Sczawnice, Krościenko, Ochotnica i t. d. Dopiero 2 lut. 1736 opuścił Darowski te strony. Również konfederaci barscy, uchodząc przed pogonią 1769 r., w murach Cz. szukali schronienia i punktu oparcia. Od tego czasu zamek cz. coraz bardziej upadał. Według lustracyi z r. 1765 był on dosyć obszerny, lecz dużo spustoszały, na którego naprawę starosta wystarczyć nie mógł. R. 1790 piorun uderzywszy w zamek spalił dach i przyśpieszył zupełny jego upadek. R. 1811, po śmierci ostatniego starosty, objął go rząd, który w r. 1819 odprzedał Janowi Maksymilianowi Drohojowskiemu (ur. 2 czerwca 1778, um. 10 kwietnia 1851); tenże objął go w r. 1820 i dzierżył aż do roku 1851. R. 1853 objął go syn jego Marceli Drohojowski, obecny dziedzic. Chłopi czorsztyńscy burzyli pokryjemu mury; burzenie to miało się rozpocząć za ostatniego starosty a potem za dzierżawy rządu. O to burzenie zamku niektórzy piszący o Czorsztynie z karygodną lekkomyślnością posądzali pierwszego właściciela Cz. i jego następcę, jakoby oni z ruin zamku pobudowali sobie dwór i wszelkie budynki gospodarskie. Tymczasem w jakim stanie odebrał go pierwszy dziedzic w r. 1820, w takim prawie i dziś go widzimy. Dzisiejsze dominium czorsztyńskie obejmuje (od r. 1824) wsie Cz., Kałuszową, Sromowce wyżnie i niżnie, Krośnicę i Kluszkowce. Zródła tyczące się Czorsztyńszczyzny: Dzierzkowski I. „Czorsztyn“, z widokiem ruin zamku czorsztyńskiego (Tygodnik illustr. t. V, str. 5), Warszawa 1862. Goszczyński S. „Czorsztyn“, z ryciną (Przyj ludu. R. II, t. 1, 109–110. Leszno 1835. Bałucki Michał „Noc na Czorsztynie“ (Kalina Nr. 14) Kraków 1868. „Kwarta z dóbr niegdyś narodowych w obrębie dzisiejszej Galicyi z Krakowem, oraz Spiża polskiego.“. (Czas, 69–73). Kraków, 1862. L. Zejszner, „Opis geognostyczny Czorsztyna i jego okolic“ (Rocznik tow. nauk. krak.) T. XV Kraków. 1833. Dr. T. Tripplin, „Wycieczki po stokach galicyjskich i węgierskich Tatrów“, Warszawa 1856. Barkowski, „Lagerung des Kalksteins von Czorsztyn und Kościelisko“ (Leonh. Mineral. Taschenbuch, XIV, p. 599). Stur D. „Gault in den Karpathen, Czorsztyn, Medvecka, Skala, Arva-Kubin, Rosenberg“ (Vhdl. d. k. k. geol. Aust.) Wien 1867. Dr. Kubala, „Szkice historyczne“ (Kostka Napierski), Lwów, 1880. cz. I. Bron. Gustawicz, „Z Wycieczki w Czorsztyńskie“ (Warsz. 1881). M. Drohojowski, „Odpowiedź na zarzuty przez pana Pauliua Stachurskiego w „Dzienniku lwowskim“ r. 157 i 158 w artykule „Wycieczka do Pionin“, dotyczące zburzenia zamku czorsztyńskięgo, Kraków, 1869. M. Drohojowski, „List otwarty do Wielmożnego Pana Lucyana Tatomira, autora Geografii Galicyi, obecnie redaktora pisma Szkoła we Lwowie“, Kraków 1880. „Tyg. ill.“ Nr. 181 seryi III i Nr. 228. Por. bibliografią Tatr, Sącza, Pienin, Szczawnic i t. p. Br. G.
Czortek, wś i os., pow. augustowski, gm. Wołowiczowce, par. Teolin, odl. od Augustowa 61 w. Liczy 18 dm., 250 mk. Rr. Ch.
Czortka, ob. Buchtowiec, Chrepelów, Czorcin.
Czortków, dawniej Czartków, 1.) (ze Słobódką i Wygnanką), miasto powiatowe w Galicyi, leży nad rzeką Seret, na prawym brzegu, przy gościńcu rządowym prowadzącym z Tarnopola do Zaleszczyk, śród Podola, w ziemi żyznej; brzegi Seretu i dopływających do niego potoków strome, często lasem porosłe, przez co okolica chociaż podolska nabiera wdzięku. Przestrzeń pos. więk. roli orn. 448, łąk i ogr. 341, past. 125, lasu 749; pos. mniej. roli orn. 3162, łąk i ogr. 1412, past. 63, lasu 68 morg. Ludność rzym. kat. 527, gr. kat. 393, izrael. 2089: razem 3009. Cz. jest siedzibą starostwa powiatowego, rady powiatowej, urzędu podatkowego należącego do powiatowej dyrekcyi skarbu w Tarnopolu, sądu powiatowego, należącego do sądu obwodowego w Tarnopolu. Jest także urząd pocztowy nieerarialny, komisya powiatowa dla regulacyi podatku gruntowego, rada szkolna okręgowa na powiaty: czortkowski i buczacki, urząd telegraficzny. St. poczt. Cz. łączy się traktem pocztowym z Tarnopolem (76 kil.), Borszczowem (54 kil.), Stanisławowem (101 kil.) i Czerniowcami (92 kil.). Miasto z przedmieściami zajmuje 1859 morg. Stan czynny majątku wynosi 1763 złr. w obligacyach; dochód w 1878 r. wynosił 2687 złr. Są tu parafie obudwu obrządków: grecko-katolicka parafia obejmuje miejscowości: Czortków, Wygnanka i Czortków stary, należy do dekanatu czortkowskiego, dyecezyi lwowskiej, i liczy 2451 dusz gr. kat. Rzym. kat. parafia, fundowana przez Stanisława Golskiego, wojewodę ruskiego w 1610 roku; kościół murowany poświęcony w 1731 roku pod wezwaniem św. Stanisława, wcielony do konwentu oo. dominikanów; klasztor oo. dominikanów fundowany w 1640 roku przez Stanisława Golskiego, wojewodę ruskiego, dziedzica na Buczaczu, Czortkowie i Podhajcach. W Cz. jest szkoła etatowa o 4 nauczycielach. Do sejmu i rady państwa wybiera to miasto wspólnie z gminami wiejskiemi, a mianowicie do rady państwa wspólnie z gminami powiatów administracyjnych: Buczacz, Czortków: 1 posła; do sejmu wspólnie z gminami powiatów sądowych: Budzanów, Czortków i Jazłowiec: 1 posła. Z przemysłowych zakładow istnieje tu fabryka maszyn rolniczych w Wygnance, fabryka rumu i likierów również w Wygnance, młyn wodny w Czortkowie. Tak-
