się z folw. D., z wsiami D., Dmenin, Władysławów, Józefka, Bugaj, Orzechówek i Amelin. Rozl. wynosi m. 104, a mianowicie: grunta orne i ogrody m. 78, łąk m. 4, past. m. 6, wody m. 1, lasu m. 1, nieużytki i place m. 2; płodozmian 10-polowy, bud. mur. 5, drew. 13, staw i dwie sadzawki zasilane wodą strugi przepływającej bez nazwy. Wś D. osad 66, gruntu m. 815; wś Dmenin osad 104, gruntu m. 1596; wś Władysławów osad 10, gruntu m. 138; wś Józefka osad 11, gruntu m. 103; wś Bugaj osad 5, gruntu m. 18; wś Orzechówka osad 25, gruntu m. 390; wś Amelin osad 37, gruntu m. 365. A. Pal.
Dziepułtycze, Depułtycze (ob).
Dzieraki 1.), wś rządowa, pow. wilejski, 2 okr. adm., o 17 w. od Wilejki, przy drodze pocztowej z Dołhinowa do Wilejki, 5 dm., 61 mk. (1866). 2.) D., folw. szlach., pow oszmiański, 2 okr. adm., o 42 w. od Oszmiany, 4 dm., 13 mk., z tego 4 prawosł., 9 mahometan (1866).
Dzieraski 1.). folw. pryw., pow. wilejski, 1 okr. adm., o 42 w. od Wilejki, przy drodze pocztowej z Mołodeczna do granicy pow. mińskiego, 1 dm., 7 mk. 2.) D., wś, pow. wilejski, 1 okr. adm., tamże, 3 dm., 35 mk.; w posiadaniu włościan (1866).
Dzierawy, wś, pow. kolski. gm. Czołowo, par. Koło.
Dzierażna, wś wlośc., pow. oszmiański, 4 okr. adm., o 107 w. od Oszmiany, 16 dm., 169 mieszk., z tego 2 prawosł., 167 katol. Drewniany młyn wodny (1866).
Dzierążnia 1.) lub Dzierzązna, wś włośc., pow. opatowski, gm. Opatów, par. Malice. W 1827 r. liczono tu 8 dm., 49 mk., obecnie 9 os., 63 mk. i 122 mr. ziemi włośc. 2.) D., wś, pow. jędrzejowski, gm. i par. Węgleszyn. 3.) D., wś poduchowna, pow. pińczowski, gm. Drożejowice, par. Dzierążnia. Leży na prawo od drogi bitej z Pińczowa do Skalbmierza, o 7 w. od ostatniego. Posiada szkołę gminną i dom schronienia dla starców i kalek. W 1827 r. liczono tu 64 dm. i 352 mk. D. jest osadą bardzo dawną. Wspomina ją Długosz, mówiąc, iż czytał erekcyą kościoła i parafii w Kazimierzy małej, przez Lamberta biskupa krakowskiego wydaną, na której św. Stanisław kanonik krakowski między pierwszymi jako świadek podpisany, spisaną w Dzierążni, a miało to być w 1063 r. Była już wtedy przynajmniej w części własnością biskupa i tutaj w 1195 r. biskup Falko oczekiwał rezultatu krwawej bitwy nad Mozgawą między krakowianami i sandomierzanami z jednej a Mieczysławem Starym z drugiej strony stoczonej. Część książęcą tej osady, mianowicie osadzoną przez koniarzy (chonarii) Leszek Czarny jako wynagrodzenie za szkody zrządzone biskupowi Pawłowi w 1286 r. oddał. Odtąd cała była wlasnością stołu biskupiego, następnie na uposażenie kapituły katedralnej krakowskiej przeznaczona, do 1865 r. w jej była posiadaniu. Obecnie przeszła na własność skarbu. W wieku XV posiadała 21 łanów kmiecych, dwie taberny, trzy zagrody uposażone rolą i folwark biskupi siedm łanów zawierający. Dzisiaj w Dzierążni jest domów 59, ludności 615. Kościół parafialny według Długosza wybudował, a prawdopodobnie i parafią erygował, biskup Iwon w drugim dziesiątku lat XIII w. Ten jednak kościół po latach dwustu kilkudziesięciu rozebrany został, a na jego miejsce Paweł z Zatora (zmarły w 1463 r.) kanonik krakowski nowy murowany postawił i ten do dzisiaj stoi. Parafią D. składają wsie: Dzierążnia, Gradzanowice, Kujawki, Kwaszyn, Parszywka, Sudoł, Szyrzczyce; wiernych 1698 osób. 4.) D., wś, pow. tomaszowski, gm. Krynice, par. D., na wschód od Zamościa i na zachód od Tomaszowa o 3 mile, o pół mili od szosy, własność niegdyś Węglińskich, potem Debolich, obecnie Jana Rudnickiego; w pięknem położeniu górzystem, obejmuje przestrzeni włościańskiej mr. 641, dm. 48; ludności obrz. łac. 413, grec. 40; w tej wsi jest dwór na wzgórzu wyniosłem z ogrodem owocowym, aleami lipowemi; pozycya południowa posłużyła na założenie obszernych inspektów, winnicy, oranżeryi, tudzież szkółki drzew owocowych; poniżej tego ogrodu jest staw, młyn i gorzelnia, rozrzucone po wzgórzach domy i lasy, tudzież między tymi ciągnące się długiem pasmem łąki z rzeczką. Dworskiej ziemi jest 700 mr.; 450 mr. lasów dobrze utrzymanych. We wsi D. jest kościół katolicki parafialny; pierwiastkowy był z drzewa, w 1537 r. przez Stanisława, Tyburcego i Macieja Dzierążeńskich wystawiony; następnie w 1763 r. przez Antoniego Węglińskiego dziedzica z cegły wymurowany, sklepiony; w 1817 r. pogorzał; po wyrestaurowaniu a właściwie wybudowaniu nowego dachu i dzwonnicy, pokonsekrowany w 1858 r. przez biskupa Baranowskiego. Odwieczne lipy i świerki otaczają ten kościół. Ludność parafii (dawniej dek. tyszowiecki) jest 1668 dusz; w pobliżu kościoła szkółka; na cmentarzu grzebalnym jest kościołek filialny, dawny unicki, przez Makomaską, dziedziczkę Sielca wystawiony, niegdyś filialny komarowski, przez dziedzica Debolego odnowiony. Ludność tej wsi rolnicza z wyjątkiem 3 tkaczy. Grunt popielatka. Dzierążeńska Huta (od huty szklanej tu niegdyś istniejącej zwana) leży w pobliżu trak. bitego: wś ta na pochyłości górzystej położona obejmuje 51 dymów, ziemi 489 mr. i 62 lasu; łączy się z wsią Budy Dzierążeńskie w takiejże pozycyi, a noszącą tę nazwę od bud stawianych przed 80 laty przez belczarzy spuszczających sosny; dziś wś ta ma 29 dm., gruntu 208 mr. i 42 m. lasu; ludności obrz. łac. w tych
