Dolny, zaść. prywat., pow. dziśnieński, o 41 w. od m. pow. Dzisny, 3 okr. adm., przy b. drodze wojennej drujskiej, 1 dm., 11 mk. rz. katol. (1866).
Dolny-Bączal, ob. Bączal.
Dolny-Czernichów, folw. po-jezuicki w powiecie nowogródzkim, od r. 1868 własność urzędnika Pawłowa. A. Jel.
Dolny-Horodziej, folw. we wsch. północ. stronie pow. nowogródzkiego, w 4 okr. policyjnym (mirskim), w 2 okr. sądowym, w 2 okr. wojskowym (mirskim), o 2 w. od st. Horodzieja dr. żel. brzesko–moskiewskiej, dziedz. Bołtuciów; obszar przeszło 550 mor. w glebie wybornej, przy warunkach bardzo dogodnych.
Dolny las, ob. Dalny las.
Dolny ług, wś włościańska, pow. oszmiański, 2 okr. policyjny, dom. 7, mk. 71 prawosł. (1866).
Dolny-młyn, niem. Niedermühle, wś. w pow. lęborskim ziemi pomorskiej.
Dolny Śląsk, ob. Śląsk.
Dolsk. Pod tą nazwą obejmujemy dawne dziedzictwo książąt Dolskich, które ostatnia ich dziedziczka, wyszedłszy za ks. Michała Serwacego Wiśniowieckiego, hetmana w. k. lit., wniosła w dom ks. Wiśniowieckich. W akcie działu spadkobierców fortuny po ks. Michale Wiśniowieckim czytamy, że na schedę Mniszchowej podkomorzyny lit. przypadło między innemi dobrami: hrabstwo lubieszowskie, miasto Dolsk nowy alias Lubieszow, z folwarkiem Zarzecze, ze wsiami Lubieszowem, Rudką wielką, Lubiaziem i bojarami Bychowskiemi; folw. Dolsk Stary (ob.) ze wsiami Dolskiem Starym, Szłapuniem i Chociuniem, bojarami Odryżyńskiemi, Mochrami i wielką Odryżyńską; folw. Uhrynicze ze wsiami Uhryniczami, Berezicami; folwark Czerwiszcze, ze wsiami Czerwiszczami nowemi i staremi, Sobolem i Luksiem; folwark Derewek ze wsiami Łachwiczami, Derewskiem starym i nowym i Cyrem; folwark Horski ze wsią Horkami; folwark Odryżyn ze wsią Odryżynem; wieś Bychów, folwark Bychówek z częścią wsi Bychowa; folwarczek we wsi Wula. Akt ten spisany w 1750 r. dn. 26 marca. Dziś Lubieszów (ob.) czyli Nowy D. leży w powiecie pińskim nad rz. Stochodem. Stary zaś D. leży w pow. kowelskim. E. R.
Dolsk, 1.) lub D. Stary, wś, pow. kowelski, gm. i par. Turzysk, majątek Orzeszków, włośc. dm. 68, ludn. 483, gruntów 894 dz. Dwór posiada z folwarkami 12,800 dzies. gruntu. Gleba przeważnie rędzinna na pokładzie gliny i marglu. Narzecze rusińskie. Gniazdo domu kniaziów Dolskich, herbu Kościesza. W XVII w. była tu drukarnia cyrylicka, z której wyszło w przekładzie słowiańskim dzieło św. Tomasza à Kempis „o naśladowaniu Chrystusa“. Jest tu kaplica katol. 2.) D., (Nowy), ob. Lubieszów. A. Br.
Dolsk-stary, dobra w pow. pińskim, w 2 okr. polic. (lubieszowskim), w gm. Mokrze, o 2 i pół mili od Lubieszowa ku płn., za rzeką Prypecią, o 8 mil od Pińska. Starożytna osada, niegdyś dziedz. kniaziów Dolskich. Od r. 1843 własność Paleologów wraz z folw. Chocuń w pobliżu jez. Lubiaż; mają obszaru około 4086 dzies. Cerkiew. Wś ma 173 mk.
Dolsk, niem. Dolzig, miasto, pow. śremski; otoczone jeziorami, z bliższych na zachód tuż pod miastem największe; w okolicy, więcej cokolwiek oddalone, większe jeszcze są jeziora; na zachód pod wsią Cichowem i na północ nazwane Bdanie lub Grzymisław między wsiami: Międzychód, Gawrony, Pełczyn, Grzymisław, Ostrowo i Drzonek. Grunt pod miastem piaszczysty, pagórkowaty, w niektórych wzgórzach natrafiają się źródła żelaziste. Przez D. prowadzi gościniec z Poznania przez Śrem do Krotoszyna. Ma 145 dm., 1644 mk., 120 ewang., 1444 katol., 80 żydów. Ludność w latach ostatnich się zmniejszyła. Najeży do obwodu w Rusocinie; do sądu okręgowego w Śremie; kościół paraf. do dekan. śremskiego. Szkoła elementarna kilkoklasowa; 308 analf. Mieszkańcy trudnią się przeważnie rolnictwem, rybołóstwem, nadto wyrabianiem płótna i garncarstwem. W okolicy trzy są gorzelnie. Tow. pożyczkowe; kółko włościańskie. Urząd pocztowy trzeciej klasy; gośc. w miejscu; stac. kol. żel. Czempin o 31 kil., Jarocin o 30 kil. D. ze wsi wyniesiony do rzędu miast zapewne przez Jana V, herbu Doliwa, biskupa poznańskiego i przez tegoż prawem magdeburskiem obdarzony; miasto następnie należało przez kilka wieków do biskupów poznańskich, którzy tu nad jeziorem na wzgórku wystawili zamek; w nim mieszkał jeszcze Teodor Czartoryski biskup poznański. Ruiny zamku do tego czasu istnieją. Dolsk obecnie należy do rządu. Kościół pierwotnie był drewniany; w wieku XV Andrzej z Bnina, biskup poznański, wystawił nowy z cegły palonej; teraźniejszy pochodzi z wieku XVII. Z pomników przeszłości znajduje się dotąd pamiątka po Andrzeju z Bnina; w zakrystyi lawaterz marmurowy. w ścianę wpuszczony, z herbem nad nim Łodzia. W dawniejszych czasach dwa jeszcze były kościoły; 1) św. Wawrzyńca za miastem w polu ku Lubiniowi i 2) kościołek św. Ducha. W parafii istniały nadto kościoły: 1) we wsi Ostrowiecznie i 2) kościołek jeszcze porządnie utrzymywany w Błażejewie. Kaplice wreszcie były w Międzychodzie, wsi Wyganowskich; w Brzeźnicy, wsi Zakrzewskich; w Mszczyczynie, wsi Kowalskich. Monografią D. napisał ks. Jabczyński w Poznaniu 1857 r. M. St.
Dolska wieś, pow. Dolina, właściwie przy-
