Sòkú ngbúwú nà ʉ̀mbá lùsí bhayi nà ìbhógú ànda Etats Unis ayi bhayi ténì nà
Àngúdzù nà Óongɨ̀nɨ́ tòdhú nà àkɨsodzà ɨhdengu ba ùdhú òya dhu adhì àtona ladze ladze nà òbénɨ ayi àsɨ̀lebhɨ òndè nà Èbhòlà bhayi iìwé RDC adhì bho, àkisubà londɨ nà ɨlèmba ayi àmʉdó nà èdzo adhì bho bà édzɨ́tò adhì kèke bànɨ́.
Oòngó òyɨ mʉ̀bhʉ́ bha 12 ánɨ̀ uùlénɨ̀ òyɨ bha 09 2019, àkokpè àmʉ̀dó nà òndè ánɨ̀ adhi àbhé 681 ɨlèbhɨ́ dhu bhàbè bànɨ́ àmʉ̀dó kadza 725. Òndè nà Èbòlà lùsí badhì nà édzɨ́tò adhì kèke bà akòkpè àmʉ̀dó nà òndè ánɨ̀ adhì àbhé: Ìbhógú na Katwa bà, Butembo bà àba Mangina bà. Ʉmbá lùsí bà nà ledhì ayɨ̀kasʉ́ nà sòkú nà kàlʉ̀ ayi nà àsɨ̀tagà « Institut national de recherche biomédicale » (INRB), àba àngúdzù ngbówú nà ʉ̀mbá lùsí bhayi nà ìbhórú ànda nà RDC ayi, àba ùdhu òya nà ʉ̀mbá lùsí bhadhì dhèkú èdzɨnà, àtagà ɨ̀dhé : Oòngɨ̀nɨ́ nà ùdhú òya dhú àyi nà ìbhógú nbgówú ɨ̀nɨ́ kèke ayi, tòdhó lʉ́bhó ánɨ̀ (Alliance pour action medicale international, (ALIMA) àba, International Medical Corps (IMC), àba óbhó ʉ̀mbá lùsí tòdhú nà áwé èmbi ayi, tòdhó lʉ́bhó ánɨ̀ Médecins Sans Frontières, MSF), ùdhu òya ndɨ̀kà nà àsɨ̀taga : Edhi àmba nɨ òdhò ɨ̀dhó dhu,(ensemble pour sauver la vie) kadza lebhɨ lebhɨ nà àkɨsɨtayi àba àkɨsendà ɨ́ngámá ayi, ámʉ̀dó nà èlu ènda ndɨ́le ánɨ̀ àkɨsodzà kàlʉ̀ adhì, ɨ̀dhe àtagà (ZMapp, àba remdesivir, àba mAb114 àba REGN-EB3), ɨ̀dhe àkɨbhà àmʉ̀dó nà àkɨsubà òndè nà Èbhòlà bhayi adhì ʉ̀mbá lùsí dhu. Táyí táyí ndɨ̀le kúkànɨ́ òyɨ mʉ̀dhʉ́ bha 20 tìmbá bha àmbʉ̀dzɨ́ ídzù èdhi ánɨ̀ 2018 ìbhógú ngbúwú nà Congo kèke bà (RDC) oòto adzɨbà bhé ayiwè òbénɨ òndè nà Èbhòlà bha mʉ̀sʉ̀fʉ̀ àmʉ̀dó ibhèli ìbhógú ànda légò nà Nord-Kivu àba Ituri kèke bà ayi.
Lebhɨ lebhɨ nà leyi àngúdzù nà àsɨ̀tʉnvʉ èlú ɨ̀nɨ́ nà àkisubà táyí táyí kèke bà ayi àdhì àba tʉ̀nvʉ tòdhú ɨ̀nɨ́ nà àsùyà ùdhú àmʉ̀dó dhèkú èmbi bà adhì nà àsʉ̀dza aàdúnɨ̀ òyɨ édhí édhi èlu ndɨ̀le lòndɨ dhú adhì ɨ̀nɨ́ àwʉ̀dza oòto. Londɨ nà ɨ́ngamá ùdhú kàkɨ dhú ayi èdɨ dhú adzɨtayí ɨ̀nɨ́ nà ùdhú ndɨ̀le àkɨsukà adhì nɨ́. Lebhɨ lebhɨ nà òyɨ mʉ̀bhʉ́ bha 09 tìmbá bha gbàndà ánɨ̀ 2019 ánɨ̀ ayi nɨ́ lɨvʉ, DSMB kɨtòna àkamòbhò táyí táyí àba àkamòkpè bhàbè òndè tòdhú nà àselè lɨvʉ adhì REGN-EB3 ɨ̀ngó dhu àba mAb114 áwé nà àsɨkasɨlòndɨ̀ táyí táyí kɨsalenɨ̀ ayi. Lonndɨ nà leyi kadza lèdzɨ́nɨ́ táyí táyí ná REGN-EB3 kɨsoyà ayi kɨsɨlafù àmʉ̀dó nà àsɨ̀londɨ̀ àkòbhò táyí táyí adhì ʉ̀webhʉ ɨ́ngámá ayi nɨ́bà. Àkɨsubà àmʉ̀dó nà 499 adhì nà àkɨselè táyí táyí bà adhì bho bà adhì àkɨtàdhʉ́ àsíyènà àmʉ̀dó nà àkɨsubà REGN-EB3 àba mAb114 adhì àkadza sásè nà Oòdhò bhayi ánɨ̀ kàkʉ ɨlàdhí àmʉ̀dó dhèkú bhówá nà àkɨselè édzó ledhì kèke ádhi.
Táyí táyí tòdhú nà itù àdhì, àba àsedɨ mòbhì ɨ̀nɨ́ adhì àkɨtalu londɨ nà ùdhú kàkɨ ɨ́ngámá dhu leyi, àba ayɨ̀kásʉ́ ɨ̀nɨ́ nà d’ ATC àdhi ɨtòsónɨbà dzù adhì nɨ́ àkɨtènɨ̀ òbhénɨ. Aba iìwé dzù nɨ́ òndè tòdhú nà mòbhɨ̀ ɨ̀dhe bhayi kɨ́sɨ́ngendanɨ̀ adhì, òndè tòdhú nà lɨvʉ adhì nà REGN-EB3 àba mAb114 adhì, àba òndè tòdhú ɨ̀nɨ́ nà àkɨsoga màlɨ́ bhadzɨ adhì òyɨ àmbʉ̀dzɨ́ àkubà sásè nà òdhò bhayi mòkpè nà ʉ̀mbá lùsí tòdhú nà ɨ̀dhe bha kàlʉ̀ ayi bho bà, dò ɨ̀dhe kùbà REGN-EB3 àba mAb114.
Tàyɨ táyí táyí nà áwé mba ayi mʉ̀tadhʉ̀ àsíyè bhètì áwé èdhi èlú ɨ̀nɨ́ nà àkɨsubà adhì nà àsɨtòdhù (áwé nà tìmbá bha ɨ̀sɨ́ bhayi mba bà sókó ùkà ùkà nà tìmbá bha àmbʉ̀dzɨ́ bhayi nà 2019, DSMB àba táyí táyí àbayìdhu ɨ̀nɨ́ kɨlèbhɨ àsíyènà londɨ nà itù adhì nà àkisubà adhì nà kɨsodzà àdhi kadza kàkʉ̀ londɨ lùsí bhayi ùdhú kàkɨ ɨngámá dhu àba àkisubà táyí táyí kè bà ayi nɨ́ kásʉ́ èdɨ dhú.Londɨ àsubà táyí táyí kèke bà ayi nà kɨsodzà kòpèle ayi àwʉ̀kpe dò àyibhà bhúkù ɨ̀nɨ́ nà àkɨsokpè ʉ̀mbá lùsí dzù adhì kèke, mʉ̀sɨ̀letè tàyalɨ̀ àbha.
Táyí táyí nà ndɨ̀le àkɨlèbhɨ àba l’INRB kedɨ̀ ògákékí kásʉ́ ndɨ̀le kàkɨ dhú, àba sòkú ngbówú nà àsɨ̀tagá : Institut national des maladies allergiques et infectieuses (NIAID) adhì sòkú ngbówú ɨ̀nɨ́ nà ʉ̀mbá lùsí dzù adhì nà Etats-Unis adhì ánɨ̀. Àsʉ̀ngɨ́nɨ̀ ùdhú nà èdhi ayi òya dhú adhì nà ìbhógú ànda ngbówú ɨ̀nɨ́ kèke adhì nà àsʉ̀tò ùdhú ʉ̀mbá lùsí bhayi àhdi nà àsɨ̀taga OMS leyi koyà ɨ́lé, àba ùdhu òya ngbówú ɨ̀nɨ́ nà èdzɨto adhì nà lònzɨ̀ làga tòdhú ɨ̀nɨ́ bhadhì nà àsɨ̀tagà (MappBio, Gilead, Regeneron àba Ridgeback Biotherapeutics) ledhì kedɨ̀ ògákekí ɨ̀le dhú.
NIAID, INRB àba OMS àalì lèdzɨ́nɨ́ kàkʉ̀ àmʉ̀dó nà ɨ́yá nà àsùyà kásʉ́ èlú awe nà ɨ́kókʉ́ ayi kèke bà táyí táyí nà layi dhù ádhi, àba àmʉ̀dó nà DSMB kèke adhì, àba òndè tòdhú ɨ̀nɨ́ nà àkɨsoyà kásʉ́ táyí táyí nà layi kèke adhì awì nà ɨ̀dhe bhadhì ánɨ̀ bhàyɨ̀. Táyí táyí kéwʉ́ ngbówú nà lèdzɨ leyi nɨ́bà àba òbénɨ̀ ùdhu òya nà àmʉ̀ bhayi nɨ́bà àmʉ̀ katè úubà àdzɨdzɨ bà bhé àmʉ̀ katè òbénɨ àba bhàdumbì ndéngé nà lonzɨ eèdɨ bhayi àba ɨɨ̀sɨ́ ɨ̀dhe òndè nà Èbhòlà bhayi ánɨ̀ ɨlabhʉ́nʉ̀ bhayi kèke kásʉ́ nà.
ÀDHÈ :
Tòdhó àsɨ̀lodhɨ̀ adhì nà : Anthony S. Fauci, Dìlèkìtélè nà NIAID : Dìlèkìtélè ngbówú nà INRB bhayi, ayɨ̀tàdhʉ ngbówú nà Jean-Jacques Muyembe-Tamfum, MD, Ph.D ; àba Michael J. Ryan MD, Dìlèkìtélè adzòyà plògàlámè bhayi nà OMS bhayi, bhètì òbénɨ ayi tóná nà ʉ̀mbá lùsí dhu.
Aàdúnɨ̀
Mʉ̀sedɨ̀ plògàlámè nà ɨ́tòdhónɨ̀ bhayi ayi, àdhu
NIAID Àyɨ́ ngbówú nà àsɨtodho àba àsʉ̀ngɨ́nɨ̀ ayɨ̀kásʉ́ ɨ̀nɨ́ nà gùvèlènèma kèke adhì ánɨ̀ ayi: (Dr. Fauci)
Mʉ̀sedɨ̀ plògàlámè nà ɨ́tòdhónɨ̀ bhayi ayi, àdhu
Dr. Sabue Mulangu (Dr. Muyembe)
Mʉ̀sedɨ̀ plògàlámè nà ɨ́tòdhónɨ̀ bhayi ayi, àdhu
Nyka Alexander (Dr. Ryan)
Mòkpè nà layi àkengbe áwé nà lɨvʉ ayi ánɨ̀ òyɨ mʉ̀bhʉ́ bha 12 tìmbá bha gbàndà ánɨ̀ 2019 bha.
US National Institute of Health, August 12, 2019. Distributed with permission.
Translated into Lese by Corneille Melimunvu for Athinkra, LLC.