie Nęgrowa i Bojaryn (1679 m.) wysoko w krainę kosodrzewu, a od południowego zachodu, równolegle do skalistego grzbietu Sewuli, po nad łomnicką doliną, rozpościerają się dzikie, prawie na milę długie Gorgany, z najwyższym szczytem 1611 m. W [ 512 ]kierunku zaś wschodnim w oddali widać zarysy potężnego grzbietu Charnohory, królowej Beskidu wschodniego. Zródła Bystrzycy poczynają się w moczarze mnóstwem drobnych, leniwo sączących się strug i strużek, które na wschód zdążając, po kilkudziesięciu krokach zlewają się w potężny potok, który od bystrego spadu wód swych otrzymał nazwę Bystrzycy. Moczar ten rozlega się na samej przełęczy, zwanej także Bystrą, i jest zarazem źródliskiem potoku Bystrej, dopływu Łomnicy. Przełęcz ta wznosi się na samem rozgraniczu Węgier, dawniejszego obwodu stryjskiego i stanisławowskiego. Z pod tego rozrogu tryszczą cztery walne potoki Bystra (Stryjska), Bystrzyca (Sołotwińska), Płajska (Węgry) i Salatruk (Nadworniańskie). Od połoniny Bystrej płynie Bystrzyca zwartą doliną w kierunku półn.-wsch., przepaścistą debrą w łożysku pełnem potężnych głazów i zawalonem wykorzenioną świerczyną. Tutaj też według podania ludu znachodzić się ma krynica Doboszowa, gdzie w pobliżu mają być zakopane nieprzebrane skarby Dobosza. Po 6 kil. biegu dochodzi na polanę Meżeryki (853 m.), gdzie z praw. brz. przyjmuje potok Doszczynę, w który opodal wpadają potoki Kiński i Płoski, i zwraca się na płn., płynąc zwartą debrą, porosłą do samego dna grubym borem świerkowym, otoczoną od zach. lesistym działem Studenką (1443 m.), a od wsch. Olenicą (1384 m.). Gdzieniegdzie tylko rozpościerają się małe polany, jak Szetry i Kuźmieniec. W miejscu, gdzie potok Łopuszański od l. brz. doń wpada, rozszerza się nieco dno doliny. Wody są rwące, spadek nagły, ilość wód prawie tutaj podwaja się z powodu licznych mniejszych i większych potoków, które z praw. i lew. brz. przybiera. W Hucie, najbardziej ku granicznemu grzbietowi Beskidu wysuniętym przysiołku Porohów a składającym się prócz leśniczówki z siedmiu zagród, założonych jeszcze w minionym stuleciu przez Mazurów, sprowadzonych tu niegdyś do huty szkła, dolina znacznie się rozszerza; zach. działy górskie, jak Tarniczka (1165 m.) i Hrynków (1250) z Poryczem rozstępują się coraz znaczniej, zostawiając miejsce kwiecistym łąkom, coraz częściej występującym na zachodnim jej brzegu, podczas gdy od wschodu działy górskie jak Szczyworys (1078) i Lipniki bezpośrednio doń przypierają. W miejscu, gdzie koryto Bystrzycy w Hucie jest najwęższe, zbudowano w r. 1877 wielkim kosztem tamę i szluzę do spuszczania drzewa przy niskim stanie wody. Okoliczne lasy tworzą tutaj głównie świerk i jodła z mięszanym bukiem, jaworem i olszą białą. We wsi Brodach zwraca się B. łagodnie ku wchodowi, który to kierunek zatrzymuje aż do Sołotwiny. Po tej drodze zrasza gminę Jabłonkę, poczem tworzy granicę między gm. Krzywcem i Rakowcem z jednej a Sołotwiną z drugiej strony. Dolina Bystrzycy między Jabłonką (503 m.) a Rakowcem jest już dość obszerną, od północy rozlegają się dość szeroko łąki, uwieńczone olchą i wiklem, a od połd. przypiera górski dział lesisty Lubieniec ze szczytem Wapnienką (795 m.). Minąwszy Sołotwinę, miasteczko podgórskie, malowniczo rozsiadłe w szerokiej międzygórskiej kotlinie, rozlewa się B. w coraz szerszej dolinie, dzieląc się tu i owdzie na ramiona, zwraca się za wsią Monasterczanami na północny wschód, a we wsi Żurakach na północ. Tutaj Bystrzyca przechodząc w podgórze traci zupełnie charakter górski. Obfitość wód jest tu nadzwyczaj wielka. Po prawym brzegu Bystrzycy występują łupki popielatawe, nasycone olejem ziemnym, który w pobliskiej Staruni a dalej w Dźwiniaczu na większe rozmiary wydobywają. Między łupkiem znachodzą się tu skrystalizowana siarka i nerkowaty markaryt. Płynąc ku północy, zrasza gminy Żuraki, Lachowice, Bohorodczany, następnie tworzy granicę między Łyścem, Drohomirczanami a Starym Łyścem; wreszcie przerzyna gminy Krechowce, Zagwóźdź, Pasieczną i Knihynin, zostawiając Stanisławów na boku; rozdzielając się na liczne ramiona i tworząc mniejsze i większe wyspy, tu i owdzie zadrzewione. W końcu w obr. gm. Wołczyńca, na półn. od Stanisławowa, łączy się na prawym brzegu z Bystrzycą nadwornianską. Potoki i strumienie wpadające do Bystrzycy Sołotwińskiej są następujące: a) z lewego brzegu: Łopuszna, Kuźmieniec mały, Kuźmieniec wielki, Bystrzyk, Czarny potok, Klin potok, Perehiniec, Rakowiec potok, Rakowy, Dźwiniacz, Korczowy potok, Roseński potok, Sadzawka i Czereszeńków; b) z praw. brz. Doszczyna, Rypna, Sumaryń, Płoska, Lubieniec, Maniawka, Łukawiec wielki, Stebnik i Radczanka. Długość biegu od zródeł aż do połączenia się z Bystrzycę nadworniańską czyni 77 kil. Ważniejsze wzniesienia powierzchni wody w Bystrzycą npm. 1426 m. (źródła), 853 (pol. Meżeryki), 690 m. (Huty), 537 m. (Porohy), 503 m. (ujście Płoski), 447 m. (Rakowiec), 394 m. (Żuraki), 353 m. (ujście Rakowego p.), 329 m. (poniżej Bohorodczan), 289 m. (ujście Sadzawki), 239 m. (pod mostem kolejowym), 232 m. (połączenie się z B. nadw.). Ogólny spad czyni 1194 m. na 77 kil. czyli 15‰ (na 1000 m.). Wzdłuż prawego brzegowiska tej Bystrzycy ciągnie się od Stanisławowa bity cesarski gościniec aż do Żurak, gdzie odrywa się od niego droga gminna aż do Sołotwiny po pr. brz., a do Jabłonki po lew. brz.; odtąd idzie drożyna górska, na przemian jużto po pr., już też po lew. brzegu, aż powyżej polany Meżeryk. [ 513 ]Tutaj wiedzie ścieżka przez przełęcz Bystrą na stronę węgierską. — Bystrzyca nadworniańska lub Czarna nastaje z dwóch strug górskich, wytryskujących pod samym głównym grzbietem Beskidu lesistego, w dziale Czarnej Połoniny, ciągnącej się na granicy Galicyi z Węgrami, poczynającej się szczytem Bratkowską (1792 m.) a kończącej się Czarną Klewą (1723 m.). Płynie ku północy głębokimi jarami i debrami, szybko tocząc swe wody i liczne przybierając górskie potoki a zwłaszcza z lewego brzegu, jak Bratkowiec, Gropieniec z Durnińcem, Rafaiłową, Kozarką i Salatruk, napływające zpod głównego grzbietu beskidzkiego, ciągnącego się od przełęczy Bystrej (1426 m.) t. j. źródeł Bystrzycy sołotwińskiej, aż do szczytu Bratkowskiej w kierunku połudn. Z prawego zaś brzegu wpada potężny potok górski Douszyniec. Odtąd zwraca się na płn. wschód, ustawicznie niezmierzonemi lasami, doliną zwartą, która tu i owdzie rozwiera się na polanach. Dopiero po przyjęciu potoku Maksymca z lew. brz. rozszerza się ona znaczniej, a B. płynie śród kwiecistych łąk paśmistych we wsi Zielonej, ostatniej osadzie górskiej w dorzeczu tej rzeki. Od zachodu przypierają do B. działy górskie jak Maksymiec (1490 m.), Slanimir (1549 m.) i Czortka (1259 m.), a od wschodu Brzeczowaczka (1232 m.), góra Ardzałuczna (1049 m.) i Pasieczanka (1215 m.). W Pasiecznej staje się B. nadw. spławną; dolina bardzo się rozszerza, a działy górskie od wschodu rozstępują się coraz bardziej, podczas gdy od zach. przypierają do lewego brzegu Bystrzycy bezpośrednio. Minąwszy Pniów dostaje się w obręb gm. Nadwornej, a przerznąwszy gościniec nadworniański, rozbija się na liczne ramiona które, w obrębie gminy Nazawizowa znowu się łączą. Najważniejszy taki rozdział nastaje w gminie Fitkowie i ciągnie się na 11 i pół kil. na północ; wschodnie ramię przerzyna gm. Fitków, Cucyłów i Tyśmieniczany; zachodnie zaś ramię gminę Grabowiec. Oba ramiona łączą się znowu poniżej Tyśmieniczan. Ale już po krótkim biegu w obrębie gminy Chomiakowa znowu rozdziela się na dwa koryta, z których zachodnie tworzy główny prąd Bystrzycy, lewe zaś, minąwszy Czerniejów, w Chraplinie łączy się z głównem korytem na to, aby już w sąsiedniej gm. Mykietyńcach na nowo utworzyć odrębne smugi wodne, zraszające Mykietyńce, Uhorniki i Podłuże i w pobliżu ujścia Worony w tej ostatniej gminie łączące się z głównem korytem. W obrębie gminy Wołczyńca zlewają się obie Bystrzyce. Z lewego brzegu wpadają doń potoki: Bratkowiec, Gropieniec z Durnińcem, Rafaiłowa, Salatruk, Dobromirecki potok, Maksymiec, Chrepelów, Czorcin, p. Buchtowiec, Bitkowiec z Bitkowczykiem, Łukawiec mały, Łukawiec i Horocholina z Pochówką. Z prawego zaś brzegu: Douszyniec, Dzierdziniec, Zielenica, Pasieczna, Hnilica woda i Worona. Długość biegu od źródeł do połączenia czyni 86 kil. Ważniejsze wzniesienia pow. wody n. p. m. 1150 m. (źródła), 825 m. (Kruhły łuh), 757 m. (ujście Ra fajłowy), 620 m. (ujście Chrepelowa), 560 m. (ramię wschodnie w Tyśmieniczanach), 259 m. (most kolejowy), 232 m. (połączenie obu B.). Ogólny spad 918 m. na 86 kil. a więc przeszło 10‰ (na 1000 m.) Obie B. płyną kręto; gęste jazy na nich czynią spław tylko na większej wodzie podobnym, gdzie woda wierzchem jazów wali i spławy unosi. Wody ich są górskie, czyste źródłowe, nagłe i rwiące. Połączona Bystrzyca toczy swe fale w kierunku północnym przeważnie łąkami, doliną stykającą z doliną naddniestrzańską, w krętem korycie przez Wołczyniec, Jannicę i Jezupol, pod którym po 16 kil. biegu uchodzi kilku ramionami do Dniestru z prawego brzegu. Podczas gdy lewy brzeg połączonej Bystrzycy jest łagodnym i płaskim, to znowu brzeg prawy jest nadzwyczaj stromym, przedewszystkiem w Jannicy, i tutaj całe brzegowisko zwie się Ścianką. Ujście leży 213 m.. wysoko n. p. m. Przyjmuje z lewego brzegu znaczny potok Pawełcze, Ciężówkę i Jezupolski potok.

2.) B. tyśmienicka, znaczny strumień górski, wypływa w obrębie gminy Bystrzycy (w pow. drohobyckim) w Beskidzie lesistym, z pod góry „Na bahnach“ (742 m.). Płynie zrazu głębokim wądołem przez Bystrzycę ku północno-północnemu zachodowi, a zabrawszy we wsi Smolnej z lewego brzegu potok Zber, zwraca się ku północnemu wschodowi; płynie już nieco szerszą doliną przez Załokieć. Zasilona z prawego brzegu wodami obfitego potoku Opaki, płynie krętem łożyskiem na północ przez Podbuż, gdzie z lewego brzegu przyjmuje Stronawkę. Mija Podmanasterek, Uroż, Winniki, Mokrzany, Hołodówkę, a pod Sielcem zabiera z prawego brzegu Stupiankę, z lewego zaś Gniłę; w Oziminie, zabrawszy z lewego brzegu wody potężnego strumienia Czerchawki, zwraca się na zachód. Aż po wieś tę płynie B. okolicą górską. Odtąd płynie krajem równym, a właściwie dniestrową doliną, podmokłą okolicą leżącą po prawym brzegu Dniestru, na przestrzeni między Hordynią a Terszakowem, gdzie Bystrzyca do Dniestru wpada z prawego brzegu (o 54 kil. od ujścia Strwiąża). Na tej przestrzeni mija gminy Noworzyce, Prusy, Ortyniec, Dorożów, Hruszów i Tynów. Długość biegu 75 kil. Oprócz powyżej podanych dopływów przyjmuje jeszcze z prawego brzegu Załokieć, Wielki potok, Ciasny, Werhowy, Tyśmienicę, Letniankę. Dolina Bystrzycy od źródeł aż po Podmanasterek jest dość wązka, otoczona obustronnie dość znacznemi [ 514 ]wzgórzami, które pod Podmanasterkiem rozstępują się, otwierając Bystrzycy coraz szerszą dolinę. Nad prawym brzegiem w górnym jej biegu znaczniejsze czubałki od południa ku północy, między źródłami a doliną Opaki, zwą się Kohutów horb (Grzbiet Kogutów, 826 m.), Kobyła (820 m.), Las Ihnatów (640 m.), Czeledny (602 m.); od doliny Opaki aż po źródła Stupianki: Na Hreble (551 m.), Magura (735 m.), Szepetnik (649 m.), Zawata góra (641 m.). Nad lewym zaś brzegiem między źródłami Bystrzycy a doliną Zberu wznosi się las Rudawka (766 m.); między doliną Zberu a doliną Stronawki Jalinka (740 m.), Dumianka, las Rubany (585 m.), Wołczyny (528 m.); na północ od Stronawki Łopuszna (648 m.) nad Podmanasterkiem.

3.) B., potok, wytryskujący w Nockowskich krzakach, na wschodnim stoku lesistego wzgórza Budzisza (449), w obrębie gminy Bystrzycy w pow. ropczyckim (w Galicyi); płynąc zrazu na wschód, zwraca się na północ, przerzyna Bystrzycę dolną, Wiśniową, Olimpów, Wiercany, Swierzyce, gdzie z prawego brzegu przyjmuje potok Będziemyśl, następnie przez Sielec. Tutaj kierunek północny zamienia na północno-zachodni; w obrębie gminy Sędziszowa przerzyna kolej Karola Ludwika i gościniec główny; przepływa przez północne przedmieście Sędziszowa, mija jeszcze gminy Wolicę ługową, Borek wielki i mały śród obszernych łąk, i przy ujściu swym do Wielopolki łączy się z Budziszem.

4.) B., potok, powstaje na wielkich błotach naddniestrzańskich w obrębie gminy Bilinki Wielkiej, w pow. Rudki, odprowadza wody z tych błót zrazu na południe, poczem omijając Bilinkę od północy, zwraca się na zachód; przepływa gminę Hordynię i po półmilowym biegu uchodzi do Dniestru z prawego brzegu.

5.) B., ob. Bistritza. Br. G.

Bystrzyca, Weistritz, ob. Wystrzyca.