राज्याची दिका दाखोवपाक शिक्षण हें एकमेव साधन. शिक्षणाक लागून मनशाक आपल्या कर्तव्याची खरी जाणविकाय जावन आदर्श राज्याची स्थापणूक करपाक सोंपे जाता. सदगूण म्हळ्यार गिन्यान (ज्ञान) . गिन्यान हाशील करपाक शिक्षण होच योग्य मार्ग . शिक्षणाक लागून मनीस सुसंस्क-त जाता, अशें ताचें मत आशिल्लें. शिक्षण ही एक कला अशेंय तो मानतालो. शिक्षणाचे वेगवेगळे प्रकार आनी कसलें शिक्षण खंयचे पिरायेचेर घेवचें हेंय ताणें थरयलां.
'टायमीस' आनी ताचेकडेन जोडिल्लो ताचो 'क्रिटिअस' हो अर्दो आशिल्लो संवाद. ह्या संवादाचो विशय विश्वस्तिथीशास्त्र (कॉस्मॉलॉजी). ईश्र्वर, विश्र्वाची उत्पत्ती आनी रचणूक, जिवांची रडणूक आनी हेर गजालिंविशीं केल्लें तर्क तातूंत मांडल्यांत. ग्रीसी तत्वगिन्यानांत आनी विज्ञानांत त्या तेंपार जीं विंगड विंगड मतां मांडिल्लीं (पायथॉगोरस, मंपेडोक्लिझ आनी हेर) तांचो आदार घेवन प्लॅटोन आपलें तर्क मांडलें. इंद्रयोगाचेर आनी परिवर्तनशील अशें जें विश्र्व आसा ताच्या अस्तित्वाक काळां उपरांत सुरवात जाता हें सत्य न्हय. तें इश्र्वरान रचिल्लें आसा. हें रचणुकेखातीर ईश्र्वर परिपूर्ण सत्-सामान्य आदर्श म्हणून आपणायता. आनी ताच्यो प्रतिकृती म्हणून इंद्रयोगाचेर वस्तू तयार करता. ईश्र्वर बुध्द आनी सदित्सा ह्या गुणांनी युक्त आसा. म्हणून तो परिपूर्ण सत्- सामान्य हांचो आदर्श नमुने म्हणून आपणायता आनी सुवेवस्थीत अशे विश्र्व तयार करता. आदर्श सत- सामान्यांच्यो प्रतिकृती तयार करचेखातीर द्रव्य जाय पडटा. हें द्रव्य म्हळ्यार अवकाश- सत- सामान्य. हें अणकारीत आनी बुद्धीग्राह्य आसता. एक खाशेली वस्तू द्रव्याक सत्- सामान्यांनी आकारीत केल्ल्यान धाडिल्ली आसता. आनी द्रव्याक आकार दिवपाचें हें काम ईश्वर करता. हे पासत विश्वाचें स्वरुप जाणून घेवपाक ईश्र्वर, सत्- सामान्य आनी अवकाशरुप द्रव्य हीं तीन तत्वां समजून घेवप बोव गरजेचें आसता. प्लॅटोच्या ह्या संवादांत पयलीचें ग्रीसी तत्वेत्ते, गणीती आनी वैज्ञानीक हाणीं विकसीत केल्लीं साबार विचारांची सुत्रां मेळटात. विज्ञांनांतल्या उपरांततच्या विचारप्रणालीचेर ताचो व्हड प्रभाव पडिल्लो दिसता.
-कों. विं.सं.मं.
प्लास्टर ऑफ पॅरीसः कॅल्शीयम सल्फेटाचो एक प्रकार. ताचें सूत्र जिप्सम हें सैमीक रितीन मेळपी कॅल्शियम सल्फेट हायहायड्रेट सें. तापमानांत तापयल्यार तातूंतले उदक वचून ताचें प्लास्टर ऑफ पॅरीस जाता. पॅरीसालागसार प्लास्टर आनी शीमीट तायर करपाखातीर पयलीं जिप्समाच वापर केलो म्हणून ताका प्लास्टर ऑफ पॅरीस हें नांव पडलें. तशेच ताका वॉल प्लास्टर कॅल्शीयम सल्फेट हेमीहायड्रेट ना सेमीहायड्रेट अशेंय म्हणटात. प्लास्टर ऑफ पॅरीसाचो पयलो उपेग केल्ल्याची नोंद रोमी ग्रंथकाक प्लिनी हाणें आपल्या विज्ञान खंडांत केल्या.
प्लास्टर शुध्द स्वरुपांत टणक पूण पिठूळ आसता. तातूंत सरसा सारकिलीं बंधक द्रव्यां वापरल्यार ताका चड घटसाण येता. प्लास्टर ऑफ पॅरीस हें जिप्समापसून दोन प्रकारांनी तयार करतात. 1) जिप्समाचो पिठो भट्टेंत भाजून आनी 2) जिप्सामचो बारीक कुडके घुंवपी भट्टेंत भाजून पयलें पद्दतींत भट्टेंतलो जिप्समाचो पिठो 120°- 130° सेंटीग्रेड तापमानांत, हालोवन- हालोवन सवकासायेन, जिप्समांतले 1.5 रेण उदक आटमेरेन भाजतात. उपरांत भाजपाची गती वाडोवन 160° सें. मेरेन तापमान वाडयतात. ते उपरांत तो पिठो थंड करुन दळून गाळटात आनी प्लास्टर ऑफ पॅरीस वेगळें करतात, केन्ना केन्नाय हो पिठो परतून भाजचो पडटा, तेन्ना सुरवातीचें भाजपाचें तापमान 190°सें मेरेन आसता आनी उपरांत तें 220°सें मेरेन वाडयतात. ह्यो सगळ्यो क्रिया 1961 वर्सा सावन इलॅक्ट्रॉनीय संगणकावतीन करतात.
दुसरे पद्दतींत शिमीटाच्या उत्पदनाखातीर वापरतात तसल्यो घुवपी भट्ट्यो वापरतात. पयले पद्दतींतल्योच क्रिया हातूंत आसतात. पूण हे दुसरे पद्दतींत तापमान सांबाळपाक त्रास पडटात. तयार जावपी पदार्थांत विरगळपी अनाहायड्रायट विंगड विंगड प्रमाणांनी आसता. हे पद्दतींत तयार जावपी पदार्थ हवेंत थंड करतात. ताका लागून थंड जातना हातूंतलें अनहायड्रायट उदक डून घेता आनी उपरांत ताचे प्लास्टर ऑफ पॅरीस जाता. ह्या दोनूय पद्दतींतलो विक्रिया घडून येती ती अशी-
CaSO4,2H₂O → CaSO ₄ . 1/2 H₂O + 1.5H₂O
जीप्सम → प्लास्टर ऑफ पॅरीस + उदक
हीच विक्रिया, प्लास्टर ऑफ पॅरीसांत उदक घाल्यार उरफाटी जाता. 200°-100° सॅ. ह्या तापमानांत जिप्सम तापयल्यार ताचें उदक नाशिल्लें कॅल्शियम सल्फेट जाता आनी तें प्लास्टर ऑफ पॅरीसाभाशेन उदक घालतकच आंवळून येना. अशा जिप्समाक ‘डॅड बर्ण्ट जिप्सम’ वा ‘प्लास्टर’ म्हणटात.
प्लास्टर ऑफ पॅरीस रंगान धवें आसता. तातूंत 15 टक्के उदक घाल्यार तें रोखडेंच उदक सोटून घेता आनी ताचो लेप (paste) तयार जाता. हो लेप पंदरा मिनटां सकयल्यार घट्ट जाता. प्लास्टर ऑफ पॅरीसांत फडकी (alum) वा टाकणखार भरशिल्यार तें घट्ट जावपाक कळाव जाता पूण मीठ भरशिल्यार तें रोखडेंच घट्ट जाता. तशेंच तातूंत सरस, चूनो, भुसो हे सारकिले पदार्थ भरसून ताचो घट जावपाचो वेळ वाडोवंक येता. फडकी आशिल्ल्या प्लास्टर ऑफ पॅरीसाक ‘कीने सिमेंट’ अशें म्हणटात.
प्लास्टर ऑफ पॅरीसांत सुमार 30 टक्के उदक घातल्यार ताची दाट लापशी तयार जाता. ही लापशी ओतून सांचे तयार करतात. ही लापशी तयार करतना प्लास्टरांत उदक घालीनासतना, उदकांत प्लास्टर भरशितांत. तेन्ना तें धवळींत रावचें पडटा. ही लापशी रोखडीच घट जाता. म्हणून ती जाता तितले बेगीन सांच्यांच ओतूंक जाय. लापशेंत उदक चड जाल्यार प्लास्टर फुसफुशीत जाता. तेंच उदक उणें जाल्यार प्लास्टर खूब घट जाता. लापशी सांच्यांत ओततकच धा मिनटांनी घट जावन हाताक मोवसर लागल्यार प्लास्टरांतले उदकाचें प्रमाण सारकें आसा अशें मानपाक जाता. प्लास्टर घट जावपाचे गतीचेर प्लास्टराचे उपेग आदारिल्ले आसतात. उंचेले प्रतीचें प्लास्टर ऑफ पॅरीस मातयेच्या उद्देगांत कप बश्श्यो, संडासाच्यो बाशयो तयार करपाक खूब प्रमाणांत वापरतात. दातांचे वैजकींत दांतांचे सांचे करपाखातीर, मोडिल्लीं हाडां सारकीं बसोवपाखातीर, खडू तयार करपाखातीर, प्रयोगशाळेतलीं उपकरणां करपाखातीर प्लास्टर ऑफ पॅरीसाचो उपेग करतात. सांच्याच्या
