Dzierzgów, 1.) wś, pow. sochaczewski, gm. Kozłów-biskupi, par. Mikołajów. 2.) D., wś nad Skierniewką, pow. łowicki, gm. Łyszkowice, par. Bełchów. R. 1827 było 30 dm., 1211 mk.; w 1864 r. przestrzeń m. 1305 ziemi urodz., nieurodz. zaś m. 256, osad 45; ludn 316; w 1879 domów włośc. 48 a 2 dworskie. Mieszk. katolików 340, od Łowicza 9 wiorst a od Bełchowa 2. Była tu kaplica od 1826–1832, w której odprawiano nabożeństwo parafialne, albowiem w Bełchowie kościół uległ zniszczeniu. 3.) D., wś nad rz. Nidą, pow. włoszczowski, gm. Radków., par. D., posiada kościół paraf. drewniany, erekcyi niewiadomej, 1752 r. wzniesiony przez kś. Antoniego Wesołowskiego. Jest siedliskiem sądu gminnego (III okręgu), oraz szkółki gminnej elementarnej. W 1827 r. było tu 47 dm. i 303 mieszk.; obecnie liczy 51 dm., 436 mk. Ogólna rozległość morgów 1204, z czego na grunta dworskie przypada: a) ziemi ornej mor. 386, b) nieużytków mor. 78, c) łąk mor. 20, d) lasów mor. 200, e) pastwisk mor. 112; na grunta włościańskie: a) ziemi ornej mor. 343 (w tem mieści się mor. 73 gruntów „poduchownych“, a obecnie będących w posiadaniu włościan), b) nieużytków mor. 39, c) łąk 26 mor. W Dz. zasługuje na uwagę piękny pałac drewniany, przed kilku laty zbudowany; znajduje się on w ogrodzie, bardzo gustownie urządzonym i starannie utrzymywanym. W ogóle wszystkie zabudowania dworskie, jako też i folwarczne, tak pod względem arhitektury, jako i położenia, odznaczają się nietylko porządną budową, ale smakiem. Wieś cała wysadzana topolami wysmukłemi, które formują piękną i dobrze utrzymaną aleę. Ziemia gliniasta w wapno obfita. Łąki nad nią dobre. Las sosnowy młody. Opis Dz. wraz z widokiem podał Tyg. Illustr. T. VII z 1879 r. str. 295. 4.) D., ob. Dzierzgowo i Dzierzków.
Dzierzgowice, niem. Dziergowitz, r. 1380 Dzirgowicz, wś i folw., pow. kozielski, o 10 kil. na płd.-wsch. od Koźla, na praw. brz. Odry, w par. Łanów, przy drodze żel. Folw. ma 3192 m. rozl., wtem 3126 m. lasu ciągnącego się między lasami rudzkiemi i sławęcickiemi. Wś D., pół mili długa, bardzo uboga, ma 2411 m. rozl, kościół filialny z r. 1610 i 2-klasową szkołę dla wsi D. i Solarni. We wsi D. zachodzą nomenklatury częściowe: młyn Jaskuła, osady Przykościele, Zawsią, Podświęcie, Księżałąka, Ruda, Lasoki, Nabrzegu. We wsi Dz. istnieje „kółko włościańskie“ polskie. F. S.
Dzierzgowo, wś, pow. przasnyski, gm. i par. t. n., leży na wschód od Gruduska, ma piękny i starożytny kościół murowany, wzniesiony w pierwszych latach XVI wieku, 1851 r. odnowiony a 1388 przez Pawła Dzierzgowskiego erygowany. Szczyt jego przyozdobiony jest wnękami, które krawędzią wystające i po za niego występujace płaskosłupy rozdzielają od siebie. Mury nawy z cegły czerwonej stawiane i czarnemi skośnie w rzędy układanemi cegiełkami przeszachowane, po rogach dwustopniowemi szkarpami są podparte. Wewnątrz ubogi i niczem się nie odznacza; z pomników zachowuje się tu jedna tablica nagrobkowa z herbami Nałęcz i Kościesza, poświęcona pamiątce Jakóba Tańskiego, dziedzica z Łęgu, w r. 1640 zmarłego, i żony jego Anny z Łączyńskich, która męża swego trzema laty wyprzedziła do grobu. W 1827 r. Dz. liczyło 37 dm. i 337 mk. Par. D. dek. przasnyskiego 4290 dusz liczy. Dobra Dz. składają sią z folw. Dz., Jałowce, attynencyi leśnej Grabowie, wsi Dz. i Stęga. Rozległość dworska wynosi m. 769 a mianowicie: grunta orne i ogrody m. 361, łąk m. 36, pastwisk m. 109, lasu m. 180, nieużytki i place m. 82; budow. mur. 2, drew. 13, wiatrak. Wieś D. osad 28, gruntu m. 55; wś Stęga osad 14, gruntu m. 289. Gmina Dz. należy do sądu gminnego okr. III w Dzierzgowie, st. poczt. w Przasnyszu. Ludności 5894 dusz i 24796 morgów obszaru. Br. Ch.
Dzierzgunka, niem. Dziergunken, leśnictwo i młyn, pow. olsztyński, stac. poczt. Kurki.
Dzierzki, okolica szlachecka, w obrębie której leżą wsie: Dz.-gołębie, Dz.-wojciechowięta, Dz. janowięta, wsie szlacheckie, pow. mazowiecki, gm. Brzozowo, par. Poświętne. Akt z r. 1545 wymienia jeszcze Dz. maćkowięta. W 1827 r. Dz. janowięta liczyły 18 dm., 93 mk., Dz. wojciechowięta 6 dm., 33 mk.; Dz. ząbki 4 dm., 42 mk.; Dz. gołębie 11 dm., 68 mieszkańców. Br. Ch.
Dzierzki, niem. Dziersken, wś, pow. niborski, stac. poczt. Jedwabno.
Dzierzków, wś rząd., pow. radomski, gm, i par. Radom. Leży tuż pod Radomiem (o 2 w.) przy drodze bitej. Posiada mydlarnię. W 1827 r. liczono tu 28 dm. i 300 mk.; obecnie ma 69 dm., 626 mk. i 695 morg. ziemi włośc. Istnieje tu cegielnia i cztery wiatraki.
Dzierzkówek, Dz.-poduchowny, dwie wsie i folw., pow. radomski, gm. i par. Skaryszew; odl. od Radomia 18 w. W 1827 r. było tu 16 dm. i 128 mk., obecnie liczy 15 dm., 136 mk.; 911 mor. ziemi dworsk. i 321 mor. ziemi włośc. Dz. poduchowny ma 15 dm., 167 mk. i 321 mor. ziemi włośc. W skład dóbr Dz. wchodzi folw. Dzierzkówek, dawniej Skaryszew, z wsiami Huta Skaryszewska, Wólka Tworogowa, Zalesie i Dzierzkówek. Rozleg. wynosi m. 705 a mianowicie: grunta orne i ogrody m. 386, łąk m. 119, pastwisk m. 10, lasu m. 161, nieużytki i place m. 29; płodozmian 13-polowy. Bud. mur. 1, drew. 17; dwa młyny wodne i folusz; w niektórych miej-
