tylko inowrocławski i bydgoski należą do towarzystwa kredytowego Prus Zachodnich, mającego siedzibę w Kwidzynie (Marienwerder); wydział jest ustanowiony w Bydgoszczy. W Pile zasiada dyrekcya dla powiatu wałeckicgo i kamieńskiego (Cammin). Posiadłość ziemska ogólna okręgu czyni 4,483,423 morg., z tych przypada na posiadłość więk. 2,392,000 m. W ręku polskiem jest obecnie jeszcze 835,000 m., a w niemieckiem już 1,557,000 m. Przemysł fabryczny mało jest rozwinięty, ale w widocznym postępie. Okrąg ma fabryki machin, papieru, cygar i tabaki, tajansów, szkła, tektury do pokrywania dachów, sztucznych nawozów, sera, mączki, octu, piły parowe, wodne olejnie, wiatraki, młyny, młyny parowe, gorzelnie, browary, cegielnie, piece do wypalania wapna, hamernie, drukarnie. Nadto są zakłady gazowe i wodociągowe; fabryki instrumentów muzycznych, narzędzi optycznych i mechanicznych, wozów i pojazdów zbytkowych. Do mniej ważnych wyrobów należą: mydło, towary cukiernicze, czekolada, kamienie młyńskie, kafle, wyroby stalowe, świeczniki bronzowe. Z drobniejszych rękodzieł zasługują obok najpospolitszych rzemiosł na wzmiankę nasamprzód wyroby stolarskie, budowlane i meble, dalej liczni są bednarze stale zajęci przy gorzelniach, garbarze, kuśnierze, kotlarze i ślusarze. Przedmiotem handlu są głównie płody rolnicze. Ożywione bardzo są stosunki handlowe z sąsiedniem Królestwem Polskiem. Ztamtąd importuje się zboże, rośliny strączkowe, bydło, drzewo, skóry i wełna. Kanałem bydgoskim spławiono w r. 1875 od strony Wisły: 23,700 centnarów drzewa opałowego, 602,400 ceutnarów belek, tarcic i desek r. twardego drzewa, 1,906,950 cent. belek, tarcic i desek z drzewa mięk. i 10,600 cent. kory i dębnicy garbarskiej; prócz tego w tratwach 16,550 cent. pni z twardego drzewa; 6,233,500 cent. pni z miękkiego, i na szkutach 657,260 cent. pni i belek z twardego i miękkiego drzewa. Z handlu wypływający obrot pieniężny ma w posłudze instytucye finansowe, z których najważniejszą jest bank cesarstwa niemieckiego. Pierwszorzędne biuro bankowe znajduje się w Poznaniu, drugorzędne w Bydgoszczy, trzeciorzędne biura w okręgu są w Gnieźnie, w Inowrocławiu i w Pile. Drugą instytucyą tego rodzaju jest bank akcyjny prowincyonalny; tym samym celom słuzą: bank rolniczo-przemysłowy niemiecki, towarzystwo kredytowe Prus Zachodnich na powiaty bydgoski i inowrocławski, nowe towarzystwo kredytowe poznańskie (dawna landszafta z administracyą polską od r. 1878 już nie istnieje); filia banku przemysłowo-rolniczego toruńskiego; bank akcyjny Kwilecki i Potocki i bank włościański z siedzibą w Poznaniu. Po wszystkieh prawie miastach i miasteczkach rozrzucone są spółki pożyczkowe i miejskio kasy pożyczkowe. W celu sprowadzania w wielkiej ilości towarów kolonialnych i artykułów żywności i pozyskania cen niższych istnieje w Bydgoszczy towarzystwo konsumcyjne. Z towarzystw asekuracyjnych wielkiego księstwa poznańskiego okrąg byd. licznych ma członków w towarzystwie zabezpieczeń życia Weście i w towarzystwie asekuracyjnem ogniowem prowincyonalnem. Krajami skąd się przedmioty handlu importuje, są na zboża wszelkiego rodzaju: Królestwo Polkie, Galicya, Węgry, Prusy zachodnie; na cygara: Niemcy środkowe; na wino: Węgry; na drzewo: Królestwo Polskie; na węgle kamienne: Szląsk. Cukru dostarczają Szląsk, Magdeburg, Szczecin i łęgi nadodrzańskie; owoców południowych Tryest. Krajami zaś, dokąd się odbywa eksport, są: na zboże: Saksonia i Łużyce; na mąkę Szląsk, Saksonia, Turyngia, Czechy, Niemcy południowe. Chmiel wywozi się do Bawaryi, Czech i Anglii; okowita do Niemiec południowych, do prowincyi nadreńskich; olej do Alzacyi; drzewo opałowe do Berlina. Meble mają odbiorców w Prusiech. Sól ze salin inowrocławskich zaspakaja nasamprzód potrzeby Poznańskiego, a staje się jeszcze przedmiotem eksportu do Prus wschodnich i zachodnch i do Królestwa Polskiego; w r. 1875 produkcya soli kuchennej wynosiła 166,253 centnarów, soli dla bydła 49,371 centnarów, zoły do kąpieli 9325 hektolitrów. Z rzek przepływających okrąg spławnemi są: Brda przez 15 kil., Wełna przez 31, Noteć przez 80, Głda przez 15, Drawa przez 28. Kanał bydgoski powiększa jeszcze długość uspławnionej przestrzeni o 27 kil.; okrąg ma zatem w ogóle dróg wodnych przydatnych dla handlu 296 kil. Tratwy tylko spławiać można Brdą przez 60 kil., Notecią przez 111, Montwą przez 43, Głdą przez 61 i Drawą przez 45 kil., ogółem przez 320 kil. Kanałem bydgoskim płynęło w r. 1873: 2724 szkut z 1,853,653 cent., 43,963 tratew ważących 8,104,606 cent. W r. 1875 spławiono górną Brdą: 53 tratew t. j. 22,240 cent. pni, 49,268 cent. drzewa pociętego, 3652 cent. w kloftach, ogółem 75,160 cent. Gościńce czyli szosy przerzynające okrąg, częścią powiatowe, częścią wykonane nakładem prywatnym (co do ich długości ob. W. Ks. Poznańskie); główniejsze gościńce są: 1) Królewiecki, przerzynający okrąg bydgoski od granicy okręgu frankfurckiego od wsi Wesołów (Neu-Hochzeit) w pow. czarnkowskm, po nad rzeką Drawą przez wieś Przesieki (Prosekel), o 2 kil. od wsi Cice (Zütze) wchodzi do okręgu kwidzyńskiego, przez Wałcz, Jastrow prowadzi dalej do Gdańska i Królewca. 2) Bydgoski, który od królewieckiego się odłącza pod
