wywozu wewnętrznego przyczyniają się w wysokiej mierze sól i lasy. Tak sól z dóbr koronnych w Górnej Austryi od dawien dawna wywożą do Czech, z Czech zaś do dóbr owych sprowadzają. drzewo opałowe i budulcowe. Lasy Chorwacyi i Dalmacyi dostarczają drzewa krajom bezleśnym przymorskim. Południowe stoki Karpat zaopatrują budulcem i paliwem nizinę węgierską, północne zaś zaopatrują w ten sam sposób Podole, Bessarabią a po części nawet wybrzeże Czarnego morza, aż po Odesę i Carogród. Dla żeglugi za pomocą parowców istnieje stowarzyszenie żeglugi parowej na Dunaju, a dla żeglugi morskiej, za pomocą parowców, okrętów masztowych i innych statków, stowarzyszenie Lloydu z siedzibą w Tryeście. Oprócz tego posiada monarchia flotę wojenną. Okręty i statki kupieckie monarchii utrzymują związki z Wschodem i z Włochami, a mianowicie docierają one do Galaczu (nad dolnym Dunajem), Synopy (nad morzem Czarnem w Azyi Mniejszej), Beirutu (w Syryi), i Aleksandryi (w Egipcie), a na zachód płyną one do Wenecyi i Ankony (we Włoszech). Żegluga za pomocą statków parowych jest dość rozwiniętą na większych jeziorach alpejskich i podalpejskich, na jeziorze Błotnem w Węgrzech i na większych rzekach monarchii. Żegluga w ogóle a parowa w szczególności przybiera znaczniejsze rozmiary na Dunaju od Pasawy i Lincu, na Cisie od Nemeny (Nemeń), na Drawie od Legradu, na Sawie od Sysaku (Szissek, wym. Syszek), na Labie od Mielnika (Melnik). Najwięcej dróg ma królestwo czeskie; najuboższe w gościńce są kraje górzyste, między niemi zaś na wschodzie położone, jak Siedmiogród i zachodnia część Bukowiny. Najważniejsze koleje żelazne w monarchii są: Kolej Ferdynanda z Wiednia do Krakowa przez Austryą dolną, Morawę, Szląsk, Galicyą i wielkie księstwo krakowskie. Koleje państwowe: z Wiednia przez Berno, Pardubice, Pragę do Podmokłego (Bodenbach) na granicy czesko-saskiej. Jest to kolej północno-państwowa. Kolej państwowa południowo-wschodnia z Wiednia do Pesztu po lewej stronie Dunaju, następnie przez wielką nizinę węgierską przez Segedyn i Temeszwar do Bazyaszu nad Dunajem u austryacko-węgiersko-bulgarsko-serbskiej granicy. Równoległa do tej kolej po prawym brzegu Dunaiu, prowadząca z Wiednia do Nagy-Szöny (wym. Nodź-Söń) a ztąd do Budy. Te trzy koleje należą do austryackiego państwowego towarzystwa kolejowego. Z Wiednia rozchodzą się oprócz tych kolei jeszcze następujące: Kolej północno-zachodnia austryacka prowadząca przez Znajmo (Znaim), Iglawę (Iglau), Pardubice do Józefowa (Josefstadt), zkąd jednem ramieniem (wschodniem) przechodzi do Prus, drugiem (zachodniem) przez Rumburg do Saksonii. Kolej południowo-austryacka, połaczona z kolejami północnych Włoch, prowadzi z Wiednia przez Austryą dolną, Styryą (Hradec, Gratz), Krainę (Lublanę, Laibach), do Tryestu, a ztąd przez Gorycyą, (Görz) do Wenecyi. Rozgałęzienie tej kolei jęst mocno rozwinięte, najbardziej na wscód i południe. Tak poprowadzono ramiona: z Hradca przez Kamieniec czyli Subotycę (Stein am Anger), do Raby i Białogrodu (Stuhlweissenburg), nad jeziorem Błotnem; z Maryborgu do Białogrodu; wzdłuż granicy styryjsko-kraińskiej do Zagrzebia (Agram) i Sysaku (nad Sawą); do Rjeki a ztamtąd do Zagzebia. Koleje te poboczne są po większej części już kolejami państwa węgierskiego. Z Wiednia prowadzi kolej Franciszka Józefa przez Tuln, Budziejowice (w Czechach) i Pilzno (Pilsen) do Chebu, łącząc się tutaj z siecią kolei bawarskich. Z Wiednia prowadzi kolej cesarzowej Elżbiety po prawej stronie Dunaju do Lincu, ztąd do Welsu; tutaj, dzieląc się, do Gmunden, Pasawy i Solnogrodu. Jest to kolej zachodnia, mająca być połączoną z kolejami tyrolskiemi. Równoległą do kolei Franciszka Józefa jest kolej prowadząca z Pragi przez Karolowe Wary do Chebu (czyli kolej bustiehradzka). Równoległą do kolei południowej jest kolej arcyksięcia Rudolfa, prowadząca przez Steyer (wzdłuż Anizu) w Austryi dolnej, Styryą i Karyntyą (Celowiec, Klagenfurt; Bielach, Villach) do Lublany, łącząc się na północy z koleją cesarzowej Elżbiety, na południu z koleją połud.-austr. Nareszcie równoległą do kolei połud.-austr. i kolei arcyksięcia Rudolfa jest kolej prowadząca z Werony przez Tyrol (Trydent, Trient), Baudzan i przełęcz Brennera do Insbruku, a ztąd do Kufsteinu na granicy tyrolsko-bawarskiej. Z drugiego środka kolei żelaznych, Pesztu, rozchodzą się następujące kolej lub też zostają z stolicą krajów należących do korony św. Szczepana w pośrednim związku: Węgierska kolej państwowa: Północna, prowadząca z Pesztu do Miszkowiec (Miskolcz), a ztąd przez miasta górnicze Zwoleń i Kremnicę, łącząca się z koleją prowadzącą z Koszyc (Kaschau) na Szląsk do Bogumina (Oderberg); południowa, prowadząca z Pesztu do Zagrzebia. Kolej nadcisańska, prowadząca z Pesztu przez Debreczyn do Koszyc na północ, do Wielkiego Waradynu na wschód, a przez Arad do Temeszwaru na południe. Przedłużenie kolei nadcisańskiej, kolei austryacko państwowej i kolei węgiersko-państwowej lub też ich połączenie tworzą koleje: Północno-wschodnia węgierska, idąca do Sehotu, Mukaczowiec i Koszyc, połączona z kolejami galicyjskiemi; kolej łącząca kolej Ferdynanda z koleją, państwowo-węgierską i z koleją, nadcisań-
