Pregiudizis

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
Pregiudizis  (1875) 
by Giacun Hasper Muoth


Igl era da mez enviern e dus bratschs naiv cuvrivan la vallada. Las chasas dal vitg da Cresta eran mez en ils cuflads ed ils abitants gievan en ed ora quasi sco las muntanellas or da lur taunas en las gondas alpinas. Sulet il clutger da la baselgia parochiala sin ina collina amez la vischnanca sa stendeva anc aut si en ils nivels e steva qua sco ina chandaila sper la bara – sumeglia gea la cultira sut la cuverta da naiv ina bara sut il lenziel alv, fin ch’il di da Pasca e da la levada arriva per omadus.

Tuttenina cumenzi a sa mover e stremblir en il clutger; vuschs sonoras e profundas bandunan las fanestras da quel e penetreschan lunsch enturn l’aria cun ina melodia armoniusa. Tut ils zains, ils avdants solitaris dal clutger, han intunà in imni per envidar ils umans en lur tegias al concert divin, essend oz gea dumengia. E tras las stretgas sendas ed auts cuflads sa stortiglia da tuttas varts la cuminanza dals fidaivels siadora vers la collina, nua ch’il clutger mussa vers tschiel.

*

Las dumengias suenter vespras han ils mats da Cresta la disa da star in pau sin cadruvi, crititgar las mattauns e dir si istorgias. Ma oz è la chantunada dals menders vida, e la mattatschaglia sa rasa ora cun gronda canera en quella.

La cumpagnia dals mats è entant radunada en la chasa da scola per discutar ina da las pli impurtantas questiuns da quella societad. Ils giuvens han prendì plaz en ils bancs e sper la pigna ed envidà lur pipas, ed il signur chapitani ha muntà il cateder, dal qual il scolast infallibel ha per moda da proclamar al pievel giuvenil ses dogmas scientifics. El ha prendì giu il chapè, stritgà ils chavels or dal frunt, è insumma sa mess en positura d’oratur.

«Ludaivla cumpagnia da mats!»

Profund silenzi suonda questa titulatura.

«La raschun, per la quala nus essan oz ensemen, n’è a vus betg dal tuttafatg nunenconuschenta. Sco che vus savais, sa tschenta la dumonda, schebain nus veglian far quest onn tschaiver ni betg. Gia dapi quatter onns n’avain nus betg pli sautà. Las chommas da nossas bellas vegnan airias, e nus ans perdain medemamain. Igl è pia tuttavia inditgà da puspè procurar per moviment ed exercizi a nus ed a las flurintas rosas che creschan en noss curtin.

Ultra da quai statti cun nossa cassa betg mal. Sco che vus savais, hai plaschì l’ultim temp a nossas autzuntnoblas dunschellas d’entrar en il s. sacrament da la lètg, e lur signurs spus han gì la buntad d’ademplir conscienziusamain las obligaziuns visavi nossa cumpagnia, da maniera che nossa cassa cuntegna, tratg giu las spesas per pulvra e vin, ina summetta che fiss suffizienta d’almain pajar ils sunaders.

Jau dumond pia la ludaivla cumpagnia da mats: Vul ella tschaiver ni betg?»

«Tschaiver! Tschaiver lain nus far! Tschaiver!», cloman numerusas vuschs ina tranter l’autra.

«Tgi che vul pia sautar», cuntinuescha il chapitani, «tegnia si maun!»

E bunamain tschient mauns sa stendevan si encunter il palantschieu. Differents giuvens tegnevan si dus ed avessan tegnì si quatter, sch’i avessan gì.

«Ludaivla cumpagnia da mats! La conclusiun è prendida unanimamain e nus faschain pia tschaiver», cuntinuescha il chapitani, «ma i sa tracta anc da plirs puntgs che ston vegnir regulads. Primo dals sunaders, secundo dal local, terzio stuain nus, sco che quai è stà fin uss la moda, salidar noss plevon e supplitgar quel per sia lubientscha, la quala na vegn, sco che jau hai speranza, betg a mancar.»

«Signur chapitani!», interrumpa qua ina vusch satiglia las expectoraziuns da quel. La vusch appartegneva ad in giuven magher e satigl, gist sco quella sezza. Igl era Pieder, il figl dal scarvon Gelli, oriund da Plaunca, ma sa chasà a Cresta.

«Qua a Cresta è fin uss stà la curiusa moda», sbragia Pieder, «d’eleger las sautunzas tenor vegliadetgna, da maniera ch’ils mats vegls pon adina prender davent las bellas e laschar enavos als mats giuvens il rument. Quai è tup e malgist. Jau quittass ch’il giuven giess meglier a pèr cun ina mattetta giuvna ch’in vegliurd d’in mat. Jau propon per quella raschun da dismetter quest usit, gea da volver il moni e da laschar la preferenza als mats giuvens, ni d’almain trair la sort.»

Grond tumult suonda quella proposta. Ils vegls e conservativs sa postavan da maun dretg, ils giuvens radicals da maun sanester. Pieder fascheva tranter quests snuaivels smanis.

«A tgi ch’i na plascha betg tar nus», bergla ina vusch profunda da la partida conservativa, «quel po ir per ses fatg! Nossa cumpagnia n’è betg disada da laschar dictar leschas novas ils esters. Na plaschi betg al Pieder da far tschaiver a nossa moda veglia, sche po el turnar si Plaunca e sautar cun sasez.»

A quella invectiva è suandà grond tumult en la partida radicala e bravos da vart dretga.

La vusch gizza da Pieder cumenza gia a cratschlar ina maltschecca resposta, ma il chapitani auza sia vusch per intervegnir cun si'autoritad e restituir la pasch.

«Ludaivla cumpagnia da mats! Vulain nus far tschaiver ensemen, sche na stuain nus betg cumenzar cun stgandels. Quai n’è betg bun. Nus faschain tschaiver per ans legrar e betg per ans dispitar. – La proposta da Pieder po forsa esser buna, ma sco ch’ins vesa, è ella plitost adattada da metter dischurden en nossa cumpagnia, e quai stuain nus oravant tut evitar. Jau cussegliass pia a la ludaivla cumpagnia da restar tar il vegl usit. Pieder n’ha anc mai sautà cun nus e na sa forsa betg ch’il signur sauta per ordinari mo las emprimas trais cun sia signura e ch’i vegn suenter midà giu. Dal rest, ludaivla cumpagnia, han ils giuvens e Pieder en spezial gea in grond avantatg envers ils vegls pervi da lur pli gronda bellezza e spertezza. Els pudessan perquai sa cuntentar.»

Ina risada salida la fin da quest discurs diplomatic. Ina buna ensaina che las parts veglian contractar.

E pelvaira, en curt han ils mats pudì regular las ulteriuras fatschentas. Igl è vegnì elegì ina cumissiun che consisteva or dal chapitani e dus mats vegls, la quala aveva d’ir il proxim martgà a Glion a pladir sunaders, da procurar per vin e per in cumadaivel local. Il tschaiver è vegnì fixà sin il mardi avant gievgia grassa e dueva cuzzar dus dis e duas notgs. Alura hani anc consultà il cudesch da batten e concludì che scadin mat haja sin dumengia proxima da numnar a la cumpagnia sia signura. Sin quai è la radunanza sa spartida da buna luna.

*

Strusch ch’ils mats han bandunà la chasa da scola che la fama, questa baterliera, ha promulgà e propagà lur discussiun e conclusiun per l’entir vitg enturn. «Ils mats fan pia tschaiver quest onn, schia, schia!», schevan ils tats e las tattas, scurlattond lur chavels alvs, e «tschaiver!» balbegiavan perfin ils uffants. Survegn gea en vischnancas solitarias scadina occurrenza ina generala impurtanza.

Ma il pli fitg ha quest conclus da la giuventetgna masculina alterà la giuventetgna feminina.

In ch’avess lez suentermezdi fatg ina spassegiada tras il vitg da Cresta e drizzà ses egls sin las fanestras da la segunda auzada, nua che las giuvnas han per ordinari lur dormitori, avess observà là in snuaivel cunfar.

Ma tgi vuless vilentar la bella schlattaina e descriver, co che las mattauns sa fittavan quel di, co ch’ellas lavavan lur charinas fatschas cun aua da glatsch per survegnir vistas da rosa, tge curals che vegnivan stortigliads enturn culiez e tge ureglins mess en las ureglias! Tgi vuless dumbrar, quants bratschs laina ch’igl è vegnì duvrà per stgaudar il fier da far or ils fazielets da saida e las gippas da merino, quants petgens ch’èn vegnids ruts...? E tgi vuless s’imaginar ils enclins e las sturschidas davant il spievel, per s’exercitar en quellas bellas manieras, a las qualas il candidat da matrimoni na po per ordinari betg resister.

Ina suletta chaussa turblava in pau l’armoniusa legria da la bella schlattaina. Quai era l’expressiun che Pieder aveva duvrà en la radunanza, titulond el las mattauns in pau avanzadas per «rument». Ch’in ester, in domicilià, aveva ristgà da tractar vischinas per rument, quai era impertinent. Mammas e figlias na pudevan betg vertir quai.

*

Tutgond la saira a las quatter da rusari, è la giuventetgna cumparida pli numerusamain ch’antruras tar quella devoziun. I sa tractava gea dad omaduas varts da sa mussar en tut sia grondezza. Quant savens è – trist avunda – gist il tempel il lieu nua che la vanadad e la luschezza vegn sin fiera. Tge parada che las mattauns da Cresta sa spruvavan da far, pon ins cumprender. Ils mats faschevan entant sin la spunda dal balcun lur inspecziuns. I n’als vegniva gnanc endament ch’il sanctuari saja pauc adattà per tals patratgs mundans.

Il chapitani sper l’orgla, el era a medem temp chantadur e drizzava mintgatant ses egls sin ina giuvna en ils bancs oradim. Quai era ina matta gronda, bain modellada e creschida. Lungas tarscholas sa stortigliavan enturn il chau ed avevan strusch plaz en la simpla schlappa; in bel ma simpel fazielet tanscheva sur il dies giu e fascheva in ur sur la sdrima dal culier ch’era alv sco la naiv. Ella aveva enta maun in cudesch tudestg ed urava cun premura or da quel, senza far attenziun da sias vischinas che stevan in mez bratsch davent dad ella, sco sch’ellas avessan temì da sa tartagnar vi dal cumbel da la modesta giuvna. Ma mintgatant auzava la giuvna ses egls e guardava sin il vut da Nossadunna, e quels egls fissan stads suffizients da metter fieu en in cor da crap.

Quai era la Tina, la paupra figlia dal pindrer. Sia famiglia na quintava betg gist tranter la noblezza dal vitg. Ses bab era in Tudestg e la mamma appartegneva a la famiglia dal tschiffatalpas e chanastrer, e quai ch’era anc la pli gronda macla: la famiglia da la mamma purtava il surnum ‹Tschagrunus›.

Nagin na saveva propi l’origin e la muntada da quest curius pled, ma prest tschient onns eran ils avdants da Cresta disads d’encleger insatge sbittà e disfamà sut quest surnum da Tschagrunus, e tuts Tschagrunus avevan gì da patir da quest pregiudizi inexplitgabel. Ils tschiffatalpas e chanastrers cun il surnum da Tschagrunus – quai era stà onns ora lur mastergns – e tut lur descendents vegnivan, schegea vischins, considerads e tractads sco exclus da la societad umana.

Perquai stevan las autras giuvnas in mez bratsch davent da la Stina, schegea ch’ella era ina pulita matta, la meglra filiera e tessunza dal vitg. Il chapitani dentant, schegea il figl d’in gerau ed il pli ritg mat dal vitg, aveva mo egls per la Stina, ed intunond il spiritual il ‹Salve Regina›, auzava el aut sia vusch sonora e chantava cun ina fervur extraordinaria.

Ma quai che deva a sia vusch la tempra pli excitada e viva era in nov sentiment simpatic, dal tuttafatg mundan, ch’era sa sveglià instinctivamain en ses cor bainvulent per la prusa e sbittada Tschagrunusa.

Uschia èn ils umans constituids ch’els, malgrà tutta filosofia, tutta cultivaziun spiertala, tutta educaziun religiusa, confundan cuntinuadamain il celestial cun il terrester, l’ideal cun l’interess privat, ed opereschan – savens senza savair – per il salit da l’olma or dad obscurs impuls mundans.

*

Quella saira durant tschaina era il chapitani pli serius ch’antruras. El deva mo curtas respostas sin las millis dumondas che ses bab, il gerau Giachen, e la mamma faschevan. Adumbatten envidava la dunna Margreta ses figl da prender anc ina buccada charn criva, d’anc baiver in cuppin café, d’almain sagiar ils tartuffels brassads. Ella aveva tut aparti betg mo smatgà, ma grattà els, perquai che ses chapitani aveva quai tant gugent, e Margreta era tut contristada da vesair la poppa da ses egls materns uschè pensiva e seriusa.

«Tgi prendas ti per signura?», dumonda finalmain il bab.

«Jau na sai anc betg.»

«Sas tge, dumonda la Emma!», di il vegl.

«La Emma!», di Paul. «Quai pudess ins a la fin far. Ha pauc da muntar.»

«Ha schon da muntar», di il bab. «L’Emma è ina fegra. Has vis, tge purschels ch’ella aveva il martgà passà giu Glion?»

«L’Emma», cuntinuescha la dunna Margreta, tegnend la cafetiera enta maun per ir on cuschina, «dat franc ina buna massera. N’has betg fatg attenziun da las masainas launa che pendan sin lautga?»

«Paul!», agiunscha il gerau, envidond la pipa cun ina stalizza. «Pervi da nus fa tge che ti vul, marida ni marida betg. Ma Emma fiss gist ina sco che la mamma pudess duvrar. Scarvon Bonaventura ha buna rauba.»

«Cun il maridar na fai strusch prescha!», respunda Paul. «E lura enconusch jau Emma anc memia pauc, e sco che la glieud din, duai ella esser ina ranvera. Esser spargnus è bun, ma ranvaria è ina qualitad che ma plascha il pli pauc da tuttas. Il davos gnanc dess ella da mangiar a Vus ed a la mamma.»

«Tschantschas da nauschas buccas!», sa vilenta il gerau. «Da mes temp faschevani er esser nossa mamma ina ranvera, e quai sas ti tez quant pauc ch’ella è. Il cuntrari: quai è ina bun’ensaina! La matta sto esser in pau spargnusa, ella vegn anc a sfarlattar avunda, cura ch’ella è maridada. Dal rest has ti uss la meglra chaschun da far si’enconuschientscha. Va gist questa saira e dumonda ella per signura.»

«Quai vegn ins a vesair», respunda Paul. E cun quels pleds leva el si, tira en ses tschop e metta si il chapè per immediatamain suandar il cussegl dal bab. Giond el tras suler, vegn la mamma or da cuschina, nua ch’ella aveva purtà la vaschella e cloma: «Paul, metta si la schlingia, i fa fraid e ti pudessas pigliar dafraid», e cun gronda spertezza turna ella en stiva per la schlingia. Zugliond quella a Paul enturn culiez, di dunna Margreta: «L’Emma na stos ti a la fin betg avair maridà, en cas ch’ella na ta plascha betg. Quai fa lura sco che ti vuls. – Na sta betg memia ditg!», cloma ella suenter al mat, giond quel sur via vi, directamain vers la chasa da scarvon Bonaventura.

*

La famiglia da scarvon Bonaventura era s’entardada in pau ed era anc vi da la tschaina. Giudim seseva il bab da chasa, sisum en in chantun il tat, dasperas la sora pitschna, sin la sutga da massera la Emma e visavi ella il frar pitschen; la dunna dal scarvon era morta.

«Buna saira, scarvon! Bumperfatscha a tuts ensemen!», salida Paul, passond en stiva.

«Engraziel! Bainvegni, Paul!», respunda Bonaventura.

«Nus dastgain strusch envidar tai da mangiar cun nus. Prenda plaz sin la trucca. Nus avain cun ina giada finì la tschaina. Ans essan entardads in pau», sa stgisa l’Emma, «stos perdunar.»

Sco Emma seseva qua amez la maisada cun tut la preschientscha ed autoritad da massera e mamma, era ella vairamain in’empernaivla appariziun; ina bella giuvna cun egls e chavels nairs sco cotgel, ina vaira Etrusca. Sulet il nas aveva ina mancanza, el era memia giz e deva a la fatscha ina tscherta expressiun d’utschè, la quala in bun fisionom avess cun ina giada mess en connexiun cun las tschantschas da la glieud e concludì londerora che Emma stoppia en scadin cas avair ina tscherta disposiziun a la ranvaria.

La tschaina consistiva d’ina schuppa da flutgets rars e charn fraida. Il tat mangiava or d’in cup, il scarvon sbluttava in oss. Ella prendeva mintgatant ina bucca plaina e tegneva alura in pèr muments il tschadun enta maun, guardond co ch’ils auters mangiavan.

Il frar pitschen lajegiava cun egliada martirada sin il paun e chaschiel, entant ch’il tat sa mudregiava da tschitschar ils davos daguts da schuppa or dal cup.

Paul considerava plain mirveglias la maisada, e remartgond Emma si’egliada, dumonda ella il frar pitschen: «Vuls paun?» Quel guarda cun smirvegl sin la sora. Uschè curtaschaivlamain n’aveva ella probablamain anc mai dumandà sch’el veglia paun. Gia vul el, snuaivel led, dir «gea». Qua vesa el co ch’il piz dal nas dad Emma vegn cotschen, e savend tge che quai haja da muntar, respunda el tut tristamain: «Na, na, Emma.»

«Quest qua bain!», di Paul tar sasez – avend tut observà.

«Vus tat pudessas uss bain ir a letg, Vus avais gia tschanà ina giada», di pauc suenter Emma. Il vegliurd contemplava gia daditg adumbatten cun egls plain quaida la charn sin il taglier. Sin quella admoniziun metta el uss ses tschadun sin maisa, di paternoss e va alura, senza dir pled, a balluccond sco in spiert en ses dormitori.

«Pauper vegl!», pensa Paul. «Ti vivas er memia ditg! Las buccas da la glieud han raschun, stria ranvera!»

«En ina famiglia ston ins avair urden», remartga il scarvon, «e quai stoss jau dir che mia Emma ha ina stupenta metoda da tegnair regla en chasa.»

«Buna regla è in chapital!», replica Paul. «Quai vesan ins tar Vus. Vus faschais gea rauba sco da stgavar.»

«Oh! Paul, i n’è betg uschè bler sco quai che la glieud di», manegia il scarvon. «Dentant jau stoss laschar valair che Emma dovra en chasa la mesadad main che quai che mia dunna, Dieu haja si’olma, duvrava. Ella è stada ina buna dunna, ma spargnar na saveva ella betg. – A propos! Vus vulais far tschaiver? Quai è endretg.»

«Gea», respunda Paul.

«Quai avessas vus er pudì laschar star», dat Emma tranteren. «Ils blers pudessan duvrar lur raps da pajar lur daivets.»

«Quai è vair», replica Paul. «Il carstgaun sto dentant er avair in divertiment, e nus avain surtut prendì quest conclus per far in plaschair a vus bellas.»

«Quai è galant, ma prudent n’è quai betg», manegia la matta.

«Basta!», intervegna il scarvon. «La giuventetgna n’è mai stada fitg prudenta, e ti na sautas er betg navidas.»

«Scarvon Bonaventura!», cuntinuescha Paul il predi dal vegl. «Jau fiss gist sin il precint da far en quest grà in’emprova e ma lubesch pia da dumandar Emma per signura.»

Emma leva en pe ed è cotschna sco in burnì. Ella ha l’emprim fatg in pau da schenada, sco che giuvnas han per moda, ma a l’intern è ella stada leda e beada. Bab e figlia speculavan gia daditg sin Paul, il bel e frestg figl dal gerau.

Paul è quella saira stà anc in pèr uras en chasa dal scarvon ed ha discurrì cun sia signura e cun il vegl. Ella aveva bler da raquintar da sias tailas e ses animals manidels. Il bab ludava ses prads e ses muvel; surtut ha el vers la fin fatg attent il chapitani sin in’acla che stuschava encunter mezdi ed encunter damaun sin l’acla gronda dal gerau Giachen.

«Vegnissan questas duas aclas unidas, sche dess quai ina retscha prads sco in’alp. Diavelen, Paul! Qua pudessas ti star cun il muvel fin il favrer», ha il scarvon exclamà e dà al giuven sin il givè. Emma è vegnida tut cotschna en consequenza da quell’expectoraziun.

A Paul ha questa insinuaziun nundelicata ed il sa ludar dal scarvon tarladì talmain ch’el ha prest suenter dà la buna notg ed è ì a chasa.

*

L’autra dumengia suenter vespras èn ils mats puspè vegnids ensemen. Els avevan d’inditgar a la cumpagnia ils nums da lur signuras. Ditg è tut ì bain; ma vegnind il cusunz Duitg zop en roda e numnond quel la stimada giuvna Stina Schmid, la figlia dal pindrer, è sa derasà en la radunanza l’emprim in silenzi da surpraisa, alura tumult e finalmain guerra. Puspè era la cumpagnia dividida en duas partidas, ina radicala ed ina conservativa.

«Ma, Duitg!», sbragia Valentin, il figl dal sechelmaister, «co es ti pomai vegnì sin l’idea d’eleger Stina per signura? Uschè ditg sco che la vischnanca da Cresta stat, n’ha anc mai in commember da la famiglia dals Tschagrunus» – e numnond quest surnum, vegn Duitg surprendì d’ingiurias, la confusiun è snuaivla – «dals Tschagrunus», burla Valentin, «ristgà da sa maschadar en nossa societad. Quai n’è betg ina famiglia onesta ed undraivla. Quels han ina macla sin els, èn disfamads, maculeschan quels che sa dattan giu cun els. Insumma, tgi na sa betg tge che quai munta: Tschagrunus, Tschagrunus, diavelen!»

«E tge vul quai dir: Tschagrunus?», dumonda il chapitani.

«Tschagrunus! E ti na sas gnanc tge che quai munta?! Tut sa tge significaziun che quest num ha. Tschagrunus è – – è oramai Tschagrunus e cun quai è ditg tut!», sbragia Valentin e dat cun tutta forza cun il pugn sin il banc da scola.

Quella giada dueva la partida radicala purtar la victoria. Il chapitani ha cun tut l’energia che sia amur secreta influenzava fatg l’advocat da Stina, ha mussà ch’il pled Tschagrunus n’haja absolutamain nagina muntada, che las tschantschas davart la descendenza dals Tschagrunus sajan bluttas fablas, ch’i saja in pregiudizi trist e nunchapibel da tractar in’uschè brava e pulita giuvna en quella maniera e ch’i saja ina vargugna da vulair sclauder ina vischina d’in divertiment che vegnia giudì en cuminanza.

Avend Duitg anc dà giu la decleranza che Stina n’haja betg vulì prender part da la festa, mabain haja dà ses pled sulettamain per al gidar or da las miserias, avend el uschiglio survegnì nagina sautunza, e ch’ella vegnia a cumparair mo sut la cundiziun ch’i na dettia pervi dad ella naginas malempernaivladads, sche è il tumult in pau a la giada sa calmà ed ils conservativs han dà suenter, sa consolond cun il patratg che la Stina saja a la finala buna avunda per il cusunz Duitg zop.

Tranter la cumpagnia era mo in senza sautunza, Pieder, avend numnadamain las mattauns veglias rufidà el per avair tractà ellas sco «rument». Implacabla è la gritta d’ina dunna.

E bandunond ils mats la chasa da scola, ha la partida radicala gì da sbatter in’autra attatga anc pli furiusa, numnadamain quella da la bella schlattaina, la quala na vuleva absolutamain betg sautar cun Stina. Brida, ina matta veglia e sdratschlida ed ina scuidusa baterliera, aveva perfin suenter rusari clamà aviras als mats giuvens sin cadruvi, e senza l’intervenziun finala dal sur plevon avess la partida da la Stina stuì succumber.

Quell’emna ha la vischnanca da Cresta gì da notar ina gronda victoria dal spiert da la civilisaziun ed umanitad sur d’in trist pregiudizi.

*

Il mardis avant gievgia grassa è qua. Ils sunaders èn arrivads. Igl era il parler grond e ses quinà cun violina e clarinetta e lur dunnauns cun armonica ed arpret. La saira avant aveva er il viturin manà duas chargias vin a Cresta e deponì ils barigls en il tschaler da la chasa da scola. Il caluster ha prendì ils bancs or da la stiva e lavà si il palantschieu. Ils scolars han trais dis vacanzas.

Tgi vuless uss descriver la legria da raschunaivels umans la damaun dal mardi avant gievgia grassa?!

In ch’avess cun in nov instrument pudì contemplar oz ils cors da la giuventetgna, avess chattà en quels in parvis plain da splendur e plain d’anghels en armonia celestiala. Las passiuns ed ils quitads, quels anghels cun il pail nair che prendan inqualgiadas possess dal cor uman e midan quest parvis en in enfiern, aveva oz in nov archanghel, la legria, bittà en las stgiradetgnas dadora.

La pli impurtanta chaussa era quella damaun en chasas da mattauns, ultra da la giuvna sezza, il chanaster. Quel steva sin maisa sco in retg sin ses tron, ed enturn el era rimnada l’entira famiglia. La mamma vegniva natiers cun veschlas, la tatta tegneva pettas delicatas, il bab purtava in snuaivel schambun cotg, il frar smanava pulpas ed andutgels ed ils uffants mesauns, nua ch’i deva tals, rugavan e litgavan la detta, e tut quellas preziusas chaussas svanivan en il chanaster sco en ina gula infernala. Quel dueva accumpagnar la sautunza tar il tschaiver e servir ad ella ed a ses signur per fortificaziun e dustanza encunter las nundumbraivlas lunas dal magun. Entant ch’il signur aveva l’obligaziun da dustar a sia signura la said cun il vin en il tschaler sutterran da la chasa da scola. Bab e mamma vulevan gea che lur matta fetschia onur a la famiglia, perquai aveva il chanaster oz tala impurtanza.

Sa mussond tuttenina il sulegl en la val, bandunan ils mats en lur vestgadira da firads las chasas paternas per ir ad ensolver tar lur signuras. Il pauper Lazarus davant la porta dal bainstant avess oz preferì las mieulas che crudavan giu da las maisas da las mattauns da Cresta a quellas da la maisa da ses signur en il Nov Testament.

*

E cun tge preschientscha èn lura ils pèrs cumparids suenter ensolver en chasa da scola! Là èn ils sunaders sa postads en in chantun, ed auzond tuttenina la clarinetta dal Stoffel sia vusch tremulanta, sa mettan ils pèrs en retscha, e battend la dunna dal parler grond ils fists da l’arpret, cumenzan els ad ir enturn, il chapitani cun l’Emma ordavant, e laschond l’armonica udir ses medis miaivels e la violina ses tuns gizs e plains d’energia, cumenza ina furiusa galoppada che la chasa strembla. Suenter vegnan ils turnigls d’in valzer ed alura las traversadas d’ina polca, ils sparuns d’in schottisch e las zaccudidas d’ina mazurca. E faschond il parler grond in lung stritg sin la corda grossa, sa bitta puspè l’entira schumellina cun nov fanatissem en ina sturna galoppada – ed uschia vinavant fin mezdi e suenter marenda fin mesanotg.

La festa populara ha prendì si’entschatta, e la giuventetgna da Cresta sa deditgescha al divertiment senza reserva e svida il chalesch d’allegria cun said ardenta. Ella è tschorventada da quest nar e curius daletg da sautar, per il qual la giuvna schlattaina, tant da las citads sco er dals vitgs, tant dals signurs sco er dals purs, ha ina tgutga flaivlezza ed in’intima inclinaziun.

Cun tge tenerezza tegnevan ils mats lur signuras per il maun, co giravan las giuvnas lomamain enturn lur sautunzs, tadlond sin l’empernaivla melodia da l’armonium! E siglind la clarinetta sisum la scala cromatica, giubilond cun la vusch la pli gizza, sco sch’ella vuless penetrar il firmament: tge sbratgs devan ils mats, co bittavan els lur chapels ad aut!

E giond la violina giu en las profunditads, ramurond sin la corda grossa, cartevan ils sautunzs d’er stuair sa bittar giuaden en la tauna, or da la quala il parler grond prendeva siadora ses tuns, e co sa sturschevan e sa sbassavan els qua bunamain fin giun plaun! Ma manizzond l’arpret ses medi sco da scuder, auzavani lur chommas e scudevan sin il palantschieu suenter il tact, per cun ina giada puspè sgular cun la clarinetta si en ils nivels. E tge bel cotschen cuvriva las vistas da las mattauns e co traglischan lur egls! Segner char, tgi vuless descriver tut quai!

In di aveva il tschaiver durà. Tut aveva sautà bravamain, ma avunda anc betg. Il mender eri stà cun il Pieder e cun il cusunz, il Duitg zop. La Stina n’aveva betg vulì vegnir, temend malempernaivladads, ed uschia era el stà senza sautunza. Pieder aveva gì sias difficultads pervi dal «rument». Ma bainspert ha la legria lumià ils cors ed il vin derschentà la gula, e Pieder e Duitg siglivan enturn sco ils auters.

La legria renda ils cors generus, e per quella raschun n’eri als mats betg endretg che la Stina n’era betg vegnida. Quai furava perfin ils conservativs – e Valentin ha ditg differentas giadas: «La Tschagrunusa sto nà! Quai n’è betg endretg da sclauder ina pulita matta, perquai ch’ella è ina Tschagrunusa – il chapitani ha raschun. La Tschagrunusa sto nà!» E la notg eri il general giavisch da la cumpagnia da far vegnir la Stina a sautar cun els.

*

Entupond l’autra damaun il chapitani Stina sper la funtauna, va el vitiers ella, piglia ses maun ed exprima il giavisch da la cumpagnia, e Stina n’ha betg pudì far auter ch’ir a chasa e sa fittar si in pau e cumparair en stiva da scola.

Tar si’arrivada ha regì grond silenzi e l’emprim era la cumpagnia, ch’era stada avant uschè legra, in pau schenada. La Brida, la matta veglia, ha perfin stuì tusser ed ha ditg, revulvend ils egls, si per Emma che seseva sper ella: «La Tschagrunusa!?» Ma tuttenina è tut puspè ì en regla. Ils mats eran plain premura per la nova sautunza – ed in dals pli premurads era Paul. El negligiva bunamain sia Emma ed era mez ord chadaina. Ma la Stina sautava er stupent ed era tant pulita e modesta.

Paul sautava gist ina polca cun la figlia dal pindrer. Brida ed Emma faschevan in paus sper la pigna, bavevan in magiel vin e la matta veglia schlugnava latiers fava da prers. «Tes signur è zunt premurà per la Tschagrunusa!», morda Brida. «El na sauta gea betg pli cun tai. Basta, la Tschagrunusa sauta oramai meglier, ella è pli svelta.»

Emma survegn ina tuss da bunamain stenscher; in fav da prers da Brida era ì ad ella a travers.

«Guarda be, co ch’el fa cumpliments!», cuntinuescha Brida. «Tge egls ch’el fa! Guarda co ch’ella ri! Oh! ed uss, co ch’el strocla ses mauns! Emma, Emma, ta pertgira da la Tschagrunusa – sas, Tschagrunusa!»

*

Emma aveva suandà cun egls gross e surstads la direcziun che Brida aveva dà. Ella era melna sco il fel e larmas vegnivan ad ella en ils egls. «Na na! Quai è ina vargugna!», excloma ella e banduna la sala.

Duas entiras uras na saveva nagin nua che Emma saja, e returnond ella puspè, sbrinzlavan ses egls sco quels d’in giat vilà.

Paul sez aveva fatg pauc’attenziun da l’absenza da sia signura, cartend ch’ella saja ida a chasa per regular fatschentas ni per durmir. Brida deva bain mintgatant tuccas; ma Paul era mez ord chadaina e fascheva pauc stim da las tschantschas da la baterliera. La davosa saira dueva l’uradi dentant rumper ora.

Emma aveva durant tschaina nauscha luna ed era malidia, tugnava si per ils fragliuns, crititgava il tat e deva da temp en temp tuccas e piztgadas al chapitani, il qual tenor moda tschanava quella saira cun sia sautunza. Paul, occupà cun auters patratgs, era distract ed il scarvon, inquietà dal cumportament da la figlia, operava uschè diplomaticamain ed interrumpeva las attatgas cun tanta politica che la tschaina è anc passada andantamain. Suenter tschaina ha alura il scarvon, vesend ch’i saja capità insatge tranter quels dus, pensà da na pudair far nagut meglier che d’ir a letg e laschar far ora las partidas persulas lur charplina.

Ma uss vegn Emma trasor pli nauscha e pli grittentada e cumenza pir da dretg cun sias attatgas. Ella discurra en in tun murdent da tschertas schlunzras e miserablas femnas, cun las qualas giuvens che nagin na cartess, giuvens che veglian esser ils emprims da la vischnanca, hajan intimas amicizias. Ins sappia schon pertge. Gea, quels giuvens n’hajan gnanc tant turpetg da zuppentar vi en cumpagnia lur trista amur per talas schlunzras e na sa turpegian betg da metter onestas mattauns en embarass ed en las buccas da la glieud. Exempels hajan ins giu oz suffizientamain cun quella Tschagrunusa, e principalmain in giuven pari dad esser vaira lunsch cun la giuvna dal pindrer.»

«Manegias ti mai cun tias tuccas, Emma?», dumonda andetgamain Paul. Il sang gieva ad el si en il chau.

Ed Emma, anc adina en furia, respunda: «Gea, precis tai e la Tschagrunusa, quella schlunzra. O, tge sautar e charsinar che quai è stà! Tut ch’a vis. Uss san ins pertge che ti has defendì tant la pindrera en la radunanza dals mats. Quels sontgets...»

«Sas, Emma», interrumpa Paul la gritta da la matta, laschond siglir la chicra tocca sum e levond en pe. «Mai enconuscha l’entira vischnanca, e tut sa che jau n’hai mai gì da far cun schlunzras. Dal rest vala Stina gist tant sco ti, Emma. Uss sas! Jau t’hai dumandà quest onn per signura, perquai che noss vegls èn buns amis. Uschiglio n’hai jau naginas mirveglias d’ina persuna malvulenta, sco quai che ti paras dad esser. Buna notg!» E cun quels pleds prenda el il chapè e va tut en gritta ord chasa.

Quella notg n’ha Emma betg savì durmir. Ella, la figlia dal scarvon Bonaventura, messa en cumparaziun cun la Tschagrunusa!

*

Igl è curaisma. La giuventetgna da Cresta fa penetienzia en satg e tschendra per ils putgads commess durant il tschaiver.

Il chapitani ha suenter la gievgia grassa saira betg discurrì pli cun sia sautunza. L’auter di han el ed il gerau Giachen anc gì dispita cun il scarvon Bonaventura pervi da l’Emma, e da lura davent na salidava il vegl gnanc pli Paul, cura ch’els s’entupavan sin via.

En societad ed en las ustarias sa profitavan bab e figlia da mintga chaschun per calumniar en ina moda fina il figl dal gerau.

Il meglier ami da Bonaventura era uss il scarvon Gelli da Plaunca e ses mat, il Pieder. Quel era stà la dumengia da groma saira tar Emma a remplazzar Paul, il qual sco signur avess gì l’obligaziun da far quella saira ses cumpliments a sia sautunza. Da là davent na salidavan er Pieder e scarvon Gelli betg pli Paul.

La baterliera Brida n’aveva er betg mancà da derasar ina tschantscha per l’entir vitg enturn, sco sche Paul n’avess betg mo sautà, mabain maglià si cun pel e cual la Stina quel di da tschaiver. La plipart fascheva dentant pauc stim da tut quels baterlims.

Er Stina stueva patir. Emma e Brida mussavan lur nauschadad tar mintga chaschun, da maniera che Stina era tut martirada.

*

In trist cas dueva dentant dar in’autra direcziun a las baterlieras dal vitg e liberar Stina da lur tissis.

Ina saira da mesa curaisma rugalava Paul ses muvel sin l’acla Gonda sur il vitg. El aveva gist pavlà in bratsch strom maschedà cun rasdiv sco puschegn ed era fatschentà da liar si las cuas a las vatgas.

Qua sgola in crap gross sco in pugn dad uigl en ed al tutga cun tala vehemenza sur la tempra ch’el croda senza schientscha sur il lain da punt vi. L’autur da quest attentat fugiva entant da las plauncas sut il clavà giu.

Suenter in quart d’ura è per ventira Valentin, ch’aveva ses muvel dasperas, vegnì sperasvi, e quel ha piglià la detga tema, chattond ses ami stendì ora amez l’uigl en in lai da sang.

L’emprim ha el cartì che Paul saja mort; ma avend auzà el en treglia e lavà la plaja cun aua frestga, è il chapitani in pau a la giada vegnì tar sasez. El guardava tut pers sin Valentin e cludeva puspè ils egls. Anc in’entira ura ha il mat stuì medegiar il malsaun, springir aua e metter si taila-filien per stinentar il sang. Pir alura è Paul vegnì a schientscha sco s’auda.

Ma la stremblida e la sperdita da sang al avevan rendì uschè flaivel ch’el saveva strusch star en pe. Ses ami chargia pia il malsaun sin ina schlieusa da maun, enzuglia el en cuvertas e lenziels e vegn cun el durant la notg giu da l’acla a chasa.

Tge tema che gerau Giachen e la mamma han piglià, arrivond lur mat en ina tala situaziun, pon ins pensar. Avrind Margreta da mesanotg l’isch-chasa e vesend ses Paul sin la schlieusa, dat ella si in sbratg che tut ils vischins èn vegnids alerta.

Entant hani manà Paul a letg e fatg ina panada. E suenter avair lià si la plaja, engrazià a Valentin e supplitgà da regular la damaun marvegl il muvel, ha la mamma prendì sia sutga ed è sa messa sper il letg da ses figl per vegliar, entant ch’il gerau è ì a letg, suenter esser sa persvadì ch’i na saja betg privel e che Paul vegnia en paucs dis meglier.

Dentant na stevi cun il giuven betg uschè bain sco ch’i pareva. Il serain da la notg aveva fatg mal al vulnerà. El era malruassaivel ed aveva fevra, deva naginas respostas sin las dumondas da la mamma, guardava sin ella curius, era confus e fantisava, guardond sin il palantschieu, dad Emma e da Stina.

La mamma bragiva, stritgava e bagnava il frunt a ses figl ed al clamava cun ils pli dultschs nums. El marmugnava alura confusamain, guardond sin la mamma: «Stina – lascha be dar la bucca la glieud. – Emma po schluppar dal fel. – Malvulenta. – Tai – Stina – tai – mo tai – hai jau gugent.» El pareva da tegnair la mamma per Stina.

Finalmain vers la damaun è el sa quietà e crudà en ina profunda sien. La mamma ha alura tratg vi ils sumbrivals, stizzà la chazzola ed è sa messa sin la sutga per er cupidar in pau. Ils egls materns èn bainspert sa serrads. Ma anc en il siemi gieva mintgatant ina larma da tenerezza sur la vista da la venerabla matrona giu.

*

Quella medema notg ha in giuven sfarfatg er rut ora las fanestras en la chombra da la Stina. L’autra damaun è il pindrer vegnì tar il gerau Giachen per tgisar. Omadus avevan raschun da sa lamentar e chaschun da far pass davant dretgira. Ma tgi vulevan els accusar?

Tut suspectava bain che Pieder, instigà dad Emma, haja bittà il crap en il chau e rut en las fanestras. Ma cumprovar na savev’ins nagut e cun quai ruassava l’istorgia. Dentant avevan uss per in temp las baterlieras dal vitg da trair Pieder ed Emma tras il tscharesch e laschavan Stina e Paul plitost en pasch.

*

Suenter otg dis era Paul puspè en gamba. Sia natira ferma aveva surventschì la stremblida ed el pudeva puspè ir suenter sias fatschentas. Vegnind quel di durant gentar il discurs sin il pindrer, dumonda dunna Margreta: «Gea, Paul, tge hai jau vulì dir? Ti na vegns bain betg ad avair amicizia cun la Stina dal pindrer, sco che pretendan las tschantschas. Sas, sin quest baterlim na taidlel jau betg; ma durant tia malsogna has ti trasora fantisà da la Stina.»

Gerau Giachen auza andetgamain ses chau e di seriusamain: «Oje Paul, tge èsi cun quai? Ve ora cun il pled!»

«Chars geniturs», cumenza Paul en in tun serius e solen, «perdunai! Ma la Stina ha fatg sin mai in’impressiun extraordinaria. La paupra e sbittada Tschagrunusa vala per mai dapli che tut las autras mattauns dal vitg. En quest grà han las tschantschas raschun.»

La mamma dat dals mauns ed il bab di en in tun vilà: «Schia, schia!»

«Tadlai, avant che condemnar», cuntinuescha Paul. «Da giuven ensi enconusch jau la Stina. Nus essan stads ensemen a scola. Gia là vegniva la povra martirada, schegea ch’ella era servetschaivla, chara ed emprendeva bain. Gia da lez temp era jau ses chavalier e ma deva cun ils uffants per proteger la pitschna da las insultas dals auters. Sco mat è l’amur per la Stina sa svegliada danovamain, e quai tant pli che jau veseva ella sbittada senza raschun. S’empo quella matta insatge ch’ella è ina Tschagrunusa? E prendì il cas che quest num disfamass per propi ina famiglia, n’ha ella sezza betg lavà giu quella macla entras ses bel cumportament ch’è a tuts enconuschent? Insumma, gia daditg era jau persvas che Stina e nagin’autra possia render mai ventiraivel. Las tschantschas suenter il tschaiver han madirà en mai il patratg da dumandar Stina per dunna. Daventà n’è quai anc betg. Jau vuleva tadlar l’opiniun da mes geniturs. Ma quai decler jau oz per adina – che jau marid u la Stina ni mai.

«Sche lascha pia star dal tut. Uscheditg che jau viv, na vegn la pindrera betg en chasa», cloma il bab cun ina vusch profunda e trista, metta il tschadun sin la tuaglia e banduna la stiva.

«Ma Paul, Paul, tge fas? Nua has il chau? Es or da senn?», plira la mamma.

Il chapitani pusava dentant il frunt sin il maun e siemiava.

Almain per il mument ha Paul stuì sa suttametter. El enconuscheva memia bain ses bab per far vanas emprovas da balluccar la conclusiun prendida da quel. Ma speranza nutriva el anc en ses cor, e quella creschiva tant pli ch’igl al era reussì da gudagnar la mamma per la Stina. La buna Margreta implorava da qua davent mintgatant il vegl ed aveva speranza d’in pau a la giada midar las ideas da ses consort. Ina buna e perderta dunna è gea omnipotenta.

*

En chasa dal pindrer avevi durant quest temp er dà midadas. Suenter la notg, durant la quala ins aveva rut en las fanestras, n’aveva il pindrer nagin ruaus pli. El era plain d’anguschas pervi dal bun num da sia figlia, la poppa da ses egls, e sa spruvava da maridar quella, per stuppar las buccas da la glieud.

Igl era en quest grà er sa mussà ina chaschun. In pèr dis suenter il stgandel descrit survart era numnadamain il Duitg zop, vestgì en casacca da firads, vegnì tar il pindrer ed aveva cun grondissimas difficultads balbegià in lung discurs, or dal qual il vegl pudeva cumprender che Duitg fiss intenziunà da maridar sia figlia. Cun quai era il pindrer cuntent. Duitg plascheva ad el.

Ma Stina tascheva. Ella scheva ni gea ni na, fascheva sco fin uss ses duair e tut pussaivel plaschair al bab. Ma cura che quel discurriva dal Duitg, opponiva ella in tal consequent silenzi ch’il vegl na saveva betg tge pensar.

El vegniva malidi, fascheva zacras, ma tut na gidava nagut. Duitg ed il pindrer eran en grond embarass.

La pindrera veglia, ina dunna venerabla, la tatta da la Stina, a la quala la matta aveva confidà sias dolurs internas, era durant quest temp la suletta consoladra da la giuvna martirada. Ella saveva stimar ils sentiments dal cor giuvenil.

*

Da qua d’envi regiva en la chasa dal pindrer la melanconia. Il spiert da la pasch e cuntentientscha, il qual aveva uschiglio rendì ventiraivla la paupra famiglia, era svanì. Gea, la tristezza taciturna da las duas dunnas dueva anc vegnir augmentada entras ina gronda disgrazia.

Entrond numnadamain ina damaun la matta en la chombra dal vegl per clamar el ad ensolver, chatta ella per sia sgarschur ses bun bab en letg mort. Al Segner, che purifitgescha ils cors umans entras la sventira, avevi plaschì da prender durant la notg andetgamain il chau-chasa tar el.

Tgi vuless descriver las anguschas e dolurs dals dus orfens bandunads en la chasa dal pindrer!? Perfin ils pleds consolants dal spiritual mo multiplitgavan las larmas ed ils singluts da la giuvna ed ils suspirs da la buna tatta. La dolur da la matta era tant pli gronda ch’ella fascheva reproschas a sasezza pervi da sia malobedientscha da l’ultim temp. Las consolaziuns ch’il bun Duitg zop, che la dunna dal gerau e ses figl Paul sa spruvavan tar mintga chaschun d’exprimer, e la premura che quellas persunas mussavan per las disgraziadas, faschevan mo pitschen effect.

E la mort dal bab n’era betg mo in’irreparabla sperdita per il cor d’uffant; la famiglia aveva cun el pers ses sustegn, ses nutrider. Cun la malencurada s’univan ils quitads per l’avegnir. Fin uss aveva il pindrer tratg vi la famiglia undraivlamain. Co sa trair atras, senza vegnir dependent da la vischnanca ni da buna glieud, en in lieu, nua ch’i deva pauc lavur e nua che la pajaglia per ina dunna era zunt pitschna? Quai era la dumonda.

*

La necessitad da gudagnar ha dentant bainspert remess la robusta giuvna e dismess ils pensaments trists vi da la mort dal bab: Per ventira eri stad. Stina gieva a dis.

Da l’alva dal di fin sin far notg vesevan ins la giuvna sin ils funs fatschentada cun zerclar ni cun autras lavurs. Fitg savens era ella en lavur tar gerau Giachen. Il vegl aveva sa laschà lumiar da la sventira e da las supplicas da sia dunna ed empermess da sustegnair la matta tant sco pussaivel.

Ma a medem temp fascheva el attenziun dal cumportament da ses figl e sa spruvava d’impedir scadin contact da quel cun Stina. Per quella raschun pajava el a la giuvna enstagl da dus tschintg bazs per di, sut la cundiziun ch’ella fetschia la spaisa tar sai a chasa, e fatschentava la lavurera tant sco pussaivel dalunsch da ses figl. Durant ch’el e ses mat raschlavan in prà, stueva Stina per exempel far si panuglias ni mantuns sin in auter.

Ma vesend l’activitad da la giuvna, ses inschign per mintga lavur, sia premura per l’interess dal patrun e surtut sia tenera charezza per la tatta, scurlattava il gerau mintgatant il chau e scheva tar sasez: «Igl è tuttina ina stupenta giuvna.» Ma davant Paul tascheva el, e sche quel vuleva cumenzar a ludar la buna lavurera, al interrumpeva el immediat. Dentant pudeva er Paul s’accorscher ch’il bab cumenzava a sa midar ed almain a respectar la giuvna.

*

In curius intermezzo dueva surventscher tuts pregiudizis dal gerau ed unir ils dus cors che parevan d’esser stgaffids in per l’auter.

Igl era ina saira dal tard atun. Tut la biestga era per bual. Il gerau vegniva da pavlar or d’in’acla sut il vitg damanaivel d’in guaud. Paul era da quel temp milisser a Cuira.

Stina era cun el. Ella al aveva stuì gidar a tschertgar ils vadels. Giond els da clera glina sur in clavà vi ch’era zuppà sut via en las chaglias, audan els là in sunim d’ina gronda muntanera chauras. «Jau avess tuttina mirveglias, tge che tantas chauras han da far qua», di el.

«Spetgai in mument. Jau vi guardar tge ch’i dat là giu», di la matta servetschaivla, e cun quels pleds suonda ella sur in rieven giu e va vers il clavà. Gerau Giachen va plaunsieu suenter. Ma strusch ch’el è sper la porta-clavà che Stina turna enavos e fa ensainas da betg far canera. Bain bufatg vegnan els giu sper la punt-uigl. Sin quella stevan ina rotscha chauras e litgavan sal or d’in bigl. Tranter quellas era ina dunna cun ina meltra enta maun e gieva d’ina chaura a l’autra per mulscher quellas; il latg derscheva ella en ina brenta che steva sin curuna davant uigl. Igl era l’Emma dal scarvon Bonaventura. Las chauras appartegnevan a differents patruns. Suenter avair contemplà in pau quest interessant spectacul, passa il gerau sin la punt e di cun ferma vusch: «Buna saira, Emma, tiri bain? Uss enconusch’ins la ladra. Uss san ins, tgi che mulscha las chauras d’autra glieud. Uss san ins, danunder che tes chaschiel-chaura deriva. Quai è bel. Tant che tia ranvaria t’ha manà uschè lunsch!»

La meltra croda ad Emma or da maun ed ella fitga ses egl sin l’um, senza pudair dir pled. Alura sa bitta ella en schanuglias davant il gerau e roga da per l’amur da Dieu taschair e betg metter ella en disgrazia. Ma Giachen na vuleva betg sa laschar lomiar. Invan bragia e roga la ladra. Finalmain prenda Stina partida per la povretta, e quai ha fatg sin gerau Giachen in’impressiun extraordinaria.

«Tant che ti rogas er per ti’inimia!», di el cun ina vusch plaina d’emoziun.

«Ins duai perdunar a ses inimis e render il mal cun bun», di la matta.

«Bun pia, Emma, per amur da Stina vi jau taschair ed emblidar. Ma dà adatg, tge che ti fas da qua d’envi! Ve Stina!»

Cun quels pleds han Stina e gerau Giachen bandunà il clavà. Sin via n’ha gerau Giachen ditg betg pled pli. Ma davant chasa ha el fatg vegnir Stina a tschaina. Er durant tschaina ha el discurrì pauc. E giond la giuvna a chasa ha el accumpagnà quella fin sin l’isch-chasa, e ses «buna notg, Stina!» era trist e legraivel a medem temp. Avant che ir a letg ha el ditg a sia dunna: «Stina è la meglra matta ch’ins po chattar. Paul po pervi da mai far tge ch’el vul.»

*

Igl era puspè enviern, il vitg da Cresta mez en ils cuflads, ed oz regiva puspè tranter la giuventetgna grond moviment. Sin cadruvi davant la baselgia siglivan ils mats vi e nà. Els eran armads cun buis, sco sch’els avessan gì da spetgar in inimi, e faschevan ina tschera fitg seriusa ed extraordinariamain marziala. Qua suna in zain giu dal clutger e l’armada populara sa posta en duas magnificas lingias davant la porta-santeri. Il zain chala da sunar ed uss s’avra la porta-baselgia e sin quella cumpara Paul en vestgì da nozzas, manà d’ina bella giuvna, e suenter vegn Stina cun il flor da spusa en cumpagnia da Duitg zop ed alura las autras perditgas. Ils pèrs passan dal santeri giu. La battaria davant baselgia bumbardescha e rebumba tras l’aria.

Paul e Stina eran gist vegnids ensinads. In onn era vargà dapi la mort dal pindrer.

Quai era nozzas da gronda legria en la chasa dal gerau. El era bain cuntent, ma anc pli cuntentas eran duas dunnas, la dunna Margreta e la tatta. Er ils mats, ils quals bavevan il suentermezdi sin la sanadad dal spus e da la spusa, eran mez ord chadaina. Il nov chapitani, il Valentin, ha fatg in pled. Suenter avair ditg si in pèr istorgias, sco ch’igl è usit tar sumegliantas chaschuns, ha el fatg attenta la giuventetgna sin la midada ch’igl aveva dà durant in onn cun la sbittada Tschagrunusa.

«Finalmain triumfescha la virtid sur da tuts pregiudizis», ha el clamà, auzond a la fin da ses discurs il magiel. «Perquai viva la prusa e virtuusa Tschagrunusa!»

Trais emnas suenter èn vegnidas celebradas autras nozzas. Pieder ed Emma eran sa cunvegnids al s. sacrament.

Els èn bain unids, ma co duai reger pasch e concordia tranter glieud plain nauschadad e ranvaria?


Indicaziuns bibliograficas[edit]

Transposiziun da la versiun sursilvana cumparida en: Il Patriot 1875, nrs. 36–49.


Licenza[edit]

Public domain
This work is in the public domain in countries where the copyright term is the author's life plus 70 years or less. See Copyright.


Transposiziun:[edit]

I, the copyright holder of this work, hereby release it into the public domain. This applies worldwide.

In case this is not legally possible:
I grant anyone the right to use this work for any purpose, without any conditions, unless such conditions are required by law.