शिक्षण, दळणवळण,विज्ञान- संशोधन आदी मळांचेर काम करतात. हांगसल्ल्या ‘प्राग वीरा’ ची नामना आसा. नगरपालिकेचे प्रशासन 1945 सावन 150 वांगडी आशिल्ल्या प्रगाचे राश्ट्रीय समितीवतीन पळेतात. महापौराची सुवात राश्ट्र मंत्रीमंडळांतल्या मंत्र्यांच्या पांवड्याचें आसता. हांगा चडशें भुंयारी मार्ग आसात. तेचपरी वल्टावा न्हंयेतल्यान प्रवासी बोटींचा येरादारी चलता. प्रागाचे अस्तंते कडेन 8 किमी. अंतराचेर रुझिन्ये नगरांत आंतरराश्ट्रीय विमानतळ आसा.
हांगा जायत्यो शिक्षणसंस्था आसून दोन विद्यापीठांय आसात. ते भायर ‘कला अकादमी’ आनी ‘संगीत अकादमी’ हांची नामना आसा. ‘युनिवर्सिटी ऑफ द सॅवण्टीन्ध ऑफ नोव्हेंबर’ (17 नोव्हेंबर 1949 दिसा सैन्याकडल्यान जायते चॅक विद्यार्थी मेले. तांच्या उगडासाक ह्या विद्यापीठाक हें नांव दिलें) ह्या विध्यापीठाची मारत खूब व्हड. ह्या विद्यापीठांत वेगवेगळ्या देशांतले विद्यार्थी शिक्षण घेतात.
ह्या शारांत दर वर्सा संवसारीक नामनेचो ‘स्प्रिंग म्युझिक फॅस्टिवल’ हो संगीत उत्सव मनयतात. ‘प्राग सिंफनी’ नी ‘प्राग फिलार्मानिक’ ह्या वाद्यवृंदांनी संवसारीक नामना मेळयल्या. ह्या शारांत रंगमंदिरां, वस्तूसंग्राहलयां आनी प्रदर्शघरां आसात. हांगा रोमनॅस्क, गॉथिक, बरोक, रोकोको नवअभिजात शैलींतल्यो जायत्यो कलावस्तू आनी स्मरकां आसात. तातूंत सेंट जॉर्ज चर्च (धावें शतमान), सेंट वायटस कॅथिड्रल (चवदावें शतमान) उल्लेख करपासारकें आसात. पोरण्या शारांत आशिल्ल्यो टिन चर्च, पावडर टावर, बॅथलॅहॅम चॅपल, 1934तलो सेंट ऍग्नीस कॉनवॅंट, ऑल्ड न्यू सिनेगॉग, ऑल्ड ज्युईश सिमेटरी, वॉल्सटन क्लॅम गॅलास राजवाडो, सेंट निकोलस चर्च, आंतॉन्यीन दवॉरझाक म्युझीयम आदी वस्तू उल्लेख करपासारख्यो आसात. ते भायर आर्विल्ल्या वास्तूशिल्पांत ‘नॅशनल म्युझियम’ आनी ‘नॅशनल थियेटर’ हांचो आस्पाव जाता. 2.5 लोक बसूंक शकतात आनी सगळ्यो सुविधा आशिल्लें ‘स्ट्रॅहोव’ स्टेडियम अशें व्हड प्रेक्षागार हांगा आसात. सतराव्या शतमानांतलो नामनेचो ज्योतिशशास्त्रज्ञ ट्युको ब्राए आनी योहानेस कॅप्लर हे ह्या शारांत रावतालें. आंतॉन्यीन दव्हॉरझाक हो संगीतकार, आगुस्तीन स्मेताना हो तत्वगित्रानी, बेडर्झिख स्मेताना हो पियानोवादक आनी आर्विल्ल्या चॅक संगिताचो जनक रायनर मारिआ रिल्के हो जर्मन भावकवी आनी लेखक, फ्रांत्झकाफ्का हो जर्मन कथा- कादंबरीकार, कारेल चापेक हो नाटककार आनी कादंबरीकार आदी नामनेच्या मनशांची ही जल्मसुवात.
-कों.वि.सं.मं.
प्राणः पींड ब्रह्मांडांतलें एक मूळ तत्व. प्राण शब्द ऋग्वेदांत यलो पूण थंय ताचो अर्थ स्पश्ट जायना. प्राण श्बदाचो खरो स्वासोस्वास असो आसा आनी तो उपनिषदांतल्यान सांगला, उपरांत उपनिषदांच्या काळांतूय प्राण शब्दाच्या अर्थाची व्याप्ती वाडली आनी तो विश्र्वाचे एकात्माचें प्रतीक थरलो.
‘मुखनासिकाभ्यांस निष्क्रमणप्रवेशनात् प्राणः’ अर्थ- प्राणाची व्याख्या आसा म्हळ्यार तोंड आनी नाक हातूंतल्यान भायर वचप आनी भितर येवप ह्यो गजाली करपी तत्व, तो प्राण. प्राणाची दुसरी व्याख्या अशी आसा-
‘शरीरान्तः सञ्चारी वायुः’
अर्थ – शरिराभितर संचार करपी वायू म्हळ्यार प्राण. कौषीतकी उपनिषदांतल्यान इंद्र- प्रतर्दनाच्या संवादांत पयलींच प्राण हें जीवनतत्व आशिल्ल्याचें सांगलां. ‘प्राणो ब्रह्मोती ह स्माह कौषातकी’ म्हळ्यार प्राण होच ब्रह्म म्हळ्यारुच जीवनतत्व आसा, अशें कौषीतकीन सांगलां. स्वासोस्वास म्हळ्यार मनशाचें जीवनसर्वस्व, हें समजतकच जीनवतत्वाक आनी त्या अनुरोधान विश्र्वांतल्या जीवनतत्वाकूय प्राण ही संज्ञा फावो जाल्या. फुडें ह्या शब्दाकव्यकतींचें वा विश्र्वाचे सामर्थ्य असो अर्थ आयलो. छांदोग्योपनिषदांत विश्र्वाचो मूळ आदार खंयचो असो प्रस्न उपस्ती चाक्रायणाक विचारलो, तेन्ना ताणें जाप दिली ती अशी-
प्राण इति होवाच सर्वणी ह वा इयानी भूतानि प्राणमेवाभिसंविशान्ति प्राणयभ्युज्जिहते।
अर्थ – प्राण होच विश्र्वाचो आदार. कारण सगळ्यो वस्तू मुळांत प्राणापसून निर्माण जावन निमाण्यो प्राणांतूच लीन जातात.
प्राणाचें श्रेश्ठत्व सिध्द करपाखातीर छांदोग्योपनिषदांत एक कथा सांगल्या, ती अशी- एक फावट सगळ्या इंद्रीयाभितर वाद जालो आनी सगळ्यांत श्रेश्ठ कोण हें थरोवपाखातीर तीं प्रजापतीकडेन गेलीं. तेन्ना प्रजापतीन तांकां सांगले, ज्या इंद्रीयाबगर शरीराची शक्त उणी जाता आनी अमंगळ जाता तें इंद्रीय श्रेश्ठ मानचें. तेन्ना ताचो पडटाळो करुन पळोवपापासत एकेका इंद्रीयान मनशाचें शरिर सोडून वचपाचें थरयलें. पयली वाटा गेलीं, उपरांत दोळे, कान, मन ही सगळीं इंद्रीया एका फाटल्यान एक गेलीं. वर्सभर भायर रावन परतून येतकच तामीं पळयलें, शरिर जितेंच आसा. निमाणें प्राण वचपाक तयार जालो. तेन्ना सगलीं इंद्रीया भियेलीं.प्राण वचपाक लागतनाच सगळी इंद्रीया शरिरापासून तुटून पडपाक लागली. निमाणें सगळ्यांनी प्राणाक रावपाखातीर विनवणी केली आनी प्राणाचे श्रेश्ठत्व मान्य केलें.
प्राण म्हळ्यार फकत उस्वास सोडप आनी घेवप न्हय. जाव्यार जे शक्तीक लागून ही उस्वासाची क्रीया सुरु उरता ते चालक शक्तीक प्राण अशी संज्ञा आसा. ह्या दृश्य वालजड स्वासोस्वासांतले जें चैतन्य वा सूक्ष्म रुप आसा ताका प्राण अशें म्हणटात. आमच्या सगळ्या इंद्रीयांक जी वेगवेगळी शक्त प्राप्त जाल्या ती प्राणाक लागूनूच. दोळ्यांनी पळोवप, कानांनी आयकप आनी मनान विचार करपप ह्यो क्रिया प्राणशक्तीक लागूनूच घडून येतात. तेखातीर प्राणाचो अर्थ शक्ती असोच समजुंचो अशें आसलें तरी शक्तींचें जे दृश्य वा जड रुप तो प्राण न्हय. त्या दृश्या वा जड रुपाचें जें अदृश्य वा सूक्ष्म रुप ते प्राणाचे रुप समजुचें. दिसता ती हालचाल वा गती म्हळ्यार प्राण नासून, जाका लागून हालचाल वा गती उत्पन्न जाता, तें कारण म्हळ्यार प्राण. सगळ्यो गतीमान वस्तू, शक्ती आनी तेज हांचे फाटल्यान जी त्रिकालबादीत प्रेरकक शक्त आसा, तिकाच प्राण अशें म्हणचें. हें प्राणतत्व गुरुत्वाकर्शण,वीज, गिरे- नक्षत्रांचें परिभ्रमण आनी सगळी चराचर जीवनसृश्ट हातूंत भरुन रावलां. सगळ्या तरांच्या वेगवेगळ्या आकारांतल्यान अविश्कृत जावंची शक्तीचो आनी तेजाचो प्राण हो आत्मोच आसा. सगळ्या जीवनाक दारभूत जावपी आनी जिवनसृश्टीचें नियमन करपीं ते एक म्हन तत्व आसा. ते हवेंत आसा; पूण ते म्हळ्यार हवा न्हय. आमी जे अन्न खातात, तातूंत प्राण आसा; पूण अन्नांतलो जो पुश्टीक अंश तो म्हळ्यार प्राण न्हय. उदकांत तें तत्व आसा; पूण उदक ज्या द्रव्यांनी
