वकील दिवपाची पद्दत नाशिल्ली. अशा वेळार समाजाक शिकवण दिवपी एका पंगडाचो उदेंव जालो. हे सेफिस्ट पंथी विचारवंत लोकांक बऱ्या गुणांची शिकवण दिताले. ह्या पंथाचें फुडारपण प्रोटोगोरसान करुन ताचे विचारप्रणलींत मोलादीक भर घाली.
प्रोटोगोरसान भरपूर लिखाण केलां. पूण तें सगळेंच मेळना. तो एक धर्मविरोधी आनी ईश्र्वराच्या अस्तितवाआड येवपी म्हूणून ग्रीकांनी ताची टिका केली. तेचपरी ताच्या लेखांनी होळी केली. ताच्या मरणाच्या पांच वर्सां आदी ताका ग्रीकांनी अथेन्सा भायर धांवडावन दिल्लो. पूण ताचें जें थोंडेंभोंव लिखाण मेळटा तातूंत दोन मुखेल सुत्रां मेळटात. पयल्या सुत्रांत एहीक आनी जड वस्तूपलतडचें ईश्र्वर आदी विशय अज्ञेय आसात. देखून मनशान सर्ग-नरक, देव-दैत्य आदी कल्पनांचेर विश्र्वास दवरप ना. ताचें दुसरें म्हत्वाचें सुत्र म्हळ्यार मनशाचें व्हडपण. ताच्या मतान सगळ्या वस्तूंचें मेलमाप मनशाचे नदरेन आनी ताच्या संदर्भांत करुंक जाय. मनीस होच सगळ्या मुल्यांची कसोटी. संवसारांत आनी जिणेंत योग्य-अयोग्य, बरें वायट, न्याय अन्याय ह्या सगळ्या मुल्यांचो परीणाम मनीस आसूंक जाय. खंयचेय करणेचो वा वस्तूचो निमाणें मनशाक कितें उपेग जाता होच मानदंड आसा. धर्म, रुढी आनी परंपरा हांचे फांयभुंयेचेर त्या काळांत मनशाच्या स्वतंत्र व्यक्तिमतवाक म्हत्व नाशिल्लें. हाची प्रतिक्रिया ताच्या विचारावरवीं प्रतिबींबीत जाल्ली दिसता.
कोणाय मनशाक कसलीय गजाल खरी आसा अशें दिसता. तेविशींचें खरेपण थरोवपाचो निमाणो निर्णय त्याच मनशाक आसता. अशा वेळार हेरांच्या विचारांचे नियंत्रण ताचेर आसूंक जायना अशें ताचें मत आशिल्लें. कांय काळा उपरांत मनशाक जाय जाल्यार आपलें मत बदलपाचें स्वातंत्र्य दिवपाचो ताणें पुरस्कार केल्लो. अंधश्रध्दा आनी रुढी हांचेर प्रोटागोरसान खर टिका केल्ल्यान ताका अनुयायावांगडा विरोधाकूय निर्माण जाल्लेच ताचे उपरांत सेफिस्टांचे विचारप्रणालेंत जायते गट पडलें.
-कों.वि.सं.मं.
प्लॅटो : (इ.स.प. 427- 374) नामनेचे ग्रीसीतत्वज्ञ. प्लॅटो सॉक्रेटिस आनी अऍरिस्टॉटल ह्या त
प्रचीन ग्रीसीतत्ववेत्यांनी अस्तंती संस्कृतायेची तत्वज्ञानीक बुन्याद घाली. प्रसिध्द ग्रीसीक तत्वज्ञ सॉक्रेटीस हाचे जिणेचो आनी येनजणेचो परिणाम अथेन्सांतल्यान साबार तरणाट्यांच्या मनांचेर जाल्लो. तातूंत प्लॅटोचोय आस्पाव आशिल्लो. ताणें सॉक्रेटिस हाचे विचार आत्मसात करुन तातूंत स्वताच्या राजकीय आनी समाजीक तत्वज्ञानाची भर घाली.
प्लॅटो हाचे जल्म अऍथेन्स ह्या शरांत एका प्रतिश्ठीत आनी खानदानी घराण्यांत जालो. प्लॅटोच्या भुरगेपणांतले जिणेविशीं चडशी म्हायती मेळना. ताणें ल्हान पिरायेंतूच गायन, चित्रकला, तत्वज्ञान असा विंगड विंगड कलांचो अभ्यास केल्लो . ताचे पयली जावन गेल्ल्या तत्वज्ञांच्या ग्रंथाचो ताणें खोलायेन अभ्यास केल्लो. पिरायेच्या विसाव्या वर्सा तो सॉक्रेटीस हाचो शिश्य जालो. सॉक्रीटीस हाका तो आपलो एकमेव गुरु मानतालो. हेच पिरायेंत ताचो त्र्कॅटिलत ह्या दुसऱ्या तत्वज्ञाकडेन संबंद आयलो.
प्लॅटो तीन वर्साचो आसतना सॉक्रीटीस हाचेर अॅथेन्साच्या लोकशायी न्यायलयांत फटीचें आरोपपत्र दवरुन खटलो भरिल्लो आनी दोन आरोपाखाला ताका मरणाची ख्यास्त दिली. सॉक्रिटीस तरणाट्यांक पेड्ड्यार करता असो ताचेर पयलो आरोप आसिल्लो आनी दुसरो आरोप अॅथेन्साच्या नगरदेवतांक तो मान दिना असो आशिल्लो. लोकशाय नगरराज्यांतल्या हुशार आनी आदरणीय विचारवंताचो अशे रितीन बNी वचप हाचो प्लॅटोक व्हड धक्को बसलो. लोकशायेचो होच खरो अर्थ, असो प्रस्न ताच्या मनांत उबो रावलो. लोकशाय जर इतल्या सकयल्या दर्ज्याची आसत जाल्यार, आदर्श राज्याचें स्वरुप खंयचे असें साबार सतावणे प्रस्न ताच्या मनांत घर करुन रावलें आनी तातूंतल्यानूच ताची आदर्श राज्याची कल्पना साकार जाली.
सॉक्रेटिसाच्या मरणा उपरांत आपलेय जिणेक धोको आसा असें दिसलें. उपरांत प्लॅटोन बारा वर्सा अज्ञातवास आपणायलो. ह्या काळांत ताणें मेगॅरा, सिटीन, इजीप्त, इटली, सिसील, बेबिलोनीया आनी हेर देशांक भेट दिली. ह्या विंगड विंगड देशांचे राजकीय परिस्थीतीचो आनी थंयचे वितारसरणीचो खोलायेन अब्यास केलो आनी थंय मेळिल्ल्या वेगळ्या वेगळ्या अणभवांच्या आदारान ताणें आपल्यो आदर्श राज्याच्यो कल्पना मांडल्यो.
इ.स. पयली ३७८त प्लॅटो इटली आनी सिसिलीक गेलो. थंय ताका सिराक्यूजाचो हुकूमशाह पयलो डायोनितीस हाका मेळपाची संद मेळ्ळी. हे भेटींत प्लॅटोन आपल्या 'रिपब्लीक' ग्रंथातलीं तत्वां त्या हुकुमशाहाक समजावन सांगली. तातूंतल्या अन्यायाच्या वायट परिणामाची आनी जुलमी राजवटींतलें वर्णन आयकून डायोनितीयसाक राग आयलो. ताणें प्लॅटोक अॅथेन्साचें जें शत्रुराश्ट्र आशिल्लें त्या वकिलाचे सुवादीन केलो. त्या वकिलान प्लॅटोक गुलाम म्हणून विकून उडयलो. गुलामगिरींतल्यान मुक्त जावनपाखातीर फावो आशिल्लें धन दिवन ताणें आपल्यार सोडोवन घेतलो आनी तो अॅथेन्साक परत आयलो. दुसरो डोयोनिसियत हाकाय आदर्शशासक करपाक प्लॅटोक येस आयलें ना. आपूण बेठोंच आदर्श राज्याच्या विचारांचेर कल्पनाचित्र पितारायतालों अशें ताका दिसपाक लागलें. हाका लागून उपरांत ताणें 'स्टेटसमन' आनी 'द लॉस' ह्या ग्रंथानी त्तवितक्तेपरस वास्तवतेचेर चड भर दिलो.
प्लॅटोन आपल्या ग्रंथात राजकारण समाजशास्त्र नितीतत्वां, धर्मकल्पना, अर्थशास्त्र, मानसशास्त्र आनी हेर विचार मांडल्यात. सदगुण हेंच खरें गिन्यान (virtue is knowledge) हो ताचो आदर्श आशिल्लो. राज्यशास्त्रांन नितितत्वांचोय आदार घेवंक जाय हांचेर ताचो मुखेल भर आशिल्लो हाकाच लागून राज्याचीं सत्तासुत्रा समाजांतल्या नितीमान आनी तत्वज्ञ हांच्या हातात आसूंक जाय असें ताचें मत आशिल्लें. सोफिस्ट लोकांचो व्यक्तीस्वातंत्र्यवाद ताका मान्य नाशिल्लो. मनशातृक समाजाच्या सगळ्या थरांचेर उदरगतीखातीर शिक्षण हो एकमेव प्रभावी मार्ग आसा हें ताचें तत्व आशिल्लें. प्लॅटोन आदर्श समाजवेवस्थेचें आनी राज्यसंस्थेचें
