od Grodna, o 15 od Brześcia, o 21 od Kamieńca, przy b. trakcie handlowym brzesko-grodzieńskim, ma 800 mk., wtem 175 izrael., zarząd polic. czterech gmin wiejskich, dekanat 12 parafij prawosł. (13,488 dusz). Była tu par. katol. dek. brzeskiego, z kaplicami w Wistycach i Demianiczach. Powierzchnia parafii wyniosła, bezleśna, łąki dobre nad rz. Leną. Dobra Cz. były dziedzictwem najprzód Illiniczów, później ks. Radziwiłłów, z których Mikołaj Krzysztof, wróciwszy z Palestyny, nowy tu wzniósł kościół 1585 r. i plebanowi wś Omelin zapisał. W pobliżu zamek po-radziwiłłowski, zwany Tura, 1761 r. wzniesiony. F. S.
Czerniawka, 1.) Cz. mała, wś, pow. berdyczowski, nad rz. Bystrzykiem, wpadającym do Rostawicy, a z tą do Rosi; przy pocztowej drodze z Różyna do Berdyczowa, o 35 w. odległa od tego ostatniego. Mk. 768 prawosł., 700 kat., między niemi do 200 szlachty; cerkiew parafialna i szkółka. Ziemi 3,153 dz. wybornego czarnoziemu. Należała niegdyś do Lubomirskich, później do Padlewskich (Władysł., Zygmunt); skonfiskowana w 1864 r., obecnie należy do rządu. Zarząd gminny w Wielkiej Cz., policyjny w Machnówce. 2.) Cz. Wielka, wieś, pow. berdyczowski, nad małą rzeczką wpadającą do Rostawicy, o 5 w. od małej Czerniawki i o 40 w. od m. Berdyczowa. Mk. 435 prawosł., 308 katol.; cerkiew paraf., kaplica katol. parafii Pohrebyszcze. Ziemi 1,882 dz. Należy do Kuryłowicza. Zarząd gminny w tejże wsi, policyjny w Machnówce. 3.) Cz., osada na lewym brz. Berezyny, w pow. borysowskim, niedaleko od ujścia rz. Bobra, naprzeciw wsi Murawa. Domów liczy około 32; mieszkańcy płacą czynsz po rs. 6 rocznie za każdy plac 400-sążniowy kwadr. Wszyscy są izraelici i trudnią się handlem. O wiorstę od osady nad rz. Bobrem leży fabryka żelaza, założona przez ks. Leona Radziwiłła; przy niej są domy porządnie zbudowane, nawet jest kilka murowanych. Fabryka składa się z huty, w której są dwa piece do topienia rudy, walcowni i tokarni; wszystko za pomocą pary. Wyrób żelaza obecnie zawieszony. Przy fabryce na rzece Bobrze jest tartak, w którym rocznie piłuje się do 40,000 kłód drzewa. Cz. słynie na całą gubernią z wyrobów garncarskich. Fabryka Cz. najprzód należała do dóbr borysówskich księcia Radziwiłła, po roku 1857 do Wielkiego Księcia Mikołaja Mikołajewicza, a w r. 1878, po przejściu dóbr borysowskich na skarb, fabryka została przy obszarze 240 mórg ziemi i obecnie jest własnością Wasiliewa. 4.) Cz., wś, pow. owrucki, nad Użem; tu wpada do niego potok, płynący od wsi Kaleńskie i przyjmujący tu ruczaj przed samem swem ujściem z praw. brzegu. Sam potok wpada też z pr. brzegu do rz. Uża. Wieś o 15 kil. od mka Iskorościa odległa. Składową część ziemi stanowi czerwony granit i gnejs. Na polach spotyka się obficie labradoryt. 5.) Cz., w powiecie czausowskim, nad Basią, malutka mieścina, własność Wojzbunów. 6.) Cz., ob. Czersk. T. S., Kl. Przed.
Czerniawka, 1.) przysiołek Hruszowa, w powiecie jarosławskim, ma przestrzeni pos. więk. roli or. 168, łąk i ogr. 27, past. 25, lasu 823; pos. mn. roli or. 91, łąk i ogr. 18, past. 3, lasu 18 mórg austryackich. Ludności 96. 2.) Cz., przysiołek wsi Biehale.
Czerniawka, 1.) rz., poczyna się w pow. wasylkowskim, we wsi Seredyna Słoboda; płynie po pod wsią Hrebionki i we wsi Sołotwinkach wpada do rz. Rutka i z tą do rz. Rosi. 2.) Cz., rzeczka, dopływ rz. Protoki (ob.).
Czernic, wś, pow. garwoliński, gm. i par. Kłoczew. W 1827 roku było tu 11 dm., 105 mk; obecnie liczy 48 dm., 582 mk. i 422 mórg obszaru.
Czernica, 1.) wś, pow. stopnicki, gm. i par. Kurozwęki; jest tu gorzelnia. W 1827 r. Cz. liczyła 16 dm., 136 mk. 2.) Cz., ob. Czernik.
Czernica, 1.) wś, pow. ostrogski, na płc.-zach. od m. pow. Ostroga o 55 w. odległa; należała do ordynacyi ostrogskiej, przeszła do ks. Jabłonowskich, później przegrana w zakład do Józefa Steckiego, chorążego wołyńskiego; w 1831 roku skonfiskowana na rzecz rządu, a w 1859 r. wrócona wnukowi tegoż Steckiego, Henrykowi. Ta wieś, położona na trakcie wojen kozackich z Rzplitą polską, ma kilka kurhanów, które lud nazywa strażniczemi; ma cerkiew. Wieśniacy zamożni, ziemia czysty czarnoziem. 2.) Cz., wś, w płc. str. pow. borysowskiego, przy drodze wiodącej z miasteczka Dokszyc do miasteczka Dzwonia w gub. witebskiej. Należy do 3-go stanu policyjnego (dokszyckiego), do 4-go okręgu sądowego (dokszyckiego). 3.) Cz., wś, pow. nowograd-wołyński, gmina chulska; włościan dusz 259, ziemi włośc. 773 dz. Należy do dóbr chulskich, własność niegdyś Lubomirskich, Czapliców, Jabłonowskich, obecnie należy do Tyszkiewiczów. Al. Jel., Z. Róż., L. R.
Czernica, 1.) wieś, pow. brodzki, leży w górach złoczowskich, stanowiących dział wód między Czarnem i Baltyckiem morzem, w leśnej, górzystej, moczarowatej okolicy, przy gościńcu prywatnym, prowadzącym od gościńca rządowego złoczowsko-brodzkiego, od którego się pod wsią Ponikwą odłącza, idzie przez Ponikwę, Czernicę, Podkamień, Załośce do Tarnopola. Wieś ta oddaloną jest od Podkamienia o pół mili, od Brodów na płd.-wsch. o 2 mile, od granicy rosyjskiego Wołynia o 1 milę. Przestrzeń: posiadł. więk. roli or. 730, łąk i ogr. 365, past. 167, lasu 1,980; pos. mn. roli or. 295, łąk i ogr. 384, past. 57, lasu 11 mórg
