Progreso/Triesma Yaro/Numero 26/Discus­siones

[ 123 ]

Discus­siones (N^o 3, 20 februaro). — Ica numero esas min interesanta per to, quon ol kontenas, kam per to, quon ol ne kontenas. To quon ol kontenas, esas generale sensenca kritiki o sensprita jokachi pri Ido e pri nia Akademio ; jokachi tante plu nedecanta, ke S^o Peano direktas li kontre la sama ciencisti, qui facis ad il la honoro elektar il membro di la Komitato di la Delegitaro. Sed ol ne kontenas la rektifika letro, quan ni sendis ad ol quik pos l’ aparo di la n^o 1 ; en ica, S^o Peano, rezumante la historyo di la L. I., konsakris ad Ido nur ica lineo : « D^r Couturat in Paris adopta Ido, forma de interlingua hodie diffuso^[1]». Ca lakonikeso semblis a ni poke… nesuficanta, e ni sendis a Discus­siones mallonga rezumo tute obyektala di la historyo di nia linguo. Nu ! til nun, pos 6 monati, ni ne sucesis obtenar l’inserto di ta letro. Dume, ni insertis tre volunte, e mem kun hasto, letro da S^o Peano de 2 sept. 09 en nia numero di oktobro, e letro da S^o Rosenberger de 23 sept. 09 (pri la sama temo) en nia numero di novembro, la du respondanta ad un sama artiklo da ni. Ni invitas la publiko komparar nia konduto kun ta di ca jurnalo, qua semblas rivalijar per loyaleso kun la max « honesta » revui espe­ran­tista. Ni neplus povas konsiderar quale ciencala e serioza ta jurnalo, qua pozas su exter la reguli di la korekta jurnalismo, e ni neplus recensos olu^[2].

[ 124 ]

Cetere, la konduto di S^o Peano esas vere stranja. Ni esis invitinta lu, quale autoro di Latino sine flexione, expozar e defensar sua proyekto avan la Komitato di la Delegitaro. Il venis, e deklaris, ke Latino sine flexione esas nule proyekto di linguo, sed nur ensemblo de « teoriala studyi ». La Komitato kredis, ke S^o Peano renuncis tute e definitive a sua « proyekto », e lor ol adjuntis il a su per voto di sua membri. Tale S^o Peano partoprenis la labori e diskuti di la Komitato. Il havis plena libereso por expozar sa « teoriala studyi » pri l’inter­nacio­neso di la latina radiki^[3]. La Komitato diskutis oli, ed oli kontributis determinar sa finala decidi, quin on konocas. Ni havas do la yuro dicar, ke la Komitato examenis e diskutis Latino sine flexione kun sa autoro ipsa, e rejetis ol per sa final decido same kam cetera proyekti diskutita. S^o Peano ne semblas konciar, ke la rolo di membro di nia Komitato implikas ula devi. Di ta rolo il aceptis nur l’ avantaji. Suficas questionar, kad il ne advokus tre volunte l’autoritato di la Komitato, se olsa decidi esus favoroza a Latino sine flexione !

Nun, S^o Peano zorge tacas pri la komitato, quan il ipsa partoprenis, ed ignoras olsa decidi. Il deklaras ke Latino sine flexione « havas nek gramatiko, nek vortaro, ne esas en la komerco nek en konkurso » (N^o 20, p. 510), e tale il pretendas eskapar l’exameno e la judiko di la Komitato. Il oblivyas ke sa « pure teoriala studyi » povas esar ed esis fakte submisata a la diskutado. Omna­supoze, la Latino sine flexione, qua « ne existis » dum la kunsidi di la Komitato, reaparas nun quale vera « proyekto ». E Diskus­siones dicas, en quaze komercala riklamo : « Prof. Peano… es intro­ductore de Latino sine flexione, que illo adopta in suo publi­ca­tiones. Ce novo lingua inter­nationale, facile ad lege pro illos que habe cultura elementare de latino, id es pro toto mundo (!), es solo (!) lingua auxiliare que pote servi pro commu­ni­ca­tiones inter­na­tionale ». Ni lasas la publiko judikar la korekteso di tala konduto.

Lasta rimarko. S^o Peano laute protestis, kande ni dicis, ke sa nuva o renuvigita Akademio facas « tablo vakua » de Idiom Neutral. Or kande ni rimarkas, ke il repozas en diskuto, en 1909, principala questiono solvita da l’ Akademi en 1895 (Resolusion 11, cirkulero 14), S^o Peano respondas, ke l’Akademio « havas nula dogmato », e ke « sa rezolvi… esas sempre en diskutado ». Ton ni precize dicis. Nu ! se uli deziras linguo, qua havas nula gramatiko, nula vortaro, nula reguli fixa (quin S^o Peano nomus dogmati), quan singlu devas konstruktar a su ipsa, e di qua la principi esas sempre e senfine en diskutado, ni konsilas a li sequar S^o Peano e sa Akademio. S^o Peano mokis nedecante e malspritoze nia Akademio per jokema titolo ; plu polite, e plu juste anke, ni povas karak­terizar sa Akademio per la devizo : « A singlu sa linguo ! »^[4]

1. Linguala rimarko : Kad « diffuso » signifikas difuzata (quan on difuzas nun) o difuzita ? Nulu povas savar ! Yen pruvo di l’utileso di la participi di diversa tempi, e kazo en qua nia linguo superesas mult altri.
2. Nia lektanti nule perdos per to. Nam o la diskuti de ta jurnalo koncernas altra lingui kam Ido, e lor malmulte interesas ni ; o li koncernas Ido. Sed omnu savas, ke Progreso esas apertata a la libera diskutado di nia linguo ; do, irgu qua deziras diskutar ol serioze e loyale devas direktar su a Progreso, e ne a jurnalo, qua ne insertas la rektifiki. Ni do povas de nun tute malprizar omno quon on dicos pri Ido en tala jurnalo.
3. V. Compte rendu des travaux du Comité, p. 11, 12.
4. Ni rimarkas ke la sama « yuna filologo », qua sendis a ni plura artikli en Esperanto max ortodoxa, skribis en Discus­siones du artikli, unu en Latino sine flexione, altru en Id. Neutral. Kad il neplus « esas fidela », o kad sa fideleso, qua interdiktis ad il uzar Ido, permisas ad il l’uzo di irg altra linguo ? Cetere, il fiatas Latino e zorge tacas pri Ido ; taktiko tute komprenebla ! Il propozas simple… supresar la pluralo ! Sed kad il ne timas l’ exkomuniko da ti qui prizentis il quale championo di Esp. primitiva ? O kad la mastri di Esp. permisas o pardonas omno, ecepte la kunlaboro kun l’ Idisti ?