Ra bataja d' Mountebèel

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
Ra bataja d' Mountebèel
by Alessandro della Rossella

Lissandrin de la Rossella (1850-1943)‎

Ra bataja d' Mountebèel

I.

PRIMA DAR CINQUANTANOEUV

L'era 'r nostar Piemont ra grân caldera
ch'ra boujva l'alsìa pâr fà tutt nêtt;
foeura da chì, par l'atra Italia, a gh'era
pugnatt e pugnateen peen da spaghêtt.

Sti Duchen sfaciadlen che da chì indrera
i giugavan cour boja e cour manêtt,
cour caldaan a dra noeuva primavera
i gh'ivan tutti adoss fiour da squinciêtt.

Ar Papa incasì lù l'eer pooch alegar;
topich e antipatii l'iva mugià
dzenda 'd vourè fà bianch e fanda negar.

Soul Re Bomba ou tirava dar scalzà
cme 'r pu matt e malign 'd tutti i poulegar;
ma, via i plouffar, tutt re in mèez d'ouna stra.

II.
A LA SCIANCOUMA

Mi foler... ti dover... porca Taliana!
Sentiil ripet pâr dj aan ar dì e a ra nott
sensa nanca poudela fà a cassott
sensa poudègh rispond: voeut ch'a ta scana?

L'era ar nostar magon. Ma è nù l'ousana!
Ouma prouvà a giugà oun quatern'ar lott
cour ventoeun, cour trentoeun, cour quarantott
ma cour quarantanoeuv... adiù ra mana!

Aloura 'r bon Vittori ch'ou boujva
da oun pèss e coui Toudesch ough l'iva sù,
rânca quatar countagg, sètass e scriva:

"Siour Cavour, mi 'gh n'hoeu assè: csa disal lù?
- S'hoeun da dì, oug'a fa Cavour, 'pena ch'ou riva,
Se lu ough n'ha assè, ra geent ra nin poeu pù.

III.
I FRANCEES

Sì, ma 's gh'ha pari a dì: doumagh adoss!
Cent contra mila cs'han da fà? L'è quand
che Cavour ai Francees ough ha tratt l'oss
fandagh vêd ch'i dventavan pussè grand

s'i 'n jutavn'ouna man a saltà 'r foss.
Lour gent ad coeur, coun d'j oom e dnè ai sò cmand
e... coun Nissa e Savoja lì int ar goss...
i han fatt ouna cerona ai nostar dmand.

E int oun bouff zù dai brich a mila a mila
turcoss, canon, zouav e granatè!
Rivà chì, dzigh oun pò ch'i stassn'in fila?

Brassa tì... brassa mì... tutti fradè!
Ah l'amour dra sò patria, che scintila!
Pariva 'd vègh dar foeugh da soutta i pè.

IV.
RA FRENESÌA

Dop tanti secoul 'd musaroeu e 'd cavêssa
e d'avè mandà zù di graam boucon
dop d'avègh vist a nì ra coudia spêssa
a coui poursê ch'j ivan miss chì i padron,

ivoum finì a ciapà 'r coulur dra vêssa
cour coeur asgonfi 'd lagrim cme oun balon.
Riva i Francees? Tatrach! Pâr l'alegrêssa
souma nù rouss cme tanti bèei poulon!

A tutti a gh'er nù adoss ra frenesìa;
nù fagla dì ai Toudêsch? Ma l'è vangeli!
Tutti i voeuran coumbatt, tutti 'ndà via...

Ciapa chì... mêtta là... ra tour 'd Babeli!
L'odi scoumpars, via 'r ton, via ra babìa...
tutti fradè cme int l'inno dar Mameli!

V.
I TOUDÊSCH

Intant Benedek, Urban e Giulai,
cool da fourca mandà chì dai Toudêsch,
i nostar siit j'ivan cacià int i guai
a gloria e ounour dar sò Giusepp Francêsch;

e tutt coul ch'a poeu fà 'r pu graam canaai
da j'assassini ar furbarii ladrêsch,
fena a stufassan j'han voursù prouvaai.
Ah, s'ra durava oun pò gh'er da stà frêsch!

Rassa da can, ginoeuria maledêtta...!
No, nè, i povar souldà... ma j'oufficiaal
cour pistool i cmandavan a bachêtta;

se poeu i sentivan nì 'r trott oun cavaal...
- Star Franciosa!! Is la favn'int ra braghêtta
e nanca 'r seev j'eran pù bon d'mangiaal.

VI.
AR CAPOURAAL SAVINA

Bisogna ciamagl'ai Vougarees s'l'è vera,
lour ch'j han vist pansa-a-tèra adrè a scapà
tri bèei Ussar Toudêsch, parchè dadrera
tri dii nostar i 's gh'eran rifilà.

Scapà? Sì... sufla! Propri in mèez Voughera
ou sa gh'asblansa incontra cme oun danà
Savina ar capoural; lour dagla indrera!
Ma lù adrè a gran galop e ou j'ha ciapà.

Propri lì int ra voultada 'd San Bastian:
dù coun ra lansa in resta ou n'ha ferì,
e intant ch'i ta s'agh portan foeura 'd man,

l'atar davanti ar Carman sgnacal lì
zù da cavaal mèez moort. Coust l'italian!
'Se ch'l'è 'r Toudêsch adèss a v'al dis mì.

VII.
URBAN

J'iv vist coui sarlatan tutt indourà
ch'a va in piassa a cavaal a fà ra ciama?
Ch'i sa sbrassn'e i sa sguaran pâr sbragià
fen ch'agh vena ra ghigna int ouna fiama?

Ciapèen voeun coun ra facia lentigià;
j'oeugg d'oun gris verd e frêd... oeugg da pèel grama;
peel d'oun rouss biond gialdastar grisoulà,
ch'ou sta a cavaal cme 'r babi ins ouna rama.

E d'Urban gh'i 'r ritrat: coul generaal
che sbïr, boja e rufian ar so counfroont
as poeu dì ch'i son geent tutt pâr la quaal,

parchè nanca là in snoeugg e cour man gioont,
vèegg, doon e fioeu i rivavan no a piegaal
coul ciucia seev vigliach, oont e bisoont!

VIII.
RA FAMÌA CIGNOLI

Ar vent dar mes ad Magg a ra matena
ins coul d' Tourzela, da ra cà di Sgnoeu,
gh'era là chiet, mouch mouch ins ra pourtena
noeuv paisan, cuntà drenta oun vèegg e oun fioeu.

A riva dù Toudêsch: tutt ra cassena
i fan passà cme 'r riis e int oun busoeu
i troeuvan oun sciopp voeud e ouna sactena
'd tarzïa da passaren: atar n'agh voeu!

Tutta sta povra gent, senza digh gnenta,
l'è tirà là davanti ar generaal
che drit in sèla apena armà ch'ou senta

tre parool dit sout vous dar capouraal,
ough fa sêgn che int ar prà j'han d'andà drenta
e poeu 'r vigliach, ou t'ja fa crivlà 'd baal!!
IX.
AS MOEUVA I TOUDÊSCH

Che bèel preludi, nèe... pâr ra bataja
coul prà 'd sangou inouceent giamò scarlatt?
L'è propri ra courmera dra canaja
che chi pù 'd Carl'in Fransa ra n'ha fat!

Sì, ma intant che 'r siour Urban ou s'impaja
pâr counsegnà a ra storia sotu bèel tratt,
da ra Catisma a Vrêtt a sa sparpaja
trentamila Toudêsch pront a coumbatt.

A noeuv our a Castegiou agh n'è desmila
davanti ar baricà dar pont dar Rì;
e, roba da no crêd, gh'è lì ouna fila

'd voulountari, cour stomi 'd fagla dì:
vêrs Carcadabi setmil'oom s'infila
e da Bron atr'otmiila i rivan chì.

X.
AR PRIM ATACH

Da Castegiou 'r canon a oeundz'our ou trona....
e i Francees a Voughera i fan bivach!
Se 'r Coorp ad j'Ussar a cavaal ou sprona
a souma in brûsia da cataan sù oun sach!

Quand... oun plouton 'd Nouvara ous gh'abandona
a gran carriera adoss e ou 'gh ni fa oun frach;
poeu ous tira indrera e oun'atra frega bona
ough da 'r second plouton ch'voula a l'atach!

E s'av crediv, ch'i fussan pari e pari?
J eran cinquanta, e j Ussar tre voot tânt;
ma pâr cap gh'era no di cioulandari.

Gh'era Piola e Cravêtta a coumandânt.
Coust l'è valour! Par coul fatt lì in ourari
è poudù nì i Francees a fà... 'r croucânt.

XI.
RA BATAJA - A GINESTRÈ

Riva difati a coursa da Voughera
i Caciadour Francees e i canouniè;
i postan du canon lì ins ra Roumera
e a baiounêtta in cana igh filn'adrè:

du d'atar regiment ch'j eran dadrera
in dù salt i son lì coui sò fradè
e vêrs oun bott s'poeu dì ch'i sern'adrera
ra bataja 'd Moumbèel a trala in pe.

Prima i Toudêsch da ra Coulena Roussa
fena ar Pantalëon i moln'ar mass;
poeu is ripïan... ma i trëman... ous conoussa...

e quand ch'a smìa ch'i son lì pâr rifass...
adiù! 'S gh'ascianca fena ra simoussa
e i rivn'a Mountebèel mugià cme i strass!

XII.
RA BATAJA - NOUVARA CAVALARIA

Gh'è però calà pooch da vêdla brutta!
Da Carcababi propri a st'oura lì,
sensa tromb e tambouran, a ra muta,
oun sfrageel ad Toudêsch as vêdda a nì.

S'i ciapan ra Roumera, ch'èel ch'an juta?
Tra du foeugh i Francees i son spoutì!
Ch'èel ch'a poeu fai restà lì a bouca suta?
Ch'èel? Ma luour!... i pù diavoul di chi:

coui dù squadron dar regiment Nouvara
ch'i parivan miss là pâr digh ar mond:
- Sù vardèen ben! Se ra fourtoeuna avara

L'ha sgnacà lì l'Italia in fond in fond,
vardè che fioeu ra g'ha: sù fè ra tara
e poeu dzil chi è ch'l'ha d'andass a scond.

XIII.
RA BATAJA - IN PIANURA

E vousanda Savoja!... a son d' troumbêtta
tra ouna tempesta ad baal ch'sufla e ch'a cria,
ar prim squadron... bst! Via cme ouna sajêtta
adoss a oun regiment 'd cavalaria!

Ar second zù int i camp pr'ouna cunêtta
ou scounquassa i quadrà dra fantaria;
mèez massacrà, lù ou sèra ar fiil; pù strêtta
ou ciapa ra stracoursa e adoss... e via!

Fen ch'riva a Voughera bèla e frêsca
ra brigada da Dieu: viva i Francees!
'Se ch'l'è sucess alura, vatl'a pêsca!

Là, in mèez ar fum e ar foeugh, cour muus accees,
là l'è sciur che a l'aquila toudêsca
as gh'asciancava ar pênn a dees a dees!

XIV.
RA BATAJA - A MOUNTEBÈEL

Ogni cà 'd Mountebèel, ogni cassena,
ogni stanza, ogni buus l'è ouna bataja;
l'è carna viva ch'a s'infilsa e 's taja
d'insima ai coupp a in fond a ra cantena!

Sù pâr stra, pr'i fianch ad ra coulena,
gh'è dapartutt ch'as moeuva cme ouna maja
'd fèer ch'a lusa e 'd coulour ch'a s'asparpaja,
soutta a ouna nuvla 'd fum bianca e serena:

par squasi 'd vègh davanti oun tempouraal,
cour canounà, ch'i dan l'idea dar tron,
coun ra gragnoeura sutta fata 'd baal,

coui lamp dar bajounêtt e di squadron;
gh'è fena 'd vent... ch'l'è 'r stravacon finaal
ch'ou sbata là i Toudêsch int oun canton.

XV.
RA BATAJA - AR SIMITERI

E stou canton fataal l'è 'r Simiteri
ch'l'è indè che l'ultim sfors s'è councentrà:
là di Toudêsch agh n'era oun bourdeleri
ben difes dai canon e ben poustà.

A fai rancà l'era oun affari seri!
Soutta tre voot ar regiment Mounfrà
sù pr'ar stradon, pr'i prà, soura i semneri...!
Tre voot soutta i Francees...; lour sempar là!

I croudavan me 'r mousch! Quand ouna bala
ra trà là mort ar general Beûrett.
Che brutt moument!... Cedrouman?... No! Ouna scala,

poeu dou, poeu tre, i t'aspontan là dadrè...
gh'è i Francees...! I son drenta! Cm'andarala?
Vittoria!!! I Toudêsch, foeura di pe!

XVI.
DOP RA BATAJA

Guèra?... Paas? Oul sa fena oun fioeu da fassa
ch'l'è mei l'arà che no ra sabla e 'r sciopp.
Ma quand t'acmanda in cà gent d'atra rassa,
viva ra guèra! As poeu sbragià inca tropp.

L'è quand ra guèra l'è finì ch' s'aslassa
coula fassena d'odi ch'l'eer d'intopp;
e ins ar camp ad bataja, intant ch'a passa
l'ultima sentinela a gran galopp.

Ti pen 'd magon sbassanda j'oeugg pâr tèra
counturbà dai lament 'd tanti ferì,
in mèez ad sangou e 'd mort a ra stragèra,

int oun sgrisoul d'ourour t'at senti groupì...:
t'asciata 'r coeur, at malediss ra guèra
e 'r desten orb e matt ch'ou la fa nì.