PANGUNANG TINAGA
Ang isa sang mga nagapakilala sang kapin sa kinaandan
nga ikasarang sa panumdoman ni Rizal nahibal-an sa iya mada
mo nga sinulatan. Sa madamo nga tawhanon nga pagsulondan
nga iya gintuman, nahibal-an naton nga tanan nga sa mga pagsulat sia nakapakita sing labi nga huyog labi na gid sa binalay
bay; “Ano ang bill, ginsiling ko, (Rizal), sang malaut nga palad
nga ginahambal nila nga amo ang kaupod tubtob sa katubtoban
sang mga isbing? May butang nga labi pa katam-is sangsa bina
laybay kag kapin pa kasubo sangsa mamala nga pagka-butangnon sang mga tagipusuon nga ginpatig-a? Gani nga si Rizal yadto, nga kutob sa panuigon nga wald ka tuig, nakasulat na sing isa
ka binalaybay sa tinagalog kag sia man yadto’ng tubtob sa ganhaan sang iya kamatayon nakahimo sang iya Katapusan nga
Panghunahona.
Nagapakigbuylog kami kay Retana kag ayhan sa iban pa nga si Rizal indi mapaanggid sa Labing’ maayo nga nobelista, bi san sa labing’ maayo nga mamalaybay,. bisan sa labing’ maayo nga mamaragtas, pintor, eskultor, optalmologo kbp., indi; wala sing nagapati nga sia nangin-amo sina, bisan si Rizal, nagapati kami, nga kon kis-a naghunahona sia nga mangin-amo sina, apang sia may iban nga tinutuyo sa kinabuhi; apang sanglit nahibal-an na ang kinaugali ni Rizal, indi kami magpangahas sa pagduhadoha nga sia nangin-isa sang mga labing’ maayo kon gintinguhaan niya nga mangin-amo sia, sa maskin diin sini nga mga sanga sang ihibalong’ tawhanon. Sa sini nga Tomo III sang balagubay, nga may duha ka bahin, ginabantala namon ang tanan niya nga binalaybay, subong man ang iban sa dinalayday nga tunay nga sulatnon sing sari, nga ginbilin sa isa ka tomo ang sa saring’ pangpolitika, pangmaragtas kag pangtuluohan. Wala’y sapayan nga yana ta nan ginabilang namon nga lunsay sulatnon, apang, matalupangdan, nga ang kadamoan sina, subong sa iban nga mga sinula tan niya, ang kahayagtin sang kaisipan nga naunay sa iya, ang pungsod nga sa hilway ginahambal, ukon sa palaanggiran. Ina tanan ginpamatuoran nga iya man mga sinulatan nga wala pa sadto masapwi nga iya subong sang iban nga ginlakip bilang iya ni Rizal nga sa nagkalainlain nga mga kasaysayan sang mga libro nakita namon nga indi iya.
Sa sini nga mga sinulatan, labi na gid ang sa dinalayday, may madamo nga nakulang- Ini amo ang mga sinulatan nga wala matapos ukon mga bahin lamang nga ang ila mga sugpon indi na makita.
Ang paglubad sining sinulatan ginhimo ni Gg. Isidro Es care kag natapos sang 15 sa Hulyo, 1959.
'.A ' ■
N H I
