akaparar ol ye lia profito. Li ne devos astonesar, se la amiki di l’ ideo ne aceptas lia « fido », ne volas jurar fideleso a lia santa libro, e fondas extere societo ed organizado plu liberala e plu progresema.
L’ « interna ideo di Esperantismo ».
Ni devas hike montrar altra kontredico, neplu di la Deklaro kun su ipsa, sed di Dro Zamenhof kun la Deklaro, quan il ipsa redaktis. Segun la Deklaro, Esperantismo esas nur movado por institucar un lingvo internaciona; Esperanto esas nur lingvo, ed Esperantisto esas omna persono, qua ol uzas, « tute egale por kiaj celoj li ĝin uzas » (§ 5). Sed altraparte Dro Zamenhof parolis ofte, ed aparte en sa diskurso a la kongreso en Cambridge, pri l’ « interna ideo de l’ Esperantismo », qua konsistas, segun il, en la establiso di la yusteso e frateso inter omna populi. Semblis lor, ke « Esperantismo » esas doktrino morala, sociala o religya, di qua Esperanto esus nur l’ instrumento o vehilo; ed on semblis distingar du klasi de Esperantisti : la Esperantisti segun la litero, qui uzas la linguo « por irga skopo », e la Esperantisti segun la spirito, qui partoprenas a la doktrino « esotera » di la Maestro, a sa personala tendenci.
Kompreneble, ni nule kritikas nek diskutas ta nobla idei e tendenci : ni nur rimarkas, ke li havas nula necesa ligo kun Esperanto quale linguo; li havas nur personala ligo kun ol, pro ke li inspiris fakte l’ autoro di Esperanto. Sed il esas nek la sola nek l’ unesma, mem inter la autori di LI., qui havis tala idei, tendenci o, quale uli dicas, revi; ed aparte sinioro Schleyer, la ne oblivyinda inventinto di Volapük, expresis la sama humana idealo, kande il adoptis la devizo : Menade bal püki bal! (ad homaro una, linguo una). On devas do aplikar a ta idei (sen mem questionar, kad li esas la idei di omna Esperantisti, o di max multa ek li) la regulo, quan Dro Zamenhof ipsa formulis en la Deklaro : « Ĉiu alia ideo aŭ
