jest budowie ściany naczelnej kościoła i z czasów gotyckich pochodzi. W niej pomiędzy innemi zawieszony jest wielki dzwon, imieniem Rafał, przez Rafała opata tutejszego w r. 1497 sprawiony, jak o tem napisy łacińskie na nim umieszczone przekonywają. Zabudowania klasztorne z dwóch składają się części, z części właściwie klasztornej i z części zwanej zamkową, w której książęta mazowieccy przemieszkiwali niekiedy i która w ogólności na przyjmowanie dostojnych przejeżdżających była przeznaczoną. Być nawet może, że tam stał wprzódy zamek, wprzódy jeszcze, nim kanonicy regularni do Czerwińska wprowadzeni zostali; obiedwie te części przestawił zupełnie Mikołaj Szyszkowski i w nich z dawniejszej architektury nic nie pozostało. Nad bramami też wewnętrznemi ukazuje się herb tego prałata, a w innych miejscach gorejące i strzałą przeszyte serce, jakiego zakonnicy reguły św. Augustyna za godło swoje używają. Opat nawet klasztorny nie mieszkał w samym Cz., ale w Sielcu, wiosce do opactwa należącej; dla celebry tylko i święcenia zakonników do klasztoru przyjeżdżał. Zgromadzenie kanoników regularnych posiadało ten klasztor aż do swej supresyi, w r. 1819 zaszłej; poczem oddany został kościół i klasztor pannom norbertankom, z Płocka sprowadzonym, których początkowo było 22; obecnie zamieniony został na etatowy klasztor tego zgromadzenia a kościół jest parafialnym. Obszerniejsze szczegóły o Cz. podaje W. H. Gawarecki, przy opisaniu ziemi wyszogrodzkiej. Cz. dek. płońskiego, dawniej zakroczymskiego, liczy dusz 1300. 2.) Cz., wieś, nad rz. Omulew, pow. przasnyski, gm. i par. Baranowo. Liczy 165 mk., 23 domów, 18 osad, powierzchni 802 morgów, w tem 349 m. gruntu ornego. 3.) Cz., wieś, powiat płocki, gmina Rembowo, parafia Wyszogród. Br. Ch.
Czerwińsk, wieś i dworzec kolei żelaznej, w pow. kwidzyńskim, ma nader korzystne położenie; trakt bity łączy go z jednej strony ze Skurczem i Starogrodem, z drugiej z Gniewem, Kwidzynem i Nowem: nadto przechodzi tu kolej żelazna tczewsko-bydgoska. Stacya tej drogi Cz. leży o 87 kil. od Bydgoszczy. 1.) Cz. wieś, ma szkołę własną, przed okupacyą pruską należała do pp. benedyktynek w Grudziądzu, teraz liczy się do dóbr szlach. w Smarzewie, par. Pieniążkowo, dusz 16. 2.) Cz. dobra szlach., należały r. 1580 do Konopackich, 1700 do pani Denhofowej, wojewodziny malborskiej; obecnie należy do Smarzewa, ma domów mieszk. 5, kat. 86, ew. 9. 3) Cz. dworzec, obejmuje kat. 33, ew. 27. We wsi Cz. istnieje szkoła mleczarska dla kobiet. Kś. F.
Czerwińsk, wieś w pow. słupskim, albo Czerwieńce (ob.).
Czerwińsk, Czerwińskie grody i ziemie, ob. Czerwień, Czerwona Ruś.
Czerwionka, ob. Czerwonka.
Czerwiszcze, wieś, pow. piński, w 2 okr. policyjnym, nad rz. Stochodem, gm. Uhrynicze, o 94.5 w. od Pińska, przy trakcie pińsko-rówieńskim, na granicy gub. wołyńskiej, ma cerkiew, st. poczt., wapiennię, cegielnię, gorzelnię. Własność niegdyś Dolskich, potem Wiszniowieckich, Czarneckich, Załęskiego, dziś Ordy. Mieszkańców 342, ziemi 13895 dzies. Właściwie są to 3 wioski obok siebie: Wielkie, Nowe i Stare Cz. X A. M.
Czerwiszcze, jezioro w południowo-zachodnim krańcu pow. pińskiego, niedaleko wsi t. n., śród dzikiej niedostępnej miejscowości, ma objętości około 300 m., jest własnością Ordów i należy do dóbr uhrynickich; jezioro dosyć rybne. Al. Jel.
Czerwito, jezioro we wschodniej stronie pow. połockiego, blisko granicy pow. horodeckiego i newelskiego, zupełnie okrągłe, ma 2 w. średnicy, głębokie lecz grząskie. Z jez. Cz. wypływa rz. Czerwiatka.
Cerwjene Noslicy, niem. Roth-Nausslitz, wieś na Łużycach, w pow. budyszyńskim. Ludności serbskiej 138. A. J. P.
Czerwona, 1.) wieś i folw., pow. iłżecki, gm. Łaziska, par. Wielgie. Jest tu urząd gm. W 1827 r. było 30 dm. i 177 mk., obecnie liczy 34 dm., 147 mk. Folw. Cz. z wsiami Cz., Kunegundów, Maryanów, Edwardów, Podgórze i Bieliny, od Radomia w. 20, od Iłży w. 12. Rozległość wynosi m. 183 a mianowicie grunta orne i ogrody m. 72, łąk m. 6, lasu m. 100, nieużytki i place m. 5. Płodozmian 5-polowy, Budowli murowanych 3, drewnianych 24, młyn parowy i olejarnia; cienkie warstwy torfu w niektórych miejsowościach. Z dóbr tych odprzedano m. 399 roli i m. 255 przestrzeni leśnej, lecz nazwa pozostałych nomenklatur niewiadoma. Wieś Cz. osad 18, gruntu m. 204; wieś Kunegundów osad 15, gruntu m. 190; wieś Maryanów osad 20, gruntu m. 311; wieś Edwardów osad 2, gruntu m. 129; wieś Podgórze osad 17, gruntu m. 248; wieś Bieliny osad 22, gruntu m. 275. 2.) Cz., wieś rządowa, pow. iłżecki, gm. i par. Mirzec. Liczy 10 dm., 61 mk. i 184 m. ziemi. włośc. 3.) Cz., wieś, pow. radzymiński, gm i par. Radzymin. Br. Ch. i A. Pal.
Czerwona, mko pow. żytomierskiego, o 25 w. od Berdyczowa, o 18 w. od Czernorudki, z fabryką cukru 1871 założoną, nad rz. Pustochą.
Czerwona, 1.) wś w pow. węgoborskim, st. p. Węgobork. 2.) Cz., wś w pow. łeckim, st. p. Ełk.
Czerwona buda, niem. Rothebude an der Nogat, wś, pow. malborski, st. p. Altfelde; dru-
